XVIII asr ingliz ma’rifatparvarligi - Adabiyot - Slaydlar

XVIII asr ingliz ma’rifatparvarligi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2016.37109375 KB

Ko'chirib olish

XVIII asr ingliz ma’rifatparvarligi Subtitle here

Reja: Ma'rifatchilik oqimi XVII-XVIII asrlarda 1 Ingliz yozuvchisi D.Defoning «Robinzon Kruzo» asari2 Ma'rifatchilar klassitsizm adabiyotida 3

Ma'rifatchilik oqimi XVII-XVIII asrlarda Yevropada vujudga kelgan va keyinchalik butun dunyoga yoyilgan. Bu oqim adabiyotning asosiy xususiyati xalqni jaholatdan, qoloqlikdan qutqarishga qaratilganligi, bilim olishga, ma'rifatga chaqirig'i bilan xarakterlanadi. Ushbu oqim vakillari bilimga alohida ahamiyat beradilar, ular dunyoni aql-idrok bilan anglash mumkin, uni tafakkur bilan o'zgartirish lozim, deb hisoblaydilar.

Ma'rifatchilar mavjud ijtimoiy tuzumni mukammal emas deb biladilar, inson esa gunohkor banda ekahligini tan oladilar. Ularning fikricha, borliqni Xudo yaratgan, biroq endi insonga uni boshqarish erki berilgan. Shu sababli ular inson qudratiga, uning yaratuvchilik kuchiga katta baho berganlar. Biroq ular inson aqliga ishonadilar. Ko'pchilik ma'rifatchilar xudoning mavjudligini inkor etmas edilar.

Ushbu yo'nalish vakillari aql va bilim bilan inson dunyoni yaxshilik tomon eltishga qodir, deb hisoblaydilar. Ular «ijtimoiylik» va «tabiiylik», «tabiat» va «tamaddun» o'rtasida uyg'unlik vujudga keltirishga uringanlar.

Shu sababli ham bu davr adabiyotida madaniyat va ma'rifatning moddiy asosini kuchaytirish yo'lidagi sayohatlar, insonning tabiat bilan kurashi va g'alabasi, inson tafakkurining sinovi kabi mavzular yetakchilik qiladi.

Ingliz yozuvchisi D.Defoning « Robinzon Kruzo » asarida kimsasiz orolga tushib qolgan inson aqli va mehnatkashligiga tayanib taraqqiyot cho'qqisiga erishadi, o'limga mahkum qahramon hayotga bo'lgan cheksiz muhabbati va idrok kuchi bilan tabiat oldida bo'yin egmaydi.

Ayni paytda ma'rifatchilik adabiyotida kurashchan qahramonlarning ziddi bo'lgan obrazlar ham mavjud. Ular ko'proq yevropalik bo'lmagan qahramonlar timsolida namoyon bo'ladi. Masalan, Monteskyoning «Fors maktublari» asaridagi Uzbek, S.Jonsonning «Rasselas, Abissin shahzodasi» asaridagi Rik yoki VoIterning «Soddadil» asaridagi yovvoyi - o'ta soddaligi, ma'sumligi, dunyodan bexabarligi bilan ajralib turadi.

Ma'rifatchilar klassitsizm adabiyotidagi shartlilik, sun'iylikka qarshi chiqadilar, bu oqim vakillaridan farqli o'laroq oddiy kishilar hayotiga murojaat qiladilar, ularning kundalik tashvishlari va intilishlariga alohida e'tibor beradilar. Ingliz ma'rifatchiligidagi bu xususiyatlar Yevropa adabiyotiga ham ta'sir ko'rsatdi. Fransiya (D.Didro, M.J.Seden) va Germaniyadagi (G.Lessing va boshqalar) meshchanlar dramasi ingliz dramasi shaklini o'zlashtirdi.

Ma'rifatchilar jaholat, nodonlikni tanqid ostiga oladilar. Ingliz adibi J.Sviftning «Gulliverning sayohati» asarida hajv tig'i yangi tijoratga asoslangan Angliyaning nodon hukmdorlariga qarshi qaratiladi. G.Fildingning «Topib olingan Tom Jonson tarixi» va T.Smolletning «Perigrin Piklning sarguzashtlari» asarlarida yovuzlik va ezgulik to'g'risidagi an'anaviy tushunchalardan chekiniladi, hayotiy, jonli obrazlar yaratiladi.

Ma'rifatchilar tarbiya, bilimning ahamiyatiga alohida urg'u berganlar, to'g'ri tarbiya yordamida o'zlari orzu qilgan mukammal inson - halol, mehnatkash, bilimdon kishini yaratish mumkin, deb hisoblaganlar. Biroq shunga qaramasdan ushbu adabiyotda yaratilgan yorqin obrazlar ko'proq ziddiyatli, murakkab shaxslar bo'lib chiqdi.

Masalan, fransuz adibi A.R.Lesajning «Santilyanalik Jil Blaz hayoti tarixi» romanining qahramoni, ingliz yozuvchisi S.Richardsonning «Klarissa Garlo yoki yosh xonimning tarixi» asarining qahramoni Lovlas kabilar manfiy va musbat tomonlarning yig'indisi, o'ziga xos, takrorlanmas obrazlar bo'lib qoldi.

Ma'rifatchilik adabiyotining yana bir o'ziga xos xususiyati oddiy kishilar, past tabaqa vakillari obraziga murojaat qilinishida ko'zga tashlanadi. Masalan, D.Didro («Ramo» asaridagi Ramoning jiyani) yaratgan obrazda bir shaxsning o'zida xudbinlik va tanqidiy ruh, Bomarshe asarining («Seviliyalik sartarosh» asari qahramoni xizmatkor Figaro) qahramonida esa uddaburonlik, tadbirkorlik, ayni paytda, lo'ttibozlik, nayrangbozlik mujassam.

Adabiyotlar: 1. I. Karimov. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kkuch. T., Ma`naviyat, 2008. 2. Alimuhamedov N. “Antik adabiyot tarixi”. T.: “O’qituvchi”. 1975 yil. 3. Sulaymonova F. “Sharq va G’arb”. T.: “O’zbekiston”. 1997 yil. 4. Kun N.A. “Qadimgi Yunoniston afsona va rivoyatlari”. Toshkent. 1983 yil. 5. Mahmudov M. “Hayrat va tafakkur”. Toshkent. G’.G’ulom. 1990 yil. 6. Sh. Normatova. Jahon adabiyoti. T., Cho’lpon, 2008.

O'xshashlar

XX asr adabiyotida Oybekning tutgan o'rni

XX asr O'zbek adabiyotining til xususiyatlari

XX asr 20-50 - yillari adabiyoti

XIX asr oxirida Yevropada adabiyot va sanʼat

Ma’rifatparvarlik yoki jadid adabiyoti. O’zbek adabiyotida realizm bosqichi