Одамларни, худудларни ва хайвонларни чет давлатларнинг замонавий оммавий қирғин қуролларидан химоя қилиш - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Одамларни, худудларни ва хайвонларни чет давлатларнинг замонавий оммавий қирғин қуролларидан химоя қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102.5 KB

Ko'chirib olish

Одамларни, худудларни ва хайвонларни чет давлатларнинг замонавий оммавий қирғин қуролларидан химоя қилиш Режа. 1. Қирғин қуроллари ҳақида тушунча ва ядровий қуроллар ва уларнинг хусусиятлари. 2. Ядро қуроллари портлатишининг турлари. 3. Кимёвий қуролларнинг турлари ва хусуиятлари. 4. Биологик ва бактериологик қуроллар, уларнинг хусусиятлари. 5. Қирғин қуроллариннг иккиламчи таьсирлари.

Қирғин қуроллар деганда жуда катта миқёсда вайронагарчилик ва йўқ қилиш учун мўлжалланган қуроллар тушунилади. Бундай қуроллар қаторига ядровий, кимёвий, биологик, нурли ва бошқа қуроллар киради. Қиргин қуроллар нафақат инсониятни, балки атроф-муҳитни, иншоатларни, кийим-кечакларни, моддий бойликларни шикастлантиради. Бунда албатта, шикастланиш даражаси, қирғин қуролларнинг турига, хусусиятларига боғлиқ. Жумладан, ядровий қуроллар тирик мавжудотларни иншоатлар, техникаларни қаттиқ шикастлантиради. Ядровий қуроллар ва уларнинг хусусиятлар Ядровий қуроллар одамларни, саноат ва турар жой марказларини йўқ қилиш, иншоатларни, техникаларни ишдан чиқариш учун мўлжалланган. Ядро қуроли, ядро зарядидан, нишонга йўналтирувчи қисмдан ва бошқарадиган қисмдан ташкил топган. Ядровий аслахалар турли хил кўринишларда тайёланади. Масалан: бомба, мина, снаряд, ракета ва торпедаларнинг жанговор қисмлари кўринишида. Ядровий қуролнинг ишлаши занжирли реакция натижасида хосил бўладиган ички ядровий энергиянинг хисобига амалга ошади. Ядровий қуролнинг кучи Тротил эквавалентлиги билан ўлчанади. (Тротил-тринитролуол) Тротил эквиваленти тонна (т) килотонна (кт) мегатонна (мг) билан ўлчанади. Ядро қуролининг қувватига қараб: 1. Жуда кичик (1 кт гача) 2. Кичик (1 кт-10 кт) 3. Ўртача (10 кт-100 кт) 4. Катта (100 кт-1 мт) 5. Жуда катта (1 мт дан ортиқ) турларига бўлинади.

Ядро қуролининг вайронагарчилик даражаси қуролнинг турига, қувватига, жойлашган ўрнига, портлаш шароитига, иншоатларнинг ҳимояланиш даражасига қараб ва бошқа сабаблар билан аниқланади. Ядро портлаши. Ядро қуролининг қўлланилиши ер юзасида, ер остида, сув остида, ва хар хил баландликдаги атмосферада амалга оширилади. Ер устида портлатилганда ерда варонка хосил бўлади. Ер остида портлатилганд эса ер ости иншоатларини, гидротехник ва порт иншоатларини бузиш учун қўлланилади (гравитация тўлқини хосил бўлади.) Ҳавода портлатиш- 2 хил шароитда амалга оширилади. 1. Ердан 10 км гача бўлган баландликда; ярқираш зонаси думалоқ кўринишда бўлади. 2. Ердан катта баландликда. Ҳавода портлатишдан унчалик мустаҳкам бўлмаган иншоатларни бузиш, одамларга, техникаларга шикаст етказиш мақсадида қўлланилади. Масалан: АҚШда 1958 йилда ўтказилган синовда 1мегатоннали ядро қуроли баландликда портлатиганда 77 км гача баландликдаги қисқа тўлқинли радио боғланишларни, 1000 км узунликдаги ҳар қандай тўлқинлар бузилган. Ядро қуроли портлаганда таъсир этадиган факторлари. (Умумий энергия миқдорини 100% деб олсак шундан) 1.Зарб тўлқинига 50% 2.Ёруғлик нурланишига 30-40 % 3.Радиация тўлқинига 4-5 % 4.Радиактив заррачаларга 10-15 % 5.Электромагнит инпульсига 1% энэргияси сарф бўлади. Нейтрон бомба портлаганда эса энергиянинг 8-10 % зарб тўлқинига, 5-8 % ёруғлик нурланишига, 85 % радиация нури ва нейтронлар оқимига сарфланади. «АҚШ да континентлараро баллестик ракеталар, титан, менимент-2, менимент-3, ва бошқалар мавжуд»

