Adabiy jarayon. Ijodiy metod, adabiy yo’nalish va oqimlar - Adabiyot - Slaydlar

Adabiy jarayon. Ijodiy metod, adabiy yo’nalish va oqimlar

Yuklangan vaqt:

01.09.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

14670.774414062 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: Adabiy jarayon. Ijodiy metod, adabiy yo’nalish va oqimlar

REJA: 1. Adabiy jarayon. 2. Adabiyotshunoslikda ijodiy metod va adabiy yo’nalish tushunchasi. 3. Adabiy yo’nalish va oqimlar

Tayanch tushuncha va iboralar : • Ijodiy metod, adabiy yo’nalish adabiy oqim, Klasstsizm, Ekspressionizm , syurrealizm, sentimentalizm, naturalizm, modernizm .........

Adabiyotshunoslikda "adabiy jarayon" atamasi tor va keng ma’nolarda qo‘llanadi. • Keng ma’noda qo‘llanganda adabiy jarayon atamasi badiiy adabiyotning eng qadimgi davrlaridan to hozirgi kunga qadar davom qilib kelayotgan uzluksiz taraqqiyot jarayonini bildiradi. • Tor ma’noda esa ushbu atama ostida muayyan bir davr adabiy jarayoni, undagi badiiy adabiyotning mavjudligi va rivoji bilan bog‘liq barcha narsa- hodisalar, jarayonlar tushuniladi.

• Adabiyotshunos muayyan davr adabiy hodisalarini o‘rganganda ijtimoiy-tarixiy sharoitni albatta e’tiborga oladi, chunki har bir davr adabiyotining rivojlanish darajasi, undagi turfa adabiy hodisalar ko‘p jihatdan ijtimoiy-tarixiy sharoit bilan bog‘liq bo‘ladi. Ijtimoiy- tarixiy sharoit deganda jamiyatning ijtimoiy- iqtisodiy, umummadaniy va umumma’rifiy holati tushuniladiki, bular bari badiiy adabiyot taraqqiyotining tashqi omili sanaladi.

Ijodiy metod Ijodiy metod – san’at va adabiyotda hayot hodisalarini gavdalantirishning umumiy yo’llari. Yozuvchining hayotiy materialni tanlash, umumlashtirish, baholash va badiiy obrazda aks ettirishda qo’llagan asosiy prinsiplari.

• Ijodkorning hayotga,tasvir etilayotgan materialga munosabati va hayotni tasvir etishning o’ziga • xosligi ular tanlagan badiiy tafakkur orqali aniqlanadi. • Yozuvchilar 2 ta katta guruhga bo’linadi: • 1-turga mansub yozuvchilar hayotni qanday bo’lsa shunday tasvirlaydilar. • 2- turga mansub yozuvchilar hayotni qanday ko’rishni orzu qilsalar shunday tasvirlaydilar

Romantizm ijodiy metodi Romantizm- XVIII asr oxiri XIX asrning birinchi yarmida Yevropa adabiyotida yetakchilik qilgan adabiy yo’nalish- ijodiy metod. Romantizmda ijodkor borliqni qanday ko’rishni orzu qilsa shunday aks ettiradi. Real olamdan ko’ra mukammalroq olam yaratishga intilish kuchli. Romantizm ijodiy metodi mavjud voqelikdan qoniqmaslik natijasida paydo bo’lgan.

ROMANTIK QAHRAMON Yovuzlikka qarshi kurashayotgan shaxs- romantizm adabiyotining bosh qahramoni. Romantik qahramon shaxs erkini , insonlik sha’nini yuksak qadrlaydi. Taraqqiyparvar romantik qahramon mehnat ahlining manfaatlarini himoya qilib chiqadi, erk uchun, ozodlik uchun olib boriladigan kurashga yetakchilik qiladi.

Realizmning yetakchi xususiyati. Realizm termini adabiyotshunoslikda dastlab XIX asrda Fransiyada qo’llanila boshladi. 1. Realizm — voqelikni, mavjud borliqni badiiy adabiyotning ifoda vositalari orqali oʻziga oʻxshash shakllarda haqqoniy aks ettirish. 2. Realizm - voqelikni barcha ziddiyatlari bilan qamrab olishga intiladi, yozuvchiga hayotning barcha tomonlarini cheklanmagan holda aks ettirish imkoniyatini beradi.

