Umar Xayyom - Adabiyot - Slaydlar

Umar Xayyom

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

760.8818359375 KB

Ko'chirib olish

• Umar Xayyom shoir bo`lmagan, lekin hayot haqida ba’zi mulohazalarini 4qatorlik she’r qilib qog`ozga tushirib qo`yavergan. XVIII asrga qadar uning ruboiylari haqida tadqiqotlar olib borilmagan. U haqda dastlab Oksford universiteti professori Tomas Gayd, undan so`ng Fon Gomer Birgestel va Meme Nikoloslar tadqiqot olib borishgan. 1859 yili ingliz shoiri va tarjimoni Edvard FitzJerald Umar Xayyomning 70 ruboiysini tarjima qilib e’lon qilgandan so`ng, bu she’rlar juda mashhur bo`lib ketgan va ingliz tilidan jahonning boshqa tillariga ham tarjima qilingan. Umar Xayyomni dunyoga mashhur qilgan uning ruboiylaridir.

Xayyom shoirona tabiati va o’tkir zehnliligi bilan ham u boshqalardan ajralib turgan.Dunyoga mashhur olim chuqur ma’nodafi ruboiylar muallifi hamdir.

Xayyom ruboiylarining soni turli ma’lumotlarda 11 tadan 1200 tagacha ekanligi aytiladi. Xayyomga nisbat beriladigan ruboiylarni u yozganligiga ham turli shubhalar mavjud. Ayniqsa, zamondoshlari "katta ilm egasi, mutaffakir, taqvodor zot edi" deb ulug`lagan shoirning mayxo`rlik, yengil hayot, aysh-ishrat, kufr, dahriylik mavzularidagi ruboiylari ishonchsizdir. Bunday ruboiylar Islomga qarshi ba’zi toifalar tomonidan ataylab to`qib chiqarilgan, degan ma’lumotlar bor. Hatto Londonda saqlanayotgan Umar Xayyom ruboiyoti qo`lyozmasi ham soxta ekanligi aniqlangan.

Umar Xayyom ruboiylari kirib bormagan o`zbek xonadoni bo`lmasa kerak. Uning falsafiy mazmuni teran va badiiy jihatdan pishiq ruboiylari atoqli mutarjim Sh. Shomuhamedov tarjimasida bir necha marta nashr etilgan. Keyinchalik J. Kamol shoir ruboiylaridan bir qanchasini o`z aruziy vazni bilan o`zbek tiliga o`girdi.

Avval tafakkurda tug`ilib, keyin qalb qo`riga yo`g`rilgan Umar Xayyom ruboiylari, bir so`z bilan aytganda, Olam va Odam haqida. Shoir dunyo evrilishlariga donishmandona bosiqlik, taassuf aralash loqaydlik bilan qaraydi: dunyoni o`zgartirishki qo`lingdan kelmas ekan, uni deb qayg`urish behuda. Uning uchun tug`ilish va o`lim, yaxshilik va yomonlik, halol va harom — bir xil: hammasi o`z tabiiy qonuniyatiga asoslanadi.

Xayyom dunyoni aql elagida elaydi — Olam va Odam muammosini umumfalsafa mezoni bilan o`lchaydi. Shu ma’noda, Xayyom ijodida biz odamdan ham, olamdan ham ustun turadigan — dunyoni qamrab oladigan shafqatsiz falsafaga duch kelamiz. Lekin farang faylasufi Laroshfuko: «Falsafa o`tmish va kelajak kulfatlari ustidan tantana qiladi, lekin bugunning qayg`usi falsafa ustidan tantana qiladi», — degani kabi Umar Xayyom ruboiylari ham buyuk mutafakkirning falsafiy mezonlariga bo`ysunmagan, ularni yorib chiqqan zalvorli fikrlar po`rtanasi, beorom qalbiga sig`magan otashin tuyg`ular silsilasidir.

Umar Xayyom ruboiylari deb atalmish she’riy asarlar haqida keng miqyosda gapira boshlandi. Bu ruboiylar dunyoning ko‘plab tillariga tarjima qilindi. Hamma joylarda o‘qila boshlandi. U ruboiylarga mashhur bastakorlar kuy bastalab, xonandalar qo‘shiq qilib aytishdi. Mazkur ruboiylarning odamlarning o‘ziga rom qilishining asosiy sababi, ulardagi mayxo‘rlikning madh etish va unga da’vat kilish, hayotlik chog‘ida maza kilib, iloji boricha lazzatlardan bahramand bo‘lish, bu borada hech kimga, hech narsaga etibor bermaslik kabi narsalar edi.