Қирғин қуролларининг оқибатларини тугатиш ва унга қарши олиб бориладиган чора-тадбирлар, шу қуролнинг таъсир этиш факторларини ўрганишдан бошланади. Кимёвий қуроллар таъсир этган жамики мавжудотлар, нарсалар, заҳарланиб, олдинги ҳолатига қайтариб бўлмайдиган даражага тушиб қолади, яъни заҳарланади. Биологик қуроллар орқали асосан тирик мавжудотларда кучли касаллик тарқалиши туфайли қўйилган мақсадга эришилади. Кейинги пайтда NATO армиясида, Рассия қуролли кучлари таркибида Нурли қуроллар яратилдики, булар ҳам қўлланилганда, инсониятга атроф-муҳитга, иншоатларга, ҳарбий техникаларга катта зарар етказилади. Нурли қуролларнинг таъсир этиш хусусияти термомеханик таъсирига асосланган, яъни нурлар дастаси нишонга урилганда, у суюулади ёки парланади (бунда нишоннинг суюлиш ҳароратига қараб ўзгаради) Нурли қуролнинг шундай хусусиятидан фойдаланиб, душманнинг ҳарбий техникалари, қуроллари яроқсиз ҳолатга келтирилади. Қуролни одамларга, атроф-муҳитга таъсири ҳам термомеханик тарзда таъсир этади. Бундай қуроллар айрим давлатларда синаб кўрилган. Жумладан, Хитой собиқ СССР чегараси Х асан қўли можаросида бундай қуроллардан фойдаланилганлиги маълум. Нурли қуролларнинг типик вакили бу юқори частотали оқ нурлар дастаси-лазер нури ҳисобланади. Ядровий аслаҳалар кенг миқёсдаги одамларни, саноат ва турар жой марказларини йўқ қилиш, иншоатларини, техникаларни ишдан чиқариш учун мўлжалланган. Ядровий қуроллар. ядро зарядидан, қуролни нишонга йўналтирувчи қисмдан ва қуролни бошқарадиган қисмдан ташкил топган. Ядровий аслаҳалар турли хил кўринишларда: бомба, мина, снаряд, ракета ва торпедаларнинг жанговор қисми ва бошқа кўринишларда тайёрланади. Ядровий қуролларнинг ишлаши занжирли реакция натижасида (термоядро реакцияси асосида парчаланадиган оғир ядролар ва енгил ядролар водорот ва