Realizmning talablari,xususiyatlari quyidagilardan iborat? Haqqoniylik Tarixiylik Tahliliylik Xarakterlarn ing tipikligi

TANQIDIY REALIZM Tanqidiy realizm - XIX asrning 20—30 yillarida jahon adabiyoti va sanʼatida shakllangan ijodiiy metod. Tanqidiy realizm yozuvchidan insonni har tomondan cheklovchi, ezuvchi, buzuvchi va maʼnaviy inqirozga olib keluvchi hayotning ijtimoiy asoslarini tanqidiy aks ettirishni talab etadi. Tanqidiy realizm adabiyotida tarixiylik prinsipi hayotiy voqealar, kishilarning xarakterlari va ularni qurshagan sharoitning muayyan davr uchun muhim voqealar, xarakterlar va sharoitlar sifatida tasvir etilishida ko’rinadi.

Tanqidiy realizm tamoyillari Tanqidiy realizm jamiyatdagi ijtimoiy adolatsizlik va shu jamiyatda yashovchi ayrim kishilar hayotidagi maʼnaviy inqirozlarni xalqqa badiiy tasvir orqali koʻrsatishni va jamiyatni shu yoʻl bilan davolashni oʻz oldiga maqsad qilib qo’yadi. Tanqidiy realizm adabiyotning asosiy metodi sifatida jamiyat va kishilar hayotida avj olgan va jamiyatning rivojlanishiga toʻsiq boʻlishi mumkin boʻlgan har qanday illatlarni tasvir etishni o’zining bosh maqsadi qilib belgilab olgan.

BADIIY OBRAZ • BORLIQNING SAN’ATKOR KO’ZI BILAN KO’RILGAN VA IDEALI ASOSIDA IJODIY QAYTA ISHLANGAN AKSI. • IJODKOR BADIIY OBRAZ VOSITASIDA FIKRLAYDI, BORLIQNI IJODIY QAYTA YARATADI.

Bilimingizni sinab ko’ringchi

Adabiy yo’nalish nima? Jahon adabiyotidagi adabiy yo’nalish va oqimlar haqida nimalarni bilasiz ? B I L A M A N BILISHNI ISTAYMAN B I L I B O L D I M

Javoblaringizni tekshirib oling . Siz uchun yangi ma’lumot bo’lsa daftaringizga qayd etib qo’ying

Adabiy yo’nalish –nima? • Adabiy yo’nalish - adabiy jarayon bilan bog’liq kategoriya. • Adabiy oqim- adabiy jarayonning muayyan bosqichida bir guruh yozuvchilarning estetik dasturi, ya’ni, hayotni idrok qilish va badiiy ifodalsh tamoyillari ning umumiyligi . • Muayyan bir adabiy oqimga mansub yozuvchilar hayotdan mavzu tanlash va uni aks ettieishda,syujet va kompozitsiyada, xarakter yaratish va badiiy til mahoratida, uslub va dunyoqarashida bir-biriga yaqin turadilar. Chunki,ular bir maslak yo’lida xizmat qiladilar.

Klassitsizm • 1 . Klassitsizm XVII asrda fransuz adabiyotida shakllanib,XIX asrning boshlarigacha Yevropa mamlakatlari adabiyotida hukmron bo’lgan ijodiy metod. • 2. Klassitsizm vakillari antik adabiyotni badiiy ijodning mumtoz-oliy-mukammal namunasi deb e’lon etdilar.(shunga ko’ra, ularning adabiyotda tutgan yo’li “Klassitsizm” deb nom oldi)

Klassitsizm • 3. Antik adabiyotning tajribasini nazariy umumlashtirgan Aristotel ta’limoti Klassitsizm vakillari talqinida badiiy ijod uchun dasturilamal deb e’lon etildi. • 4. Klassitsizm vakillari o’z oldilariga “ agar Gomer, Vergiliy bu she’rlarni o’qisalar,nima der edilar? Sofokl bu manzarani sahnada ko’rsa qanday baho bergan bo’lar edi” degan savolni qo’yganlar va bunga javoban ijod etganlar.

