Бирламчи тана бўшлиқли чувалчанглар типи – Nemathelminthes - Zoologiya - Referatlar

Бирламчи тана бўшлиқли чувалчанглар типи – Nemathelminthes

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

379 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Типнинг асосий синфлари . 2. "Ришта мўсибатин тўғрисинда эшитинг, ёронлар Бу дардни тузата олмас барча дори - дармонлар "

www.arxiv.uz Кўпчилик зоологларнинг фикрича бирламчи тана бўшлиқли чувалчанглар филогенетик жиҳатдан ясси чувалчанглар типига оид турбелляриларга яқин туради. Жумладан, бирламчи тана бўшлиқли чувалчангларнинг тубан синфлари вакиллари - қоринкиприклилар ва оғиз айлангичлиларнинг таналарида киприкларнинг мавжудлиги, тананинг елка- қорин томон йўналишида яссиланиши, протонефридиялар ва нерв системалар тузилишидаги ўхшашликлар, қоринкиприклиларда 1-2 жуфт оддий кўзларнинг ривожланиши бундан аниқ далолат бериб туради. Юқори даражада ривожланган нематгельминтларда (юмалоқ чувалчанглар) тана бўшлиғининг ривожланиши, орқа ичак, анал тешигининг пайдо бўлиши ва бошқа баъзи белгилар прогрессив эволюция туфайли рўй берган. Дастлаб сув муҳитида пайдо бўлган бирламчи тана бўшлиқли чувалчангларнинг йирик бир систематик гуруҳи узоқ давом этган эволюцион жараёнда қуруқликга чиққан. Эндиликда уларнинг жуда кўпчилиги нам тупроқда ҳаёт кечиради ва улар тупроқ нематодаларини ташкил қилади. Бундай эркин яшовчи нематодалардан ўсимликлар танаси, илдизи меваларида паразитлик қилувчи фитонематодалар, умуртқалилар, шу жумладан одамларнинг турли ички органларида яшовчи зоонематодалар келиб чиққан. Нематгельминтлар учун қуйидагилар жуда ҳарактерлидир: 1. тананинг экто- энто- ва мезодермалардан ташкил топганлиги; 2. бирламчи тана бўшлиғининг пайдо бўлиши; 3. танани узунчоқ, дуксимон шаклда бўлиши; 4. тананинг икки томонлама симметриялиги, кундаланг кесими эса доира ёки тугарак шаклдалиги; тери-мускул халтани, нерв, айириш ва жинсий системаларининг мавжудлиги, ҳазм органларида орқа ичак ҳамда анал тешигининг пайдо бўлиши; 6. қон айланиш ва нафас олиш системаларининг ривожланмаганлиги; 7. кўпчилик турларнинг айрим жинсли бўлиши, паразит турларининг кўпчилигини эса хўжайин алмаштирмасдан ривожланиши. 1. Типнинг асосий синфлари .

www.arxiv.uz Нематгельминтлар типи бир неча синфларни ў з ичига олади. Уларнинг энг муҳимлари қўйидагилар: Қоринкиприкли чувалчанглар - Gastrotricha синфи. Бу синфга энг тубан тузилишга эга бўлган 160 та чувалчанг турлари киради. Улар 1-1,5 мм узунликка эга бўлиб, денгиз ва чучук сув ҳ авзаларида яшайди. Кўпчилиги гермафродит бўлиб, танаси елка-қорин й ў налишида яссилашган, қорин қисми киприкчалар билан қ опланган, бу белгилар билан улар киприкли чувалчангларни эслатади. Аммо бирламчи тана бўшлиққа эга бўлиши, орқа ичак ва анал тешикларининг пайдо бўлиши уларни нематгельминтларга та ъ ллу қ ли эканлигидан далолат беради. Уларда тери-мускул халта ривожланмаган. Оғизайлангичлилар - Rotat о ri а синфи 1500 га яқин турларга эга. Улар ҳам жуда майда организмлар (0,04-2,5 мм), танаси ч ў зи қ ёки юмалоқ шаклда, кўпчилиги (97,0% и) чучук сувларда яшайди, 20 га яқин турлари паразитлик йўлига ўтишган. Уларда ҳам тери-мускул халта ривожлан ма ган. Оғизайлангичлилар ёки коловратк и лар айрим жинсли, жинсий ва айириш йўллари орқа ичакка очилади, яъни улар клоакали чувалчанглар. Ривожланиши тўғри йўл билан кечади. Нематодалар ёки ҳақиқий юмалоқ чувалчанглар - Nematoda синфи. Нематгельминтларнинг асосий қисмини юмалоқ чувалчанглар ташкил қилади. Нематодаларнинг танаси узунчоқ, дуксимон, ипсимон бўлиб, кўндаланг кесмаси юмалоқ шаклга эга. Тана узунлиги 1 мм дан 1-1,5 м гача етади. Улар орасида зоонематодалар энг йирик бўлади. Фитонематодалар бирмунча майда, эркин яшовчи тупроқ нематодаларининг эса кўпчилиги микроскопик кўринишга эга. Тери-мускул халтаси. Нематодаларда тери-мускул халта ривожланган бўлиб, у бир неча қаватдан ташкил топган кутикуладан, уни ҳосил қилувчи гиподермадан ва бир қават йирик буйлама мускул ҳужайралардан иборат. Бирламчи тана бўшлиққа эга. Гиподерма иккала ён, бел ва қорин томонларда 4 та ички пушта ҳосил қилади. Икки ён

