Baliqlar (Pisces) sinfi - Zoologiya - Referatlar

Baliqlar (Pisces) sinfi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40 KB

Ko'chirib olish

Baliqlar (Pisces) sinfi Reja: 1. Baliqlar sinfining umumiy ta’rifi. 2. Toayli baliqlar sistematikasi. 3. Akulalar yoki plastinka jabralilar ko’ppak akula. 4. Akulalar ko’payishi va embrion rivojlanishi. 5. Tarqalishi va ekologiyasi. 6. Skatlar.

1. BALIQLAR (Pisces) Baliqlar xam to’garak oizlilar singari, jabralarini umrbod saqlab qoladigan xaqiqiy suv umrtqalilardir. Lekin sekin harakat qiluvchi to’garak oizlilarga nisbatan, baliqlarning ko’pchiligi muskuldor kuchli dumi hamda ko’krak va qorin suzgich qanotlaridan iborat juft suzgich qanotlari bilan suvda tez va chaqqon suzadi. Skeleti suyak va toaydan iborat. Nerv sistemasi ancha takomillashgan. Gavdasi tangachalar bilan qoplangan, ularning xaqiqiy tishlari bor. Nafas olish bo’limlariga bo’lingan jabra yoylarining aktiv harakati tufayli yuzaga chiqadi. Ikkinchi tomondan baliqlarning miya qutisi, to’garak oizlilarnikiga o’xshash, yuragida faqat bitti bo’lma, bitta qorincha bor, qon aylanish doirasi (ikki xil nafas oluvchi baliqlar bunga kirmaydi) bitta bo’lib bunda arterial qon bilan venoz qon aralashmay alohida oqadi. 2. SISTEMATIKASI Baliqlar umrtqalilar kenja tipining eng xilma-xil va turlari hammasidan ko’p sinfidir. Ular arzimas istisno larni hisobga olmaganda er sharidagi barcha suv havzalarida tarqalgan. Hozirgi zamonda baliqlarning 20 mingtacha turi bor. Baliqlar silur davrining oxiridan buyon ma’lum va to’garak oizlilardan so’ng eng qadimgi umrtqalilar hisoblanada. Hozirgi zamon tadqiqotchilarining fikricha baliqlar katta sinfi toayli baliqlar (sinfi) va suyakli baliq (sinfi)lariga bo’linadi. Toayli baliqlarda suyak yo’q, shunga ko’ra ularning ichki skeleti nuqul toaydan iborat. Ular bir xilda bo’lmagan ikki gruppaga, sodda tuzilishdagi skeletini saqlab qolgan. Lekin o’rchish organlari va skeleti taraqqiy etgan plastinka jabralilar yoki akulalarga, hamda kichikroq gruppa bo’lgan skatlarga bo’linadi. Suyakli baliqlar ancha takomillashgan (teridan hosil bo’lgan) tashqi suyak skeleti ham, ko’pchiliklarida ichki suyak skeleti ham, bo’ladi, ular jabra qopqoi yordamida jabra bilan nafas oladi, bundan tashqari sizgich pufakchalari ham bor.

Suyakdor baliqlarni hozirgi kunda 19 ming 500 dan ortiqroq turi bor. Suyakli baliqlar sistematikasi bo’yicha ixtiolglar har xil fikrdalar. 3. AKULALAR YOKI PLASTINKA JABRALILAR Ko’ppak akula – yoki dengiz iti juda ko’pchilik akulalar kabi suvda juda tez suzadi, asosan baliqlarni tutib eb dengizda yirtqichlik bilan hayot kechiradi. Tashqi ko’rinishi – bo’yi 1 m ga boradi. Gavdasi uzunchoq duk shaklida bo’ladi, boshining uchida uzun qazich burni bor. Orqasiga borgan sari tana torayib dumga aylanadi, dum asosiy harakat organidir. Dum suzgich qanotining pallalari bir xilda emas, ichida o’q skeleti bo’lgan yuqori pallasi uzun, pastki pallasi kalta bo’ladi. Shuning uchun ham qanoti getorostirkal tipda tuzilgan. Teri qoplaichlari – akulaning terisi talaygina bir xo’jayrali bezlari bo’lgan ko’p qavatli epidermis va plakoid deb ataladigan bir talay tangachali qattiq koriumdan iborat. Tangacha suyakka yaqin turadigan modda dentindan iborat, tangachaning uchi tishchaga o’xshaydi, tishchaning uchi maxsus emal qavat bilan qoplangan. Plakoid tangachalar jaga o’tar ekan kattalashib chin tishga aylanadi. Bosh bilan tananing ikki yon tomnida yon chiziq deb ataluvchi sezuv organi bor. Skeleti - akulaning skeleti suyaksiz bo’lib, nuqul toaydan iborat, lekin bu toay o’ziga oxak singdirib olishi va qattiqlashishi ham mumkin. Skeleti qo’yidagi qismlarga bo’linadi. 1. O’q skelet 2. bosh skelet 3. juft suzgich qanotlar skeleti 4. toq suzgich qanotlar skeleti O’q skelet – talaygina umrtqalarning bir-biri bilan harakatchan tarzda qo’shilishidan hosil bo’lgan umrtqa poonasining ostki tomonidan pastga qarab pastki yoylar chiqadi. Gavdaning tana bo’limida pastki qisqa o’simtalarga qovuralar (costa) birikadi. Bosh skeleti – bosh skeleti asosan ikki qismga: Neurokranium va vissteral skeletdan iborat.