Klassitsizm • 7. Klassitsizm vakillarining tragediyalarida qahramon hayotidagi eng ziddiyatli,eng qaltis payt tasvir etiladi. 8. Klassitsizm vakillari asarlarining muhim xususiyatlaridan biri syujet va tilining soddaligidir. (qahramonlar oldida faqat bitta muammo turadi va butun asar davomida shu muammoni echishga e’tibor qaratiladi)

Sentimentalizm • Sentimentalizm (frans. sentiment — his-tuygʻu) XVIII asrning ikkinchi yarmi –XIX asr boshida Yevropa va AQSH adabiyoti va sanʼatidagi adabiy oqim. • Sentimentalizmda hissiyot yaxshilik va yomonlikni belgilovchi, insonning qadr-qimmatini aniqlovchi asosiy meʼyor sifatida talqin qilinadi.

Sentimentalizm • Adabiyot tarixida klassitsizm o’rniga sentimentalizm ijodiy usuli keldi. • XVIII asr o'rtalarida Angliyada burjuaziya bilan aristokratiya orasida ziddiyatlar nihoyatda kuchaygan bir sharoitda feodalizmga qarshi kurashish maqsadida sentimentalizm ijodiy usuli maydonga keldi.

• Bu kurash adabiyotda sentimentalizmning klassitsizmdagi toifaviy cheklanganlikka • qarshi isyoni ko'rinishida yuzaga chiqdi. • Sentimentalizm klassitsizmning yuksak janrlarida oliy ijtimoiy doiralar hayotini aks ettirish zarurligi haqidagi talabiga qarama-qarshi o'laroq, oddiy kishilarning kundalik maishiy turmushini tasvirlashga da’vat etar edi.

• Sentimentalizmda favqulodda tarixiy hodisalar o’rnini insonning xususiy, shaxsiy hayoti oladi. Agar klassitsizm vakillari kishilarning ichki dunyosiga yetarlicha e’tibor bermagan bo'lsalar, sentimentalizm namoyandalari diqqatlarini oddiy insonning ma’naviy, ruhiy olamini ochib berishga qaratadilar.

• Sentimentalizm klassitsizmdagi aristokratik nazokat bilan sug'orilgan nutqqa qarama- qarshi holda, tilni demokratiklashtirishga, jonli so‘zlashuvga yaqinlashtirishga intiladi. Unda adabiy asarlar ham mazmun, ham shakl jihatdan keng xalq ommasiga tushunarliroq va qiziqarliroq qilib yozilgan edi.

ESLAB QOLING ! • Sentimentalizm uchun shaxsning ruhiyatini tasvirlash asosiy mezondir. • Sentimentalizm ustuvor bo‘lgan asarlar inson hissiyoti yuksak darajada bo‘rttirib tasvirlanishi bilan ajralib turadi.(Javlon Jovliyev.”Ayol”)

Modernizm • Modernizm juda rang-barang va murakkab falsafiy-estetik hodisa bo‘lib, u ijodkor ijtimoiy, siyosiy, psixologik, falsafiy, badiiy-estetik tafakkur tarzidagi jiddiy o‘zgarishlar negizida maydonga kelgan. • U badiiy tafakkur shaklidagi o‘zigacha mavjud bo'lgan barcha an’anaviy qarashlami inkor qiladi .

MODERNIZM • MODERNIZM (fr.modeme - eng yangi, zamonaviy) - XIX asr oxiri - XX asr boshlarida ommalashgan termin bo’lib, san’at va adabiyotda norealistik oqimlarning umumiy nomi sifatida tushuniladi . • Modernizm o‘tgan asr oxirlaridan boshlab maydonga chiqqan ekspressionizm, simvolizm, akmeizm kabi adabiy yo’nalishlarga ega estetik tizim .

Modernizmga xos umumiy xususiyatlar • 1. Modernizmga xos umumiy xususiyatlardan biri shuki,u ob’ektiv voqelikning tasviri o’rniga uning ijodkor tasavvuridagi badiiy modelini yaratishni maqsad qiladi.Ya’ni, bu o’rinda voqelikni aks ettirish emas, inson ichki olamida kechuvchi tizginsiz evrilishlarga e’tibor qaratish,o’z his-tuyg’ularini hech qanday cheklovlarsiz ifodalash modernizmga xos xususiyatlardan yana biri sanaladi.