www.arxiv.uz пушталардан айириш найлари, бел ва қорин пушталардан нерв томирлар ўтади. Бўшлиқ суюқлик билан тўлдирилган. Тана бўшлиғининг суюқлиги икки хил вазифани ўтайди: 1-гидроскелет вазифаси, бунда бўшлиқдаги суюқлик тери-мускул халтага таянч ҳисобланади. 2-транспорт вазифаси, бунда суюқлик орқали танага керакли моддалар етказиб берилади, ундаги кераксиз маҳсулотлар эса иккита айириш каналларига келтирилади. Шундай қилиб бирламчи тана бўшлиқ ўзича қон айланиш тизимига ўхшаш вазифани ўтайди. Тана бўшлиғининг тери-мускул халтадан ва ичак ташқи деворидан ажратиб турувчи махсус пардалари бўлмайди. Шу хусусияти билан у иккиламчи тана бўшлиқдан ажралиб туради. Нерв системаси томоқни ўраб олган марказий нерв халқадан ва ундан тана бўйлаб тарқалган нерв томирлардан иборат. Тананинг ташқи қопламида механик, кимёвий, термик тааъсуротларни сезувчи органлар (рецепторлар) мавжуд. Механорецепторлар лабларда ҳам ривожланган. Айрим эркин яшовчиларида тананинг олдинги қисмида бирмунча оддий тузилишга эга бўлган иккита кўз пайдо бўлган. Овқат ҳазм қилиш системаси нематодаларда тўлиқ ривожланган, уларда анал тешикка эга бўлган орқа ичак ривожланган, қизилўнгач эса жуда узайиб кетган. Маълум систематик гуруҳларининг оғзида лаблар ёки пластинкалар пайдо бўлган. Оғиз тешиги ва қизилўнгачнинг тузилиши нематодаларнинг систематик белгиларидан бўлиб ҳисобланади. Юмалоқ чувалчангларда (фитонематодалардан ташқари) озиқа ўрта ичакда ҳазм бўлади. Фитонематодаларда ясси чувалчанглар сингари озиқанинг ҳазм бўлиши ичакдан ташқари ҳужайра ичида ҳам давом этади. Ҳайвонлар ва одамларда паразитлик қилувчи нематодалар хўжайинларнинг ҳар-хил ширалари ва қони билан озиқланади. Айириш системаси нематодаларда ў зига хос тузилган. Бир гуруҳ эркин яшовчи вакилларида бу орган бир ҳужайрали тери безларидан, денгизда яшовчи нематодаларда эса битта ёки иккита қорин ёки буйин безларидан иборат . Аммо кўпчилик нематодаларда бундай безлар тананинг

