Fuqarolarni himoya qilishning uslublari va xususiyatlari - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Fuqarolarni himoya qilishning uslublari va xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1279 KB

Ko'chirib olish

Fuqarolarni himoya qilishning uslublari va xususiyatlari Reja: 1. Fuqarolarni himoya qilishning asosiy tamoyillari 2. Fuqarolarni favqulodda vaziyat haqida “ogohlantirish” tartibi 3. Radiatsiya va kimyoviy ta’sirlarga qarshi omillar 4. Radiatsion va kimyoviy holatni aniqlash va baholash 5. Fuqarolarni himoya inshoatlarida saqlash va ularga qo‘yiladigan talablar 6. Fuqarolarni xavfsiz xududga evakuatsiya qilish 7. Fuqarolarni saqlashning shaxsiy saqlovchi vositalari 8. Oziq-ovqat, suv, don va uy hayvonlarini zararlanishdan saqlash

1. Fuqarolarni himoya qilishning asosiy tamoyillari Harbiy davrda ham, tinchlik davrda ham favqulodda vaziyat yuz berganda fuqarolarni saqlashning asosiy uslublari muayyan tamoyillar asosida amalga oshiriladi. Fuqarolarni muhofaza qilishning asosiy printsiplari quyidagilardan iborat: 1) davlat organlari, Vazirlik rahbariyati va xalq xo‘jalik ob’ektlarining rahbarlari tomonidan fuqarolarni muhofaza qilish omillarini doimiy ravishda amalga oshirish va boshqarish;; 2) mamlakatning har bir burchagida, aholi yashash joylarida, xalq xo‘jalik tarmoqlarida, fuqarolarni saqlashning omillarini oldindan rejalashtirish; 3) har bir joyning iqtisodiy, siyosiy va mudofaa qudratini hisobga olgan holda fuqarolar muhofazasini rejalashtirish va amalga oshirish; 4) fuqarolarni muhofaza qilishning omillarini har bir joyning (respublika, viloyat, shahar, rayon, xalq xujalik tarmoqlari) iqtisodiy va sotsial rivojlanish rejalari bilan birga amalga oshirish. Fuqarolarni muhofaza qilishning uslublari quyidagilardan iborat: 1) fuqarolarni xavfli vaziyat xususida o‘z vaqtida ogohlantirish 2) radiatsiyaga va kimyoviy ta’sirlarga qarshi (RQ va KTQ) omillari; 3) himoya inshoatlarida saqlash; 4) evakuatsiya omillarini o‘tkazish (fuqarolarni xavfli hududdan, vaqtinchalik uzoqlashtirish yoki to‘liq uzoqlashtirish); 5) shaxsiy saqlovchi vositalardan foydalanish. 2. Fuqarolarni favqulodda vaziyat haqida “ogohlantirish” tartibi Favqulodda vaziyatlarda fuqarolarni himoya qilishning har tomonlama omillarida alohida o‘rin tutadigan uslubi - bu fuqarolarni o‘z vaqtida ogohlantirish hisoblanadi.

Ogohlantirish radio, televizor vositalari orqali amalga oshiriladi. Bunda fuqarolarni ogohlantirishdan oldin sirena, ishlab chiqarish gudogi, transport vositalarining signallari va boshqa belgilar orqali ogoh etiladi. Ya’ni bu belgilar «DIQQAT HAMMAGA» degan ma’noni anglatadi. Shu belgilarni eshitgan har bir fuqaro radio, televizorlarni qo‘yishlari zarur. Har bir ofat yuz berganda, ularni fuqarolarga hamda xalq xo‘jaligiga ko‘rsatadigan ta’sir xususiyatlarini hisobga olgan holda ogohlantirish matnlari tuziladi. Masala, a) atom elektr stantsiyasida yuz bergan avariya haqida fuqarolar muhofazasi quyidagi tartibda xalqni ogoh qiladi: «DIQQAT», Fuqaro Muhofazasi shtabidan gapiramiz, Fuqarolar! Atom elektr stantsiyasida avariya sodir bo‘ldi. Shu AES atrofida joylashgan «UzBAT» korxonasi, Xamza aloqa uzatish tarmog‘i, yangi qurilayotgan metro stantsiyasi, Toshkent mineral suv quyish zavodi va uy-joylar, mahallalarga radioaktiv changlarning tushishi kutilmoqda. Shu hududda yashovchi hamma fuqarolar o‘zlarining, yashovchi uylari germetikligini (zichligini) mustahkamlashlari, uy xayvonlarini pana joyga kiritishlari, oziq-ovqat mahsulotlarini, suvlarni radioaktiv chang tushishidan saqlashlari, o‘zlari esa yodli preparatdan qabul qilishlari kerak. Keyingi xatti harakatlar fuqarolar muhofazasi shtabi yo‘riqnomalari asosida boradi». b) xavfli kimyo zavodidagi avariyada: «Diqqat! Fuqarolar muhofazasi shtabidan gapiramiz, Fuqarolar! Chirchiq kimyo kombinatida odamga kuchli ta’sir etuvchi zaharli modda (KTZM) - ammiakning to‘kilishi oqibatida avariya sodir bo‘ldi. Zaharlangan havo Toshkent shahri tomon tarqalmoqda. Kimyoviy zaharlanish zonasiga o‘sha atrofdagi korxonalar va aholi yashash joylari (korxona, mahalla yashash joylari nomlari ko‘rsatiladi) kiradi. Kimyo korxonasiga yaqin bo‘lgan ishlab chikarish tarmoqlaridagi ishchi xizmatchilar, mahallalardagi yashovchilar o‘z uylarini, ish joylarini xavfsiz holatda qoldirishlari (gaz, suv, elektrni o‘chirishlari) va Toshkentga evakuatsiyaga

tayyorlansinlar. Kimyo korxonasidan uzoqdagi korxonalar, mahallalardagi (nomlari ko‘rsatiladi) yashovchilar o‘z ish joylarida, uylarida qo‘shimcha germetikligini ta’minlab saqlanishlari lozim. Eshitganlaringizni qo‘ni-qo‘shnilarga etkazing!» v) er silkinishi ehtimolida: «Diqqat! Fuqarolar muhofazasi shtabidan gapiramiz. Fuqarolar! Er silkinishi ehtimoli bor! Gaz, suv, elektroenergiya, yonayotgan moddalarni o‘chirib, uylarni xavfsiz holatda qoldirib, eshitgan ma’lumotlarni qo‘niqo‘shnilarga etkazing. Kerakli narsalarni: kiyim-kechak, hujjat, oziq-ovqat, suv olib baland qurilgan imoratlardan uzoqroq joylarda saqlaning!» Er silkinganda inshootlarda bo‘lsangiz, darhol eshik, oyna ustunlari tagiga turib oling. Tartib va osoyishtalik saqlansin. Fuqaro muhofazasi shtabi yo‘riqnomalariga e’tiborni qarating! 3. Radiatsiya va kimyoviy ta’sirlarga qarshi omillar RQ va KTQ omillar deyilganda ionlantiruvchi nurlar (j), zaharli kimyoviy moddalar va odamga kuchli ta’sir etuvchi moddalar (KTZM) ta’sirini kamaytirishga mo‘ljallangan kompleks omillar tushuniladi. RQ va KTQ ga omillarida quyidagi vazifalar ko‘zda tutiladi: a) radiatsiyaviy - kimyoviy holatni aniqlash va baholash; b) dozimetrik va kimyoviy nazoratni tashkil etish va o‘tkazish; v) radiatsiyaga qarshi himoyalanish rejimlarini ishlab chiqish; g) radioaktiv va kimyoviy shikastlanishda fuqarolarni himoyalash uslublari hamda KTQ omillari bilan ta’minlash (bunda gazniqoblar, maxsus kiyim- kechaklar va boshqa vositalarni yig‘ish, saqlash, taqsimlash);

