Ishlab chiqarishda shamollatish, isitish va yoritish. SHaxsiy himoya vositalari - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Ishlab chiqarishda shamollatish, isitish va yoritish. SHaxsiy himoya vositalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

543 KB

Ko'chirib olish

Ishlab chiqarishda shamollatish, isitish va yoritish. SHaxsiy himoya vositalari Reja: 1.SHamollatishning ko’rinishlari va uning qurilmasi. 2.Ishlab chiqarishda isitish. Isitish sistemasining ko’rinishlari. 3.Ishlab chiqarishda yoritish . YOritishni turlari va ularga asosiy talablar. 4. SH axsiy himoya vositalari.

1. SHamollatishning ko’rinishlari va uning qurilmasi Ishlab chiqarishda shamollatish - bu davlat standarti talabiga mos holda, xonalardan ortiqcha issiqlikni, namlikni, changlarni, zararli gazlar va bug’larni chiqarish va mikroiqlimni yaratish uchun zarur qurilmalar sistemasidir. r asm. Havoni kiritish va chiqarish mexanik shamollatkichlari. 1-havo qabul kilgich; 2-havo uzatkichlar; 3-filtr; 4-kalorifyer; 5-markazdan qochma shamollatkich; 6-havoni xonaga kiritish teshiklari; 7-havoni xonadan chiqarish teshiklari; 8-rostlash klapani; 9-havoni chiqarish qurilmasi; 10-havo aylanishini ta’minlovchi uzatish qurilmasi; 11-xona. Xonalardagi havo almashinuvini ichki va tashqi havo harorat i va bosimni farqi hisobiga tabiiy yo’l bilan darchalardan va shu maqsaddagi quvurlar orqali amalga oshiriladi. Bunday shamollatish tabiiy shamollatish yoki ayerasiya deyiladi. SHamollatkichlar xonaga havoni uzatishi va xonadan havoni chiqarishi yoki bir vaqtda buning har ikkalasini amalga oshirishi mumkin (9.1.-rasm). SHamollatkichlar ishlatish joyiga qarab umumiy va mahalliy shamollatkichlarga bo’linadi.

Umumlashtiruvchi shamollatkich butun xonadagi havoni almashtirsa, mahalliy shamollatkich esa malum bir joylardagi havoni almashtiradi (9.2.-rasm). SHamollatkichning samaradorligi shamollatish qurilmasining quvvatiga va havo almashtirishni tashkil etishning ma’lum qoidalariga rioya qilishga bog’liq bo’ladi. X o n a d a n c h i q a r i l a y o t g a n h a v o n i b e v o s i t a zararliliklar ajralayotgan joydan yoki ifloslangan zonadan olishkerak. Bunda xonadan chiqarilayotgan iflos havo oqimini odamlar nafas oladigan zona orqali yoki odamlar tez-tez bo’ladigan zonadan o’tishiga yo’l qo’ymaslikkerak. Xonadan tashqariga chiqariladigan iflos havoni shamol oqimi yaxshi bo’lgan tomonga chiqarish lozim. Havo almashuvini aniqlash. SHamollatishni loyihalash xonalarda yoki ish joylarida havo almashuvini aniqlashdan boshlanadi. Bunda klimatik zona, yilningrasm. S o’ rish q urilmasi. CHapdagi -to’g’ri; o’ ngdagi - noto’g’ri.

fasli, havo muhitidagi ortiqcha issiqlik, namlik, gazlar, changlar va boshqalar hisobga olinadi. Agar xonadan bir vaqtda bir necha zararli moddalar ajralib bir yo’nalishga yo’nalayotgan bo’lsa umumalmashinuv shamollatish hisobi har bir moddani xavfsiz konsentrasiyagacha tushirish uchun zarur havo hajmlarini umumlashtirish yo’li bilan amalga oshiriladi. Agar bir vaqtda xonadan har tomonga yo’nalgan bir necha zararli moddalar ajralayotgan bo’lsa, havo almash in uvi ularni har biri uchun alohida hisoblanadi va so’ng shamollatishni hisoblashda yuqorida bajarilgan hisoblarni eng katta qiymati qabul qilinadi. Normal mikroiqlimli xonalar va zararli moddalar bo’lmagan yoki zararli moddalarni havodagi miqdori ruxsat etilgan normada bo’lgan xonalarda, havo almashinuvi ishlovchilar sonini p i bir ishchiga norma bo’yicha to’g’ri keladigan havo miqdoriga W m ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi. YA’ni W=n i W m m 3 /soat (9.1.) Xonadan gaz va chang ko’rinishidagi zararliliklarni chiqarish uchun havo almashinuvi W gch W gch =V gch /(V xx -V xk ) (9.2.) bu yerda V gch -xonadan ajralayotgan zararli moddani miqdori, mg/soat; V xx -xona havosidagi zararli moddalarni ruxsat etilgan miqdori, mg/m 3 ; V xk -xonaga kirayotgan havo tarkibidagi zararli moddaning miqdori, mg/m 3 . Bo’yoq ishlarida ajralayotgan zararli bug’ va yerituvchilarning V b.yer miqdori( g/soat) B b.yer =0,01Sm yer q c , (9.3.) bu yerda S-buyumning bo’yaladigan yuzasi maydoni, m 2 ; m yer -bo’yoqdagi uchuvchi yeritmalarning hissasi, % ; q c -1 m 2 buyaladigan yuzaga lak, bo’yoq

