Kaptarning tuzilishi va hayot kechirishi - Zoologiya - Referatlar

Kaptarning tuzilishi va hayot kechirishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

Kaptarning tuzilishi va hayot kechirishi (columba livia) Tashqi ko’rini – gavdasi patlar bilan qoplangan, bu patlar gavdani yopib turadi va unga suyri shakl beradi. Tanasi tuxumsimon. Bo’yni uzun va ingichka. Boshi kichkina va yumaloq, ko’zlari, burun teshigi (vosko-vista). Ko’z orasida patlar bilan qoplangan quloq teshigi bor. Oldingi oyoqlar o’zgarib qanotga aylangan. Orqa oyoq erda yurganda birdan bir tayanch hisoblanadi. Terisi – qushlarning teri qoplami unda hach qanday suyak tuzilmalari yo’qligi patlardan tashkil topgan o’ziga xos shox qoplaichning borligi va bezlar bo’lmasligi bilan xarakterlanadi. Dum bezi o’zidan sekret chiqaradi. Qush tumshui yordamida patlarini yolaydi. Bu t’ez suvda yashaydiganlarda juda yaxshi takomil etgan. Ba’zilarida bo’lmaydi. Ikki gruppaga bo’linadi:  Kontur patlar  Parli patlar, par, qilchalar. Voyaga etgan qushni ustini qoplab turadigan patlarning ko’p qismi kontur patlar hisoblanadi. Ularning ayrim gruppalarining mahsus nomlari bor. Masalan: dum usti patlari, qoquv patlari, katta qoquv patlari, ikilamchi tartibdagi qoquv patlari, kichik qoquv patlari, rul patlari kiradi. Bulardan tashqari parli patlar ham bo’ladi. Bular kontur patlarning ostida turadi. Skeleti – umuman qushlarning skeleti bir tomondan suyaklarning engil bo’lishi bilan, ikkinchi tomondan ham suyaklarning bir-biriga birikkan bo’imlarning baquvvat bo’lishi bilan xarakterlanadi. Bunga sabab Havo bilan to’lgan yaxshi suyaaklar bo’lishidir. Skeleti 4 qismga bo’linadi: 1. Umrtqa poonasi. 2. Bosh skeleti. 3. Elka kamari va oldingi oyoq skeleti. 4. Chanoq kamari.

Muskul sistemasi – juft oyoqlarini harakatga keltiradigan eng katta muskullarning hammasi tanada o’rnashgan bo’lib, oyoqlarning o’zida esa ingichka paylargina borligi bilan xarakterlanadi. Xususan kattakon kukrak muskuli diqqatga sazovordir. Kaptar xajmining 1/5 qismini tashkil qiladi. To’sh tojida o’rnashgan bo’lib qanotni tushurish uzun xizmat qiladi. O’mrov osti muskuli ham to’shda, lekin ko’krak muskulining ostida joylashgan bo’lib qanotni ko’tarish uchun xizmat qiladi. Markaziy nerv sistemasi – ikkiga: 1. Bosh miya – yarim sharlari ko’ruv bo’laklari va miyachasi katta bo’lishi va hidlov organlarini juda kichkina bo’lishi bilan sudralib yuruvchilardan ajralib turadi. 2. Orqa miya – elka va bel bo’limlarida yo’onlashgan joylar bor bulardan oldingi va orqa oyoqlarga nervlar chiqadi. Sezuv organlari – eshituv organi sudralib yuruvchilarnikiga o’xshash. Hidlov organlari juda kam taraqqiy etgan. Ehtimol hidlov organlarining taraqqiy etmaganligi qushlarni yashash sharoiti bilan boliqdir, chunki tez uchgan payt hid bilish zarur emas, lekin ko’rish katta rol o’ynaydi. Hazm organi – kaptarda ham ko’pgina qushlardagidek oiz bo’shlii kichikroq bo’ladi. Hozir yashab turgan birorta qushni ham tishi yo’q. Oiz bo’liining tubida til o’rnashgan. Qizilo’ngach uzun bo’lib, kattta keng jiildon hosil qiladi. Ovqatni saqlaydi. Kaptar jiildonining devori tuxum ochish davrida “sut” deb ataladigan zardob ajratib chiqaradi, bu bilan bolalarini boqadi. Oshqozoni ikki qismdan bezli va muskulli oshqozon (butakay) (bezlisida ximiyaviy, muskullisida mixanik) muskulli oshqozondan ingichka ichak (spiral shaklida) kaltagina yo’on ichakka aylanadi. Shu chegarada “Ko’richak” bo’ladi. Kaptarda jigar bo’lgani bilan “o’t pufagi” bo’lmaydi. Ba’zi qushlarda esa bo’ladi. Nafas olish organlari – nafas olish yo’llarining tuzilishida ham. O’pkaning tuzilishida ham o’ziga xos belgilar bor. Tilning orqasida o’rnashgan hiqildoq yorii xiqildoqga olib kiradi lekin bu tovush chiqaruvchi aparat vazifasini bajarmaydi.

