Mehnatni muhofaza qilishning huquqiy va tashkiliy asoslari - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Mehnatni muhofaza qilishning huquqiy va tashkiliy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

100.5 KB

Ko'chirib olish

Mehnatni muhofaza qilishning huquqiy va tashkiliy asoslari Reja: 1. Mehnat muhofazasi bo‘yicha asosiy qonunlar, standartlar va me’ уо ri у hujjatlar 2. Kasaba uyushmalarining mehnat muhofazasini tashkil etishdagi roli 3. Ish vaqti va dam olish rejimi 4. Ауо ll а r va yoshlar mehnatini muhofaza qilish 5. Mehnat qonunlariga rioya etilishini nazorat qilish

Mehnat muhofazasi bo‘yicha asosiy qonunlar, standartlar va me’ уо ri у hujjatlar O‘zbekistonda mehnat muhofazasi – bu tegishli qonun va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida amal qiluvchi, insonning mehnat jarayonidagi xavfsizligi, sihat- salomatligi va ish qobiliyati saqlanishini ta’minlashga qaratilgan ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, sanitariya-gigiyena va davolash-profilaktika tadbirlari hamda vositalari tizimidan iboratdir. Mehnat muhofazasi bo‘yicha belgilangan barcha tadbirlar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (8-dekabr 1992- у .), O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi (21-dekabr 1995- у .), «Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun» (6-may 1993- у .), Davlat standartlari, nizomlar va me’yorlar, xavfsizlik texnikasi bo‘yicha qoidalar asosida olib boriladi. Respublikamizda demo-kratik huquqiy davlat va ochiq fuqarolik jamiyatining qurilishi inson huquqlari va erkinliklariga to‘liq rioya etilishini taqozo qiladi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida respublikamiz fuqarolarining shaxsiy huquq va erkinliklari, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy huquqlari yaqqol o‘z ifodasini topgandir. Konstitutsiyada ko‘rsatilganidek, «Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaat- lariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas’uldirlar» (2-modda), «Yashash huquqi har bir insonning uzviy huquqidir.....(24-modda). «Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir» (37-modda). Yuqoridagilarga asoslangan holda ifodalash mumkinki, insonning hayoti, mehnat faoliyati, faoliy а ti davridagi sog‘ligi davlat qonunlari asosida himoyalanadi, muhofaza qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunida mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosati aniq o‘z aksini topgan. Unda «Korxonaning ishlab chiqarish faoliyati natijalariga nisbatan xodimning hayoti va sog‘ligi ustuvorligi» (4-modda) ta’kidlangan. Ushbu qonun 5 bo‘lim va 29 moddadan iborat bo‘lib, unda mehnat muhofazasi bo‘yicha umumiy