бошқа элементар изотопларининг ҳосил бўлиши) ҳосил бўладиган ички ядровий энергияларнинг ҳисобига амалга ошади. Ядровий қуролларнинг кучи тротил эквиваленти билан ўлчанади. Бу деган сўз оддий портловчи модда тротил (тринитротолуол) портлаганда ажраладиган энергия миқдори ўша портловчи модданинг порлаш кучига эквивалентдир. Тротил эквиваленти тонна (т), килотонна (кт) ва мега тонна (мт) Билан ўлчанади. Ядро қуролидаги портловчи модданинг қувватига қараб жуда кичик (қуввати 1 килотоннагача), кичик (1-10 килотоннагача ), ўртача (10-100 килотоннагача), ката (100 килотоннадан-1 мегатоннагача) ва жуда катта (1 мегатоннадан юқори) турларига бўлинади. Ядровий қуролларнинг вайронагарчилик даражаси қуролнинг турига, қувватига, жойлашган ўрнига, портлаш шароитига, иншоатларнинг ҳимояланиш даражасига қараб ва бошқа сабаблар билан аниқланади. 2. Ядро портлашининг турлари. Қўйилган мақсадга кўра, ядро портлатиш ер юзасида, ер остида, сув остида ва хар хил баландликдаги атмосферада амалга оширилади. Ер устида портлатилганда, қуролнинг ярқираш зонаси ярим ой шакли ер устида кўринади. Бундай ҳолатда портлатиш баландлиги (ердан баландлиги) қуйидаги формула билан ифодаланади. Н< 3,5. V q q - Қурол қ уввати Ядро қ уроли ер остида портлатиганда портлатиш баландлиги ( Н< 3,5.V q ) булса. У холда ерда воронка хосил булади. Унинг диаметри ва чу қ улиги портлатиш кувватига тупрок тузилмасига боғлик. Ер устида потлатиш. Асосан жуда мустахкам иншоатларни бузиш хамда атроф - мухитни жуда катта миқиёсида радиоактив захарланиш мақсадида амалга оширилади. Сув тагида портлатиш блан жуда мустахкам ер остидаги нишо ат ларни. Гидротехник ва порт иншоатларни бузиш учун қўллаш мумкин. Бу хилдаги портлатишнинг ўзига хос хусусиятларидан бири шуки. Бунда гравитация

тў л қ ини хосил булиб. У хар қ андай нишонга катта зарба беради хамда зарар етказади. Хавода портлатиш икки хил шароитда амалга оширилади: Ердан кичик баландликда. Яъни ердан 10 км.гача булган хавода портлатиш булиб у қуйидаги формула билан аникланади: Н< 3,5. V q Бунда қу ролнинг яр қ ираш зонаси ер г а тегмаган холда думалок куринишда булади. Ердан катта баландликда ( ю қ ори) портлатиш қ уйидаги формула билан ани қ ланади: Н>10.Vq Ҳавода портлатиш унча мустаҳкам бўлмаган иншоатларни бузиш, одамларга, техникаларга кенг миқёсида шикаст етказиш мақсадида қўлланилади. Масалан, 1958 йилда АҚШда ўтказилган синовнинг кўрсатишича, 1Мт ядро қуроли ҳавода портлатилганда, ердан 77 км.гача баландликдаги қисқа тўлқинли радио боғланишларни, 800-1000 км узунликдаги ҳар қандай тўлқинлар умуман бузилган. Ядро қуролининг ҳамма турдаги портлатишларида қуйидаги таъсир этадиган факторлар ҳосил бўлади. Булар тўлқин зарбаси, ёруғлик нурланиши, радиация тўлқини, радиактив зарралар ва электромагнит импульслар ҳисобланади. Бу факторлар портлаш энергиясининг 50 % тўлқин зарбасига, 30-40 % ёруғлик нурланишига, 5 % радиатция нурларига ва 15 % радиоактив чанглари ҳосил бўлишига сарфланади. Нейтронли бомба портлаганда эса ажраладиган энериянинг 8-10 % тўлқин зарбасига, 5-8 % ёруғлик нурланишга, 85 % эса радиатция нурига ва нейтронлар оқимига сарфланади. Ядро зарядларини нишонга элтувчи мосламаларига ҳавода, сув тагида ва устида ҳаракатланувчан ракеталар, махсус мосламали самолётлар, эртиллерия ва бошқалар киради. Масалан, АҚШнинг қуролли кучлари таркибидаги контитентлараро билластик