Pastki hiqildoq traxeyadan bronxlar chiqadigan joyda o’rnashib, hiqildoq bo’shliida tovush pardasi bor. O’pkasi xaltacha shaklida bo’lmay ichi zich tanacha shaklida bo’ladi. Bronxlar o’pkani teshib o’tib havo xaltalari hosil qiladi. Bu xavo xaltalari uchish vaqtida xizmat qiladi. Ko’krak qafasi kengayganda ham torayganda ham qushlarda qon oksidlanadi. Bu esa ikki tomonlama nafas olish deb aytiladi. Qon aylanish sistemasi – yurak to’rtta kameradan iborat bo’lib tanasiga nisbatan keng katta yurakdir. Qon aylanishning ikkala doirasi ham to’liq shakllangan. Qushlar qonida eritrostitlar juda ko’p. Tana temperaturasi yuqori o’rtacha +42 0 ba’zilarida +45 0 gacha boradi. Moddalar almashinuvi juda yuqori. Siydik – tanosil sistemasi – Juft metanefretik bo’yraklar juda katta, bu esa moddalar almashinuvining zo’rligi bilan boliq. Har qaysi bo’yrakdan kloakaning o’rta bo’limiga ochiladigan siydik yo’li boshlanadi. Kloakasida siydikdagi suv qayta so’riladi. Siydik pufagi (qovuq) yo’q. Bo’tqasimon suyuqlik siydik tanada tutib turilmaydi. Shuning uchun u engil. Erkaklarida loviyasimon bir juft urudon bo’ladi. Urochilarida tuxumdon noto’ri shaklli tanachali (shodasimon) ko’rinishda bo’lib tuxum yo’lini kengroq va devori yupqa eri bachadon deb ataladi va qin boshlanib klaokaga ochiladi. Tuxumida konstentrik yirik qatlamili holidagi sariqlik, hamda oqsil (oq) qismi bor. Qushlarda rivojlanish ikki xil: 1. Embrional: 2. Past embrional: Hayot kechirishi - Kaptar monagam qush. (Erkaklari ko’pgina urochilari bilan qo’shiladigan qushlar poligam qushlar deyiladi) Mamlakatimizda deyarli hamma qismida uchraydi. Yovvoyilari koloniya bo’lib yashaydi. 2. QUSHLARNING SISTEMATIK OBZORI Hozirgi zamondagi qushlarni uchta katta turkumga bo’lib o’rganiladi.

