Galaktika - Astronomiya - Slaydlar

Galaktika

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

998.857421875 KB

Ko'chirib olish

Galaktika

REJA Koinot yoki kosmos haqida. Quyosh sistemasining va yerning yoshi Kant – laplas gipotezalari Quyosh sistemasining planetalari 1 432

Koinot yoki Kosmos, ya’ni butun olam fazoda cheksiz, vaqtda doimiydir va o’z rivojlanishi jarayonida va o’z rivojlanishi jarayonida materiyaning bexisob shakllariga egadir. Materiyaning eng ko’p qismi katta jismlarda – yulduzlar, planetalardan, ularning yo’ldoshlaridan va kametalarda to’plangan. Bu osmon jismlari, ya’ni kosmik jismlari butun olam tortishishi va tisarilishi kuchlari bilan o’zaro bog’langandir.

Bitta yoki bir nechta yo’ldoshi planetalar osmon jismlarining eng oddiy sistemasi hisoblanadi. Har bir oddiy sistema yangi va o’zidan ko’ra murakkabroq sistema tarkibiga kiritiladi. Chunonchi, o’z yo’ldoshlari bilan birgalikda Quyosh – yuulduz atrofida aylanuvchi planetalar Quyosh sistemasini hosil qiladi. Turli xil yulduzlar birgalikda yulduz sistemalarini hosil qiladi. Quyosh gallaktika deb ataluvchi yulduzlar sistemasiga kiradi.

Galaktikalar sistemasi metagallatikani hosil qiladi. Yirik osmon jismlari to’plangan materiya bilan birga kosmik chang va gaz bo’lutlari ko’rinishidagi tarqoq materiya ham bor; unga katta bo’lmagan qattiq metaor jismlar ham mavjud.

Quyoshning tortish maydoni planetalarning rivojlanishida kattagina rol o’ynaydi. Bunda Quyoshning yakka yulduz ekanligi juda muxim (Yulduzlar orasida qo’shaloq yulduzlar ko’p). Shu sababli planetalar salgina ellips shaklidagi muayyan planetalarning bir teks issiqlik rejimini ta’minlaydi.

Sayyoralar, asteoidlar, metiorlar, metioritlar va solitalar hamda yo’ldoshlardan iborat osmon jismlari to’plamidir. Sayyoralar – (planetalar – grekcha planetos, sayyora deydi ma’nosida). Quyosh atrofida aylanadigan yirik sharsimon osmon jismlari. Quyosh tizimida 9 ta sayyora mavjud: Quyosh tizimi

Asteroitlar Yulduzlar – kichik sayyoralar. Quyosh tizimidagi qattiq osmon jismlari bo’lib, ularning ko’pchiligi Mars va Yupiter orbitalari oralig’ida Quyosh atrofida aylanadi. Asteroitlarning eng kattalari Serera, Pallaga, Vesta, Yunonaning diametrlari 768, 489, 385 va 193 km. dir.

Meteorlar Grekcha mateoros – tepadagi, tepada turgan ma’nosida). unga katta bo’lmagan qattiq jismlarni atmosferaga kosmik tezlikda kirib kelish natijasida atmosferada ro’y beradigan qisqa laxzali chaqnash. Eng katta chaqnashlar olov sharga o’xshaydi, ular atmosferadan juda katta shovqin bilan o’tadi. Bunday chanashni Bokidlar deb atashadi.

Metioritlar Grekcha meteora – koinot xodisasi) fazodan yer yuzasiga tushadigan tosh yoki temir xoldagi osmon jismlari. Ular asteoritlarning kichik porchalari hisoblanadi. yer yuzasida aniqlangan eng yirik meteorit Afrikadagi Goba qishlog’i chekkasiga tushgan metioritdir. Uning og’irligi 60 t bo’lgan.

Kometalar Grekcha kometos – uzun yukli ma’nosida). Quyosh tizimida o’ziga xos osmon jismi. To’la shaklangan kometa quyidagi jismlardan iborat: qattiq jismdan iborat, diometri bir necha km keladigan va ravshan ko’rinib turadigan yadro, uzunligi bir necha 100 mln km. ga yetgan dum. Ayrimlarining dumi 900 mln. km. ga yetadi.

