Is'hoqxon To'ra Ibrat - Adabiyot - Slaydlar

Is'hoqxon To'ra Ibrat

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1168 KB

Ko'chirib olish

Ishoqxon To'ra Ibrat

Ishoqxon To'ra Ibrat  Ishoqxon Junaydulloxo‘ja o‘g‘li 1862 (xijriy 1279) yilda Namangan yaqinidagi To‘raqo‘rg‘on qishlog‘ida tug‘ilgan. Uning‘ otasi sohibkor bog‘bonlardan bo‘lib, «Xodim» taxallusi bilan she’rlar yozgan. Onasi Huribibi qishloq qizlarini o‘qitgan. Ibrat dastlab qishloq maktabida, so‘ngra onasi qo‘lida tahsil oldi.

Ishoqxon Ibrat matbaachi sifatida  Ishoqxon Ibrat matbaachi sifatida Namanganda «Matbaai Ishoqiya»ni tashkil etib, kitob nashriga kirishgan. Bu yerda u ko‘plab ilmiy, tarixiy, badiiy asarlar bilan birga, zamonaviy mavzulardagi kitoblarni ham nashr etib, ilm-ma'rifat va ma'naviyat rivoji yo‘lida xizmat qilgan. Uning kitoblari yoqib, yo‘q qilib yuborilgan. O‘zi esa qatag‘onga uchragan. Faqat istiqlol davriga kelib uning nomi va ijodi asl qadr-qimmatini topdi. Kitoblari chop etilib, o‘zi tug‘ilib o‘sgan To‘raqo‘rg‘onda muzey ham tashkil etildi.

Milliy uyg‘onish davrining yorqin namoyandalaridan biri  Milliy uyg‘onish davrining yorqin namoyandalaridan biri, ma'rifatparvar shoir, olim, sayyoh, matbaachi va muallim Ishoqxon To‘ra Ibrat 1862 yili Namangan viloyatining To‘raqo‘rg‘on qishlog‘ida ziyoli oilada tavallud topgan. Otasi Junaydulla xo‘ja va onasi Huribibilar xat-savodli kishilardan bo‘lib, maktabdorlik ham qilganlar. Ishoqxon ona-otasi qo‘lida savod chiqarib, keyinchalik turli maktab va madrasalarda ta'lim olgan

Ishoqxon Ibratni Qo‘qon madrasasi da  U eng avvalo onasi Huribibini ustoz deb bilgan. Negaki, Ishoqxon Ibratni Qo‘qon madrasasiga o‘qishga yuborgan ham onasi edi. Ana shu tahsil (1878-1886) yillarida uning, albatta, Qo‘qon adabiy muhiti namoyandalari, jumladan, Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Haziniy va Nodim kabi shoirlar ijodi bilan oshno bo‘lishi tabiiy edi. Buning ustiga, u Sharq olimlari asarlarini mustaqil mutolaa qiladi, fanning ko‘pgina sohalarini bir mutaxassis sifatida egallaydi. Taniqli ma'rifatparvar shoir Ibrohim Davron ham shu davrda «Turkiston viloyatining gazeti», Ismoil Gaspirali nashr qilgan «Tarjimon» gazetalari bilan Qo‘qon madrasalarida o‘qib yurgan kezlarida tanishgan.

 Ibrat 1886 yilda Qo‘qon madrasasini tugatgach, ona qishlog‘i To‘raqo‘rg‘onga qaytadi.  O‘z faoliyatini ma'rifat tarqatishga qaratadi. «Usuli qadim» qabilidagi maktablarni isloh etib, jadid maktablarini ochishga kirishadi, mehnatkash xalq bolalarini maktabga tortadi. Ammo ko‘p o‘tmay, mutaassib kimsalar bu maktablarni «kofirlar maktabi» deb yopib qo‘yishadi.

 Shundan so‘ng u 1887 yilda, ya'ni 25 yoshlarida onasi Huribibini hajga olib borish bahonasida Jidda shahriga yo‘l oladi. Ammo onasi o‘pka shamollashi orqasida vafot etgach, u Sharq va G‘arb mamlakatlariga safar qilib, Istambul, Sofiya, Afina, Rim, shuningdek, Qobul, Makka, Kalkutta, Bombey kabi shaharlarda bo‘ladi. Safar davomida arab, fors, hindi, urdu, ingliz tillarini mukammal o‘rganadi. Sharq xalqlari tillari qatorida G‘arb xalqlari tillarini ham o‘rganish ishtiyoqida bo‘ladi. Eng muhimi, yozilajak ilmiy asarlari uchun boy material to‘playdi.