ракеталар: «Титан», «Минетмен 3», «Пердинг-2», ва бошқаларни мсол қилиб кўрсатиш мумкин. Ҳозирги даврда Пентагонда Янги турдаги ядро зарядга эга бўлган ракеталарни бунёд этиш, нишонга адашмай урадиган турларни яратиш ишлари кенг миқёсида олиб борилмоқда. Ядро зарядига эга бўлган сув тагида ҳаракатланувчан ракеталарга «Поларис-А-3», «Посейдон-С-3», «Трайдент-1» киради. Шулардан «Поларис-А-3» ракетаси оғирлиги 8250 тонна, узунлиги 129,5 м. бўлиб, унга 16 та портловчи мослама жойлаштирилган. Қуролни нишонга элтувчи воситалардан Яна бири стратегик авиатциядир. Улар оғир ва ўртача оғирликдаги портловчи ракеталар Билан қулоллантирилган. Бу турдаги самолётларга «Стратофортес V -52». « В-1», « FBSH ». « Vulkan V -2 ». « Mirag 4 » киради. Ушбу портлатувчан самолётлар ёрдамида нишонли авиатция бомбаси, ракета снариядлари ва ядро заряди, кимёвий ва биологик қуроллар Билан қуролланган ракеталар орқали йўқ қилиш мумкин. Масалан Xaund - dog снаряди билан 1100 км.гача, « SREM » ва « BLYU - Stil » билан 320 км, қанотли ракета « ALSM - V » орқали эса 2600 км даги нишонга зарар етказиш ва жароҳатлаш мумкин. Ядро аслаҳаси портлатилганда ҳосил бўладиган ички энергия қўйидаги таъсир факторларига сарфланади: жумладан, тўлқин зарбаси, ёруғлик нурланиш, радиатция нури, радиоактив заррачалар ва электромагнит импулс ҳамда зарарлаш зоналари ҳосил бўлишига олиб келади. Тўлқин зарбаси. Ядро аслаҳасининг асосий шикастлантирувчи факторлардан бири ҳисобланади. Тўлқин зарбаси деганда юқори ҳароратли товуш тезлигидан юқори тезликка эга бўлиб, сиқилган муҳит тушунилади. Қуролни портлатилган муҳитга қараб, у ҳаводаги, сувдаги ва ердаги тўлқин зарбаларига бўлинади. Ёруғлик нурланиш деганда элетромагнит нурлар тушунилиб, унга ултрафиолет, инфрақизил ва кўринадиган нурлар киради. Бунда нурланишнинг манбаи ядро портлаганда ҳосил бўладиган ярқирашдан, яъни

юқори ҳароратли ядро заряди, ҳаво, тупроқ ва тошдан иборат. Ёруғлик нурланишининг таъсир этиш вақти, ядро қуролининг қувватига боғлиқ. Қувват ошган сари бу факторнинг таъсири ҳам ортиб боради. Ярқираш вақтининг ядро портлатиш қувватига боғлиқлиги қуйидаги формула Билан ифодаланади. t *3 V . q . бунда t - ярқираш вақти q - аслаҳа қуввати. Ўтувчи радиатция . Ўтувчи радиатция-гамма нурлар ва нейтронлар оқимидан ташкил топган. Радиатция нурини манбаи ядро аслаҳасининг портлаганда кетадиган ядровий реакция ҳамда ядроларни радиоактив парчаланишидан ҳосил бўлади. Радиатция факторининг таъсири вақти 15-25 секундни ташкил этади. Бу факторни асосий шикастлантирувчи таъсири нурланиш дозаси (Д) ҳисобланади. Нурланиш дозаси бир бирлик нурланаётган муҳитни ютган ионлантирувчи нурлар энергияси миқдорига тенг, рентген ва грейларда ўлчанади. Радиатция факторининг таъсири ионлаштириш хусусиятига эга бўлганлигидан нурланиш касаллигини келтириб чиқаради. Радиоактив ифлосланиш. Ядро аслаҳанинг бу таъсир фактори бошқа шикасловчи факторлар ичида алоҳида ўрин тутиб, унинг таъсир доираси нафақат аслаҳа портлатилган худуд, балки ўнлаб, юзлаб килметр узоқликдаги жойларни ўз ичига олади. Бу фактор узоқ вақт давомида ката худудни зарарлаб, инсонларга ҳайвонот дунёсига қаттиқ шикаст етказади. Радиоактив зарарланишнинг манбаи, ядровий портловчи модданинг парчаланган қисмлари, парчаланмаган ядровий зарядлар, активланган тош, тупроқлардан ташкил топган булут ҳисобланади. Буларнинг ҳаммаси атмосферага кўтарилиб энг юқори баландликка етгандан кейин турғунлашади ва метрологик шароитларга қараб ҳар хил узоқлика тарқалиб, ерга тушади ва ердаги жамики нарсаларни зарарлайди.