materiallarini sarfi (purkashda q c =60 - 90 g/ m 2 yoki shyo tka bilan bo’yashda q c =100 - 180 g/m 2 ), Ichki yonuv dvigatellari ishlaganda havoga ajralib chiqadigan zararli moddalarning V dv (uglyerod oksidi, azot va aldegid oksidlari) miqdori ( kg/soat). V dv = (A 1 +B 1 V dv ) q x t/6000, (9.4.) bu yerda A 1 va B 1 teng koeffisientlar: karbyuratorli dvigatellar uchun A 1 =9, B 1 =12; dizel dvigatellar uchun A 1 =160, B 1 =13,5; V dv -dvigatel silindrlarining ishchi hajmi, l; q x -ishlangan gazlardagi zararli moddalarni hajmiy hissasi (karbyuratorli dvigatellar uchun-uglyerod oksidi – 4…6 %, dizel dvigatellari uchun uglyerod oksidi 0,05…0,07 %, azot oksidi 0,007…0,009 %, aldegid oksidi 0,035… 0,050 % qabul qilinadi); t-dvigatelning ish vaqti. Ayrim qishloq xo’jalik ishlab chiqarish xonalarida, masalan temirchilik xonasida, oziqa sexlarida, issiqxonalarda va shunga o’xshashlarda ortiqcha issiqlik ajralishi k u zatiladi. Ortiqcha issiqlikni chiqarish uchun havo almashinuvi W i (m 3 /soat) W i =3,6Q opt /C r BH (t BB -t BH ), (9.5.) bu yerda Q ort -xonadagi manbalardan ajralgan ortiqcha issiqlikning umumiy miqdori, Vt; S-quruq havoning issiqlik sig’imi (taxminan 1 j/kg kalloriyaga teng); r vn -xonaga kiradigan havo zichligi kg/m 3 , t v v - davlat standartiga mos holda xona harorati, °S; t vn -tashqi havoning hisobiy harorati,°S. Tabiiy shamollatish. Sanitar normalarga mos holda barcha xonalar tabiiy shamollatish mo’ljallangan bo’lishikerak. Xonada havoning tabiiy harakatlanishi havodagi zichliklarning farqiga ko’ra va tashqi havo bilan ichki havo bosimi farqlari hisobiga yuz beradi (9.3.-rasm).

9.3.-rasm. Havo zichligi har xilligi hisobiga amalga oshadigan havo almashish sxemasi. Tabiiy shamollatish xonalarning chiqarish kanallari, shaxtalari va darchalari orqali amalga oshiriladi. Bular o’z navbatida, xonadan kata hajmdagi havoni chiqarish va unga kiritishni mexanik shamollatkichlarsiz amalga oshiradi va bunday tashqari u mexanik shamollatish sistemasidan arzondir. Tabiiy shamollatish issiq sexlardan ortiqcha issiqlikni chiqarishning eng yaxshi vositasi hisoblanadi. rasm. SHamol yon tomondan b o’ lganda bino ayerasiyasi.

Bu shamollatishning kamchiligi haroratiga, shamolning kuchi va yo’nalishiga, t abiiy havo almashinishi qurilmalarini ishlash xarakteriga ko’ra tashkillashtirilgan va tashkillashtirilmagan turlarga bo’linadi. Agar shamollatish qurilmalarida havo oqimi yo’nalishini miqdorini rostlovchi moslamalar o’rnatilgan bo’lsa, bunday shamollatish sistemasi tashkillashtirilgan deb ataladi. Havoning tortish kuchini oshirish maqsadida deflektorlardan foydalaniladi. U shamollatish kanallarining yuqori qismiga o’rnatiladi. Havo oqimi deflektor orqali o’tishi natijasida havo kanallarida siyraklanish hosil bo’ladi va buning ta’sirida kanalda havoning tezligi oshadi. Deflektorning diametri quyidagicha aniqlanadi: D=0,0188Д Д W / , (9.6.) bu yerda W d -deflektorning ish unumdorligi, m 3 /s; Д  -havoning deflektordagi tezligi, m/s. Hisob ishlarida Д  =(0,2-0,4)  x qabul qilinishi mumkin. Bu yerda  x -havoning tezligi, m/s. Tabiiy havo almashinish qurilmalarining ishlashi samaradorligi ulardan qanchalik to’g’ri foydalanish darajasiga bog’liq. SHuning uchun tabiiy havo almashinish qurilmalarining elementlari o’rnatilib bo’lingach, ular sinovdan o’tkazilishi lozim. Buning uchun havo almashinishi ko’zda tutilgan kanallar va tuynuklar ochib qo’yiladi hamda ularning yuzasi aniqlanadi. Havo o’tish yo’lining o’rtasiga anemometr o’rnatilib, havoning tezligi o’lchanadi. SHamollatish qurilmasining ish unumdorligi olingan natijalar asosida quyidagicha topiladi: W T =3600  an. x S XT , (9.7.) bu yerda  an. x -anemometr ko’rsatishi bo’yicha havoning tezligi, m/s; S XT –havo o’tish tuynuklarining umumiy yuzasi, m 2 . Sinashning umumiy davomiyligi sexdagi turg’un texnologik jarayonida 1,5… 2,0 soatni tashkil etishikerak.

Havoning namligi tuynukda o’rnatilgan psixrometrlar yordamida aniqlanadi. Xonaga har xil tuynukdan kirayotgan havoning namligi bir xil bo’lganligi sababli u bitta psixrometr bilan o’lchanadi, xonadan chiqayotgan havoning namligi esa bir nechta psixrometr bilan o’lchanadi. Xonaga kirayotgan va chiqayotgan havoning massasi G x (kg/soat) tekshirishlar natijasi asosida quyidagiga aniqlanadi: G x =W 1х , (9.8.) bu yerda r x -xonaga kiritilayotgan yoki chiqarilayotgan havoning zichligi. Mexanik shamollatishning 9.5.- rasm. Ejektor: 1-naychi q uvuri. 2- h avoni engillashti-rish kamyerasi. 3- h avoni aralashtiruvchi kamyerasi. 9.6.-rasm. Siklon.

Mexanik shamollatish uskunalari. Mexanik shamollatish sistemalarida havoning bir joydan ikkinchi joyga ko’chishi markazdan qochma va o’qli shamollatkichlar yoki ejektorlar yordamida amalga oshiriladi (9.5.-rasm). Markazdan qochma shamollatkichda kurakli ishchi g’ildirak chig’anoqsimon kojuxda, o’qli shamollatkich esa silindrik kojuxda joylashgan bo’ladi. M arkazdan qochma shamollatkichlar past bosimli (1000 Pa gacha), o’rta (1000 dan 3000 Pa gacha) va yuqori bosimli (3000 dan 15000 Pa gacha) bo’ladi. Xonaga kiradigan havo kalorifyer yordamida isitiladi. Havoni sovut ish uchun esa ikki tipdagi havoni yengillashtirish sovutuvchilardan foydalaniladi: sirtqi va kontaktli. Sirtqi sovutuvchilar tuzilishi bo’yicha kalorifyerlarga o’xshash bo’ladi va ularda sovuqlik tashuvchilar sifatida sovuq suv, ammiak yoki freonlar xizmat qiladi, havoni k ontaktli sovut ish su g’ orish kamyerasining yomg’irli bushli g’ idan havoni o’tishi orqali amalga oshiriladi.

