Chingiz Aytmatov - Adabiyot - Slaydlar

Chingiz Aytmatov

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

364.5 KB

Ko'chirib olish

Chingiz Aytmatov (1928 yilda tug‘ilgan)

Chingiz To‘raqulovich Aytmatov hayot yo`li • Chingiz To‘raqulovich Aytmatov XX asr qirg‘iz adabiyotining eng iste’dodli va jahonga tanilgan yirik namoyandalaridan biri bo‘lib, u 1928 yil 12 dekabrda Qirg‘izistonning Talas vodiysidagi Shakar ovulida tug‘ilgan. Bobosi Aytmat og‘a ajoyib qo‘buzchi, otasi To‘raqul Aytmatov davlat va jamoat arbobi, onasi Naima opa o‘qimishli, oqila ayol edi. Chingiz dastlab rus maktabida, keyin qirg‘iz maktabida o‘qidi, qishloq sho‘rosida kotib, soliq yig‘uvchi, brigada hisobchisi bo‘lib ishladi. U 1948 yilda Jambul zooveterinariya texnikumini, 1953 yili Qirg‘iziston qishloq xo‘jalik institutini tamomlagan. 1956 - 1958 yillarda Moskvada Yozuvchilar uyushmasi qoshidagi Oliy adabiyotchilar kursida tahsil oldi. Chingiz Aytmatov bolaligidanoq badiiy adabiyotga ulkan mehr qo‘ygan bo‘lib, nasriy asarlar yaratish bilan astoydil shug‘ullanadi.

• Adib nomini ilk bor xalqaro miqyosda mashhur qilgan, 1958 yilda yozilib, jahon xalqlarining 40 dan ortiq tillariga tarjima qilingan asar «Jamila» qissasi bo‘ldi. «Jamila» qissasini Lui Aragon «Muhabbat haqida yozilgan jahondagi eng ajoyib qissa» deb atagan. Chingiz Aytmatov davlat va jamoat arbobi sifatida ulkan ishlarni amalga oshirmoqda. U Q. Muhammadjonov bilan hamkorliqda «Fudziyamadagi uchrashuv» nomli drama yozgan. Chingiz Aytmatov Qirg‘iziston xalq yozuvchisi (1968), 1995 yildan Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati assambleyasi Prezidentidir. U Mustaqil O’zbekistonning «Do‘stlik» (1995), «Buyuk xizmatlari uchun» (1998) ordenlari bilan mukofotlangan. Qirg‘iziston Reslublikasida Chingiz Aytmatov nomidagi Xalqaro «Oltin medal» mukofoti ta’sis etilgan (1999). Chingiz Aytmatovning asarlari 80 dan ortiq xorijiy tillarga tarjima qilingan.

• Chingiz Aytmatov «Momo yer», «Qizil durrachali sarvqomatim» kabi asarlarini avval qirg‘iz tilida yozib, so‘ng o‘zi rus tiliga tarjima qilingan. Ba’zi asarlari esa, avval rus tilida yozilib (masalan, «Oq kema», «Alvido, Gulsari») so‘ng qirg‘iz tiliga o‘girildi.

Asarlari; • «Yuzma-yuz», «Sarvqomat dilbarim», «Somon yo‘li» (1963), «Momo yer», «Alvido Gulsari» (1966), «Oq kema», «Sohil yoqalab chopayotgan olapar» (1977), «Hoshim», «Gazetachi Dzyuydo», «Oq yomg‘ir», «Sepoyachi», «Qiyomat» (1986, qahramonlari: Ober- Kandalov, Iso, Avdiy, Pontiy Pilat, Iuda, Grishan, Bozorboy, Ko‘chqorboev, Guram Juxadze, Bo‘ston, Sandro va boshq.), «Birinchi muallim» (1962), «Asrga tatigulik kun», «Kasandra tamg‘asi» (1990), «Erta qaytgan turnalar» va boshq.

• «Oq kema» qissasi haqida • Bu qissa 1970 iilda yozitgan bo‘lib, 7 qismdan iborat. Asar qahramonlari kuyidagilar: Mo‘min chol (u asarda «juda qartayib qolgan, yakkayu yolg‘iz o‘g‘li urushda halok bo‘lgan, umr bo‘yi bir yostiqqa bosh qo‘yib yotgan xotinidan ajralgan, eng katta baxtsizligi - uning qizlariga baxt kulib boqmagan» deya ta’riflangan), O’razqul, Bekey, bola (baliq bola uchun erk va qudrat ramzi edi) va boshq. «E bo‘tam, hofizlar hamdu sano o‘qishda bahslashsa - qanday yaramaslik, ular qo‘shiqchidan qo‘shiq kushandasiga aylanishadi. ... E, bo‘tam, qadimgi odamlardan kolgan gap bor: «Boylik - takabburlikni, takabburlik esa - telbalikni tug‘diradi». ... E, bo‘tam, pul hukmron bo‘lgan joyda ezgu so‘zga o‘rin yo‘q, go‘zallikka o‘rin yo‘q» degan gaplar ham shu asarda keltirilgan. Bu qissadagi rivoyatda dushman qabiladan qolgan qizcha va bolani o‘ldirib, qirg‘iz zotini yo‘q qilgan Cho‘tir Baymoq kampirga topshirilgan edi.

