logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Adabiyot
  4. Chingiz Aytmatov Asrga tatigulik kun asari badiiy tahlili

Chingiz Aytmatov Asrga tatigulik kun asari badiiy tahlili

Yuklangan vaqt:

21.08.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1301.7412109375 KB
Ko'chirib olish
Reja:  Chingiz Aytmatov hayoti va ijodi.  ,,Asrga tatigulik kun" asari.  Asardagi tugun. □ Asarning asosiy g'oyasi. □ Asar qahramonlari. □ Asardan olgan xulosa. Chingiz Aytmatov (1928-2008) Chingiz Aytmatov 1928 yil 12 dekabrda Qirg‘izistonning Talas vodiysidagi Shakar ovulida tug‘ilgan. Uning otasi Torekul Aytmatov (1903—1938) avvaliga faol dehqon, so‘ngra sovet hamda partiya ishchisi, Qirg‘iz SSSR Davlat arbobi bo‘lgan, lekin 1937 yil hibsga olinib, 1938 yil otib tashlangan. Onasi - Nagima Xamziyeva Abduvaliyeva (1904 - 1971), millati - tatar, armiya siyosiy ishchisi, keyinchalik jamoat arbobi bo‘lgan. Chingiz, uning akalari va singillari otasining qistovi bilan uning o‘limidan oldin Shekerga ko‘chib kelishgan va shu yerda ulg‘ayishgan. Sakkiz sinfni bitirib, zootexnikumga o‘qishga kiradi va a’lo baholarga bitiradi. 1948 yil Frunzedagi Qirg‘iz qishloq-xo‘jalik institutiga o‘qishga kirib, 1953 yil tamomlaydi. 1952 yil qirg‘iz tilidagi hikoyalarini tez-tez bosma nashrda chop eta boshlaydi. Institutni tamomlagach, uch yil davomida veterinar bo‘lib ishlash bilan birga, yozuvchilik ham qilib, hikoyalarini nashrdan chiqaradi. 1956 yil Moskva Oliy adabiyot kurslariga o‘qishga topshiradi (1958 yil tamomlagan). 1957 yil iyun oyida qirg‘iz tilidagi “Yuzma-yuz” hikoyasi “Ala-Too” jurnalida bosib chiqarilgan. “Jamila” qissasi esa bosma nashrdan ilk bor 1957 yil Lui Aragon tarjimasi bilan fransuz tilida chop etilgan. Shu yili uning hikoyalari “Yangi dunyo” jurnalida nashr qilingan, “Jamila” qissasi ham rus tilida chop etilib, Aytmatovga olamshumul mashhurlik olib kelgan “ Jamila”dan so‘ng shuningdek, “Bo‘tako‘z” (1960), “Birinchi muallim” (1961), “Momo yer” (1963) hikoyalari hamda “Tog‘ va adirlar hikoyasi” to‘plami bosma nashrdan chiqqan. “Tog‘ va adirlar hikoyasi” to‘plami uchun yozuvchi Lenin mukofotiga sazovor bo‘lgan. Mazkur asarlarning barchasi bir vaqtning o‘zida ham rus, ham qirg‘iz tillaridan chop etilgan. “Birinchi muallim” hikoyasi “Mosfilm” kinostudiyasida Andrey Konchalovskiy tomonidan ekranlashtirilgan. “Bo‘tako‘z” hikoyasini esa L. Shepitko ekranlashtirgan bo‘lib, Kemal rolini Bolot Shamshiyev ijro etgan. Keyinchalik Chingiz Aytmatov asarlari asosida film suratga olish bo‘yicha Shamshiyev eng yaxshi rejissyorlardan biriga aylangan. “ Alvido, Gulsara!” hikoyasi (1968) muallifga Davlat mukofotini olib kelgan. “Oq kema” romani (1970) rus tilida chop etilib, uzoq yillar davomida dunyo miqyosida Chingiz Aytmatovning eng mashhur asarlari sirasidan joy egallaydi. Mazkur asarni ekranlashtirish Venetsiyada bo‘lib o‘tgan, Berlin xalqaro kinofestivalida ilk bor tomoshabinlar ixtiyoriga havola etilgan. Yozuvchi Chingiz Aytmatovning qozoq dramaturgi Katay Muhamedjanov bilan hamkorlikdagi ishi - “Fudziyamadagi uchrashuv” (1973) sahna asari hanuz Qozog‘iston teatr sahnalaridan tushmagan. “Erta qaytgan turnalar” (1975) qissasi uchun yozuvchi Toktogul nomidagi mukofotga sazovor bo‘lgan. Adibning eng sara asarlari ,,Asrga tatigulik kun ’’ asari Asrga tatigulik kun“— sovet-qirgʻiz adibi Chingiz Aytmatovning ilk romani. Birinchi marta 1980-yilda „Noviy mir“ jurnalida rus tilida nashr etilgan. Asar dunyoning koʻplab tillariga tarjima qilingan. Oʻzbek tilida soʻnggi marta Asil Rashidov tarjimasi bilan 2018-yilda Yoshlar nashriyot uyida 10000 nusxali