Havoni k ondisionirlash. Oddiy shamollatish sistemasi odamlar SHamollatish sistemasida havoni tozalash qurilmasi muhim ahamiyatga ega. Buning uchun havo maxsus chang ushlagich va filtrdan o’tkaz iladi. CHang ushlagichni keng tarqalgani siklon hisoblanadi (9.6.-rasm). Sanoat matodan, qog’ozdan, moyli elektrik va ultratovushli filtrlar ishlab chiqariladi. Moyli filtrni filtrlovchi elementi moyga botirilgan metall t o’ r hisoblanadi. SHamollatkichlar ishchilar ishlayotgan zonalarda havoning barcha parametrlarini birdan ta’minlay olmaydi. Bu vazifalarni faqat kondisionyerlar bajara olishi mumkin. Ular harorat ni, namlikni, havoni ko’zg’aluvchanligi va tozaligi uning azonlashganligi va ionlashganligini a v t o m a t i k r o s t l a s h i m u m k i n . T o’ l i q s i z k ondisionirlashda sanalgan jarayonlarni bir qismi, to’liq kondisionlarlashda esa hammasi bajariladi. Kondisionirlash sistemasi markaziy (bir necha xonalarga xizmat ko’rsatuvchi) va mahalliy (bir xonada mikroiqlimni ta’minlovchi) turlarga bo’linadi. Odamlar uchun normal mikroiqlimni ta’minlovchi kondisionyerlardan tashqari, texnologik jarayonlarni turunligini va tozaligini taminlashda har xil 9.7-rasm. BK-1500 kondisionirining prinsipial sxemasi.1- o’q li shamollat-kich. 2-shamollatkichning elektr dvigateli. 3-zaslonka. 4-markazdan q ochma shamollatkich. 5-bu g’ latuvchi.6- h avo filtri.7-t o’s i q . 8-bosh q arish pulti. 9- kapilyar trubkasi. 10- q uritish filtri.11-kengaytirgich.12-rotasion kompressor.13-kondensator.

qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash muddatini oshirishda va boshqa maqsadda ishlatiladigan kondisionyerlar ham mavjud. Uy sharoitida va ma’muriy xonalarda mikroiqlimni taminlash uchun BK-1500 va BK-2500 kabi maishiy kondisionyerlar ishlab chiqariladi (9.7.-rasm). BK-1500 kondisioniri 25 m 2 , BK-2500 esa 35 m 2 maydonga ega bo’lgan xonalarga mo’ljallangan. Bu kondisionyerlar quyidagi funksiyalarni bajaradi: havoni sovutadi va changdan tozalaydi, havo haroratini avtomatik ushlab turadi, havo namligini kamaytiradi, havo oqimi yo’nalishini va harakati tezligini o’zgartiradi va bunday tashqari shamollatish rejimida ishlab tashqi muhit bilan havo almashtirishi mumkin. Ishlab chiqarishda isitish. Isitish sistemasining ko’rinishlari Isitish ishchi zonada normal ishlash sharoitini taminlash uchun havo haroratini saqlab turishga mo’ljallangandir. Isitish mahalliy va markaziy ko’rinishlarda bo’ladi. Ishlab chiqarish sharoitida mahalliy istishdan harakatdagi mashinalarning kabinalarida va asosiy ishlab chiqarish binosidan uzoqda joylashgan umumiy maydoni 500 m 2 dan ko’p bo’lmagan xonalarni istishda foydalaniladi. Qolgan holatlarda markaziy isitishdan foydalaniladi. Isitishda issiqlik manbai sifatida suv, bug’ va havodan foydalaniladi. Suv va par maxsus qozonxonalarda isitib xonalarda o’rnatilgan isitish moslamalariga quvur orqali uzatiladi. Xonalarga uzatiladigan issiq havo ko’p holda kalorifyerlarda, suv, bug’lari esa elektr yordamida isitiladi. SHunga mos ravishda isitish suv, bug’, havo bilan va kombinasiyalashgan isitishlarga bo’linadi. Suv yoki bug’ bilan isitishda isitish moslamalari sifatida radiatorlar yoki qovurg’ali quvurlardan foydalaniladi. Havo bilan isitish sistemasi markaziy va mahalliy turlarga bo’linadi. Havo bilan isitish markaziy sistemasi haydash uskunalari bilan jihozlangan bo’ladi. Bunday isitish sistemalarida kalorifyerlar isitiladigan xonalardan tashqarida

o’rnatiladi. Agar xonadagi ma’lum bir zonani isitish talab etilsa, unda mahalliy havo bilan isitish agregatlari o’rnatiladi (9.8.-rasm). M e h n a t m u h o f a z a s i n u q t a i n a z a r i d a n q a r a g a n d a i s i t i s h s i s t e m a l a r i i s h l a b c h i q a r i s h binolari va ish joylarining havosi haroratini butun isitish mavsumi d av om i d a bi r x i l b o’ l i s hi ni taminlashi, yong’in va portlashga xavfsiz bo’lishi, shamollatish siste malari bilan bog’liq hamda foy dalanishda qulay bo’lishi zarur. Asosiy va remont-tiklash ishlarini bajarish uchun uzoq, vaqt yoki doimiy ravishda (2 soatdan ortiq) odamlar ishlaydigan har qanday bino va inshoatlarda isitish amalga oshirilishikerak. rasm. Havo bilan isitish agregatining sxemasi: 1-shamollatkich; 2-suvli radiator: 3- temir yopgichlar. Past bosimli suv bilan isitish sistemalarida suvning harorati isitish moslamalariga kirish vaqtida 85...95°S, ulardan kaytib chiqishda esa 65-70°S atrofida bo’ladi. YUqori bosimli suv bilan isitish sistemasi suvni mexanik aylanishini yuzaga keltiruvchi yopiq sistemadan tashkil topgan bo’ladi. YUqori bosimli isitish sistemalari isitish jihozlarida harorat 120-135°S gacha etadi. Bug’ bilan isitish sistemalari ham o’z navbatida past bosimli (70 kPa gacha) va yuqori bosimli (70 k Pa dan yuqori) bo’ladi.