3. Кимёвий қуролларнинг турлари ва хусусиятлари. Кимёвий қуроллар-заҳарли кимёвий бирикмалар бўлиб, улар асосан заҳарли моддалар ҳисобланади. Кимёвий қуролларнинг кучи уларнинг заҳарли ҳусусиятига қараб белгиланади. Кимёвий қуроллар ҳимояланмаган одамларни, хайвонларни, ўсимлик, ер, сув, ҳаво, иншоат, техника ва жамики кўринадиган нарсаларни заҳарлайди. Бундай қуроллар асосан нафас йўли, тери, Ошқозон ичак ва яраланган жойларда қон йўли билан таъсир қилиши мумкин. Заҳарловчи моддаларнинг кучи, уларнинг заҳарлилиги, тез таъсир этувчанлиги ва чидамлилиги билан ўлчанади. Булардан ташқарии, бундай қуролларнинг таъсир этувчанлиги ва чидамлилиги билан ўлчанади. Булардан ташқарии, бундай қуролларнинг таъсир этиш деапазони (кўлами) жуда катта ҳисобланади. Кимёвий қуроллар -нишонга тез ва ўйланган мақсадга тўла эришиш даражаси бўйича таъсир этишига қараб энг хавфли ва қудратли қирғин қурол ҳисобланади. Чунки унинг жуда кичик дозаси ҳам жуда қисқа вақтда таъсир этиб ҳамма нарсани заҳарлайди. Яна унинг заҳарлилик кучи маълум вақт мобайнида ҳавода, сувда, ерда ҳамда ўсимлик дунёсига сақланиб туради. Дастлаб кимёвий қуроллар унитари тарзда ишлатилган, яъни бита заҳарли мода кимёвий қурол сифатида қўлланилган. Кейинчалик бинар-кимёвий қурол яратилдики, бунинг олдини олиш ва қурол асоратидан қутилиш жуда ҳам муаммо ҳисобланади. Бинар-икки ва ундан ортиқ заҳарли моддаси бўлган қурол демакдир. Кимёвий қуролларни таъсир даражасини ошириш учун улар ишлатилганда пар, аэрозол ёки томчи ҳолатига ўтказилади. Кимёвий қуроллар шикастланиш хусусиятига кўра: 1. Асабни фаллажловчи, (зоман, зарин, Ви-икс) 2. Терини заҳарловчи (иприт, азотли иприт) 3. Умумий заҳарловчи (синил кислотаси, хлорциан) 4. Бўғувчи (фазген, дифозген)

5. Қалтиратувчи (хлорацетофенон, адамсит) 6. Руҳиятга таъсир этувчи (ЛСД-диетиламидлизирин кислотаси, Би-зет) Заҳарловчи моддалар заҳарлаш хусусиятига ҳамда тактик қўлланилишига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади: 1. Ўлдирувчи -Ви-икс, зарин, зоман, иприт, синил кислотаси, хлорциан, фозген: 2. Вақтинчалик фаолиятни йўқотувчи- Би-зет: 3. Қалтиратувчи- Хлорасетофенон, адамсит, Си-ес, Си-эр: Ўлдирувчи заҳарли моддалар таъсир доирасининг узунлигига қараб, турғун ва нотурғун хилларга бўлинади. Баъзи турғун заҳарли моддаларнинг таъсир вақти бир неча кундан, хафталаргача чўзилиши мумкин. Мана шундайлар қаторига Ви-икс, зоман, иприт киради. Турғун бўлмаган заҳарли моддалар тезда парчаланиб кетади ва уларнинг таъсир этиш вақти ҳам қисқа бўлади. Масалан, синил кислотаси, хлорциан, фозген. Асабни фаллажловчи заҳарли моддалар. Бу гуруҳга фосфорорганик заҳарли моддалар киради: зарин, зоман, Ви-икс. Уларнинг ҳаммаси рангсиз, ҳидсиз суюқликлар бўлиб, бир-биридан учувчанлиги, турғунлиги ва заҳарлилиги билан фарқланади. Бу хусусиятлар уларнинг тузилиши ва физик-кимёвий хоссалари турлича бўлишлигидадир. Лекин бу гуруҳга кирувчи қуролларнинг ҳаммаси бир умумий таъсир хусусиятига эга. Яъни улар организмга кирганда ферментларни ўлдириб, ҳамма асаб импуьсларни ингибирлайди, яъни секинлатиб-тўхтатилади ва натижада заҳарланиш юз бериб, организм фаллажланади. Зарин -учувчан, заҳарли моддалар ҳисобланиб, зичлиги 1,1, қайнаш ҳарорати 158 С музлаш ҳарорати эса - 56 С. У сувда ва органик эритувчиларда яхши эрийди. Зарин кучли заҳарловчи модда бўлиб, унинг ўртача ўлдириш дозаси 0,10 мг литр (1 дақиқа ичида). Унинг пар