www.arxiv.uz ён томонларидан ўтувчи узун каналлар билан туташган бўлиб, бу каналлар тананинг орқа қисмидан бошланиб, олдинги қисмида, оғиз тешигига яқин жойда ташқарига очилади. Каналлар устида бўшлиқдаги суюқликдан диссимиляция маҳсулотларини шимиб олувчи фагоцитар ҳужайралар жойлашган. Жинсий органлари. Нематодалар айрим жинсли чувалчанглар бўлиб ҳисобланади. Уларнинг урғочилари одатда эркакларига нисбатан йирик. Эркакларининг ор қ а қисми гажак ҳолда бўлади. Айрим зоонематодаларда урғочилари шарсимон шаклга эга, айримларида эса эркаклари бутун умр урғочилари танасига ёпишган ҳолда яшашади. Урғочи нематодаларнинг жинсий органлари бир жуфт тухумдондан, бир жуфт бачадон ва тухум йўлларидан, битта қин ва жинсий тешикдан иборат. Жинсий тешик тананинг турли қисмларида жойлашган, шу сабабли у ҳ ам систематик белгидир. Эркакларида жинсий органлари то қ уруғдон, уруғ йўллари ва қўшилишда иштирок этувчи орган - спикуладан иборат. Спикулаларининг шаклига, узун ёки калталигига қ араб нематодаларнинг турларини аниқлаш мумкин. Кўпайиши ва ривожланиши. Юмалоқ чувалчанглар жинсий йўл билан кўпаяди. Улар орасида тухум қўювчилари ва тирик ту ғ увчилари мавжуд. Зоонематодалар тараққиёт хусусиятларига кўра геонематодаларга ва бионематодаларга ажратилади. Геонематодалар одатда тухум қўйиб кўпаювчи паразитлар бўлиб, уларда оталанган тухумнинг ривожланиши яъни унда личинка пайдо бўлиши, ушбу личинкани асосий хўжайинлар учун ю қ умли ҳ олга келиши ташқи муҳитда тирик организмлар иштирок и сиз кечади. Бионематодалар эса асосан тирик, яъни личинка туғувчи паразитлар бўлиб уларнинг бундай личинкалари бошқа бир тирик организмларнинг орали қ хўжайинларининг танасида ю қ умли ҳ олга келади. Бундай орали қ хўжайин вазифасини бионематодаларда ҳар хил ҳ ашаротлар, баъзи ў пкали

www.arxiv.uz моллюскалар ў тайди. Шундай қилиб геонематодалар бир хўжайинли, бионематодалар эса икки хўжайинли паразитлардир. Геонематодалар асосан қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва одамларнинг ҳазм йўлларида - қизилўнгач деворларида, ширдонда, ингичка, йўғон, тўғри ва ҳатто к ў р ичак ўсимталарида паразитлик қилади. Айрим геонематодалар қў й ва эчкиларнинг, қорамолларнинг нафас олиш йўлларида – брон х , бронхиолларида, ҳатто кекирдагида яшайди. Бионематодалар эса ҳайвонларнинг айрим ички орган тўқималарида, к ў риш органларида, пайларида, қорин бўшлиғида паразитлик қилади. Биогельминтларга мисол тари қ асида қорамолларнинг к ў риш органларида паразитлик қ илувчи телязияларни ( Thelazia rhodesi ва бошқалар), қорин б ў шли ғ ида паразитлик қ илувчи сетарияларни, одамларнинг тери ости клетчаткасида паразитлик қ илувчи ришта - дракункулани ( Drancunculus medinensis ) ни ва бошқаларни келтириш мумкин. Нематодалар ичида якка-ягона бир тур борки, унинг личинкалик тараққиёт даври ҳ ам, вояга етиши ҳам битта организмда кечади. У трихинелла - Trichinella spiralis дир. Трихинелла ч ў чқада, айи қ да, итларда, кемирувчиларда, одамда учрайди. Одамлар трихинеллалар билан зарарланган ч ў чқа гўштини истеъмол қ илиш натижасида зарарланади. Трихинеллалар билан зарарланиш оқибатида трихинеллёз касаллиги р ў й беради. Бу касалликни олдини олиш мақсадида ветеринария мутахассислари ч ў чқа ва ёввойи ч ў чқаларнинг гўштини махсус трихинеллоскопия йўли билан назоратдан ў тказишлари керак.