• Bu roman 1980 yilda yozilgan. Unda o‘tmishni eslay olmaslik uchun insonni xotirasidan umrbod mahrum qilishdek qabih jinoyatta qo‘l urish haqida hikoya qilingan. Asarda «mish- mishlarga qaraganda, jo‘ngjanglar qarg‘ishga uchrabdi - qishda muzlab qolgan Edil daryosidan to‘p-to‘p bo‘lib o‘tayotganlarida birdan muz yorilib, hammasi mol-hollari bilan birgalikda muz ostiga cho‘kib ketishibdi...» degan gaplar bor. ) «Asrga tatigulik kun» romani haqida

«Asrga tatigulik kun» romani QAHRAMONLARI • Edigey Bo‘ron (u Sobitjonga «Ilgari bosh uchun e’zozlashardi, bundan chiqdi, endi orqalaring uchun e’zozlashar ekan-da... Sen manqurtsan! Haqiqiy manqurt!...» degan), Sobitjon, Jo‘lamon, Nayman ona, Qozongap (uni dafn qilishga olib ketayotganda marhumning yonida uning kuyovi - Oyzodantg eri o‘tiradi), Abutolib Quttiboev va Zarifa (ular stshincha qatag‘on qurboni bo‘lganlar), Oyzoda va boshq.

Chingizxon – tarixiy shaxs, o‘z davrining farzandi. • Chingiz Aytmatov o‘z qahramonining tabiati, xarakteri bolaligidanoq shakllana boshlaganiga urg‘u beradi. Chingizxon hali Temuchin deb atalgan bolalik chog‘idayoq, boshqalardan o‘ch olishni, hammani og‘ziga qaratishni xush ko‘rardi. U suvdan tutilgan baliqni talashib, o‘zining ukasi Bekterni o‘q-yoy bilan otib o‘ldirib qo‘yadi. Yozuvchi qonxo‘r jahongir tabiatining ildizlarini ochib berishni maqsad qilib qo‘ygan. Bolaligidanoq toshbag‘ir bo‘lib o‘sgan, hech kimga yaxshilik ravo ko‘rmaydigan kishidan ezgulik kutib bo‘larmidi? Chingizxon ulkan jahongirlik janglariga ikki yil tayyorgarlik ko‘rdi. Oilaviy qo‘shinlarga «jangu jadallar nihoyasiga yetmaguncha ayollar tug‘masin» degan qahrli farmon berildi. Yangi qissaning badiiy ahamiyatini ko‘targan voqealardan e’tiborlisi — lashkarboshilardan biri, yuzboshi Erdene bilan qo‘shin tug‘lariga gul tikadigan kashtado‘z Do‘g‘ulangning ayanchli fojiasidir. Hokimiyatning kuch-qudrati, zabtidan ikki yosh oshkora oila qurishga muyassar bo‘la olmaydi. Lekin baribir Chingizxonning farmoni, buyrug‘i ikki qaynoq qalbning muhabbati qarshisida ojiz edi.

Chingiz Aytmatovning «Asrga tatigulik kun» • romaniga ilova qilingan qissa. Yozuvchi kitobxonlarni romanda taqdiri noma’lum bo‘lib qolgan Abutalip Quttiboev bilan qaytadan uchrashtiradi. «Chingizxonning oq buluti» qissasida ikki yo‘nalish – bir tomondan pok qalbli Abutalip bilan beshafqat Tansiqboev o‘rtasidagi murosasiz to‘qnashuv, ikkinchi tarafdan esa, dunyoni larzaga keltirgan Chingizxonning fojiasi bir-biri bilan botiniy bog‘lanib ketgan. Chekist Tansiqboev begunoh Abutalipni Yugoslaviyada partizanlar harakatida ishtirok etganlikda, eski xalq adabiy meroslarini yig‘ib yurganlikda ayblaydi. Biroq Abutalip hayoti har qancha xavf ostida bo‘lsa ham bosh egmaydi. Chin inson or- nomusini Tansiqboev kabi hayvontabiat manqurtlarning oyoq-osti qilishiga imkon berish — insoniyat oldida gunohi kabira ekanligini yaxshi tushunib yetadi.

Adabiyotlar: • Baydamtol sohillarida (hikoya) [ Chingiz Aytmatov ] • Hayot-mamot (taqriz) [ Chingiz Aytmatov ] • Oq yomgʻir (hikoya) [ Chingiz Aytmatov ] • Raqiblar (hikoya) [ Chingiz Aytmatov ] • Somon yoʻli (qissa) [ Chingiz Aytmatov ] • O` tar Qush Nolasi [ Chingiz Aytmatov ]

O'xshashlar

Chingiz Aytmatov hayoti va ijodi

Chingiz Aytmatov Asrga tatigulik kun asari badiiy tahlili

Chingiz Aytmatovning “Jamila” qissasi

CHingiz Aytmatovning “Qiyomat” romani

Chingiz Aytmatovning alvido, Gulsari asari