d) radioaktiv va kimyoviy shikastlanish oqibatlarini tugatish omillari (maxsus sanitar qayta ishlash, yashash, ishlash joylarini, inshoatlarni zararsizlantirish va boshqa omillar). 4. Radiatsion va kimyoviy holatni aniqlash va baholash Radiatsiyaviy - kimyoviy holatni baholash - RQ va KTQ omillarining asosini tashkil etib, uni o‘tkazishdan maqsad: • fuqaro muhofazasi tizimlariga kiruvchi fuqarolarning ishlash qobiliyatlarini baholash; • ishchi xizmatchilarning ish faoliyatlarini baholash va ulardan foydalanish chegaralari; • evakuatsiya davrida tibbiy yordam ko‘rsatish hajmi; • fuqarolarni sanitar - qayta ishlovdan o‘tkazish hajmi; • jihozlarni, transport vositalarini, shaxsiy saqlovchi vositalarni, kiyimkechaklarni, ish joylarini dezaktivatsiya va degazatsiya qilish; • radiatsiyaviy - kimyoviy zararlangan xududlarda qolgan suv, em, oziq-ovqat va boshqalarni qayta ishlab, foydalaniladi va boshqa omillar bajariladi. Dozimetrik va kimyoviy holatni baholash - ob’ektning fuqarolar muhofazasi shtabi, uning tizimlari, jumladan razvedka bo‘limlari amalga oshiradi (ya’ni radiatsiyaviy, kimyoviy va umumiy razvedka bo‘limlari). Oziq-ovqatlar, suv va emlarning zararlanish darajasi radiometrik va kimyoviy laboratoriyalarda aniqlanadi. Dozimetrik baholashda odamlarni va er usti jinslarini radiatsiya nurlari bilan nurlanganligi hamda zararlangan joylarda odamlarning olgan nur dozalari aniqlanadi. Nurlanganlik darajasi guruh holda hamda yakka tartibda tekshiriladi. Guruhni tekshirishda, tizimlar, tsexlar bo‘yicha odamlarning olgan nur dozalarini, hamda ularning ishlash qobiliyatlari aniqlanadi. Dozani aniqlovchi ID-1 va DKP-50A dozimetrlar 10-12 odami bo‘lgan guruhlarga taqsimlanadi. Yakka tartibda esa ID-11 markali shaxsiy nur dozasi

o‘lchovchi jihoz ishlatiladi. Mana shu ikki usul bilan (guruh va yakka tartibda) tsexlardagi, guruhlardagi, tizimlardagi odamlarning olgan nur dozalari o‘lchanib, jurnalga yozib boriladi. Fuqarolarning umuman olgan nur dozalari qiymatiga qarab tizim boshlig‘i, o‘sha fuqarolarning ishlash qobiliyatlari, zararlangan hududlarda bo‘lish vaqtlarini aniqlab beradilar. Odamlar, texnika, jihozlar va boshqa kiyim-kechaklarning radioaktiv changlardan zararlanishi DP-5 jihozi bilan aniqlanadi va mR/soat bilan o‘lchanadi. Oziq-ovqat, suv va emlarni radioaktiv changlardan zararlanish darajasi radiometrik usulda aniqlanadi va Ki/kg yoki Ki/l da o‘lchanadi. Shaxsiy saqlovchi vositalar, texnika, oziq-ovqat, suv, yashash joylari va ob’ektlarning zaharli moddalar, kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar (KTZM) bilan zaharlanishni kimyoviy jihatdan baholanadi. Kimyoviy baholash natijalariga qarab odamlarni shaxsiy saqlovchi vositalarisiz yurish-turishi, texnikalarni, inshoatlarning degazatsiyalash darajasi, oziq- ovqatlarni, suvlarni va boshqa vositalarni zararsizlantirish aniqlanadi. Kimyoviy nazoratda kimyoviy razvedka jihozlari: VPXR, PXR-MV yordamida o‘tkaziladi. Demak, dozimetrik va kimyoviy nazoratni o‘z vaqtida, to‘g‘ri o‘tkazilsa, odamlarning ish qobiliyatlarini va turmush darajalarini bir muncha saqlash imkoniyatlariga ega bo‘lamiz. Radioaktiv va kimyoviy shikastlangan joylarda fuqarolarni saqlash qoidalari. 1. Radioaktiv shikastlangan hududda fuqarolarni saqlash. Radioaktiv shikastlangan hududlarda xalqni saqlashning asosiy qoidalari quyidagilardan iborat: • radioaktiv shikastlanish xususida ogohlantirish; • himoya inshoatlarida saqlash (boshpana, radiatsiyadan saqlovchi boshpana - RSB); • shaxsiy saqlovchi vositalardan foydalanish;

• radiatsiyadan saqlovchi preparatlardan (SHD-2) foydalanish; • zararlangan suv va emishlardan saqlanish; • zararlingan joylarda fuqarolarni saqlash rejimlariga rioya qilish; • zararlangan joylardan fuqarolarning evakuatsiya qilish; • zararlangan hududlarga odamlarni kiritmaslik; • fuqarolarni sanitar qayta ishlovdan o‘tkazish, kiyim kechak, texnika, inshoatlarni dezaktivatsiya qilish. Radioaktiv moddalar bilan zararlangan joylarda odamlarni hattiharakatlari, radiatsiyaviy holatdan kelib chiqib aniqlanadi, bunda: a) muayyan zararlangan joylarda, odamlar, RSBda bir necha soatdangacha saqlanishlari va so‘ngra oddiy inshoatlarda bo‘lishlari tavsiya etiladi. Ammo korxonalar va yashash maskanlar ishlarini oddiy rejim asosida amalga oshiradilar. b) kuchli zararlangan joylardagi fuqarolar himoya inshoatlarda uch kungacha saqlanishlari va keyingi to‘rtinchi kunda oddiy inshoatlarda bo‘lishlari mumkin. Bunday holatlarda korxona va maskanlar alohida rejimda ishlashlari, ochiq joyda ishlovchilar esa bir necha soatdan, bir necha kungacha ishni to‘xtatishlari zarur. v) xavfli va juda xavfli shikastlanishda fuqarolar himoya inshoatlarida uch kundan kam bo‘lmasliklari, hamda oddiy inshoatlarda ham tashqariga chiqmasdan saqlashlari kerak. Bunday korxonalarda hamma oziq-ovqat mahsulotlari germetik idishlarda saklanishi (shkaflarda, shishali yoki emalli idishlarda, polietilen qopchalarda) hamda ovqat tayyorlashda faqat zararlanmagan suvlardan foydalanish lozim. 2. Kimyoviy shikastlanishda fuqarolarni saqlash. Xavfli kimyoviy korxonalarda fuqarolarni saqlashning asosiy uslublari quyidagilari quyidagilardan iborat: • kimyoviy shikastlanish xavfi haqida ogohlantirish;