qoidalar (1-bo‘lim, 7 moddadan iborat); mehnatning muhofaza qilinishini ta’minlash (2-bo‘lim, 8 moddadan iborat); ishlovchilarning mehnatni muhofaza qilishga doir huquqlarini ruyobga chiqarishdagi kafolatlar (3-bo‘lim, 6 moddadan iborat); mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat va jamoatchilik nazorati (4-bo‘lim, 3 moddadan iborat); mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarni buzganlik uchun javob-garlik (5-bo‘lim, 5 moddadan iborat) masalalari aniq yoritilgan. 1995-yil 21-dekabrda O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi qabul qilindi va u 1996-yil aprel oyidan boshlab amalda kuchga kirdi. Ushbu qonunda ko‘rsatilishicha, xavfsizlik texnikasiga, ishlab chiqarish sanitariyasiga, yong‘in chiqishidan saqlanishga va mehnat muhofazasining boshqa qoidalariga rioya etish yuzasidan ishchi va xizmatchilarga у o‘l- у o‘riqlar berish, shuningdek, xodimlarning mehnat muhofazasiga doir qo‘llanmalarda ko‘rsatilgan hamma talablarga amal qilishi ustidan doimiy nazorat o‘rnatish ma’muriyat zimmasiga yuklanadi. Mehnat sharoiti zararli bo‘lgan ishlarda, shuningdek, alohida harorat sharoitida bajariladigan yoki havoni ifloslantiruvchi ishlarda mehnat qiluvchi ishchi va xizmatchilarga belgilangan me’yorda maxsus kiyim-bosh, poyabzal va boshqa shaxsiy himoya vositalari tekinga beriladi. Mehnat sharoiti ifloslanish bilan bog‘liq va zararli bo‘lgan ishlarda ishlovchi ishchilar belgilangan me’yorda sovun hamda sut yoki boshqa xil parhez oziq-ovqatlar, issiq sexlarda ishlovchilar esa gazsuv bilan tekin ta’minlanadi. Mehnat qonunlari kodeksida balog‘atga yetmagan yoshlarning, ayollarning mehnatiga alohida e’tibor berilgan. 18 yoshga to‘lmagan yigitlarni 16 kg.dan, qizlarni 10 kg.dan ortiq yuk ko‘tarishiga, ularning ish vaqtini haftasiga 36 soatdan ortib ketishiga у o‘l qo‘ymaslik kerak. Shuningdek, ularni tungi va ish vaqtidan tashqari ishlarga hamda dam olish kunlari ishlashga jalb etish taqiqlanadi. Ishchi xodimlar uchun ish vaqtining me’yoriy muddati 40 soatdan oshib ketmasligi, 18 ga kirmagan yoshlar hamda mehnat sharoiti zararli bo‘lgan ishlarda mehnat qiluvchilar uchun ish vaqti miqdori haftasiga ko‘pi bilan 36 soat bo‘lishi kerak. Ish

vaqtidan ortiq ishlash har bir ishchi va xizmatchi uchun surunkasiga ikki kun davomida 4 soatdan va yiliga 120 soatdan ko‘ р bo‘lmasligi lozim. Mehnat sharoitlarini me’yorlashtirish, ishchilar uchun sog‘lom va xavfsiz ish sharoitini ta’minlash maqsadida mehnat xavfsizligi talablari asosida standartlar ishlab chiqilib, ular ma’lum bir tizimga solingan. Ishlab chiqarishda yuz beradigan baxtsiz hodisalarning oldini olishga qaratilgan tadbirlardan biri – sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalarni to‘g‘ri .tekshirish va tahlil qilish, ularning sabablarini aniqlash hamda olingan ma’lumotlar asosida tegishli tadbirlar ishlab chiqishdan iboratdir. Shu nuqtayi nazardan O‘zbekiston R е spub-likasi Vazirlar Mahkamasining 1997- у il 6-iyundagi 286-sonli qaroriga asosan «Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa zararlanishini tekshirish va hisobga olish» to‘g‘risida Nizomi qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksida hamda mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunida mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlarni va boshqa me’yoriy hujjatlarni buzganligi uchun javobgarlik belgilangan. Qonunda, mehnatni muhofaza qilishga doir talablar ta’minlanmaganligi uchun korxonalarning javobgarligi (25modda); mehnatni muhofaza qilish talablariga javob bermaydigan ishlab chiqarish ahamiyatidagi mahsulotni tayyorlaganlik va sotganlik uchun korxonalarning iqtisodiy javobgarligi (26-modda); mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarni buzganlik uchun javobgarlik (27-modda); ishlab chiqarishda jabrlangan xodimlarga ziyon yetkazganlik uchun korxonalarning moddiy javobgarligi (28- modda); ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa oqibatida xodim vafot etgan taqdirda korxonaning moddiy javobgarligi (29-modda) aniq ko‘rsatib o‘tilgan. «Mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar buzilishida aybdor bo‘lgan yoki davlat va jamoatchilik nazorati idoralari vakillarining faoliyatiga monelik qilgan mansabdor shaxslar O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda intizomiy, ma’muriy va jinoiy javobgarlikka tortiladilar (27-modda).