Oyning orqa tomonidagi bir kratеrga uning nomi bеrilgan. Sen-mendan oldin ham tun-u kun bor edi, Aylangan falak ham butun bor edi. Tuproqda avaylab qadamingni qo’y, Bu tuproq qora ko’z bir nigor edi. Bu yerda kun va tunning almashinishiniga Sabab falakning ya’ni yerning aylanishi tufayli deb shama qilinyapti.

Adabiy asarlar xalq ommasiga katta ta’sir o‘tkazishi hammaga ma’lum. Ularning asosiy vazifasi – insonlarning ma’naviy dunyosini boyitishdan iborat. Darhaqiqat, adabiyot kishilarga yuksak insoniy qadriyatlar, axloq-odob, yaxshi sifatlarni shakllantirishi, borlarini rivojlantirishi kabi ezgu niyat va ishlarga xizmat qilmog‘i darkor. Islomiy adabiyot aynan ana shu maqsadlarga xizmat kilishi ila boshkalaridan yaqqol ajralib turadi. Ammo, hamma sohalarda buzg‘unchilik bo‘lganidek, ba’zi insonlar adabiyotdan mazkur oliy qadriyatlarga erishish yo‘lida emas, balki odobsizlik, fahsh ishlar, daxriylik va hokazolarga foydalanishga urinib, buzg‘unchilik qilganlar va qilmoqdalar.

RUBOIYLAR DUNYONING KO‘PLAB TILLARIGA TARJIMA QILINDI • Hamma Umar Xayyom ruboiylari, deb atalmish she’riy asarlar haqida keng miqyosda gapira boshladi. Bu ruboiylar dunyoning ko‘plab tillariga tarjima qilindi. Xamma joylarda o‘qila boshlandi. U ruboiylarga mashhur bastakorlar kuy bastalab, xonandalar qo‘shiq qilib aytishdi. Mazkur ruboiylarning odamlarning o‘ziga rom qilishining asosiy sababi, ulardagi mayxo‘rlikning madh etish va unga da’vat kilish, hayotlik chog‘ida maza kilib, iloji boricha lazzatlardan bahramand bo‘lish, bu borada hech kimga, hech narsaga etibor bermaslik kabi narsalar edi.

Umar Xayyom ruboiylari • Shu bilan birga, bu ruboiylarda kufr, daxriylik va bir qancha buzuk mazhablar mafkurasi xam o‘z o‘rnini olgan edi. Mazkur mafkuraga berilgan va ayshu-ishrat, mayxo‘rlikka moyil kishilar Umar Xayyomdek katta ustoz topganlaridan xursand bo‘lib, uning shuhratini o‘z maqsadlari yo‘lida ishlatishar edi. Bu beodoblikka qarshilar esa Umar Xayyomni kofir, daxriy, botiniy, shariatini oyoq osti qiluvchi, deb fatvo chiqarishardi. Uchinchi bir toifa esa, Umar Xayyomdek odam bunchalikka bormaydi, u so‘fiylik mazhabida ekan, yozgan she’rlari ramziy, buni tushinish uchun alohida tayorgarlik kerak, deyishardi.

Tarjima: Qaysidir bir inson atirgulning hidini farqlay olmaydi, Boshqasi esa achchiq giyohlardan asal oladi. Yana biriga non bersang bir asr unutmaydi, Boshqasiga jon bersang ham eslamaydi.

• G’arbda "Umar Xayyom klublari" tuzildi. Ruboiy o‘qib, may ichish yo‘lga qo‘yildi.Tarjimon Jerald vafot etganida, Umar Xayyom g‘abri ustida o‘sayotgan guldan ko‘chirib borib, uning g‘abriga ekishdi va g‘abr toshiga minnatdorchilik so‘zlari yozishdi. G’arbning sharqdagi dumlari bu borada o‘z ustozlaridan ham o‘tib ketishdi. Ruboiylar dinsizlik, aroqxo‘rlik, fahsh ishlar shiori bo‘lib qoldi.

O'xshashlar

Cho’lpon hayoti va ijodi

Cho’lpon hayoti va ijodi 2

Abdurauf Fitrat

Jahon adabiyoti (dars ishlanma)

Abulqosim Mahmud Az-zamahshariy