• himoya inshootlarida (boshpanada) saqlanish; • shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish; • antidod va SHKP-8 ni qo‘llash; • shikastlangan joylarda yurish-turish rejimlariga rioya qilish; • zararlangan hududlardagi odamlarni evakuatsiya qilish; • fuqarolarni sanitar-qayta ishlash, kiyim-kechak, inshoatlarni, transport va texnikalarni degazatsiya qilish. Kimyoviy zararlanishda birinchi navbatda razvedka o‘tkaziladi: bunda avariyaning aniq joyini, KTZM turi, xududning shikastlanish darajasi, odamlarning zararlangan o‘choqdan yaqin-uzoqligi, shamolning kuchi va yo‘nalishini va boshqa ko‘rsatkichlar aniqlanadi. Zaharlangan fuqarolarga birinchi yordam berilib, tibbiy yordam ko‘rsatish shaxobchalariga yotqiziladi. Zararlangan oziq-ovqatlar, suv tekshirilib, degazatsiya qilinadi yoki yo‘q qilib yuboriladi. Zararlangan hududda chekish, ichish, himoya vositalarisiz yurish taqiqlanadi. Zararlangan hududdan chiqqanda, ochiq qolgan terilar, shaxsiy himoya vositalari, kiyim kechaklar ShXP-8 bilan zararsizlantiriladi va so‘ngra o‘zlari to‘liq sanitar ishlovdan o‘tkazilib, kiyimkechaklar almashtiriladi. 2. Fuqarolarni va fuqaro muhofazasi tizimlarini RQ va KTQ omillari bilan ta’minlash. Har bir ob’ektning fuqaro muhofazasi shtabi va uning xizmatli bo‘limlari shaxsiy saqlovchi (terini hamda nafas organlarini saqlovchi) va tibbiy vositalar bilan ta’minlashni, saqlashni, hamda ularni doimiy texnik tayyor holda bo‘lishligini tashkil etadi. Shaxsiy saqlovchi vositalarning saqlanishi ish joylariga yaqin bo‘lgan erlarda (tsex, bo‘lim va boshqalarda) tashkillashtiriladi, agar sharoit bo‘lmasa, u holda ish joylarining zaxiradagi binolarida, xonalarida saqlanadi. Tinchlik davrlarida ushbu vositalar vaqti-vaqti bilan laborotoriya ko‘rigidan o‘tkazilib turiladi.

Shaxsiy saqlovchi va tibbiy vositalar birinchi navbatda favqulodda vaziyatlarda ish bilan mashg‘ul bo‘ladigan fuqarolarga beriladi. Bulardan tashqari FM- tizimlariga kiruvchi fuqarolar resperatorlar bilan ham ta’minlanadilar. Ishlamaydigan fuqarolar, nafas organlarini saqlovchi oddiy vositalar - paxta dokali taqqichlar va changdan saqlovchi matoli niqoblar bilan ta’minlanadilar. Terini saqlovchi vositalar bilan faqat zararlangan o‘choqlarda (radioaktiv moddalar, zaharli birikmalar, biologik ta’sirlar va odamga kuchli ta’sir etuvchi moddalar, KTZM bilan shikastlangan hududlar) xizmat ko‘rsatuvchi fuqarolar muhofazasi tizimlari ta’minlanadi. Favqulodda vaziyatlarda xalq xo‘jaligi tarmoqlarida xizmat qiladigan fuqarolar shaxsiy saqlovchi vositalarini o‘z ish joylaridan, ish bilan mashg‘ul bo‘lmaganlar esa turar joy massivlaridan oladilar. 5. Fuqarolarni himoya inshoatlarida saqlash va ularga qo‘yiladigan talablar Himoya inshootlari fuqarolarni tabiiy ofatlar, avariya va xalokat oqibatlaridan, hamda qirg‘in qurollar ta’sir faktorlaridan va ularning ikkilamchi ta’sir faktorlaridan saqlaydigan boshpanalar hisoblanadi. Himoya inshoatlari quyidagilarga bo‘linadi: a) yo‘nalishiga ko‘ra: fuqarolarni saqlashga, boshqaruv tizimlarini joylashtirishiga mo‘ljallangan; b) joylashgan o‘rniga ko‘ra; aloxida joylashgan (metropolitenlar va tog‘-kon qurilishlari); v) qurilish muddatiga ko‘ra: - oldindan qurilgan va tez quriladigan; g) himoyalash darajasiga ko‘ra: - boshpana, RSB va oddiy boshpana (ochiq yoki yopiq erto‘lalar).

Boshpana: boshpana - odamlarni hamma ta’sir faktorlaridan (yuqori harorat, radioaktiv, portlovchi va kuchli zaharli moddalar), inshoatlar buzilganda ularni qismlaridan hamda qirg‘in qurollar va oddiy hujumkor qurollar ta’siridan saqlaydi. Boshpanalar odamlarni qabul qilish soniga ko‘ra 5 sinfga bo‘linadi: kichik (150-300 kishi), o‘rtacha (300-600 kishi), katta (600 dan ko‘p) va boshqalar. Boshpanani qurishda quyidagi talablar qo‘yiladi: 1) 3 sutkadan kam bo‘lmagan muddatda saqlash; 2) suv bosmaydigan joylarda qurish; 3) oqar suvlardan, kanalizatsiya kommunikatsiyalaridan hamda qurilish kommunikatsiyalaridan uzoqroq joylarda qurish; 4) chiqish va kirish eshiklarining bo‘lishi. Boshpana ma’lum jihozlar bilan jihozlanishi shart, jumladan: shamollatgich, sanitar-texnik jihozlar, havodagi zaharli moddalarni, radioaktiv birikmalarni va biologik vositalarni tozalovchi uskunalardan iborat bo‘lishi kerak. Boshpana asosiy va qo‘shimcha xonalardan tashkil topadi: Asosiy xonalarga - odamlar, boshqaruv tizimlari, tibbiy xizmat tizimlari joylashtiriladi, qo‘shimcha xonalarda jihozlar, asbob-uskunalar, oziq-ovqatlar, suv va boshqa kerakli vositalar joylashtiriladi. Bu boshpananalar juda mustahkam qurilganligi, germetikligi yuqoriligi va sanitar-gigiena sharoiti bo‘lganligidan xalqni bir necha kun davomida betalofat saqlashi mumkin. Boshpanalar odamlar yotadigan va turib saqlanadigan holda bo‘ladi. Turib saqlanadigan boshpanalar ishlab chiqarish, ma’muriy va xalq yashaydigan baland uylarning erto‘lalaridan foydalaniladi. Bunda butun qirg‘in qurollari faktorlaridan saqlovchi qismlar, elementlar o‘rnatilib, boshpanaga qo‘yilgan talablar bajariladi. Boshpana bir necha bo‘limlardan tashkil topib, har biriga 50-75 odam sig‘ishi kerak. Ular yarusli qilib jihozlanadi va har bir odamga 0,5 m 2 joy to‘g‘ri kelishi ko‘zda tutiladt.