Kasaba uyushmalarining mehnat muhofazasini tashkil etishdagi roli O‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunlari kodeksida kasaba uyushmalari, xodimlarning korxonalar, muassasalar, tashkilotlarni boshqarishda qatnashishi alohida b о b bilan ko‘rsatilgan. Qonunda ko‘rsatilishicha mehnatkashlar, shuningdek, oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida bilim olayotgan shaxslar hech bir tafovutsiz o‘z xohishlariga ko‘ га , ixtiyoriy ravishda kasaba uyushmasi tuzish, shuningdek, kasaba uyushmalariga kirish huquqiga egadirlar. Kasaba uyushmalari o‘z faoliyatida davlat boshqaruv or- ganlaridan, х o‘jalik organlaridan, siyosiy va boshqa jamoat bir- lashmalaridan mustaqildir va ular xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari va manfaatlarini ifoda etuvchi hamda himoya qiluvchi tashkilot hisoblanadi. Ular mehnat shart-sharoitlari va ish haqini belgilash, qonunlarda nazarda tutilgan hollarda mehnatga doir qonunlarni qo‘llash ishlarida ishtirok etadilar. Kasaba uyushmalari ma’muriyat, mulkdor yoki u vakil qilgan boshqaruv organi mehnat va kasaba uyushmalari to‘g‘risidagi qonunlarga rioya etishlarini nazorat qilib boradi, aniqlangan kam- chiliklarni bartaraf etishni talab qilishga haqli bo‘ladi. Ular xodimlarning mehnat huquqlarini himoya qilib, da’vo arizasi bilan sudga murojaat etishlari mumkin. Kasaba uyushmalari davlat ijtimoiy sug‘urtasi, shuningdek, o‘z ixtiyorida bo‘lgan sanatoriylar, profilaktoriylar va dam olish uylarini, madaniy-oqartuv, turistik hamda sport muassasalarini boshqaradilar. Kasaba uyushmalari ma’muriyat bilan jamoa shartnomasi tuzishi, musobaqalar uyushtirishi, tartibintizomni mustahkamlashda yordamlashishi, ma’muriyat tomonidan taklif etilgan yangi me’yorlarni ko‘rib chiqishda, mukofotlar o‘lchamini belgilashda qatnashishi mumkin. М a’muriyat ishchilarni ish vaqtidan ortiq ishlashga jalb etishda, balog‘atga yetmagan yoshlarni ishga qabul qilishda, mehnat ta’tillarini belgilashda, bepul sut, sovun va profiIaktik oziq- ovqatlar beriladigan ish turlarini aniqlashda, albatta, Kasaba uyushmalari bilan kelishishi shart.

O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi meh-natga va ijtimoiy-iqtisodiy masalalarga oid qonun hujjatlarini ishlab chiqishda qatnashishlari, mehnatga va ijtimoiy-iqtisodiy masalalarga oid me’yoriy hujjatlar qabul qilish to‘g‘risidagi takliflarni tegishli davlat boshqaruv organlariga kiritishga haqlidirlar. Ish vaqti va dam olish rejimi Korxona, muassasa, tashkilotlarda xodimlar ish vaqtining me’-yoriy muddati haftasiga 40 soatdan oshiq bo‘lishi mumkin emas. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida 18 yoshga to‘lmagan xodimlar uchun ish vaqtining qisqartirilgan muddati quyidagicha belgilangan: – 16 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan xodimlarga haftasiga ko‘pi bilan 36 soat; – 15 yoshdan 16 уо shgach а bo‘lgan xodimlarga, shuningdek, ta’til vaqtida ishlayotgan 14 yoshdan 15 yoshgacha bo‘lgan o‘quvchilarga haftasiga ko‘pi bilan 24 soat. Mehnat sharoitlari zararli bo‘lgan ishlarda band bo‘lgan xodimlar uchun haftasiga ko‘pi bilan 36 soatdan iborat ish vaqtining qisqartirilgan muddati belgilangandir. Xodimlar uchun ikki kun dam olinadigan besh kunlik ish haftasi belgilangan. Mehnat qonunlarida ko‘rsatilishicha ishlab chiqarish xususiyati va ish sharoitiga ko‘ га besh kunlik ish haftasi joriy qilish maqsadga muvofiq bo‘lmagan korxonalarda, muassasalarda, tashkilotlarda bir kun dam olinadigan olti kunlik ish haftasi belgilanadi. Ish haftasi olti kunlik bo‘lganida haftalik ish vaqti me’yori 40 soat bo‘lgani holda har kungi ish muddati 7 soatdan oshmasligi, haftalik ish vaqti me’yori 36 soat bo‘lganda 6 soatdan oshmasligi va haftalik ish vaqti me’yori 24 soat bo‘lganida har kungi ish muddati 4 soatdan oshmasligi kerak. Dam olish kunlari arafasida ish haftasi olti kunlik bo‘lganida ish muddati 6 soatdan ortiq bo‘lishi mumkin emas.