• Modernizm asrlar davomida shakllangan shakl va mazmun,mavzu va g’oya birligi kabi adabiyot qonunlarini inkor etadi . • Modernizm badiiy obraz strukturasi,asarning sub’ektiv va ob’ektiv tashkillanishi, bayon tarzi, syujet-kompozitsion qurilishi, til xususiyatlari, xullas, adabiy asarning barcha sathlarida shakliy va mazmuniy o’ziga xoslikni yuzaga keltiradi.

EKSPRESSIONIZM- NIMA? • Ekspessionizm- XX asrning 1910-1932 yillarida Myunxendagi “Moviy chavandoz” nomi bilan faolioyat olib borgan musavvir va haykaltaroshlar uyushmalari hamda “Shturm” jurnali tevaragiga uyushgan ijodkorlar doirasida paydo bo’lgan yo’nalish. • Ekspessionizmda ijodkorlarning mavjud holatga nisbatan noroziligi,o’ziga xos isyoni ifodalanadi. • Ekspessionim adabiyot va san’atda ob’etiv voqelik emas, balki muallif qalbi,uning ichki meni ustuvor bo’lishi lozim degan aqidani ilgari suradi.

• Voqelikni to’laqonli tasvirlamay uning sub’ektiv talqinini berishga intilish tufayli ekspressionizmda obraz konkretlilik xususiyatini yo’qotadi.Shu bois badiiy konsepsiya ifodasida umumlashma obrazlar, ya’ni konkret inson emas-umuman Odam,umuman ishchi, yoki ramzlar, ishoralar ahamiyati ortadi. Umumlashma obrazlar orqali muayyan g’oyalarni singdirishga intilish kuchli.

Eks-pes-sio-nizm • Xulosa: Ekspessionizmda ob’ektiv voqelikni tasvirlash emas,ijodkor qalbini ifodalsh eng muhim qoida. • Ekspessionizmda hayotning murakkab muammo, ziddiyatlarini badiiy idrok etish muhim emas, muhimi ulardan kelgan iztirob, alamlarni, muallif uchun muhim bo’lgan taassurotni ifodalash muhim.

SIMVOLIZM -NIMA? • Simvolizm-yunoncha “symbolon”-belgi,ramz,timsol degan ma’no anglatadi. • Simvolizm- XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida dastlab Fransiyada keyinroq,Evropaning boshqa davlatlariga keng yoyilgan adabiy oqim . • Pand-nasihat berish,mukammal tasvirdan qochish simvolizmning asosiy belgisi. • Simvolistlar moddiy dunyo qonunlari bilan cheklanmagan poetik tasavvurning erkinligi uchun kurashadilar.(N.Eshonqul/ “Ozod qushlar”/

Akmeizm –nima ? • Akmeizm simvolizm oqimiga qarshi turuvchi yo’nalish.adabiy oqim. • Akmeistlar moddiylikni,mavzular va tasvirlarning obyektivligini,so’zning aniq va tiniqligini yetakchi o’ringa qo’yadilar. • Akmeizmning asosiy xususiyatlari: • 1. Hayotdagi har bir narsa va hodisani o’z nomi bilan atash. • 2.Adabiyotning ommaviyligi.

“ EVRILISH”

Eslab qolishingiz uchun yordam : • Simvolizmda belgi,ramz-poetik obrazlilikning cho’qqisi. (U.Hamdam.”Namatak”) • Simvolizm jamiyat va madaniyat tarixidagi tanazzulni ishoralar orqali ramziy ifodalaydi. (Cho’lpon.”Ko’klamoyim”) • Simvolizmda - inson ruhini sindirishga qaratilgan jarayonlardan norozilik kayfiyati izohsiz ifodalandi (Faxriyor.”Oy bolta”)

O'xshashlar

Hozir adabiy jarayon

Hozirgi adabiy jarayon

Muqimiyning adabiy merosi

Adabiy tur va janr nazariyasi

Boburnomada muallifning adabiy estetik qarashlari