qattiq muqovada nashr etilgan. Janri: Roman Romandagi voqealar temir yoʻlchi Edigeyning marhum doʻsti Kazangapni Ona-Bayt qabristoniga dafn etishga urinishlari. Sayohat davomida Edigey oʻzining Sari-Oʻzak choʻllarida yashagan hayotiy tarixini qirgʻiz xalq ogʻzaki ijodidan parchalar bilan birga soʻzlab beradi. Muallif „Sarioʻzaklar“ atamasini „Sariq dashtlarning oʻrta yerlari“ deb izohlaydi. Sari-Oʻzak yoki ruscha „Sarozek“, romanda bir-birining oʻrnida ishlatilgan hamda bu atama hayoliy kosmodromning nomidir. Asarning asosiy g’oyasi Asar sarlavhasi haqidagi fikrim Boʻron Edigey — bosh qahramon. U Sarozekdagi temiryoʻlchi. Bir vaqtlar Ikkinchi jahon urushida qatnashgan, undan oldin esa Orol dengizida baliqchi boʻlgan. Aynan u Kazangapni dafn etish uchun mas’uliyatni oʻz zimmasiga oladi va voqealarning aksariyati uning nuqtai nazaridan hikoya qilinadi. Kazangap Asanbiev- Buranlidagi eng keksa odam. Edigeyni u erga koʻchib kelishga undagan. U Edigey bilan birga temir yoʻlda ishlagan. „ Asrga tatigulik kun“ sarlavhasidagi „kun“ uning dafn etilgan kunidir. Ukkubola — Edigeyning xotini. Umuman olganda, u asosan uning xohish-istaklariga boʻysunadi. Butun hikoya davomida u Edigeyga sodiq qoladi. Sobitjon – o’z otasini o’likmi yoki tirikligini ham bilmaydi.Hatto otasini o’ligini ko’mishni ham minnat qiladi.U ota bobolaridan qolgan urf-odatlarni hurmat qilmaydigan inson.Qarindoshlaridan ko’ra obro’ e’tiborni birinchi o’ringa qo’yadi. Qahramonlar i : Asarning lingvistik tahlili  Frazeologizmlar  Manqurt  ona bayt  sario'zak qorboroni Asardagi milliy kalorit Dafn marosimlari, ona mehri Asardagi tugun Kazangapni dafn etish jarayonida, marhum bilan vidolashuv onlarida, Allohga munojot qilgan o`rinlarda tasvirida Edigey tabiatiga xos yuksak insoniy xususiyatlar namoyon bo`lgan. Xullas, bu roman odamning odamligini ta`minlab turadigan asosiy qadryatlar haqida dard bilan bitilgan o`lmas asardir. Asardagi konflikt turi Inson-predmet, inson-jamiyat, inson-tabiat Asar kulminatsiyasi Yozuvchi Chingiz Aytmatov barcha asarlarida bo`lgani kabi, mazkur asarlarida ham o`z usul- an`anasiga sodiq holda muayyan hayotiy voqealar tasvirini rivoyatlar fonida tasvirlaganki, asarni o`qiganimizda, hayot turmush tasviri qaerdan boshlanadi-yu, hayratomuz taxayyul ramzlari, fantastika qaerda tugashini bilmay qolamiz. Adibning "Asrga tatigulik kun" romani ma`naviy-ruhiy poklanish pallasida insonga o`z-o`zini anglash darsidan saboq berishi, shubhasiz. Asardagi yechim Ona mehri Asardagi eng yaxshi aforizm yoki falsafiy mushohadalar Ona bug’uning yetimlarga qarata: ,, Insonlar qanday yashashlari lozim bo’lsa, shunday yashanglar’’ deb aytgan nasihati Asardan olgan taasurotlarim Chingiz Aytmatovning buyuk yozuvchiligi shundaki, siyosatdan tamomila chetda turuvchi, siyosiy muammolar hal qilinadigan joylardan minglab chaqirim yiroqda umr kechiruvchi kamtargina odam ham aslida siyosatning ta`siridan holi bo`lolmasligini Bo`ronli Edigey misolida juda ishonarli aks ettirgan. Edigey kechagi kunini unitmagan, bobolar amal qilgan yuksak udumlar asosida yashashga o`zida kuch topa oladigan chin insondir. Uning ezgu insoniy sifatlari qiyinchiliklarga qaramay marhum Kazangapning vasiyatini bajarishga o`zida kuch topganida, qanchalik g`azablanmasin, o`lik bor joyda janjallashmalikga qudrati yetganida, Sobitjonning gap-so`zlariga munosabatida yaqqol ko`rinadi. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Chingiz Aytmatov
Chingiz Aytmatov hayoti va ijodi
Adabiyot fanini o‘qitishda badiiy tahlil
Chingiz Aytmatovning “Jamila” qissasi
Chingiz Aytmatovning alvido, Gulsari asari