Belgilangan ish vaqti muddatidan ortiqcha ishlash ish vaqtidan ortiqcha ish deb hisoblanadi. Ish vaqtidan ortiq ishlashga, odatda, yo‘l qo‘ у ilmaydi . Qonunga muvofiq ma’muriyat faqat quyidagi alohida hollardagina ish vaqtidan ortiq ishlata olishi mumkin: 1. Mamlakat mudofaasi uchun zarur ishlarni bajarish, tabiiy ofat va ishlab chiqarish avariyasining oldini olish yoki tugatish yoxud ularning oqibatlarini darhol bartaraf etish uchun. 2. Suv ta’minoti, gaz, pochta-telegraf va telefon aloqalari bo‘yicha jamiyat uchun zarur ishlarni bajarish, ularning to‘g‘ri ishlab turishini buzadigan tasodifiy yoki kutilmagan vaziyatlarning oldini olish uchun. 3. Boshlangan ishni oxiriga yetkazish zarurati tug‘ilganda, b а -sharti bu ishlab chiqarishning texnik sharoitlariga ko‘ га tasodifan yoki kutilmagan holda to‘xtab qolganligi natijasida me’yoriy ish soatlari mobaynida tamomlangan bo‘lsa, agar unda boshlangan ishning to‘xtab qolishi tufayli davlat yoki jamoat mulki nobud bo‘lsa yoki buzilsa. 4. Mexanizm va inshootlarni ta’mirlash va tiklash uchun muvaqqat qilinganda, basharti mexanizm va inshootlarning buzilishi anchagina xodimlarning ishlarini to‘xtab qolishiga sabab bo‘lsa. 5. Ishni to‘xtatib bo‘lmasa, ishga kelmagan ishchining o‘rnida ishlash uchun. Bu holda ma’muriyat ishchini boshqa xodim bilan almashtirish choralarini ko‘rishi lozim. Ish vaqtidan ortiq ishlash har bir xodim uchun surunkasiga ikki kun davomida to‘rt soatdan va yiliga 120 soatdan oshiq bo‘lmasligi lozim. Quyidagilar ish vaqtidan ortiq ishlashga jalb qilinmaydilar: 1. Homilador ayollar, shuningdek, uch yoshga to‘lmagan b о lasi bor ayollar. 2. O‘n sakkiz yoshga yetmagan xodimlar. 3. Faol formadagi sil kasallar. 4. Amaldagi qonunlarga muvofiq boshqa toifadagi xodimlar. O‘n yoshdan to‘rt yoshgacha bo‘lgan bolasi bor (o‘n yoshgacha nogiron bolasi bor) ayollar, shuningdek, nogironlar faqat o‘z roziliklari bilangina ish vaqtidan ortiq