ҳолатидагиси кучли таъсир этади, Айниқса кўз қорачиғини тез кичрайтириб юборади. Ви-икс - ёмон учувчан, сувда ёмон, аммо органик эритувчиларда яхши эрийдиган, заҳарли моддалар ҳисобланади. Унинг зичлиги 1,1, қайнаш ҳарорати эса 300 С, музлаш ҳарорати 50 С. Ви-икс тарқалган жойларда турғунлиги: ёзда - бир ҳафтача, қишда эса 1 ой ва ундан кўп. Унинг кучли таъсири аэрозол ҳолда кузатилади. Зоман - хоссалари жиҳатидан зарин билан Ви-икс оралиғидаги ўринни эгаллаб, сувда ёмон эрийдиган заҳарли модда. Заҳарлилиги зариндан 5 марта кучли, лекин Ви - иксдан кучсиз ҳисобланади. Терини заҳарловчи хусусиятли қуроллар гуруҳига кирувчи моддалар пар ва аэрозол холда ишлатилиб, улар асосан тери ва нафас йўллари орқали таъсир этади. Бу гуруҳнинг типик вакили иприт рангсиз, мойсимон суюқлик бўлиб, органик эритувчиларда яхши, аммо сувда ёмон эрийди. Иприт ҳар хил ғовак материалларга, лак, мой, қопламларига, резина махсулотларига яхши ютилиб, улардан чиқиб кетиши жуда қийин. Ипритнинг зичлиги 1,3 қайнаш ҳарорати 217 С га тенг. Иприт билан заҳарланган участкалардан унинг учиб кетиши секинлик билан боради. Шу сабабдан у турғун заҳарли модда ҳисобланади: яъни ёзда 7-14 кунгача, қишда бир ой ва ундан юқори муддатларда сақланиб туради. Унинг кучли таъсири томчи ҳолда кузатилади. Умумий заҳарловчи моддалар. Бу гуруҳ моддалари нафас органларини ишдан чиқаради. Одам организмидаги тўқималарни оксидланиш жараёнларини тўхтатиб қўяди. Бу гуруҳнинг типик вакили-синил кислотаси, рангсиз суюқлик бўлиб, аччиқ бодом хидга эга. Унинг зичлиги 0,7 қайнаш ҳарорати 26 С, музлаш ҳарорати эса-14 С. Синил кислотасининг заҳарли даражаси асабни фаллажловчи моддалардан кучсиз ҳисобланади. Унинг ўртача ўлдириш дозаси 1 дақиқада 2 мг.