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Galaktikaning taxminiy yoshi → Quyosh sistemasining paydo bo’lishiyu yerning taxminiy yoshi. → Biosferani tarkib topa boshlashi. → Xozirgi zamon. Quyosh sistemasi va yerning yoshi (AT. Vinogradovdan).

Dastlabki kosmogonik ilmiy gipoteza nechta falsasufi I. Kantning 1755 aillarda nasht etilgan “Osmonning umummiy tabiiy tarixi va nazariyasi” asarida bayon etilgan – Keyoinroq, 1796 va 1824 yillarda fransuz matematigi K. Laplas maxzkur planetaga o’xshash gepotezani mustaqil ravishda ishlab chiqdi. Kant Paplos gipotezasi deb atalishi kosmogonik kontseptsiya ana shunday yaratildi. Kant fikriga ko’ra, Quyosh hamda planetalar dastlabki siyrak tumanlikdan paydo bo’lgan, tumanlikdan gazlardan ham, qattiq sovuq qismlardan ham iborat bo’lgan deb tushunish mumkin.

Laplas gipotezasiga ko’ra (u faqat sistemasi haqidagi gipoteza), planetalar o’z o’qi atrofida tez aylanadigan quyoshning qizib yotgan atmosferasidan iborat qizigan gazlardan paydo bo’lgan. Quyosh yaqinidagi materiklarning Kant fikriga ko’ra, tortishish va itarilish kuchlari ta’sirida yoki Laplas fikriga ko’ra sovish va zichlashish oqibati aylanma harakatlar vujudga kelgan hamda aylanuvchi xalqasimon zichrok moddalar to’plami payodo bo’lgan, so’ngra xar 1 xalqaning asosisy masalasi 1 tadan sferik jismninng planeta bo’lib to’plangan, qolgan kamroq massasidan yo’ldoshlar paydo bo’lgan.

Gallaktikalar turli miqdordagi yulduzlar tizimidan iborat. Suratga olingan eng olisdagi gallaktikalargacha bo’lgan ma’sofa bir milliarddan ortiqroq yorug’lik yiliga teng. Radioteleskoplar esa 5 milyard yorug’lik yiliga teng bo’lgan masofada joylashgan galaktikalarni ham aniqlashi mumkin. Yerga eng yaqin bolgan galaktika Andromeda tumanligi bo’lib, u 1,5 milyard yoruglik yiliga teng bolgan masofada joylashgan. Galaktikalarning shakillari elliptik, spiralsimon va noto’g’rib olishi mumkin.

Spiralsimon galaktikalar yarqirab turadigan yadrodan va undan spiralsimon tarzda ajralib turadigan tarmoqlaridan iborat. Noto’g’ri shaklga ega bo’lgan galaktikalar kam uchraydi. Ularning yadrosi yo’q va juda xira. Gallaktikalarning diametri ham turlicha.

Ayrimlarining diametrik 50000 parsek, boshqalariniki esa 500 parsekka yetmaydi. Gallaktikalarning o’rtasidagi o’rtacha masofa 3 MP. Gallaktikalarning markaziy yadrosidan doimo vadorod nurlari sifatida moddalar ajralib turadi va ular galaktikani tashlab chiqib ketishadi.

Hamma galaktikalar u yoki bu darajada radioto’lqinlar tarqatib turishadi. Radioto’lqinlarni tarqatish manbai bo’lib оtа ajoyib koinot jismi bo’lgan kuazarlar ham hisoblanadi (o’ta o’lkan yulduzlar). Ularning tabiati hali o’rganilmagan. Olimlarning fikricha ularning parchalanishidan bo’lajak galaktikalarning hosil bo’lishi boshlanadi. (galaktikalar - portlagan kvazarlarning parchalaridir).

O'xshashlar

Galaktika

Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi

Somon yo’li - shimoliy qutbi

Yulduzlar

Quyosh va osmon jismlari