1. Neurokraniumga: miya quttisi sezuv organlari (eshituv va hidlov) kolsulasi hamda qozich burun skeleti kiradi. 2. Visteral skelet uch qismga bo’linadi 1. jabra yoylari 2. til osti yoyi 3. ja yoylari Suzgich qanot skeletlari ikkiga: 1. toq suzgich qanotlari 2. juft suzgiya qanotlari Toq suzgich qanotlari skeletiga orqa, dum, orqa chiqaruv teshigi qanotlari skeletidan iborat. Juft suzgich qanotlar skeleti suzgich qanotlar kamari bilan erkin suzgich qanot skeletidan tashkil topgan. Sezuv organlari – Akulalar suvda tez va chaqqon suzadi. Shunga ko’ra ularning sezuv organlari ancha takomillashgan,teri sezuv organi yon chiziq juda yaxshi rivojlangan. Hid bilish organlari – xaltachasimon organlardan iborat bo’lib, ularning tashqi teshigi oiz-burun eshgagi orqali oiz bo’shlii bilan qo’shiladi. Akulaning ko’zi boshqa baliqlar ko’zi kabi tuzilgan bo’lib, ko’zni erkin harakat etishini ta’minlaydigan muskullar sistemasi yaxshi taraqqiy etgan, bu narsa o’ljani ovlashda katta axamiyatga ega. Eshituv organi – ham yaxshi taraqqiy etgan Markaziy nerv sistemasi – 2 ga bo’linadi. 1. bosh miya 2. orqa miya Bosh miya – bo’limlari ancha differenstiyalashgan, oldingi miya yarim sharlari birmuncha katta, ularning tubi bilan yonlari emas, balki qapqoi ham nerv moddasidan hosil bo’lgan. Akulaning bosh miya nervlari o’n bir juft. Masalan: I juft – hidlov nerv

II juft – ko’ruv nerv III juft – ko’zni harakatga keltiruvchi nerv VIII juft – eshituv nervi va h.k.o. Orqa miya nervlarining orqa va qorin butoqlari yuqori turadigan boshqa barcha umrtqalilardagiga o’xshash, har ikki tomonda juft-juft bo’lib birlashib, umumiy aralash nervni hosil qiladi. Hazm organlari – Akulaning hazm organlari boshqa jali hayvonlarning hazm organlari singari, oiz bo’shliiga olib kiradigan oiz teshigidan boshlanadi. Oiz bo’shliining chetlarida konussimon tishlar bor. O iz bo’shlii jabra teshiklari ochiladigan halqumga aylanadi. Halqumdan so’ng qizilo’ngach, keyin V shakldagi bukilgan oshqozonga. Buning ham oshqozonni kardial va pilorik qismlarga bo’linadi. Oshqozondan ingichka ichak chiqadi. Oshqozon osti bezi ingichka ichak bilan oshqozon orasida bo’ladi. Jigar ikki palladan iborat, hamda o’t pufagi taraqqiy etgan. Ingichka ichak yo’on ichak (spiral klapan) va kloaka bilan tugaydi. Nafas olish organlari – boshqa barcha baliqlarda ham bo’ladigan jabra yaproqlari ektodermadan yuzaga kelgan bo’lib jabra to’siqlarining oldingi to’rtta jabra yoyining oldingi va keyingi tomonida va til osti yoyining keyingi tomoniga qator o’rnashgan. Har qaysi tomonida hammasi bo’lib to’rtta butun jabra va bitta yarim til osti jabrasi bor. Qon aylanish sistemasi – akulaning yuragi to’rt bo’limdan: 1) venoz sinus 2) yurak bo’lmasi 3) yurak qorinchasi 4) arterial konusdan Arterial konusdan qorin oartasi boshlanadi, qorin oartasi chap va o’ng tomonga tarmoqlar chiqaradi, bu tarmoqlar har tomondan qon olib keluvchi beshta jabra arteriyalariga bo’linadi. Venoz sistema dum venasidan boshlanadi, dum venasi bir juft, keyingi kordinal venaga bo’linadi.