Boshpana juda yaxshi germetik ravishda qurilishi, ya’ni devorlari, xona bo‘limlari juda zich qilib ishlanishi zarur. Aks holda tashqaridan radioaktiv, kimyoviy va biologik zaharlovchilar havo bilan birga kirishi mumkin. Boshpanada kamida ikkita qarama-qarshi tomondan kiradigan eshik va ehtiyot eshigi bo‘lishi kerak. Eshiklar tambur tipida ikki qavatli qilib germetik ravishda yopiladigan bo‘lishi lozim. Eshikni tashqi tomoni juda mustahkam materialdan yasaladi, sababi, u yadro portlaganda chiqadigan to‘lqin zarbidan saqlaydi. Boshpanalar filtrlaydigan, havo almashtiradigan asbob-uskunalar bilan jihozlanadi. Ularda elektr, aloqa, suv hamda kanalizatsiya va isitish tarmoqlari ham bo‘lishi kerak. Boshpanada dozimetr, kimyoviy razvedka, jixozlari, himoyalovchi vositalar, o‘t o‘chirish qurollari, oziq-ovqatlar, suv zahirasi va doridarmonlar bo‘lishi shart. Agar favqulodda vaziyatda alohida qurilgan boshpanalar bo‘lmaganda tez jihozlanib foydalanadigan boshpanalar quriladi. Bunday boshpanalarni metropolitenlar, er osti yo‘llari, inshoatlarning erto‘lalarini kerakli jihozlar bilan jihozlab tayorlanadi. Radiatsiyadan saqlovchi boshpana (RSB). Radiatsiyadan saqlovchi boshpana (RSB) - germetik bo‘lmagan himoya inshoatlari bo‘lib, favqulotda vaziyatlarda fuqarolar o‘sha erda saqlanadilar. RSBlarga alohida qurilgan, tez jihozlab quriladigan xillaridan tashqari, xo‘jalik maqsadlarida foydalaniladigan chuqurliklar, sabzavot saqlanadigan qurilmalar va oddiy yashovchi qurilmalar kiradi. RSBlarning saqlash xususiyati - radiatsiya nurini ( γ ) susay-tirish koeffitsienti (K γ ) bilan aniqlanadi va u qanday material-dan qurilganligiga va uning qalinligiga bog‘liq (10-jadval). Masalan, yog‘ochdan tayyorlangan uylarning erto‘lalari radiatsiya nurini 712 marta, g‘ishtli uylar esa 200-300 marta kamaytiradi. 50 nafar odamdan ko‘p bo‘lgan RSB lada kamida ikkita qarama-qarshi tomonda eshiklar bo‘lishi kerak,

RSBlarda havo ta’minoti jihozlari bo‘lmasligidan o‘sha joylarda fuqarolar uzoq vaqt saqlana olmaydilar va uzog‘i bilan 4-6 soat bo‘lishlari mumkin. RSBlarga odamlar kirishdan avval, eshik, romlar yaxshilab o‘rnatiladi. Oziq-ovqatlar, suvlar iloji boricha germetik idishlarda saqlanadi. RSBda ham ikkita vazifali xonalar bo‘ladi. Asosiy xonada odamlar saqlanadi, qo‘shimcha xonada esa sanitar-gigienik jihozlari va havo almashtirgich joylashgan bo‘ladi. RSBning saqlash xonasida ham bir odamga 0,4-0,5 m 2 hajmda joy to‘g‘ri kelishi kerak. 10-jadval Material a K suv 1 13 Yog‘och 0,7 19 tuproq 1,8 7,2 g‘isht blok 1,6 8,4 shisha 1,4 9,3 beton 2,3 5,6 temir 7,8 1,8 qo‘rg‘oshin 4,3 1,3 RSBlar ham 2,3 yarusli o‘tirgichlar bilan jihozlanadi. Shaharlar tashqarisidagi RSBlar, uylarning erto‘lalari, sabzavot saqlanadigan omborlar, erto‘lalar, g‘ishtli, betonli, tuproqli, yog‘ochli uylar va boshqa chuqurliklar moslashtiriladi. RSBlarning saqlash xususiyatni oshirish uchun ularning devorlarini qalin qilish, eshik, oynalar germetikligini oshirish va ularning yon berini tuproq bilan to‘ldirish orqali erishiladi. Radioaktiv shikastlangan hududlardan kelgan odamlar RSBlarga kirishlardan oldin tamburda kiyim-kechaklardagi, oyoq-kiyimlardagi radioaktiv changlarni yo‘q qilib (silkitish orqali, tozalovchi vositalar orqali), so‘ngra ehtiyotlik bilan kiyim- kechaklarni (himoya kiyimlari, oyoq kiyimi) echib, keyin boshpana ichiga kirishlari kerak.

Radioaktiv zararlanishning boshlang‘ich 3-5 soatlarida, boshpananing chiqish eshiklarini va havo almashtirish teshiklari yaxshilab berkitiladi. Bu vaqt oralig‘ida radiatsiya darajasi tezda kamayib, radioaktiv changlar esa asosan erga tushib bo‘ladi. 4-6 soatlardan keyin boshpana (RSB) shamollatiladi. Himoyalanuvchi odamlar tashqariga chiqqanda, albatta, himoya vositalarini kiyib 15-20 minut RSB dan tashqarida bo‘lishlari mumkin. Agar tashqarida radiatsiya darajasi juda yuqori bo‘lsa, u holda boshpana shamollatilayotganda odamlar nafas organlariga himoyalovchi vositalarni kiyib o‘tirishlari zarur. Oddiy saqlovchi boshpana - erto‘la. Fuqarolarni muhofaza qilishda oddiy saqlovchi boshpanalar, (erto‘lalar) alohida o‘rin tutadi. Erto‘lalar qurilish konstruktsiyasiga ko‘ra oddiy himoya inshoatlari qatoriga kiradi, chunki uni qurish juda qiska vaqtda amalga oshiriladi. Ular ochiq va yopiq ko‘rinishda bo‘ladi. Ochiq erto‘lalarda odamlar radioaktiv shikastlanishdan ikki-uch marta kam zararlanadi (agar erto‘la dezaktivatsiya qilinmasa) va 20 barobarigacha (agar erto‘la dezaktivatsiya qilinsa) kam nurlanish dozasini oladi. Yopiq erto‘lalar esa radioaktiv zararlanishni 40-50 marta kamaytiradi. Erto‘lalar chuqurligi 200 sm., kengligi 120 sm., pastki qismi esa 80 sm., uzunligi esa odamlar soniga qarab tayyorlanadi. Tuproq, poxol, qamish ochiq erto‘la yopiq erto‘la Ochiq erto‘lada fuqarolar himoya vositalaridan foydalangan holda saqlanadilar. Yopiq, erto‘lalar, radioaktiv changlarni, biologik tumanlarni, kimyoviy qurollarni kiyim-kechaklarga, terilarga tushishidan saqlovchi boshpana hisoblanadi. o’rindiq E r o’rindiq