Havo bilan isitish sistemalarida sovuq havo so’ruvchi shamollatkichlar yordamida kalorifyerlarning tentlariga uzatiladi va yuqori haroratli tentlar orasidan o’tishi vaqtida isigan havo xonaga yo’naltiriladi.

Ishlab chiqarishda yoritish. YOritishni turlari va ularga asosiy talablar Ishlab chiqarishda yoritish-mehnatning muhim gigienik ko’rsatkichi, uni ilmiy tashkil etishning ajralmas qismi va ishlab chiqarish madaniyati hisoblanadi. YOrug’lik orqali biz tashqi omillarning sifati shakli haqidagi informasiyalarni ko’zimiz orqali miyamizga etkazamiz. YOrug’lik orqali biz narsalarni o’lchami, rangini osonlik bilan seza olamiz. YOrug’likda biz uzoq vaqt charchamasdan, sifatli va unumli ishlash mumkin. YOrug’likni ta’sirida ishlab chiqarishda jarayonlarni xavfsiz bajarish mumkin. Normal yorug’lik, ishlovchilarning ruhiy holatiga ijobiy ta’sir etadi. YOritish tabiiy (bevosita quyosh yordamida uning nurlarini fazodagi diffuziyasi orqali) va sun’iy (elektrik lampalar yordamida amalga oshiriladigan) bo’ladi. YOritishning asosiy texnik kattaliklari. YOrug’lik-bu elektromagnit spektrini ko’rinadigan nurlanishidir. Uning asosiy xarakteristikasi to’lqin uzunligi  va tebranish chastotasi  hisoblanib ular o’zaro quyidagi bog’liqlikda bo’ladi.  = s/  , (9 .9.) bu yerda S-yorug’likni tarqatish tezligi. Ko’zning sezuvchanligi ko’rinadigan spektrning har xil uchastkalarida har xil bo’ladi. YAshil spektr chegarasida to’lqin uzunligi  =554 nm da eng yuqori bo’ladi. YOritish sifatini baholashda foydalaniladigan asosiy yorug’lik-texnik kattaliklariga yorug’lik kuchi, yoritilganlik, qaytarish koeffisienti, yorug’likning yorqinligi, yoritilganlik pulsasiya koeffisienti, yoritilganlikni notekislik koeffisienti va boshqalar kiradi. YOrug’lik oqimining fazoviy zichligini baholovchi kattalik yorug’lik deb ataladi. YOrug’lik kuchi I (KD) bu yorug’lik oqimini df tanaga nisbatan yoyilayotgan burchagiga d  aytiladi.

I = df /d , (9.10.) Platina yuzasining 1/600000 m 2 maydonidan qaytayotgan yorug’lik kuchi uning birligi qilib qabul qilingan va kandela (KD) deb nomlangan. YOrug’lik oqimi df lyumenda (LM) o’lchanadi. U nurlanishning yorug’lik quvvatini xaraktyerlaydi va ko’zimizni yorug’lik sezishi bo’yicha baholanadi. YOritilganlik E deb sirtdagi yorug’lik oqimining df zichligiga aytiladi. YOritilganlik lyukslarda (LK) o’lchanadi va quyidagi formula bilan hisoblanadi. E=d f/ds , (9.11.) bu yerda ds-yorug’lik oqimi tushadigan sirt maydoni, m 2. Agar yorug’lik kuchi I, yoritish manbai ma’lum bo’lsa yoritiladigan sirtning berilgan no’qtasidagi yoritilganlik E=I cos  /L 2,(9.12.) formula bo’yicha aniqlanadi. Bu yerda  -yoritiladigan sirt markazi bilan yoritish manbaini birlashtiruvchi chiziq orasidagi burchak. L-yoritilganlik hisoblanadigan sirt no’qtasidan yoritish manbaigacha bo’lgan masofa. YOritish sifati yoritiladigan sirt kattaligi va uning xossasiga bog’liq bo’ladi. YOritiladigan sirtning yorug’lik oqimini qaytarish, yutish va o’tkazish qobiliyati , qaytarish koeffisienti  s yutish koeffisienti  s va o’tkazish koeffisienti  s bilan baholanadi (9.1.-jadval). Bu koeffisientlar quyidagi formulalar bo’yicha aniqlanadi:  s=F  /f; (9.13.)

s = F  /F; (9.14.)  s = F  /F; (9.15.) bu yerda f-yoritiladigan sirtga tushuvchi yorug’lik oqimi, lm; F  , F  , va , F  - yoritiladigan sirtdan mos ravishda qaytgan, yutilgan va bir tomondan ikkinchi tomonga o’tgan yorug’lik oqimi, lm. YOritiladigan sirtning asosiy xarakteristikasi uning yorug’likni qaytarish qobiliyati hisoblanadi. jadval Ayrim rangli sirtlarni va materiallarni yorug’likni qaytarish, yutish va o’tkazish koeffisientlari Sirtning yoki materialning rangi  s  s  s Q ora 0,005 0,995 - O q 0,80 0,20 - K o’lrang 0,35 0,65 - Q ora-malla 0,15 0,85 - Moviy 0,10 0,90 - Oynarang 0,85 0,15 - Dyeraza oynasi 0,08 0,02 0,90 YOrqinlikning birligi nit (Nt) hisoblanadi. Berilgan yo’nalishdagi latta sirtlarning yorqinligi YA (Nt) quyidagiga hisoblanadi: YA=dI  / dS cos  (9.16.) bu yerda dI  -  yo’nalishdagi nurlangan dS yuzaning yorug’lik kuchi. Insonning ko’zi yorug’likni har xil ko’rinishlariga moslashish qobiliyatiga ega. Ammo buyumlar sirtidagi yorqinlikning atrofdagi asosiy rang bilan keskin farqi ko’zning ularga sezgirligini oshishiga olib keladi. Ishchi zonalarda keskin soyalarning mavjudligi ko’zni yorqinlikning o’zgarishiga moslanuvchanligi darajasini buzadi va ko’zni charchashini kuchayishiga olib keladi. Bu esa ishchilarni jarohatlanish ehtimolini oshiradi. Asosiy rang deb bevosita xonaning