1. Ko’krak tojsizlar – bu katta turkumga Afrika, Janubiy Amerika bilan Avstraliya tuyaqushlari va kivilar kiradi. Bularning hammasi yuguruvchi qushlar bo’lib, qanotlari rivojlanmay qolgan, to’sh suyagi tojsiz bo’lib, yassidir. Oldingi oyoq yaxshi takomil etmagan, uchish qobiliyatinig mutlaqo yo’qotgan. Bularni hozirgi kunda to’rtta turkumi saqlanib qolib, hammasi jo’ja bolalik qushlarga kiradi. - Afrika tuyaqushlari – bitta tur – straus tuyaqushdan iborat bo’lib hozirgi zamonning eng katta qushidir. (Bo’yi 2,75 sm oirligi 75 kg)ga boradi. Poda bo’lib yashasada (monogam) hayvon. Bola boqishda erkagi ham, urochisi ham qatnashadi. Afrika va Arabiston yarim oroli cho’l va dashtlarida tarqalgan. - Amerika tuyaqushlari – poligam hayvon bo’lib 1 ta nandu uruidan iborat. Urochilari tuxumini umumiy uyaga qo’yadi. Erkaklari tuxum bosadi va bolasiga qayuradi J. Amerikada uchraydi. - Kivilar – asosan tunda hayot kechirib faqatgina Yangi Zellandiyada uchraydi. Erkagi tuxum bosadi va bolasiga qayuradi 2 ta tuxum qo’yadi tanasi tovuqsimon. Hashorat va chuvalchanglar bilan oziqlanadi. 2. Pingvinlar (Suzuvchilar) – 15 tacha turi bo’lgan pingvinlar suvda yashashga moslashgan qushlardir. Suyaklari ovak emas. Pati butun tanani bir tekis o’rab turadi. Tullash paytida yangi patlar eskisini surib tushiradi. Pingvinlar Janubiy yarim sharning qutb mintaqasida yashaydi. Ular ba’zan sovuq oqim bilan ekvatorgacha boradi. Hayotining ko’p qismini suvda o’tkazadi. Qanotlarini qoqib suv tubida uchganday harakat qiladi. Ular juda katta kaloniya bo’lib uya yasaydi. Er osti yo’llari bir – biriga qo’shilgan chuqur uyalardan iborat. Ba’zan qorin bo’lmasida tuxmini issiq olib yuradi. Tuxum bosishda erkagi ham ishtirok etadi. Jo’jasi tanasi butunlay pat bilan o’ralgan holda tuxumdan chiqadi va chor-nochor ko’p vaqt uyada yotadi. 3. KO’KRAK TOJLILAR YOKI UCHUVCHILAR (KATTA TURKUMI)

Yuqoridagidan tashqari qushlarning hammasi shunga kirib 35 ta turkumi bor. Bu qushlarda normal taraqqiy etgan va tolachalari ilmoqlar bilan bir-biriga yopishgan elpiichli kontur patlari, toj suyagi mavjud. Tovuqsimonlar turkumi - gavdasining pishiqligi, erni kovlash uchun layoqatlangan tirnoqlarning bo’lishi, tumshuining kuchliligi, qanotlarining kaltaligi (shuning uchun ucha olmaydi) bilan harakatlanadi. Juda ko’p turlari poligam. Tovuqsimonlar ko’pchiligi ovlanadi. Ikkita oilasi bor, qirovulsimonlar, qursimonlar. Qirovulsimonlar vakillari – kurka, (qul-qul) stesarka, qirovullar. Qursimonlarg - qur, qarqur, ryabchik, kurapatka, Avstraliya, Tinch okeani orollarida uchrovchi cho’p tovuq. Janubiy Amerika goastini kiradi. Ayniqsa gaostin o’zining bolasini jiildonidan qusib boqadi. Daraxtlarda yashaydi. Bolasi, o’chishga, suzishga, chirmashib chiqishga moslashgan bo’ladi. Rivojlana borgan sari bu xususiyatlar kamyib boradi. Kaptar turkumi – kaptarlar kiribxususan tropiklarda xaqiyqiy daraxt mevaxo’r kaptarlar juda ko’p bo’ladi. Kaptarlar ichida erga yuruvchi formalari ham bor. Faunamizda yovvoyi ko’kkaptar keng tarqalgan va oddiy urrakdir. Turnalar turkumi – oyoi va bo’yni uzun qush bo’lib tez yuguradi. Mintaqamizda tarqalgan ko’k turna, janubiy cho’l zonalarida kichik turna juda ko’p uchraydi. Baliqchilar turkumi – bularning ko’pchiligi o’rtacha va katta bo’ladigan hamda dengizda yashaydigan suv qushlaridir. Bular hammasi uchadi va suzadi. Tipik vakillari daryo baliqchisi va kumush rang baliqchi. Plastinka tumshuqlilar – ozlar, oqqushlar va turli tuman o’rdaklar kiradi. Oldingi o’rta barmoi suzgich parda bilan bir biriga birikkan. Bu turkumning ov uchun ahamiyati katta. Mintaqamizda ozning 12 ta turi yashaydi. Bular asosan shimol qushi bo’lib, tundrada uya soladi. Kunduzgi yirtqichlar – jialtoylar, burgutlar, kalxatlar, tasqaralar kirib bularning hammasi yirtqichlardir. Bular juft-juft bo’lib yashaydi. Bizdagilarni