4. SIYDIK-TANOSIL SISTEMASI Toayli baliqlar kopulyativ organlarining yordami bilan ichki urulanishi va sariqlik moddasiga boy bo’lgan kam miqdorda yirik tuxum qo’yishi va bolasini tirik tuishi bilan boshqa barcha baliqlardan katta farq qiladi. Shu munosabat bilan siydik-tanosil organlari yuqori tuzilgan suyakli baliqlarda bo’lmaydigan birlamchi chiqarish yo’llari ya’ni myullerov va volfov kanallari kuchli taraqqiy etganligi bilan xarakterlidir. Urochisining tuxumdoni toq bo’ladi. Juft tuxum yo’llari (Mollerov kanali) uzun yo’llardan iborat. Tuxum yo’llarining pastidagi ancha kengaydigan qismi bachadon (uterus) deb ataladi. Siydik-tanosil sistemasi ikkiga ajralgan. Akula urochisining mezonefrosdan iborat bo’lgan buyraklari ikkita cho’zinchoq tana shaklida bo’lib, umrtqa poonasining butun yon tomonida butun gavdani boshidan oxirigacha davom etadi. Buyraklarni qorin tomoni buylab bittadan siydik yo’li (Volfov kanali o’tadi) Embrionining rivojlanishi – akula tuxumida, lanstetnik va minoga tuxumining aksicha sariqlik juda ko’p bo’lganligi uchun embrion diski ustida avval uning bosh tomoni, so’ngra keyingi tomoni vujudga kelib bosh va dum o’siqlari hosil bo’ladi, buning natijasida embrion sariqlikdan ajralib qoladi. Bosh o’siida bosh miya, sezuv organlari ko’zlari, hidlov va eshituv chuqurchalari jabra yoriqlari vujudga keladi va oiz teshigi hosil bo’ladi. Natijada rosa shakllangan embrion ingichka kindik ipi bilan sariqlik qopchasiga qo’shilib qoladi. Bu kindik ipchasidan qon tomirlari o’tadi. Embrion rivojlangani sari sariqlik haltasi yo’qola boradi. Shunday qilib akula bolasi o’zgarishsiz rivojlanadi. 5. TARQALISHI VA HAYOT KECHIRISHI Ko’ppak akula Atlantika okeanining Evropa atrofidagi qismlarida Shimoliy hamda O’rta dengizga yashaydi va ahyon-ahyonda Qora dengizga ham o’tib turadi.

Baliqlar va qisqichbaqasimonlar bilan oziqlanadi. Tuxumini qiroq yaqinidagi o’tlar orasiga tashlaydi, bunda tuxumlari hivchinlari bilan o’tlarga ilashib oladi. Ekologiyasi, tarqalishi – Akulalar tanasi har xil bo’lib, uzunligi 20sm dan 15 m gacha boradi. 10 ta oilasi mavjud. Akulalarning hozirgi kunda 250 ta turi bor. Bularning ichida eng yirigi kitsimon akulalar bo’lib uzunligi 15 m ga ba’zan 20 m ga boradi. Inson uchun xavfsiz, tuxumini kattaligi 0,5 m keladi. Dunyo okeanining tropik va subtropik suvliklarida uchraydi. Bundan tashqari kitsimon, gigant, ko’k akulalar bo’ladi. Akulalarni go’shti xushta’m, kup mamlakatlarda xo’jalik ahamiyati ega. Terisi muhim sanoat xom-ashyo hisoblanadi. Jigaridan texnik baliq yoi olinadi.

O'xshashlar

Suyakli baliqlar sinfi

Qushlar sinfi

Qorinoyo’qli molluskalar sinfi Boshoyo’qli molluskallar sinfi Bo’g’imoyo’qlilar tipi Qisqichbaqasimonlar sinfi

Baliqlar ekologiyasi va iqtisodiy ahamiyati

Umrtqalilar yoki bosh skeletlilar