6. Fuqarolarni xavfsiz xududga evakuatsiya qilish Qirg‘in qurollari ta’siridan saqlash usullaridan yana biri - bu fuqarolarni falokat yuz bergan joydan vaqtinchalik uzoqlashtirish yoki butkul evakuatsiya qilish hisoblanadi. Ish bilan mashg‘ul bo‘lgan odamlarni xarbiy vaqtda vaqtinchalik shahardan tashqari hududga yoki boshqa qishloqqa ko‘chirishni biz uzoqlashtirish deb bilamiz. Lekin bunda ishchi xizmatchilar vaqtincha zararlangan hududdan chiqib turadilar. Qaytadan yana ishga kelganlarida hamma ehtiyot choralarini ko‘rib, o‘z faoliyatlarini boshlaydilar. Demak, vaqtinchalik ko‘chirishda ishlovchi odamlar ma’lum bir vaqt dam olib keladilar. Evakuatsiya deganda hammani bir vaqtda bir yashash joyidan ikkinchi yashash joyiga doimiy yashash uchun ko‘chirilish tushuniladi (asosan ishlamaydigan fuqarolar, nafaqaxo‘rlar, bolalar va kasallar evakuatsiya qilinadi). Evakuatsiya qilinganda alohida buyruq bo‘lmaguncha fuqarolar o‘sha joyda yashab turadilar. Xavfsiz hudud xavfli hududdan bir muncha uzoq masofada joylashgan bo‘lishi va xalqqa xech qanday xavf tug‘dirmasligi lozim. Yana xavfsiz hudud temir yo‘l, avtomobil yo‘llariga yaqin, ishchi xizmatchilarni ishga olib borib, yana qaytib kelishi uchun qulay bo‘lgan joylarda tashkil etiladi. Ishga bog‘liq bo‘lmagan ishchilar hududdan uzoqroq erga evakuatsiya qilinadi. Ikkinchi jahon urushi davrida O‘rta Osiyo Respublikalari xalqlari, evakuatsiya qilinganlarni o‘z bag‘rilariga olganlar. Masalan, Toshkentlik temirchi Shomahmudov Shoahmad ota 14 bola asragani hammaga ayon. Xavfsiz hududga vaqtinchalik yoki butunlay ko‘chirish ishlari ishlaydigan odamlar uchun ishlab chiqarish tamoyiliga ko‘ra, ishlamaydigan xalq uchun esa xududiy tamoyilga ko‘ra turar joy boshqarmasi orqali amalga oshirildi. Tadbirlar har bir ishlab chiqarish korxonasida yoki turar-joylarda bunday ishlar bilan shug‘ullanidigan boshliq o‘rinbosarlari tomonidan rejalashtiriladi va amalga oshiriladi.

Ko‘chirish ishlarining hammasi evakuatsiya qilinadiganlarning yig‘iladigan joyidan tashkillashtiriladi. Yig‘ilish joylari (Evakuatsiya punkti - EP) asosan, maktablar, klublar va boshqa jamoat inshootlari bo‘lishi mumkin. Xalqni ko‘chirish haqida ma’lumot olganda, darhol ishlab chiqarish korxonasi, o‘quv yurtlari, korxonalari, militsiya organlari hamda radio, televidenie orqali xalq xabardor qilinadi. Yg‘ilgan odamlar qayta hisobotdan o‘tkazilib, guruhlarga bo‘linadi, transport vositalariga taqsimlanib, ko‘rsatilgan vaqt ichida xavfsiz hududga etkazaladi. Yayov yuradiganlar oldindan tuzilgan mashrut bo‘yicha kolonna bo‘lib (kolonnada 500-1000 kishi) harakat qiladi. Bunda, albatta. guruhlarga bo‘linadi va har bir guruhda 50-100 kishi bo‘ladi. Kolonna har 1-1,5 soat yurishdan keyin 1015 daqiqa dam olib, aytilgan joyga borish bilan hamma kolonna a’zolarn tibbiy ko‘rigidan o‘tkaziladi. Bu erda evakuatsiya qilinganlarni qabul komissiyasi kutib oladi. Bu komissiyaga o‘sha joyning hokimiyat boshliqlari, korxona rahbarlari, oziq-ovqat, tibbiyot xizmatchilari kiradi. Ular odamlarni qabul qilib, hisobotni oladi va har birini joylashtiradi. Odamlar asosan, maktablarga, klublarga, kinoteatrlarga va shunga o‘xshaganlarga, ba’zan o‘sha erda yashovchi oilaga ham ma’lum qism odamlar taqsimlanadi. Joylashtirilgan har bir insonga tibbiy xizmati ko‘rsatilib, oziq-ovqat bilan ta’minlanadi. Evakuatsiya qilingan fuqarolar o‘sha erdagi ishlab chiqarish korxonalarining evakuatsiya qilingan qismida ishlashlari mumkin. 7. Fuqarolarni saqlashning shaxsiy saqlovchi vositalari Yakka tartibda saqlovchi vositalar inson tanasiga, ichki organlariga, terisiga va kiyim-kechaklariga radioaktiv moddalarni, zaharli birikmalarni va biologik tumanlarni tushishidan saqlaydi. Yakka tartibda saqlovchi vositalar ko‘llanilishiga ko‘ra: terini saqlovchi, nafas organlarini, yuz-ko‘zni saqlovchi turlarga bo‘linadi. Bundan tashqari, filtrlovchi hamda izolirlovchi xillarga bo‘linadi. Bunday vositalarga tibbiy saqlovchi vositalar ham kiradi.