hammasi yirtqichlardir. Tasqaralar hammasi o’limtiqlar bilan ovqatlanadi. Qiriy, qarchiay, lochinlar, skopalar kiradi. Qushlarning ekologiyasi va ahamiyati Qushlarning havo muhitini egallab olishi shu umrtqali hayvonlar sinfining er yuziga keng tarqalishi uchun imkoniyat berdi. Uchish layoqati quruqda yashaydigan hayvonlarga umuman oiz tegiza olmaydigan ovqat resurslarini ola oladigan qilib qo’ydi va qushlarga haloq bo’lish havfidan saqlanib qolishga yordam berdi. Qushlar ingichka daraxt shoxchalaridan borib bo’lmaydigan qoyalardan bari keng okeanlar ustidan va nihoyat havodan xullas er tagini aytmaganda hamma erdan oziq topa oladi. Himolay 7000 m baland cho’qilarda, Sahroi Kabir va Gobi dashtlarida qurib qaqshab yotgan rayonlarda yashaydi. Umuman olganda qaerdaki yashash uchun andek sharoit bo’lsa o’sha erda qushlarni uchratish mumkin. Hamma erda Shimoliy qutbdan tortib to pingvinlar yashaydigan janubiy qutibgacha qushlarni uchratish mumkin. Uchish – qushlar ekologiyasida katta ahamiyatga ega. Asosiy uchish organi qanotdir. Qoquv patlari o’ziga xos shakl gumbaz hosil qiladi. Qanotlarning ritmik tushib kutarilib turishi qushlarni ham havoda tutib turadi, ham oldinga harakat qiladi Qushlarda uchishning bir necha xillari uchraydi. 1. Qanot qoqib uchuvchilar. 2. Parvoz etib uchuvchilar. a) statik b) dinamik Parvoz etib uchish tezligi turlicha bo’lib turli sharoitlarda boliq. Uzoqqa uchib ketayotgan kaptarning tezligi soatiga 20-60 km/s bo’lib 500-600 km ga ucha oladi. Lochin o’lja quvlaganda 65 km/s, o’rdakning o’rtacha uchish tezligi 20-35 km/c. Qushlarning boshqa harakat usullariga qarab guruhlarga bo’linadi:  daraxt qushlari