ishlatilishlari mumkin, basharti nogironlarga bunday ish tibbiyot muassasalari tavsiyalari bilan taqiqlanmagan bo‘lsa. Dam olish, ovqatlanish uchun tanaffus. Xodimlarga dam olish va ovqatlanish uchun ko‘pi bilan ikki soat tanaffus beriladi. Bu tanaffus ish vaqtiga kirmaydi. Tanaffus, odatda, ish boshlangandan keyin, uzog‘i bilan to‘rt soatdan so‘ng beriladi, tanaffus muddati va uni berish ichki mehnat tartib qoidalari bilan belgilanadi. Xodim tanaffusdan o‘z ixtiyoriga ko‘ra foydalanadi va bu vaqt ichida ish joyidan chiqib ketishi mumkin. IshIab chiqarish sharoitiga ko‘ га tanaffus berish mumkin bo‘lmagan ishlarda xodimlarga ish vaqti davomida ovqatlanib olish uchun imkoniyat berilishi lozim. Dam olish kunlari. Besh kunlik ish haftasi sharoitida xodimlarga haftada ikki dam olish kuni beriladi, olti kunlik ish haftasi sharoitida esa bir dam olish kuni beriladi. Haftalik uzluksiz dam olish muddati 42 soatdan kam bo‘lmasligi kerak. Dam olish kunida ishlaganlik boshqa dam olish kuni berish bilan yoki tomonlarning kelishuviga muvofiq pul shaklida, lekin kamida ikki hissa haq tarzida qoplanadi. Yillik mehnat ta’tillari. Barcha xodimlarga ish joyi (vazifasi) va o‘rtacha ish haqi saqlangan holda har yili mehnat ta’tili berib turiladi. Mehnat ta’tili muddati. Xodimlarga yillik haq to‘lanadigan ta’til olti kunlik ish haftasi hisobidan olganda kamida 15 ish kuni miqdorida beriladi. Yillik haq to‘lanadigan ta’tilning muddatini hisoblash tartibi qonunlar bilan belgilanadi. 18 yoshga to‘lmagan xodimlarga har yili bir kalendar oy muddati bilan mehnat ta’tili beriladi. Yillik mehnat ta’tilini ma’muriyat tomonidan kelasi yilga ko‘chirish, odatda, taqiqlanadi. Joriy yilda ishlab chiqarish xususiyati sabablariga ko‘ га xodimga mehnat ta’tili b е rish mumkin bo‘lmay qolsa, alohida holatlardagina ta’til xodimning

roziligi bilan, korxona, muassasa tashkilot kasaba uyushasi qo‘mitasi bilan kelishib, kelgusi yilga ko‘chirish va ko‘chirilgan ta’tilni kelasi yilga qo‘shib berish mumkin. Ikki yillikdan ko‘ р mehnat ta’tilini birga qo‘shib berishga у o‘l qo‘yilmaydi. 18 yoshga to‘lmagan shaxslarga, shuningdek, zararli mehnat sharoitlarida ishlayotganlarga beriladigan qo‘shimcha ta’tillarning ikki yilligini qo‘shish taqiqlanadi. Ish haqi saqlanmagan holda ta’til berish. Oilaviy va boshqa uzrli sabablarga ko‘ra, xodimning arizasiga binoan, ma’muriyat unga ish haqi saqlanmagan holda qisqa muddatli ta’til berishi mumkin. Zarur hollarda tomonlarning kelishuvi bilan bu ta’til ishlab chiqarish sharoitlariga va imkoniyatlariga qarab xodim tomonidan keyinchalik ishlab berilishi mumkin. Ауо ll а r va yoshlar mehnatini muhofaza qilish Ayollar mehnati. Og‘ir ishlarda va mehnat sharoiti zararli bo‘lgan ishlarda, shuningdek, yer osti ishlarida ayollar mehnatini qo‘llash taqiqlanadi. Yer ostidagi ba’zi ishlar (jismoniy bo‘lmagan yoki sanitariya va maishiy xizmat ko‘rsatish ishlari) bundan mustasnodir. Nogiron bolani tarbiyalayotgan ota-onadan biriga (vasiy, homiyga) 16 yoshga to‘lgunga qadar ijtimoiy sug‘urta mablag‘lari hisobidan bir kunlik ish haqi miqdorida haq to‘langan holda oyiga qo‘shimcha bir dam olish kuni beriladi. Tibbiyot xulosasiga muvofiq homilador ayollarni ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish me’yorlari kamaytiriladi yoki ular yengilroq bo‘lgan hamda noqulay ishlab chiqarish omillarining ta’sir etishini istisno qiladigan boshqa ishlarga avvalgi ishidagi o‘rtacha ish haqi saqlanib qolgan holda o‘tkaziladi. Ayollarning xohishiga qarab, ularga bola bir yarim yoshga yetgunga qadar bolani parvarishlash uchun qisman haq to‘lanadigan ta’til berilib, shu davrda davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa to‘lanadi. Yuqorida ko‘rsatilgan ta’ti1dan tashqari, ayolning arizasiga muvofiq, unga bola uch yoshga to‘1guniga qadar bolani parva-rishlash uchun ish haqi saqlanmaydigan qo‘shimcha ta’til beriladi.