www.arxiv.uz 24 -расм. Нематода (аскарида)нинг ички тузилиши : а) аскариданинг кўндаланг кесими: 1-кутикула; 2-гиподерма; 3-мускуллар; 4- тана бўшлиғи; 5-дорсал нерв томири; 6-ичак; 7-чиқарув канали; 8-бачадон; 9- тухум йўллари; 10-тухумдон; 11-вентрал нерв томири б) аскариданинг бўйлама кесими: 1-оғиз; 2-ҳалқум; 3-айириш канали; 4- тухумдон; 5-қин; 6-бачадон; 7-анал тешиги; 8-ўрта ичак Ришта - D.medinensis одамларнинг тери ости клетчаткасида паразитлик қ илувчи типик бионематода . Ипсимон тузилган урғочи риштанинг узунлиги 30,0-150 см ни ташкил қилади , эни эса атиги 1-1,7 мм га тенг . Эркак шакллари 30 см гача узунликка эга . Ришта ҳам трихинелла сингари тирик туғувчи нематода . У терида яра ҳосил қилади . Ярадан эса йирингга ў хшаш модда чиқиб туради . Ярага сув текканда , ёки уни сув билан ювганда ришта кўплаб личинка туға бошлайди ( бу личинкалар фонтандай отилиб чи қ ади ). Сувга тушган бундай личинкалар паразитнинг орали қ хўжайини - циклоп томонидан ютилади . Циклоп танасида риштанинг личинкалари ўсиб , микрофилярияларга айланади . Хом сув ичиш натижасида ундаги бундай циклоплар одам организмига туш ади , унинг ошқозонида циклоп эрийди , микрофиляриялар эса ичак деворларини тешиб , қ он орқали тери ости клетчаткасига тушади ва у ерда вояга етади .

www.arxiv.uz Риштанинг тараққиётини циклоп орқали кечишини 1869- йили рус саё ҳ атчи олими А . П . Федченко Зарафшон воҳаси фаунасини ўрганганда аниқлаган . Кейинчалик профессор Л . М . Исаев махсус тажрибалар асосида А . П . Федченконинг бу фикрини тасди қ ла ган . Ўзбекистон ҳудудига бошқа чет давлатлардан келиб қолган ришта эски Бухорода тарқалган . Унинг оқибатида халқ жуда кўп азоб - у қ убатларни бошдан кечирган . Маҳаллий табиблар дардга чалинган кишиларни азоб - у қ убатдан қ ут қ азиш мақсадида улар баданидаги ришталарни чўпчага ў раб , с ўғ ириб чиқаришга ў ринишган , бундай жарро ҳ лик усули ҳ афталаб давом этган . Шу сабабли риштага чалинган кишиларни м у сибатини ифодаловчи ҳ асрат билан айтиладиган халқ лапарлари ҳам т ўқ илган : "Ришта мўсибатин тўғрисинда эшитинг, ёронлар Бу дардни тузата олмас барча дори - дармонлар " Риштанинг тараққиётини , тарқалиш йўлларини чуқур ўрганиб чи ққ ач , Л . М . Исаев Бухорода циклопларни сув ҳ авзаларида (" Лаби хавуз " каби ) йуқотиш ва уларни зарарланишини олдини олиш , ришта дардига йўлиққан кишиларни янгича даволаш усулларини яратишга уринди . Унинг барча ҳаракатлари , қ ў ллаган чора - тадбирлари зое кетмади . 1935 йили охирги касал киши даволаниб , Бухорода ришта узил - кесил й ўқ қ илинди . Бу эса Ўзбекистон тиббиёт гельминтологиясининг энг катта ютуғидир . Тўғри йўл , яъни хўжайин алмаштирмасдан ривожланувчи геонематодаларга барча аскаридаларни , ў пка қил қурти деб юритилувчи қўй диктиокауласи (Di с tuoca у lus filaria) ва ҳазм йўлларида паразитлик қилувчи барча стронгилятларни мисол келтириш мумкин . 1. Аскаридаларнинг бир неча турлари мавжуд : чўчқа аскаридаси (Ascaris suum), одам аскаридаси (A lumbricoides) от параскаридаси (Parascaris equorum), товуқ аскарид ияси (Ascaridia galli) ва ҳ а к о зо . Ч ў чқа ва одам аскаридаларининг тараққиёти қўйидагича кечади : ингичка ичак орқали урғочи аскариданинг оталанган тухуми ташқи муҳит г а тушади ; етарлича намлик ва иссиқлик таъсирида у етила бошлайди ; тухум