Namanganda “ Matbaai Ishoqiya ” ni tashkil et di  Ishoqxon Ibrat matbaachi sifatida 1908 yildayoq Namanganda «Matbaai Ishoqiya»ni tashkil etib, kitob nashriga kirishgan edi. Bu yerda u ko‘plab ilmiy, tarixiy, badiiy asarlar bilan birga, zamonaviy mavzulardagi kitoblarni ham nashr etib, ilm-ma'rifat va ma'naviyat rivoji yo‘lida xizmat qilgan. Ibratning shoir sifatida ham ko‘plab she'rlar yaratgani ma'lum. U maxsus devon tuzganligi haqida ma'lumotlar bor bo‘lsa-da, ular bizgacha yetib kelmagan. Ammo ko‘p she'rlari matbuot sahifalarida saqlanib qolgan bo‘lib ular hayotning turli jabhalaridan hikoya qiladi. Uning aksar she'rlari tarbiyaviy- didaktik xarakterda bo‘lib, jumladan, u bir she'rida:

«Kutubxonai Ishoqiya» fondi  Ibratning milliy kutubxona, kitobxonlik ishlarining ilk tashkilotchisi va targ‘ibotchisi sifatida ham xizmatlari beqiyosdir. U asos solgan «Kutubxonai Ishoqiya» fondi bu jihatdan ancha boy bo‘lib, unda kitob berish va olish ma'lum tartib-qoidaga moslashgan edi.

To‘raqo‘rg‘onda muzey tashkil etildi  Ishoqxon To‘ra Ibrat xayrli ishlari tufayli xalq hurmatini qozonib, qozilik darajasiga ko‘tarilgan bo‘lsa, ilm-fan, madaniyat, maktab-maorif sohasidagi jonbozligi tufayli ayrim mutaassiblarning nafratiga uchragan. 1937 yilga kelib uning barcha faoliyatiga chek qo‘yildi, kitoblari yoqib, yo‘q qilib yuborildi. O‘zi esa qatag‘onga uchradi. Faqat istiqlol davriga kelib uning nomi va ijodi asl qadr-qimmatini topdi. Kitoblari chop etilib, o‘zi tug‘ilib o‘sgan To‘raqo‘rg‘onda muzey ham tashkil etildi.

Faoliyati  Ibrat 1896 yili Hindiston, Birma, Xitoy, Qashqar orqali o‘z vatani Namanganga keladi. Safar natijasi o‘laroq, uning «Lug‘ati sitta al-sina» asari maydonga keladi. Asar 1901 yilda nashr etilib, u o‘zbekcha-ruscha va ko‘p tillik lug‘at yaratishda muhim tajriba rolini o‘taydi. Muallifning «Jome' us-xutut» asari esa 1912 yilda yaratilgan, u dunyodagi qirqdan ortiq tillar va yozuvlar haqida ma'lumot beradi. U tarixchi olim sifatida «Tarixi Farg‘ona» (1916) asarini yaratadi. Unda Qo‘qon xonligi va, umuman, Turkistondagi xonliklarning inqirozi, mustamlakachilik zulmi, eng muhimi, o‘z xalqining yorqin kelajagiga ishonch ruhi o‘z ifodasini topgan. Shuningdek, 1928 yilda uning yana bir asari - «Mezon ul-zamon» yuzaga keldi.

Faoliyati  «Tarixi chopxona», «Madaniyat» haqida masnaviy, «Gazeta xususida», «Qalam», «Lug‘'at sitta alsina» («Olti tilli lug‘'at», 1907), «Jome' ul- hutut» («Xatlar majmui», 1912), «Tarixi Farg‘ona» (1916), «Mezon uz-zamon» (1926), «San'ati Ibrat», «Ilmi Ibrat» va boshqalar.

Manbalar  Ishoqxon Ibrat. «Tarixi Farg‘ona». Toshkent, 1992. Ibrat, Ajziy, So‘fizoda. Tanlangan asarlar. T.: Ma'naviyat, 1999. Ishoqxon Ibrat. Tarixi Farg‘ona. Qo‘lyozma, O‘zMU prof. G‘. Karimov fondida saqlanadi. Ishoqxon Ibrat. Jome' ul-xutut. Namangan, 1912.

O'xshashlar

Ishoqxon To'ra Ibratning Mezon uz-zamon asari haqida

Shaytanat asarida shaxs fojiasi tasviri

Jadidchilarning ma’rifatparvarlik harakatlari va uning xalq manaviyatini ko’tarishda tutgan o’rni

Saddi Iskandariy dostoni

Badiiy asar ustida ishlash