Nafas organlarini saqlovchi vositalarga gazniqoblar, resperatorlar, matoli niqoblar, paxta, dokali taqqichlar kiradi. Gazniqoblar - nafas yo‘llarini, yuzni ko‘zni har xil zaharli ta’sirlardan saqlaydi, gazniqoblar filtrlovchi va izolirovchi hillarga bo‘linadi. Fuqaro muhofazasi bo‘yicha quyidagi filtrlovchi gazniqoblar: GP-5, GP-5M, GP-7, GP7V; bolalar uchun – PDF-SH, PDF-D, PDF-2SH, PDF-2D va BXK.dan foydalaniladi. Filtrlovchi gazniqoblar asosan 2 qismdan: niqobdan va filtrlovchi qutidan tashkil topgan. Filtrlovchi quti asosan tashqi muhitdagi turli xil zaharli birikmalarni yutuvchi filtr va shixtadan tashkil topgan. Niqob - tabiiy yoki sun’iy kauchuk asosida olingan rezina materiallaridan tayyorlannb, unga ko‘rish uchun oynak, hamda nafas olish va chiqarish uchun mo‘ljallangan jihoz joylashtirilgan. Boshqa rusumdagi gazniqoblar ham xuddi GP-5 rusumli gazniqobiga o‘xshash tuzilishiga ega (2-rasm). PDF-D esa 1,5-7 yoshgacha bolalar uchun. PDF-Sh rusumli gazniqob 7-17 yoshlardagi bolalar uchun mo‘ljallangan; Bolalar gazniqobi ham filtrlovchi quti va niqobdan tashkil topib, niqob elastik rezinadan tayyorlangan. Filtrlovchi quti niqob bilan birlashtiruvchi trubkasidan yig‘iladi. Bolalar himoya kamerasi (BXK) 1,5 yoshgacha bo‘lgan bolalarni zaharli birikmalar, radioaktiv moddalar va biologik ta’sirlardan saqlaydi. BXK tarkibiga: himoya kamerasi, atmosfera yog‘inlaridan saqlovchi yopinchiq, kartonli quti va kamerani saqlovchi g‘ilof kiradi. Gazniqoblarning saqlash darajasini oshirish uchun har bir fuqaro o‘z o‘lchamini kiyish orqali erishiladi Chunki to‘g‘ri tanlangan shlem-niqob yuzga zich yopishib turadi va tashqaridan xech qanday zararli ta’sirlar kirmaydi. Gazniqoblarni o‘lchami 2 xil usulda aniqlanadi: a) yuzning o‘lchamini aniqlash orqali;

b) daxan bilan qosh suyagi orasidagi masofa o‘lchash orqali. Birinchi uslub bilan 63 sm.gacha 0-o‘lcham, 1-o‘lcham 63,5-65,5sm gacha, 2- o‘lcham 66-68 sm.gacha, 3-o‘lcham 68,5-70,5 sm va 4-o‘lcham 71 sm va undan katta. 2-rasm. Filtrlovchi fuqarolar protivagazi GP-5: 1-filtrlovchi - yutuvchi korobka; 2-shlem-niqob; 3-xaltacha; 4-terlamaydigan plenkalar solingan quticha; 5-manjetlar. Ikkinchi uslub bilan 3 xil o‘lchamda gazniqoblar ishlab chiqariladi: 1-o‘lcham 99-109 mm gacha; 2-o‘lcham 109-119 mm; 3-o‘lcham 119 mm dan katta. Bolalar gazniqobi o‘lchamini topishda ularning yuz balandligini o‘lchab, so‘ngra 11-jadvaldan foydalanib, gazniqob o‘lchovi aniqlanadi. Gazniqobni ishlatishdan oldin har bir fuqaro uni saqlash xususiyati buzilmaganligini tekshirib ko‘rishi, uning germetikligi qayta tekshiradi. Tekshirilgan ish holatidagi gazniqoblar yaxshilab taxlanib qaytadan sumkaga solinadi va saqlash uchun joyiga qo‘yiladi. 11-jadval . Bolalar gazniqobini o‘lchovini topish

O‘lchov nomi Niqob o‘lchami 1 2 3 4 Yuz balandligi, mm 72mm gacha 72-87 88-95 96-103 Gazniqobdan foydalanish umumiy tartibda berilgan «Gazlar» degan komandada, yoki atmosferada radioaktiv birikmalar, zaharli moddalar, biologik ta’sir tarqalganda, mustaqil ravishda kiyib olinadi. Filtrlovchi sanoat gazniqoblari ham bir necha rusumda bo‘lib, ular asosan turli sanoat va qishloq, xo‘jaligi tarmoqlarida kuzatiladigan favqulodda vaziyatlarda ishlatiladi. Ularning turlari va xususiyatlari to‘g‘risida oldingi mavzularda ma’lumot berilgan. Izolyatsiyalovchi gazniqoblar asosan turli xil zaharli birikmalar aralashmasi bo‘lganda, ularning kontsentratsiyasi yuqori bo‘lganda hamda atmosferada kislorod miqdori juda kichik hollarda ishlatiladi. Bundan tashqari, izolirlovchi gazniqoblar suv ostida va er ostida bajariladigan ishlarda ham foydalaniladi. Izolyatsiyalovchi protivogazlar saqlash xususiyatiga ko‘ra 2 gruhga: kislorod bilan kimyoviy bog‘langan gazniqob (IP-4, IP-5) va siqilgan kislorod yoki havo bilan foydalaniladigan gazniqob (KIP-7, KIP-8)larga bo‘linadi. Izolyatsiyalovchi gazniqoblar bilan asosan, fuqaro muhofazasining qutkaruv va avariyani tiklovchi tizimlar ta’minlanadi (suvga cho‘kkan odamlarni, yong‘inda qolgan fuqarolarni qutqaruvchilar, radioaktiv chang tarqalgan va yuqori kontsentratsiyali zaharli modda.lar bo‘lgan joylardagi avariyani tiklovchi va boshqa tizimlar). Resperatorlar asosan radioaktiv va mexanik changlardan nafas organlarini saqlovchi vosita hisoblanadi. Fuqarolar muhofazasida asosan R-2 va ShB-1 rusumli resperatorlar ishlatiladi. Resperator R-2 filtrlovchi yarim niqob va mahkamlovchi tasmadan iborat. Niqobda 3ta klapan: 2tasi nafas olish uchun va bittasi nafas chiqarish uchun xizmat qiladi. Resperatorni tashqi tomoni poliuretanli