ichki sirtini ko’zga tushuvchi umumiy rangi tushuniladi. Asosiy rang yorug’lik oqimini qaytarish qobiliyati bo’yicha x a rak tyerlanadi va u  s >0<4 bo’lganda yorug va  s <0,2 bo’lganda qorong’i hisoblanadi. K o’ rish maydonida yorqinlikni teng taqsimlanishi uchun xona shifti va devorlarini yorqin salatrang, och-sariq, och-yashil va shunga o’xshash ranglarga bo’yash tavsiya etiladi. Ishlab chiqarish uskunalarini och-yashil ranga bo’yash, harakatlanadigan qismini och-sariq va ochiq mexanizmlarini esa och-qizil ranga bo’yashkerak. YOritishning muhim xarakteristikasi ob’ektlardagi yorqinliklarni asosiy rang bilan farqi hisoblanadi. K o =YA r –YA o /YA r , (9.17.) bu yerda YA r va YA o -asosiy rang va ob’ektning mos holda yorqinligi. Ranglarni asosiy rang bilan farqi K o >0,5 bo’lganda ko’p, K o =0,2-0,5 bo’lganda o’rta, K o <0,2 bo’lganda kam sanaladi. YOritilganlikning pulsasiya koeffisienti K yop gazrazryadli lampalarni o’zgaruvchan tokda ishlashida yorug’lik oqimining o’zgarishi vaqtidagi nisbiy tebranish chuqurligi bilan baholanadi. K yop = % 100 2 min max урЕ   , ( 9 .18 . ) bu yerda K vp -yoritilganlikni pulsasiya koeffisienti ( 10 … 20 %); E m ax va E min - yorug’likni tebranishi davridagi maksimal va minimal yoritilganlik, lk; E ur - yorug’likni tebranishi davrida yoritilganlikning o’rtacha qiymati. Ishchi yuzani yoritish sifati uni yoritishni tekisligiga ham bog’liq bo’ladi va notekislik koeffisienti K no bilan baholanadi. K no = E min / E m ax ( 9 .19 . )

Ish j oyida yoritilganlik gigienik talablarni qanoatlantirishi uchun yoritilganlikning notekislik koeffisienti K n o 0,3 lk dan kam bo’lmasligikerak. Sun’iy yoritish va unga asosiy talablar . Sun’iy yoritish umumiy (yoritishni bevosita ish joyidan ta’minlovchi mahalliy yoritish umumiy yoritishga kiradi) va kombinasiyalashgan ko’rinishlarda bo’ladi. Bino ichida faqat mahalliy yoritishdan foydalanishga ruxsat etilmaydi. Uskunalarning joylashishiga bog’liq holda yoritish teng taqsimlangan yoki ish joyini joylashishini hisobga olgan holda ma’lum maydonni yoritishga mo’ljallangan bo’lishi mumkin. Sun’iy yoritish ishchi va avariyaviy bo’lishi mumkin. Ishchi yoritishdan barcha hollarda normal ishlashni taminlash maqsadida foydalaniladi, bunday tashqari ular odamlar o’tish joyini, transport harakatini (tabiiy yoritish etarli bo’lmaganda) yoritishda ishlatiladi. Avariyaviy yoritishdan asosiy yoritish tusatdan uchib qolganda portlash, yong’in, odamlar zaharlanishi, xavfli jarohatlanishlar, texnologik jarayonlar uzoq vaqt to’xtab qolishi va boshqa kungi lsiz hodisalar sodir bo’lgan hollarda foydalaniladi. Evakuasion yoritish 0,5 lk 50 kishidan ortiq odam ishlaydigan joylarda va ishchi yoritish tusatdan o’chganda xonadan odamlarni chiqarish, jarohatlanish xavfi bilan bog’liq bo’ladigan ishlab chiqarish binolarining o’tish joylarida o’rnatiladi. Ish joyida yoritilganlikni normalashni osonlashtirish uchun barcha ishlarni ularni aniqligini hisobga oluvchi razryadlarga bo’lingan. Farqlash ob’ektlari ishlovchi ko’zidan 0,5 m dan ko’p bo’lmagan masofada joylashganda belgilangan yoritish normalari quyida jalvalda keltirilgan. SHunday qilib ko’rish ishining har bir razryadiga farqlash ob’ektining burchakli o’lchami  o’l mos keladi.  ul =  o / L , (9.20.) bu yerda  o -farqlash ob’ektining eng katta o’lchami; L-farqlash ob’ektining

ishchi ko’zigacha bo’lgan masofa. Ko’rishga yorug’lik pulsasiyasi ham salbiy ta’sir etadi. Xonalarni 50 Gs chastotali o’zgaruvchan tokda ishlaydigan gaz razryadli lampalar bilan yoritishda yoritilganlikning pulsasiya koeffisienti quyidagi jadvalda keltirilgan qiymatlardan oshmasligikerak. jadval Ko’rishga asoslangan ishlarning razryadlari va ko’rsatkichlari K o’ rish ishlarining aniqlik darajasi bo’yicha xarakteri stikasi K o’ rish ishlari-ning razryad- lari Farqlash ob’ektining eng kam o’ lchami, mm Farqlash ob’ekt- larining burchakli o’ lchami  Eng oliy aniqlik Juda yuqori aniqlik YUqori aniqlik O’rtacha aniqlik Kam aniqlik Q o’pol aniqlik I II III IV V VI 0,15 dan kam 0,15…0,30 0,30…0,50 0,50…1,0 1,0…5,0 5,0 dan ko’p 0,3 10 -3 dan kam 0,3  10 -3 …0,6  10 -3 0,6  10 -3 …1,0  10 -3 1,0  10 -3 …2  10 -3 2  10 -3 …10  10 -3 10  10 -3 dan ko’p YOritishga talabni aniqlovchi navbatdagi muhim omil ob’ektdagi asosiy rangdan boshqa ranglarni farqlanishi va asosiy rang xarakteristikasi hisoblanadi.