Хлорциан - ўзига хос ҳидли, рангсиз суюқлик бўлиб, қайнаш ҳарорати 12,6 С, музлаш ҳарорати-6,5 С, зичлиги 1,22, унинг кучли таъсири пар ҳолда рўй беради. Бўғувчи заҳарли моддалар. Бу бирикмалар нафас органларини ишдан чиқариб, ўпкани заҳарлайди. Фозген - ҳаводан 3,5 марта оғир бўлган газсимон модда. У асосан ўпка тўқималарини ишдан чиқаради. Унинг ўртача ўлдириш дозаси 1 дақиқада 3,2 мг, заҳарлаш белгилари: кўздан ёш оқизади, бош айланади, холсизланиш кузатилади. Фозгеннинг антидоти йўқ. Руҳиятга таъсир этувчи заҳарли моддалар. Бу гуруҳ моддалари асаб тизимига муайяян таъсир этиб, инсон фаолиятини вақтинчалик издан чиқаради. Би-зет - оқ кристалл кукун бўлиб, унинг зичлиги 1,8, қайнаш ҳарорати 412 С, суюлиш ҳарорати 190 С. Унинг зичлиги таъсири аэрозол кўринишида бўлиб, нафас йўллари ва ошқозон-ичак орқали таъсир этади. Заҳарланиш белгилари: қусиш, гапира олмаслик, сўнгра галлюцинация ва ҳаяжонланиш. Қалтиратувчи заҳарли моддалар. Бундай хусусиятли моддалар кўзнинг ҳаракатчан қисмини ҳамда нафас йўлларининг юқори қисмини ишдан чиқаради. Бу гуруҳга кирувчи моддалардан Си-эс ва Си-эр мухим аҳамиятга эга. Си-эс - оқ кристалл кукун бўлиб, сувда ёмон, асетон, бензолларда яхши эрийди. Унинг қайнаш ҳарорати 315 С , суюлиш ҳарорати 95 С, солиштирма оғирлиги 1,0 га тенг. Унинг кучли таъсири аэрозол кўринишида бўлиб хаводаги 5. 10 -3 мг ғ литри хамма одамларни бирдан ишдан чикариши, терининг очик жойларида куйишни келтириб чи қ ариши ва нафас органларини фалажлаши, кўзнинг ва кўкрак қафасининг қизиши, оғриши кўздан ёш оқиши, йўтал ва бошқа белгилар кузатилиши мумкин . Си- э р - қаттиқ кристалл модда бўлиб, заҳарлилиги Би-зет дан юқори. Си- э р ҳам инсон терисини қаттиқ шикастлантиради. Бунинг ҳам кучли таъсири аэрозол кўринишида бўлади.

4 . Биологик қуроллар ва уларнинг хусусиятлари. Биологик қуроллар асосан кенг миқёсда одамларни, қишлоқ хўжалиги ҳайвонларини, экинларни, ўсимликлар ва баъзи бир ҳар бий материалларни заҳарлаш учун мўлжалланган. Биологик қуроллар асосини биологик воситалар ташкил этиб, унга касаллик тарқатувчи вируслар, бактериялар, замбуруғлар ва риккетсинлар киради. Биологик аслаҳаларга авиатция бомбаси, кассеталар, контейнерлар, чанглантирувчи жиҳозлар, ракеталарнинг жанговор қисми , чайқатувчи жиҳозлар ва бошқалар қиради. Биологик воситалар қўлланилиши оқибатида фавқулодда эпдемиологик, эпизоотик ва эпифитотик вазиятлар юзага келади. Булар қуйидаги кўринишларда кузатилади: 1.А ло ҳи д а хавфли юқумли касалликлар тарқатилганда: 2. Эпидемия: 3. Гуруҳ касалланиш оқибатида: 4. Одамларнинг заҳарланишида: 5. Эпизоотик вазият, яъни ҳайвонот дунёсида ўткир касалликларнинг тарқалиши. 1. Эпифитотик вазият, яъни ўсимликларнинг касалланиши. Биологик (бактериологик) қуролларни, одамларга ва хайвонларга таъсири ўзига хос хусусиятларга эга. Яъни улар тирик организмга жуда кичик дозада тушса ҳам юқумли касалликлар эпидемиясини бошлайди. Уларнинг тарқалиш тезлиги жуда юқори, таъсир вақти ҳам узоқ, улар герметрик бўлмаган сақлагичларга осон киради, уларнинг микробини, токсинини аниқлаш жуда қийин. Юқумли касалликларнинг асосий таснифлари. Касаллик тури Касалликнинг тарқалиши Яширин касаллик вақти Иш фаолиятини йўқотиш муддати, кун Ўлат Касалланган беморданҳаво орқали, қурт-қумурсқа 3 7-14