Bolani parvarishlash uchun qisman haq to‘lanadigan ta’tildan va ish haqi saqlanmagan holda beriladigan qo‘shimcha ta’tildan bolaning otasi, buvisi, buvasi yoki bolani amalda parvarishlayotgan qarindoshlari ham to‘liq yoki uni qismlarga bo‘lib foydalanishlari mumkin. Yoshlar mehnati. O‘n olti yoshga to‘lmagan shaxslarni ishga qabul qilishga у o‘1 qo‘yilmaydi. Alohida hollarda korxona, muassasa, tashkilot, kasaba uyushmasi komiteti bilan kelishib, o‘n besh yoshga to‘lgan shaxslar ishga qabul qilinishlari mumkin. Yoshlarni ishlab chiqarishda mehnatga tayyorlash maqsadida umumta’lim maktablari, kollejlar, akademik litseylarning o‘quvchilarini o‘n to‘rt yoshga to‘lganlaridan keyin ota-onadan birining yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxsning roziligi bilan bolalarni salomatligiga ziyon yetkazmaydigan va ta’lim olish jarayoniga xalal bermaydigan yengil ishlarni bajarish uchun ishga qabul qilishga у o‘1 qo‘yiladi. 18 yoshga to‘lmagan shaxslar mehnatidan og‘ir ishlarda va mehnat sharoiti zararli yoki xavfli bo‘lgan ishlarda, shuningdek, yer osti ishlarida foydalanish taqiqlanadi. 18 yoshga to‘lmagan barcha shaxslar avval tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilganidan keyingina ishga qabul qilinadilar va keyinchalik, ular 18 yoshga to‘lganlariga qadar, har yili tibbiy ko‘rikdan majburiy tarzda o‘tkazib turiladilar. 18 yoshga to‘lmagan ishchilar uchun ishlab chiqarish me’yorlari katta yoshdagi xodimlar uchun belgilangan ishlab chiqarish me’yorlariga asoslanib belgilanadi, lekin bu me’ уог 18 yoshga to‘lmagan shaxslar uchun belgilangan qisqartirilgan ish vaqtiga mutanosib ravishda kamaytirilgan bo‘ladi. Kunlik ish vaqti qisqartirilgan hollarda, 18 yoshga to‘lmagan xodimlarga ish haqi kunlik ish vaqti to‘liq bo‘1gan tegishli toifadagi xodimlarga beriladigan miqdorda to‘lanadi. O‘qishdan bo‘sh vaqtda ishlovchi umumta’lim maktablari, kollejlar, akademik litseylar o‘quvchilarining mehnatiga ishlagan vaqtiga mutanosib ravishda yoki ishlab chiqargan mahsulotiga qarab haq to‘lanadi.