9.3.-jadval YOritishda pulsasiya koeffisentini K yop ruxsat etiladigan qiymati YOritish sistemasi Ko’rish ishlarining razryadlari I, II III IV… VIIIa Umumiy yoritish 10 15 20 Kombinasiyalashgan yoritish 20 20 20 Umumiy mahalliy 10 15 20 Eng yuqori yoritilganlik 5000 lk bir razryadli (eng oliy aniqlikdagi) ishlar belgilangan eng kam yoritilganlik esa 74 lk ishlab chiqarish jarayonini vaqti-vaqti bilan umumiy nazorat qi lish talab etiladigan IV razryadli ishlar uchun belgilangan. Qishloq xo’jaligida bajariladigan k o’ rish ishlarining ko’pchiligi o’rtacha, kam va juda kam aniqlikni talab qiladigan ishlar bo’lganligi sababli bu ishlab chiqarish xonalariga o’rtacha yoritilganlik belgilangan. Masalan , mexanik a sexida umumiy yoritilganlik 300 lk, cho’chqaxonalarda 50-75 lk bo’lishi va boshqalar tavsiya etilgan. Binodan tashqarida bajariladigan ishlarda k o’ rish ishlarining razryadiga bog’liq ravishda ishchi yuzalarni yoritilganligi 2 dan 50 lk gacha qilib belgilangan. Tabiiy yoritish va unga asosiy talablar. Xonalarni tabiiy yoritish ularga quyosh yorugligining to’g’ridan-to’g’ri tushishi, osmonga tarqalgan yorug’lik va yerdagi har xil manbalardan yorug’likni qaytishi orqali amalga oshishi mumkin. Qayd qilingan yoritish ko’rinishlari birgalikda tabiiy yoritishning o’rtacha darajasini hosil qiladi va bu joydagi yorug’lik iqlimini xaraktyerlaydi va u yorug’lik iqlimi koeffis i enti m bilan baholanadi. Tabiiy yoritish odamlar doimiy bo’ladigan xonalar uchun mo’ljallanadi. Agar k o’ rish ishlari sharti bo’yicha tabiiy yoritish etarli bo’lmasa uning kamchiligini to’ldirish uchun sun’iy yoritishdan foydalaniladi. Xonalarni tabiiy yoritish yon tomon yoritish tuynuklari, yon tomondagi yoritish dyerazalari, yuqorida yoritish tuynuklari, yuqorida yoritish fonarlari, yon va yuqori tuynuklar, kombinasiyalashgan yoritishlar orqali amalga oshiriladi ( 9 . 9 .-

rasm.). a b v rasm. Xonaning qirqimi bo’yicha tabiiy yoritilganlik koeffisientini taqsimlanish sxemasi.a-bir tomonlama yondan yoritish; b-ikki tomonlama yondan yoritish; v- yuqoridan yoritish, 1- tekis ishchi sathi. Tabiiy yoritish darajasi qisqa vaqt davomida o’zgarishi mumkinligi sababli u ish joyini yoritilganligi bilan emas balki, tabiiy yoritilganlik koeffisienti bilan normallashtiriladi. Tabiiy yoritilganlik koeffisienti e quyidagicha aniqlanadi. e = % 100 таш ич Е Е , (9.21.) bu yerda E ich -xonaning biror ichki no’qtasidagi tabiiy yoritilganlik, lk; E tash - ichki tabiiy yoritilganlik bir vaqtda, tashqi gorizontal yoritilganlik, lk. YOn tomondan yoritishda e ur  80% e n va yuqori tomondan yoritishda e o’r  60% e n bo’lsa tabiiy yoritilganlik yaxshi sanaladi. Notekislik I va II razryadli ishlarda 0,5 dan va III va IV razryadli ishlarda esa 0,33 dan kam bo’lmasligikerak. SHaxsiy himoya vositalari HFXning aspektlariga loyik juda ko’p boshqaruv vositalari mavjud. Bular qatoriga xalq ommasining ma’rifatli, kasbni tanlash va urgatish, odamlarda intizom

madaniyatini tarbiyalash, boshqaruvchi shaxslarga (sub’ektlarga) ruhiy ta’sir, shaxsiy va jamoa himoya (SHHV va JHV) hamda texnik vositalari kabilar kiradi. O’zbekiston Respublikasining «Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida»gi Qonuniga muvofiq korxona ma’muriyati ishchi va xizmatchilarni bepul shaxsiy himoya vositalari bilan taminlashi, ularni saqlash, yuvish, quritish, dezinfeksiyalash va ta’mirlash ishlarini bajarishikerak. Barcha himoya vositalari ishlatilishiga qarab jamoa himoya vositalari va shaxsiy himoya vositalariga bo’linadi. Ishning xavfsizligini mashinalarning konstruksiyasi, ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish, arxitektura-rejalashtirish echimlari va jamoa himoya vositalarini qo’llash bilan taminlashning iloji bo’lmagan taqdirda shaxsiy himoya vositalaridan foydalaniladi. Himoya vositalari texnik estetika, yergonomika talablariga javob berishi, himoya samaradorligi yuqori, ishlatishda qulay, texnologik jarayonda bajarilayotgan ish turiga mos bo’lishikerak. SHu ish uchun mo’ljallangan va qabul qilingan tartibda tasdiqlangan texnik hujjatlari bo’lmagan shaxsiy himoya vositalarini qo’llash taqiqlanadi. Ular vazifasi, ishlash muddati ko’rsatilgan yo’riqnoma hamda saqlash va ishlatish qoidalari bilan ta’minlanadi. SHaxsiy himoya vositalari (SHHV) vazifalariga qarab quyidagilarga bo’linadi: - ihotolovchi kostyumlar (pnevmokostyumlar, namdan ihotolovchi kostyumlar, skafandrlar); - nafas olish a’zolarini himoya qilish vositalari (gazniqoblar, respiratorlar, havo shlemlari, havo nikoblari); - korjomalar (kombinezon, yarim kombinezon, kurtka, shim, kostyum, xalat, plash, pustin, fartuk, nimchalar); - maxsus poyafzal (etik, qo’nji kalta etik, botinka, qo’njli botinka, tufli, kalish, botilar); - qo’llarni himoya qilish vositalari (qo’lqoplar); - boshni himoya qilish vositalari (kaska, shlem, shapka, shlyapalar); - yuzni himoya qilish vositalari (himoya nikoblari);