 er qushlari  suv qushlari Цikllilik, ya’ni qushlar tinchlik davrining aktivlik davri bilan almashinib turi.shi, namlik yoki temperaturaga boliq emas, balki ko’proq qachon va qaerda ovqat topishi bilan boliq. 1. Sutka stikilliligi – 2. Mavsum stikililigi – (migrastiyasi)  O’troq qushlar (qizilishton, chittak, kaklik)  Ko’chib yuruvchi (dehqonchumchuq)  Kelib ketuvchi qushlar (bola ochadigan joyi bilan qishlaydigan joyi alohida) Qushlar ekologiyasi ularning ovqati va shu ovqatni qanday topishiga boliq. Qushlarda modda almashinuvi ko’p bo’lgani uchun ko’p ovqat eydi. Masalan: sariq boshli karaliyok o’z gavdasining bir sutkada 28 %, chuurchiq 12 %, boyo’li 8 %. Qushlarni eydigan ovqati har xil va ovqatilanish usuli ham har xil bo’lganligi uchun tumshuqlarining tuzilishi ham juda xilma-xil. Qushlarni nima eyishiga ovqat turiga qarab ham gruppalarga bo’linishi mumkin. 1. Yirtqichlar : (kunduzgi yirtqichlar) 2. O’limtik xo’rlar: (tasqara, burgut, quzun) 3. Baliqxo’rlar: 4. Hashoratxo’rlar: (qizil ishton, qaldiroch, chittak) 5. Donxo’rlar: (chumchuq, bedana, kaptar) 6. Mevaxo’rlar: (to’tilar, kaptar (ba’zi)) O’rchish – tuxum qo’yadi, tuxumni bosib yotadi. Erkagi – urochisidan farq qiladi. Qushlarning juftlashish davrida erkak qush o’zining jinsiy mayl uyonganligini har xil tovush chiqarish, sayrash, ko’pincha bir biri bilan urishib, har maqomda

harakat qilish bilan ko’rsatadi. Tok hodisasi asosan erkaklarini urochisiga qilgan xushomadi xisoblanadi. Ayniqsa bu paligam qushlarda ko’p ko’zga tashlanadi. Nasl uchun qayurish. Uya solish: Tuxum bosishi: tashqi jinsiy tafovutlari aniq bilinib turmaydigan qushlar ikkalasi ham tuxum bosadi. Jinsiy dimorfozim bor qushlarda qaysining rangi xira bo’lsa o’shanisi bosadi. Afrika tuyaqushining rangi qora bo’ladigani erkagi kechasi, qo’nir rang urochisi esa kunduzi tuxum bosadi (himoya chorasi). Qush bolalari: 1. Jo’sh (go’sht) 2. Jo’ja bolali Uya “parazitizmi” – ba’zi qushlar o’zi tuxum bosmay balki tuxumini o’zga qushlar iniga qo’yadi. Masalan: kakku, Afrika to’qimachi qushlari, Amerika chuurchuqlari. (kakku xaqida)?? Baloatga etishi – har xil qushlar umuman gavdasining katta kichikligiga qarab voyaga etadi. Chumchuqsimonlar 8-12 oy, qara, o’rdak 2 yoshda (yil), tuya qush (3-4 yilda) Qushlarning umri – katta qushlar 50-60 yil mayda qushlar 20-25 yil umr ko’radi. Afrika tuyaqushi eng ko’pi bilan 40 yil umr ko’radi. Qara – 69 yil, to’tilar – 102 yil, qumay – 117 yilgacha umr ko’radi. Qora qra esa 300 yilgacha umr ko’rishi mumkin. Qushlarning iqtisodiy ahamiyati. 1. uy parrandachiligi, 2. ov qushlari, 3. ishqibozlikka boqiladigan qushlar, 4. foydali va zararli qushlar. Qushlarning kelib chiqishi. 1. O’xshashlik tomonlari, 2. Sudralib yuruvchilardan farqi,

3. Arxeopteriks. (150 mln.y.)

O'xshashlar

Hаyvоnlаr оrgаnizmining tuzilishi

Sitrus va subtrupik ekinlarni zararli xashoratlari

Sut emizuvchilarning tashqi tuzilishi,

Hasharotlar sinfi, tashqi va ichki tuzilishi hasharotlarning ko`payishi va rivojlanishi

Kovak ichlilar tipi. (Coelenterata)