18 yoshga to‘lmagan xodimlarni tungi va ish vaqtidan tashqari ishlarga hamda dam olish kunlari ishlashga jalb etish taqiqlanadi. 18 yoshga to‘lmagan xodimlarga har yilgi mehnat ta’tili yoz paytida yoki ularning xohishiga qarab, yilning istalgan vaqtida beriladi. 18 yoshga to‘lmagan xodimlarni ma’muriyat tashabbusi bilan ishdan bo‘shatishga, ishdan bo‘shatishning umumiy tartibiga rioya qilishdan tashqari, faqat voyaga yetmaganlar ishlari bilan shug‘ulla-nuvchi tuman (shahar) komissiyasi roziligi bilangina у o‘1 qo‘yiladi. Mehnat qonunlariga rioya etilishini nazorat qilish Mehnat muhofazasi bo‘yicha qonunlarga, ishlab chiqarish sanitariyasi va xavfsizlik texnikasi qoida va me’yorlariga rioya etmaslik ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning asosiy sabablari hisoblanadi. Shu sababli, mehnat qonunlari va mehnat sharoitlarini doimiy nazorat qilib borish taqozo etiladi va bu ishni davlat hamda jamoat nazorat organlari olib boradi. Davlat nazorwt organlari quyidagilardan iboratdir: «O‘zsanoatkontexnazorat» davlat qo‘mitasi – ishlab chiqarishda ishlar bexatar olib borilishini, unda ishlatiladigan texnikalar, uskunalar va jihozlarning texnik holatini, ulardan foydalanish qoidalarining bajarilishini, shuningdek, yuk ko‘tarish-tushirish mashina va mexanizmlari, bosim ostida ishlovchi qozon va sig‘imlardan foydalanish hamda portlatish ishlarini bexatar olib borilishini nazorat qiladi. Davlat yong‘in nazorati ishlab chiqarish binolari va inshoot-larida yong‘in xavfsizligini yuqori darajada bo‘lishini nazorat qiladi. Davlat sanitariya nazorati korxonalar va tashkilotlar tomonidan sanitariya- gigiyena me’yorlariga va qoidalariga rioya qilish, shuningdek, zaharlanish hamda kasb kasalligining oldini olish tadbirlarining bajarilishi ustidan nazorat qiladi. Davlat sanitariya nazorati viloyat, shahar, tuman sanitariya epidemiologiya stansiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat energetika nazorati elektr va issiqlik yordamida ishlovchi uskuna va qurilmalaridan foydalanish ishlarini bexatar olib borilishini nazorat qiladi.

Davlat nazorat organlaridan tashqari kasaba uyushmalarining texnik inspektorlari ham nazorat ishlarini olib boradi. Mehnat bo‘yicha texnik inspektorlar ishlab chiqarishda ro‘ у bergan avariya va baxtsiz hodisalarni tekshiradi hamda sud-tergov ishlari uchun xulosa yozib beradi, shuningdek, baxtsiz hodisalarni hisobga olib boradi. Bundan tashqari, ular mehnat muhofazasi bo‘yicha ish sharoitlarini yaxshilash borasida tuzilgan bitim va jamoa shartnomalarining bajarilishini ham nazorat qiladi. Kasaba uyushmalari tomonidan mehnat muhofazasi holatini nazorat qilib borish uchun jamoatchi inspektorlar ham saylanadi. Ushbu jamoatchi inspektorlarga maxsus guvohnoma beriladi va kasaba uyushmalarining umumiy yig‘ilishlarida ularning hisobotlari tinglanadi. Mehnat qonunlarini buzganlik uchun javobgarlik Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarni buzganlik uchun javobgarlikka tortish O‘zbekiston Respublikasining mehnatni muhofaza qilish to‘g‘ri-sidagi qonunining V bo‘lim, 25, 26, 27, 28, 29moddalarida ko‘rsatilgan tartibda amalga oshiriladi. Mehnat muhofazasi bo‘yicha qonunlar, standartlar, mehnat shartnomalari va mehnat xavfsizligi bo‘yicha me’yoriy hujjatlarni buzganlik uchun O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda intizomiy, ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladi. Intizomiy javobgarlik mehnat muhofazasi talablari buzilishi oqibatida og‘ir oqibatlarga olib keluvchi baxtsiz hodisalar sodir bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Intizomiy jazo mas’ul shaxslarga hayfsan berish yoki ularni o‘z lavozimlaridan ozod qilish orqali amalga oshiriladi. М a’muriy javobgarlikda esa javobgar shaxslardan jarima undirib olinadi. Agar ular ushbu javobgarlikdan norozi bo‘lishsa, 10 kun ichida sudga murojaat qilishlari mumkin.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 2. V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 3. O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»- 2004. 4. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 5. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi-2000.

O'xshashlar

Mehnatni muhofaza qilish qonunlari va uning tashkiliy asoslari

Mehnat muhofazasining huquqiy tashkiliy asoslari

Hayot faoliyat xavfsizligini taminlashni huquqiy me’yoriy va tashkiliy asoslari

Mehnatni muhofaza qilish fanining asosiy mazmuni va ijtimoiy ahamiyati

Mеhnatni muhоfaza qilishning huquqiy va mе’yoriy asоsi