лардан юқуши орқали Сибир яраси Касалланган ҳайвон юнги, териси ушланганда, зарарланган гўштдан 2-3 7-14 Са п а Юқоридагига ўхшаш 3 20-30 Туляремия Зарарланган сувдан фойдалан ганда, касалланган кемирувчи лар билан муносабатда 3-6 40-60 Вабо зарарланган сув, овқатдан 3 5-30 Сариқ безгаги Чи в ин чаққанда, касаллан ган одам, ҳайвондан 4-6 10-14 Сувчечак Зарарланган нарса-буюмдан, касалланган одам билан мулоқотда 12 12-24 Ботулизм Заҳарланган озиқ- овқатларни истеъмол қилинганда 0,5-1 , 5 40-60 Биологик қуроллар қуйидаги турларга бўлинади а) Бактериялар асосида тарқалган каслликларга: ўлат, сибир яраси (куйдурги), вабо, туляремия, Са п а ва бошқалар. б) Вируслар орқали касаллик тарқалиши: сувчечак, энцифалитнинг турли кўринишлари ва бошқалар. с) Реккетсинлар орқали касаллик тарқалиши: чўчқа тифи. д) Замбуруғлар орқали касаллик тарқалиши: бластомикоза, кок ц идиондомикоза, гистоплазма ва бошқалар. Юқумли касалликларнинг асосий тавсифлари 1-жадвалда келтирилган. Шулардан энг хавфлиси ва бизнинг ўлкамизда кўпроқ тарқалиши мумкин бўлган касалликлардан ўлат- одам ва қишлоқ хўжалиги ҳайвонларининг энг хавфли юқумли касаллиги ҳисобланиб, унинг тарқтувчиси одам

организмидан ташқаридан яшаш даври қисқа ҳисобланади. Лекин одам сўлаги билан чиққан микроб 10 кунгача яшаши мумкин. Ўлат – билан касалланган беморнинг қуввати кетиб, боши оғрийди, ҳарорати кўтарилади ва ҳўл йўталиш пайдо бўлади. Вабо – бу ҳам жуда хавфли касаллик ҳисобланиб, унинг тарқатувчиси вабо виброини микробидир. Вабо билан каслланган беморнинг ичи кетиб, қусади, қалтирайди ва жуда озиб-тўзиб кетади. Агар касал даволанмаса тезда ўлади. Сибир яраси - бунинг тарқатувчиси Сибир яраси микроби ҳисбланади. У тери, нафас йўли, Ошқозон-ичак йўли билан кириб, ўзининг таъсирини кўрсатади. Агар у терига тушса аввал доғ ҳосил бўлади. Сибир яраси бўлган тананинг сезувчанлиги анча пасайиб кетади. Ботулизм – бу касалликни ботулизм токсин и тарқатади жуда заҳарли ҳисобланди. Ботулизм касаллиги 15 шқозон-ичак йўли билан тарқатилиб, асасан марказий асаб тизимини, юрак асабларини изидан чиқаради. Ботулизм билан касалланган бемор ҳолсизланади, боши оғриб, кўриш қобиляти пасаяди. Тил мускуллари фаллажланади. Касалнинг ҳарорати соғлом одам ҳароратидан анча паст бўлади ва бу бемор ўз вақтида даволанмаса ўлим билан тугайди. Демак, юқорида айтилганлардан хулоса қиладиган бўлсак, қирғин қуролларнинг ҳамма турлари нафақат тирик мавжудотларни жиддий шикастлантиради, балки табиат, ўсимлик дунёси, жамийки моддий ресурсларни зарарлайди. Шунинг учун биз доимо ундай қуролларни ишлатишдан огоҳ бўлиб, унинг таъсирига қарши барча чора-тадбирларни кўриб қўйган бўлишимиз керак.

O'xshashlar

Замонавий қирғин воситалари ва улардан муҳофазаланишни ташкил этиш. Оммавий химоя иншоатлари. Радиацион ва кимёвий назорат асбоблари

Замонавий қирғин воситалари ва улардан муҳофазаланишни ташкил этиш. Шахсий химоя воситалари

Ф.В.В нинг фан тарихи, максади, вазифалари, хукукий асослари

Ахолини душманнинг оммавий киргин ва бошка куролларидан химоя килиш

Замонавий қирғин қуроллари ва улардан мухофазаланиш. Терроризм ва фуқаро мухофазаси