www.arxiv.uz ичида пайдо бўлган личинка икки марта п ў ст ташлаб ( туллаб ) юқумли ҳолга келади ва қалин қобиқли тухум ичида қолади . Бундай юқумли личинкалик тухумлар турли озиқалар орқали хўжайин ошқозонига тушгач , у ерда тухум қобиқлари эрийди . Тухумдан ажралган личинкалар ичакка ўтади ва қон томирларга ёриб кириб гепато - пульмонал йўл ( жигар – юрак , ў пкалар ) орқали миграция ( юриш ) қилади . Ў пка альвеолаларида 7-10 кун т ў хтайди , бироз ў сади ва альвеол а ларни қитиқлаб йўтал аломатларини чақиради . Йўталиш пайтида личинкалар альвеолалардан бронхиолаларга , у ердан бронхлар орқали трахеяга , с ў нгра эса оғизга тушади . У ердан сўлак орқали ёки балғам ютиб юборилганда аскарида личинкалари иккинчи марта ичакка тушади ва унда т ў хтаб етилган эркак ва урғочи аскаридаларга айланади . Аскаридалар бир йилгача ҳаёт кечиради . Чў чқа ва одам аскаридалари 10-30 см , товуқ аскарид ия си 3-11 см узунликка эга . Аскаридалар ичида товуқ аскарид ия си бундай мураккаб миграцияга эга эмас . Уларнинг ю қ умли тухумидан ошқозонларда ажралган личинка ичакка ў тиб , унинг лимфа тугунларига ёки ичак ворсинкаларига киради . У ерларда бирмунча ўсиб , бир неча кундан кейин ичак бўшлиғига ў тади ва жинсий вояга етган аскаридаларга айланади . Аскаридалар одам, чўчқаларда аскаридоз, товуқларда аскаридиоз касалликларини чақиради. Улар дан аскаридиоз Ўзбекистон ҳудудида паррандалар орасида кенг тарқалган ва паррандачиликка катта иқтисодий зарар келтиради. Аскаридаларнинг тарқалишини олдини олиш учун санитария-гигиена талабларига қаттиқ риоя қилиш, улар билан зарарланган ҳайвон ва паррандаларни ўз вақтида даволаш талаб қилинади. 2. Қ ў й ўпка қил қ урти - диктиокаулалар ҳайвонларнинг нафас олиш йўллари - бронх ва бронхиолаларда, ҳатто кекирдак (трахея) да паразитлик қ илувчи геонематодадир. Урғочи диктиокаулалар тухум қ ў йиб кўпаяди. Бундай тухумлар с ў лак орқали ошқозонга тушади, ичакда улардан личинка ажралади ва ҳайвон тезаги билан ташқарига тушади. Ташқи муҳитда бундай личинка икки марта

www.arxiv.uz п ў ст ташлаб юқумли ҳолга келади ва ў т-хашак ва сув орқали қў йлар организмига тушади. У ердан қ он томирлар орқали ўпкаларга етиб боради ва уларнинг йўлларида жинсий томондан вояга етади. Вояга етган диктиокаулалар 3-10 см узунликка эга. Улар қў йчилик хўжаликларида учрайди. 3. Қў й қилбош гижжаси - Trichocephalus ovis. Танаси 2-5 см узунликка эга . Бош қисми ўта ингичка ва узунчо қ . Кўр ичак ўсимтасида яшайди . Ташқарига тушган тухуми ичида личинка етилиб тухум билан асосий хўжайин организмига тушади . Тухумлар йўғон ва к ў р ичакда ривожланади. 4. Острицалар - Enterobius vermicularis одамларнинг ингичка ичак паразит и . Танаси 2-10 мм. Урғочи острица тухум қўйиш учун анал тешикка тушади, 15000 гача тухум қў йиб ў зи нобуд бўлади. Острицалар тухуми 6 соат ичида ю қ умли ҳ олга келади (унда личинка етилади). Бундай тухумлар турли йўллар билан оғизга тушиб, ундан ажралган личинка ичакда вояга етади. Улар одамларда энтеробиоз касаллигини чақиради. Бу касаллик дунёда кенг тарқалг ан. 5. Трихинелла – майда нематодлардан бўлиб, урғочисининг катталиги 3-4 см, эркагиники 1,4-2 см.гача етади. Трихинелла кенг диапазондаги паразит бўлиб, вояга етган даврда ингичка ичакнинг пастки қисмида паразитлик қилади. Трихинелланинг ҳамма тараққиёт стадияси хўжайиннинг организимида кечади. Вояга етган қисқа муддатда ингичка ичак ҳужайрасида яшайди. Бу жойда уруғланади, кейин эркаклари ўлади. Уруғланган урғочилари бош томони билан ингичка ичакнинг шиллиқ қаватини тешиб, ичак деворига кириб ҳаракат қиладиган тирик личинкалар туғади. Урғочилари ичакда 1,5-2 см ой яшайди. Шу муддатда ҳар бири 2,000 га яқин личинка туғади. Личинкалари лимфа оқими орқали қон айланиш системасига ўтиб, қон ёрдамида хўжайиннинг бутун организмига тарқалади. Личинкалар скелет мускулатурасида тўхталиб 9-10 кунда мускул толаларига киради ва бу ерда улар опираль шаклида ўралиб ўз атрофида капсула ҳосил