materialdan, ichki tomoni esa yupqa xavo o‘tkazmaydigan polietilenli plyonkadan tarkib topib, ularni o‘rtasiga filtrlovchi polimer tolalari joylashtirilgan (3-rasm). 3-rasm. Resperator R-2: 1-yarim niqob; 2-nafas oluvchi klapan; 3-nafas chiqaruvchi klapan; 4-burun qisqichi; 5-tasmalar. Chiqarilgan havo esa tashqariga haydaydigan klapan orqali chiqarib yuboriladi. Resperator R-2 uch xil o‘lchamda chiqarilib, uning o‘lchami yuz balandligini o‘lchash orqali aniqlanadi. 1-o‘lcham 99-109 mm, 2-o‘lcham 109-119 mm va 3-o‘lcham 119 dan katta. Bolalar uchun resperator nol o‘lchamda chiqariladi. Resperatorlar polietilenli qopchada germetik ravishda saqlanadi. SHB-1 rsumli resperator 1 martali ishlatiladigan o‘lchamsiz saqlovchi vosita hisoblanib, bunda filtrlovchi element sifatida Petryanov matosi ishlatiladi. SHB-1 resperatori Chernobl avariyasida qo‘llanilib, yaxshi natijalar berganigi ma’lum. Matoli niqoblar - nafas organlarini saqlovchi vositalarning asosiy uslubi sanalib, u radiaktiv moddalardan, biologik tumanlardan saqlovchi vosita hisoblanadi. Lekin bu vosita zaharli moddalardan saqlay olmaydi. Bunday vositalar zich to‘qilgan matolardan har bir fuqaro o‘zi tayyorlashi mumkin va uning rusumi MM-1 deb ataladi. Yana nafas organlarini saqlovchi oddiy vositalar qatoriga paxta, dokali taqqichlar ham kiradi. Terini saqlovchi vositalar.

Terini saqlovchi vositalar ham saqlash darajasiga ko‘ra: filtrlovchi va izolirlovchi xillarga bo‘linadi. Izolirlovchi terini saqlovchi vositalar havo o‘tkazmaydigan rezinali elastik materiallardan ( masalan, PVX) tayyorlanadi. Ular germetik va nogermetik holda bo‘ladi. Germetik vositalar butun teri a’zolarini berkitib, zaharli moddalarning bug‘i va tomchilaridan butunlay saqlaydi. Germetik bo‘lmagan vositalar esa faqat zaharli moddalarning tomchilaridan saqlaydi. Izolirlovchi terini saqlovchi vositalarga: kombenzon va kostyum, engil himoya kostyumi L-1 va umumqo‘shin himoya jamlamas kiradi. Himoya kombenzoni, bitta qilib tikilgan kurtka, shim va bosh kiyimdan tashkil topgan. Kombenzon va kostyum tarkibiga shlemosti (podshlemnik), rezinali oyoq kiyimi va rezinali qo‘lqop kiradi. Himoya kombezoni va kostyumi odamlarning tuzilishiga ko‘ra 3 o‘lchamda ishlab chiqariladi: 1-o‘lcham 166 sm gacha, 2-o‘lcham 165-172, 3o‘lcham 172 sm dan yuqori. Engil himoya kostyumi L-1. U qalpoqchadan shim bilan birga tikilgan paypoq hamda ikki qavatli qo‘lqop va podshlemnikdan tashkil topgan. L-1ning ham o‘lchamlari huddi himoya kombinzoniga o‘xshash bo‘ladi; L1 kiyimlari asosan fuqarolar muhofazasining razvedka qismlarida kiyiladi. Umumiy himoya jamlamasi (OZK) vositasi himoya plashidan (OP-1) va himoya paypoq, qo‘lqopdan tashkil topgan. Umumqo‘shin himoya jamlamasii qo‘yilgan maqsadga ko‘ra: a) radioaktiv birikmalardan, zaharlovchi moddalar va biologik vositalar ta’sirlaridan saqlashda, radioaktiv moddalar va biologik shikastlangan joylarda hatti-xarakatlar hamda texnika, transportlarni zararsizlantirish ishlarini bajarishda yopqich ko‘rinishda; b) shikastlangan o‘choqlardagi xatti-harakatlarda va qutqaruv-evakuatsiya ishlarini bajarishda kombenzon ko‘rinishda foydalaniladi. Filtrlovchi terini himoyalovchi vositalar paxtali materiallardan tayyorlangan kiyimlarga maxsus kimhviy moddalar shimdirilgan bo‘ladi. Bunda zaharli moddalar kiyimdan o‘tayotganda yutilib qoladi va terini shikastlashdan saqlaydi.

Filtrlovchi himoya kiyimlari (ZFO-58). Bu vosita kombenzondan, paytava, shlemostiligidan tashkil topgan. ZFO-58 gazniqob, rezinali etik va qo‘lqopdan iborat jamlama holda ham foydalaniladi (4-rasm). Kombenzon 3 xil o‘lchamdada chiqariladi: 1 - 160 sm gacha, 2 - 161-170 sm gacha va 3 - 171 sm dan yuqori bo‘yli odamlar uchun. Oddiy terini himoya qiluvchi vositalarga oddiy hech narsa shimdirilmagan yopqich, plashlar, qalin zich to‘qilgan paltolar, paxtali, charmterili kurtkalar, va boshqa kiyim kechaklar kiradi. Trikotajdan, sherstdan va paxtali materiallardan tayyorlangan kiyimlar, qo‘lqoplar faqat radioaktiv changlardan va biologik ta’sirlardan saqlaydi. Yakka tartibdagi tibbiyot vositalaridan foydalanish. Ionlantiruvchi nurlardan, zaharlovchi moddalardan, bakterial vositalardan hamda kuyishdan saqlashda shaxsiy (SHD-2) doriqutilardan foydalaniladi (5-rasm). Bu vosita 130 gr. bo‘lib, saqlanish muddati - 3 yil. Doriqutiga dori va moddalar va qirg‘in qurollari ta’siriga qarshi kurashadigan protektorlar joylashtirilgan: a) shaxsiy tibbiyot doriqutisiga og‘riq qoldiradigan shprits - tyubik, ninasi bilan joylashtirilgan; b) fosfor organik zaharli moddalar bilan zaharlanganda ishlatiladigan taren-6 tabletka dorisi bor. Bu dori kimyoviy ogohlantirishda bir tabletkadan ichiladi; v) baktereologik vositalarga qarshi ishlatiladigan dori. «№1» (oq shishada - tetratsiklin gidroxlorid) joylashgan. Bu dorini baktereologik qurol ishlatilganda, jarohatlar olgan va kuyganlar uchun foydalaniladi. Bunda bir yo‘la 5ta tabletka ichiladi va yana 6 soatdan keyin yana 5 tasi ichiladi (vabo, o‘lat, sibir yarasi);

4-rasm. Filtrlovchi himoya kiyimi ZFO-58: 1-kombenzon; 2-kapyushonkani maxkamlovchi qism; 3-bosh klapani; 4- mahkamlovchi klapan; 5-qo‘lqopni ushlovchi; b-podshlemnik-qalpoqni ichidan kiyadigan bosh kiym. g) biologik ta’sirlarga qarshi ishlatiluvchi (sulfodometoksin-15 tabletka dorisi) qo‘yilgan. Bu dorini oshqozon-ichak kasali boshlanganda bir yo‘la 7ta tabletkasi va keyingi kunlarda 4tadan ichiladi; d) Radiosaqlovchi vosita №1 (tsistamin) joylashgan bo‘lib u γ nurlanish yuz berganda bir yo‘la 6 ta tabletka ichiladi; e) Radiosaqlovchi vosita №2 (kaliy yodit) bo‘lib, har kuni bitta tabletkadan ichiladi (10 kun maboynida). Bu dori radioaktiv changlar tushganda ichiladi; j) Qusishga qarshi ishlatiladigan vosita - etaperazin (havorangli shishada) joylashtirilgan. Bu dori odam nur qabul qilganda, et uzilganda ichish tavsiya etiladi. Yuqorida qayd etilgan dorilarni kichik bolalarga ham ichish tavsiya etiladi, 8 yoshgacha bo‘lganlar: 1/4 tabletka, 8-15 yoshgacha 1/2 tabletka.