- ko’zni himoya qilish vositalari (himoya ko’zoynaklari); - eshitish a’zolarini himoya qilish vositalar; - ehtiyot moslamalari (ehtiyot kamarlari, dielektrik gilamchalar, qo’l changaklari, manipulyatorlar, tizza, tirsak va elkani ehtiyot qilish moslamalari); - himoyalovchi dyermotologik vositalar (yuviladigan pasta, krem, moylar). SHaxsiy himoya vositalari bilan taminlash, ularni o’z vaqtida almashtirish, ta’mirlash va ularni vazifalari bo’yicha ishlatish yuzasidan korxona ma’muriyatiga quyidagi vazifalar yuklanadi: 1. Ishchi va xizmatchilarga shaxsiy himoya vositalarini berish bo’yicha nazorat hamda hisobot ishlarini tashkil qilish, ulardan ish paytida to’g’ri foydalanishni, buzilgan, ifloslangan hollarda esa ularni qo’llashni taqiqlashni nazorat qilish. 2. SHaxsiy himoya vositalarini belgilangan muddatlarda muntazam ravishda sinovdan o’tkazish, uning sozligini tekshirib turish hamda ularning himoya xossalari pasaygan, oyna va boshqa qismlarni o’z vaqtida almashtirish va tekshirilgan vositalarga kelgusi sinov muddati to’g’risida tam g’ a qo’ yish. 3. Tozalash, yuvish, ta’mirlash, degazasiyalash, dezaktivasiyalash, zararsizlantirish va changsizlantirish ishlarini o’z vaqtida amalga oshirish, ishchi va xizmatchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan o’z vaqtida taminlash korxona ma’muriyatiga, nazorat qilish esa kasaba uyushmasi qo’mitasiga yuklanadi. Mehnatni muhofaza qilish bo’yicha tadbirlarni ishlab chiqishda insonda mavjud bo’lgan tabiiy himoya sistemalarini hisobga olishkerak. Insondagi bu tabiiy himoya sistemalari ishlab chiqarishdagi darajasi uncha yuqori bo’lmagan xavfli va zararli omillardan ishchilarni ma’lum sharoitlarda etarlicha himoya qilaoladi. Ammo bu tabiiy himoya sistemalari har bir odamlar da har xil rivojlangan bo’ladi. SHu sababli, ma’lum ishlab chiqarish uchastkasiga ishchilarni yo’llayotganda ham, himoya tadbirlarini ishlab chiqishda ham ana shu holatni hisobga olish lozim bo’ladi. Evolyusiya jarayonida insonda tashqi muhitning unga ta’sir qiluvchi har xil omillariga nisbatan mukammal himoya sistemalari rivojlangan. Ular

organizmga zararli mikroblarni kirishidan, saqlaydi, har xil xavfsizliklar va zararliliklar mavjudligi haqida o’z vaqtida ogohlantiradi. Bu himoya sistemalari ichida sezgi organlari boshqalarga nisbatan muhim rol o’ynaydi. K o’ rish esa mavjud xavfni o’lchami, shakli, rangi, fazodagi joylashishi, harakat yo’nalishi va xavfliligi darajasi haqida qisqa daqiqada ma’lumot beruvchi muhim tahlil organi hisoblanadi. Ko’zning tabiiy himoyasi q ovo q va yosh suyuqligi hisoblanadi. Kiprikka tegish shu da q i q ada q ovo q ni yopilishiga sabab bo’ladi va u ko’zni kuchli yorug’likdan va mexanik jarohatlanishdan himoya qiladi. YUqorida qayd qilinganlarga q aramasdan ko’zning tabiiy himoyasiga har doim ishonish mu mkin emas. Ko’zning shox pardasiga changli havo, har xil zarra va kimyoviy moddalarning o’ tirishi shox pardani xiralashishiga, sezgirligini yo’qotishga va hatto ko’zda o q do g’ lar paydo bo’lishiga olib kelishi mumkin. SHuning uchun ko’zning tabiiy himoya qobiliyatini himoyalash uchun qo’ shimcha muhandislik -texnik vositalardan foydalanishkerak. K o’ rish qobiliyati ham hamma odamlarda bir xil bo’lmaydi. Ba’zi odamlar yorug’likda yaxshi k o’ rsa, ba’zilar q oron g’ ulik tushishi bilan hech narsani k o’ rmaydi. Xuddi shuningdek ayrim kishilar k o’ rgan narsalarini rangini, o’lchamini va shaklini aynan tasavvur eta olmaydi yoki aylanma harakatdagi detallarni aylanish chastotasini noto’g’ri baholashadi. Eshitish ham xavfdan xabar beruvchi muhim va foydali himoya sistemasi hisoblanadi. Insonni har xil tovushlarni eshitish qobiliyati uni har xil muqarrar xavflardan himoya qiladi. Xavfdan xabardor etish bo’yicha, insonni navbatdagi himoya sistemasi h id bilish hisoblanadi. Uning natijasida inson har xil zararli va xavfli h idlardan o’z vaqtida himoyalanadi. Natijada ular har xil zararli gazlarning hidini sezmay qoladi. YA’ni neft baza da ishlovchilar neft mahsulotlari bug’ini sezmaydi. Tam bilish ham xavf haqida xabar beruvchi himoya sistemasi hisoblanadi. Inson tam bilishi orqali suvdagi va ovqatdagi achchik va sho’rlikni o’z vaqtida aniqlaydi.