www.arxiv.uz қиладилар. Олти ойдан кейин эса капсулага оҳақ сингари модда тўплана бошланади. Мускул трихинеллалари капсулага ўралган ҳолда кўп йилларда тирик қолиб, инвазион қобилиятини йўқотмайдилар. Мускулдаги трихинеллалар катта бўлиб ўсмайдилар. Уларнинг келгуси тараққиёти учун одам ёки бошқа ҳайвонлар (калламуш, чўчқа, йиртқичлар ва бошқалар)нинг ичагига ўтиши лозим. Агар хўжайин трихинеллали гўштни истеъмол қилса, унинг ошқозон- ичагида трихинелла капсуладан чиқади ва икки суткадан кейин вояга етади. ( 25-26 -rasm) 25 -расм. Трихинеллаларнинг тарқалиши : а) трихинеллалар: 1-эркаги; 2-личинкаси; 3-урғочиси. б) трихинеллаларнинг тарқатувчилари: 1-тарқатувчи манбалари; 2-мускул тўқимасидаги трихинелла личинкалари; 3-трихинелланинг юқиш ва тарқалиш йўллари

www.arxiv.uz 26 - расм. Аскариданинг тараққиёти: 1-етук аскарида; 2-аскариданинг оталанган тухуми (зигота); 3-тухум ичида ривожланаётган аскарида лич и нкаси; 4-тухумдан чиққан аскарида лич и нкаси (хўжайин ичагида) 27 -расм. Риштанинг тараққиёти: 1-эркаги; 2-урғочиси; 3-урғочи ришта оёқнинг териси остида; 4-урғочи риштанинг танасидан личинкаларни сувга тушиши; 5-сувдаги личинка; 6- личинкани циклоп организмга ўтиши (оралиқ хўжайин); 7-асосий хўжайинлар

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Богданов С.П. “Ўзбекистон ҳайвонлари” Т:. Ўқитувчи, 1983 2. Дубовский Г.К.,Умматов А.М. Зоологиядан ўқув қўлланма. Т:. Ўқитувчи, 1991 3. Кузнецов Б.А.,Чернов А.З., Катанова Л.Н. Курс зоологии. М. , «Агропромиздат», 198 9 4. Лукин Е.И. Зоология. М. , «Высщая школа», 1989 5. Лаханов Ж.А. Ўзбекистоннинг умуртқали ҳайвонлари аниқлагичи. Т:, «Ўқитувчи», 1988 6. Мухаммадиев А.М. Умуртқасиз ҳайвонлар зоологияси. Т:. Ўқитувчи, 1976 7. Мавлонов О., Хуррамов Ш., Норбоев З. Умуртқасизлар зоологияси. Т:. «Ўзбекистон». 2002 8. Натали В.Ф. Зоология безпозвоночных. М:. «Агропромиздат» 1975 9. Қўлмаматов А. Умуртқаси паразит ҳайвонлар. Т:. Ўқитувчи, 1988, 10. Салимов Б.С., Даминов А.С. Зоология маърузалар матни. Самарқанд. 2007

O'xshashlar

Ясси чувалчанглар типи

Ипсимон чувалчанглар ёки юмалоқ чувалчанглар типи

Ҳалқали чувалчанглар(Annelides) типи

Зоология фанига кириш

Ковакичлилар типи