Kimyoviy zaharlovchilarga qarshi yakka tartibdagi paket (SHKP-8). Bu vosita har bir odamda bo‘lishi shart. Bu paket kimyoviy zaharlovchilarni teriga, kiyimlarga, shaxsiy saqlovchi vositalarga tushganda, zararsizlantirishda foydalaniladi. Bu paketda degazatsiya qiluvchi idish eritmasi va to‘rtta paxta dokali tampon bo‘lib bular PE li qopchada germetik joylashtirilgan bo‘ladi. Agar biror zaharlovchi moddalar teriga yoki kiyim boshga tushib qolsa, darhol, tampon, degazatsiya qiluvchi eritmaga shimdirilib, keyin o‘sha joy artiladi. Degazatsiya qiluvchi eritmalar 3 foiz N 2 O 2 +3 foiz NaON yoki 3 foiz N 2 O 2 +(150 g. natriy silikat + 1l. suvdagi aralashmasi). 8. Oziq-ovqat, suv, don va uy hayvonlarini zararlanishdan saqlash Oziq-ovqat, suv, donlarni zararlanishdan saqlash omili bu tashqi muhitdan ularni izolirlash hisoblanadi. 5- rasm . Shaxsiy dorixona SHD-2.

Uy sharoitida oziq-ovqatlarni saqlash uchun ularni germetik saqlovchi idishlardan foydalaniladi. Masalan, non, qandolat mahsulotlari bir necha qavat qog‘oz bilan o‘ralib, polietilen xaltachada yoki kostryulkada saqlanadi. Un, shakar, undan tayyorlangan mahsulotlar ham polietilen xaltachalarida saqlanadi. Margarin, saryog‘, hayvon yog‘lari, shisha yoki metall idishlarda og‘zi yaxshi yopilgan holatda saqlanadi. Sabzavot mahsulotlari, yog‘och yoki faner yashiklarga solinib, yashiklar zich bo‘lgan material bilan o‘ralgan holda saqlanadi. Qishloq joylarida shu yuqoridagi mahsulotlar miqdori ko‘p bo‘lganligidan, ular asosan omborlarda, erto‘lalarda qadoqlangan holda saqlanadi. Saqlagichlar germetik ravishda jixozlanishi shart. Qishloq xo‘jalik hayvonlarining emishlari, silos, xashaklar o‘ralarda yoki usti g‘piq qurilmalar tagida yaxshi o‘ralgan holatda saqlanadi. Suvni zararlanishdan saqlash eng muhim va eng mushkul vazifalardan hisoblanadi. Suv bilan ta’minlovchi korxonalarda suvni tozalash va zararsizlantirish jarayonlari maxsus tozalash inshoatlarida olib borilib, iste’molchilarga asosan germetik ravishda quvurlar orqali tarqatiladi. Shu sababdan bunday tizimlarda suvlarni zararlanishi kuzatilmaydi, faqat quvrilar, tozalash inshoatlari buzilgandagina zararlanadi. Qishloq joylarida ba’zan quduqlardan foydalaniladi, uning atrofi ochiq bo‘lganligidan radioaktiv, kimyoviy va biologik moddalar suvni zararlashi mumkin. Bunday quduqlarni zararlanishdan saqlashda quduq atrofi 1-1,5 m diametrda, 20 sm qalinlikdagi tuproq olib tashlanib, uning o‘rniga sof tuproqdan solib zichlantiriladi va ustiga qum to‘kiladi. Quduq atrofi ikki qavat taxta bilan yaxshilab mustaxkamladi va og‘zi ham bekitiladigan qilib jixozlanadi. Umumiy foydalanish uchun bitta chelakdan foydalaniladi. Uy sharoitida suvlar asosan termoslarda, grafinlarda va usti yaxshi yopiladigan idishlarda saqlanadi. Saqlanadigan suvning hajmi faqat ovqat tayyorlash uchun har bir odam boshiga 3-5 litr bo‘lishi kerak. Bulardan tashqari toza suv yuvinish, oziq- ovqat mahsulotlarini yuvish uchun ham ishlatiladi. Mana shularning hammasini hisobga olgan holda zararlanmagan suvlar zahiraga olib qo‘yiladi.

Qishloq xo‘jalik hayvonlarini muhofaza qilish ham eng muhim tadbirlardan hisoblanadi. Dushman hujumi ogoh qilinganda hamma hayvonlar yopiq molxonalarga kiritiladi. Molxonalar juda germetik qilib jixozlanishi, ularning ichida uzoq muddatga etadigan em-xashaklar, suv saqlanishi kerak. Agar molxona hajmi kichik bo‘lsa, emxonalar alohida germetik jixozlangan ikkilamchi xonalar tayyorlanib saqlanadi. Mana shunday paytlarda hayvonlar kasallanishiga qarshi profilaktik omillar o‘tkaziladi. Bunda ularga vaktsinalar yuborilib, turli xil kasallarga chidamli immunitetlar hosil qilinadi.

ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, T., O‘zbekiston, 1992. 2. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: Xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”, T., O‘zbekiston, 1997. 3. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda, T., O‘zbekiston, 1999. 4. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Aholini va xududlarni tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida”, 20.08.1999. 5. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida”, 6. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida”, 31.08.2000. 7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni: “O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to‘g‘risida”, 4.03.1996. 8. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to‘g‘risida”, 23.12.1997, № 558. 9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “O‘zbekiston Respublikasi aholini favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishga tayyorlash tartibi to‘g‘risida”, 7.10.1998. № 427. 10. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “Texnogen – tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to‘g‘risida”, 27.10.1998, № 455. 11. M.Tojiev, I.Ne’matov, M.Ilxomov “Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi” darsligi, T., 2002. 12. O‘zbekiston Respublikasining Qonuni: “Mehnat muhofazasi to‘g‘risida”, 6.05.1993. 13. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “Ishlab chiqa- rishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligini boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi” nizom 6.06.1997, № 286.

O'xshashlar

Fuqarolarni favqulodda vaziyatlardan himoya qilish uslublari va vositalari, ularning xususiyatlari. Favqulodda holatlarda qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarini tashkil etish

Elektr himoya vositalari

Atmosferani himoya qilish

Aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan himoya qilish

Mehnatni muhofaza qilishning huquqiy va tashkiliy asoslari