Sezish orqali ham inson turli xil xavfli va zararli omillardan o’z vaqtida himoyalanadi. Sezish xavfli jism yuzasi, haroratsi, gadir-b o’ dirligi va elektr zaryadidan insonni xabardor etadi. Sezish insonni teri qoplamasi orqali amalga oshadi. Teri qonga har xil kimyoviy moddalarni kirishini oldini olib organizm zaharlanishini oldini oladi. Teri qisman organizmni issiqlikdan va mexanik jarohatlanishdan himoya qiladi. SHaxsiy himoya vositalari. SHaxsiy himoya vositalaridan sanitar-gigienik, texnik va boshqa tadbirlar yordamida sog’lom va xavfsiz mehnat sharoitini yaratish imkoniyati bo’lmagan hollarda foydalaniladi. SHaxsiy himoya vositalari jamoa himoya vositalaridan farqli holda har bir insonni individual alohida himoya qiladi. O’zining funksional belgilanishi bo’yicha individual himoya vositalari nafas olish, k o’ rish, eshitish, organlarini, teri qoplamasini va organizmni butunlay himoyalash vositalariga bo’linadi. Nafas olish organlarining individual himoya vositalari . Nafas olish organlari filtrlovchi va izolyasiyalovchi individual himoya vositalari yordamida himoyalanadi. Filtrlovchi individual himoya vositalari hajm bo’yicha nafas olinadigan havoda kislorod 18 % dan kam bo’lmaganda va zararli moddalar konsentrasiyasi cheklanganda qo’llaniladi. 9 . 1 0 . - r a s m . CHangga qarshi respiratorlar: a-,,Lepestok"; b-,,Astra-2": v-F-62 SH; g-F-62 SHM; D-U-2k; e-RP-K. Nafas olish organlarini himoyalovchi vositalarning filtrlovchi elementlari maxsus FPS-15 yoki FPP-70 materiallaridan tayyorlanadi. Nafas olish organlarini himoyalashda changga qarshi respiratorlar (lepestok, Astra-2, F-62SH, F-62SHM,

U-2k, RP-K) dan va gazga qarshi RU-60M, RPG-67 respiratorlaridan keng foydalaniladi (9.10.-rasm). CHangga qarshi respiratorlar ayerozollarning ruxsat etilgan eng kam k onsentrasiyasi 200 gacha bo’lganda foydalaniladi. Gazga qarshi respiratorlar gaz va bug’larning ruxsat etilgan eng kam konsentrasiyasi 15 gacha bo’lganda ishlatiladi. CHangga qarshi respiratorlarni foydalanib bo’linganligini mezo ni nafas olishni a b 9.11-rasm. Gazga qarshi respiratorlar: a-RU-60 M; b-RPG-67. og’irlashganligi va filtrlarni xizmat muddati hisoblanadi (9.4-jadval). jadval CHangga qarshi respiratorlarning filtrlarini taxminiy xizmat muddati Respiratorlar nomi Zararli changlar k onsentrasiyasida filtrlarning xizmat muddati 25 mg/m 3 100 mg/m 3 300 mg/m 3 Mu’tadil (o’rtacha) ish Og’ir ish Mu’tadil (o’rtacha) ish Og’ir ish Mu’tadil (o’rtacha)ish Og’ir ish U-2k 2 smena 5 soat 3 soat 1 soat 0,5 soat 15 minut F-62sh 5 smena 3 smena 1,5 smena 0,5 smena 3 soat 2 soat

«Astra-2» 10 smena 5 smena 5 smena 2,5 smena 6 soat 3,5 soat Filtrlovchi gazga qarshi moslamalarni himoya muddati zararli moddalarning konsentrasiyasiga bog’liq bo’ladi va u 30 dan 360 minutga o’zgaradi. Gazga qarshi moslamalarning foydali chetki himoya imkoniyatidan zararli moddalarning konsentrasiyasi oshganda, quvurli izolyasiyalovchi nafas olish apparatlar (PSH-1, PSH-2, RMP-62, LIZ-5 va boshqalar) dan foydalaniladi. (9.12.- rasm). rasm. PSH-1 gazga qarshi uskunasi. Ko’zni qattiq zararlardan, changlardan, suyuqliklardan, nurlarni shafaqlantiruvchi yorug’liklardan hamda ultrabinafsha, infraqizil, lazer, radioto’lqin nurlanishlardan himoyalash uchun ochiq va yopiq ko’z oynaklar, yuzni va bo’yinni byerkitadigan qo’lda ushlanadigan va boshqa boshga kiyiladigan qalpoqchalardan foydalanadi.

Eshitish organlari quloqqa qo’yiladigan quloqchin ko’rinishdagi shovqinni yutadigan qurilmalar yordamida himoyalanadi. Ular shovqinni 8-12 dB ga kamaytiriladi. Darajasi 12 dB gacha bo’lgan yuqori chastotali shovqindan himoyalash uchun VSNIIOT – 1, VSNIIOT – 2M, VSNIIOT – 4A va boshqa quloqchinlardan foydalaniladi. Boshni har xil xavflardan himoyalash uchun maxsus kaskalardan foydalaniladi. Teri qoplamasini himoyalash. Insonning teri qoplamasini himoya qilish uchun maxsus ust kiyim, oyoq kiyim, qo’lqop, maxsus himoya maz va pastalardan foydalanadi. Funksional belgilanishi bo’yicha maxsus ust kiyimlar kislotadan, neftdan, changdan, zahardan, elektrdan himoya qiluvchi bo’ladi. Oyoqni himoya qilish uchun teridan, rezinadan, plastmassadan va kigizdan tayyorlangan oyoq kiyimlardan foydalaniladi. Qo’lni himoya qilish uchun brezent, yung, paxta, rezina, teri, asbest va kapron materiallardan tayyorlangan qo’lqoplar ishlatiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi . Toshkent, ,,O’zbekiston", 1992 y. 2. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent « SHarq",1998 y. 3 .O’zbekiston Respublikasini Mehnat kodeksi Toshkent, 1996 y. 4.O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 5.V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 6.O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»-2004. 7. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 8. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi- 2000. 9. G’ .E.YOrmatov. Hayot faoliyat xavfsizligi (Ma’ruza matnlari to’plami), Toshkent-2003 10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Pod ob щ ey redaksiey doktora texn. nauk, professora S.V.Belova. Moskva, «V ы sshaya shkola» 2003.

O'xshashlar

Ishlab chiqarishda yoritish va uni me’yorlari

Elektr himoya vositalari

Ishlab chiqarishda yoritish va uni me`yorlari. Tabiiy va sun`iy yoritish. Yoritishga qo`yiladigan sanitar - gigienik talablar

Ishlаb chiqаrishdа shаmоllаtish, isitish vа Yoritish. Shахsiy himоya vоsitаlаri

Ishlab chiqarishda shikastlanish va kasbiy kasalliklar