Фавкулодда вазиятларда фукаро мухофазаси - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Фавкулодда вазиятларда фукаро мухофазаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

191.5 KB

Ko'chirib olish

Фавқулодда вазиятларда фуқаро муҳофазаси Режа: 1. Фуқаро муҳофазасининг ҳозирги замон шароитидаг вазифалари ва аҳамияти. 2. Фуқаро муҳофазаси соҳасида қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Қонунлари

1. Фуқаро муҳофазасининг ҳозирги замон шароитидаг вазифалари ва аҳамияти. Аҳоли ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишнинг қонуний асосини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари, Ўзбекистон Республикаси Қонунлари, Вазирлар Маҳкамасининг Қарорлари ва Фавқулодда вазиятлар вазирининг кўрсатма ва бошқа тегишли меъёрий ҳужжатлари ташкил этади. Бизга маълумки, XX асрнинг 60-йилларидан фуқаро мудофааси тизими фаолият кўрсатиб келган. Унинг асосий вазифаси тинчлик даврида ва уруш шароитида мамлакат аҳолисини ялпи қирғин қуроллари ва бошқа ҳужум воситаларидан ҳимоя қилиш, уруш шароитида иқтисодиёт боъектларининг барқарорлигини таъминлаш ҳамда ҳалокат ўчоқларида қутқариш ва тиклаш ишларини ўз вақтида самарали амалга оширишдан иборат эди. Лекин аҳоли ҳаётига фақатгина оммавий қирғин қуроллари эмас, балки бошқа хавф-хатарлар ҳам таҳдид солиб турадики, уларни асло назардан четда қолдириш мумкин эмас. Булар турли табиий офатлар, авария, ҳалокатлардир. Содир бўлиб ўтган бир нечта ҳалокатлар (Чернобил атом электр станциясидаги авария, 25 000 одамнинг ёстиғини қуритган Спитак зилзиласи ва бошқ.) фуқаро мудофаасининг ўрни ва вазифаларига бошқача кўз билан қараш керак эканлигини кўрсатиб берди. Фуқаро мудофааси қўшинлари бундай йирик кўламдаги офатларга қарши курашишга тайёр эмас эканлиги, фуқаро мудофааси вазифалари фақатгина ҳарбий давр чегарасида қолишлиги мумкин эмаслиги, улар олдига қўйилган вазифалар кўламини кенгайтириш лозимлиги аён бўлиб қолди. 90-йилларга келиб ядро уруши хавфи камайди, биологик қуроллардан фойдаланиш чеклаб қўйилди, янги-янги замонавий қурол турлари кашф этилдики, улар одамлар учун хавфли бўлмай, балки иқтисодиёт объектларини ишдан чиқаришга қаратилган эди. Буларнинг ҳаммаси фуқаро мудофааси тизими ўрнида янги тизим ташкил этилиши лозимлигини исботлаб берди.

Шу ўринда яна бир масалани ойдинлаштириб олишга тўғри келади. Фавқулодда вазиятнинг ўзи нима, ундан аҳоли ва ҳудудларни муҳофаза қилиш деганда нимани кўзда тутиш лозим? Фавқулодда вазият – одамлар қурбон бўлиши, уларнинг соғлиги ёки атроф табиий муҳитга зарар етиши, жиддий моддий талофатлар келтириб чиқариши ҳамда одамлар ҳаёт фаолияти шароити издан чиқишига олиб келган ёки олиб келиши мумкин бўлган авария, ҳалокат, хавфли табиий ҳодиса ёки бошқа табиий офат натижасида муайян ҳудудда юзага келган вазият. Ватанимиз Президенти томонидан олиб борилаётган одилона сиёсат туфайли инсон манфаати, инсон қадрияти энг олдинги ўриндадир. Асосий Қомусимиз бўлган Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг асосини ҳам инсон, унинг қадр-қиммати, саломатлиги ташкил этади. Инсоннинг ҳаёти, яшашга бўлган ҳуқуқи Конституция билан муҳофаза қилинади. Ўзбекитсон Республикаси Президенти фавқулодда вазиятлар (реал ташқи хавф, оммавий тартибсизликлар, йирик ҳалокат, табиий офат, эпидемия) юз берган тақдирда фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлашни кўзлаб, Ўзбекистоан Республикасининг бутун ҳудудида ёки унинг айрим жойларида фавқулодда ҳолат жорий этади, қабул қилган қарорини уч кун мобайнида Ўзбекитсон Республикаси Олий Мажлисининг тасдиғига киритади. Фавқулодда ҳолат жорий этиш шартлари ва тартиби қонун билан белгиланади. Олий мажлиснинг ваколатларига Ўзбекистон Республикаси Президентининг умумий ёки қисман сафарбарлик эълон қилиш, фавқулодда ҳолат жорий этиш, унинг муддатини узайтириш ва тўхтатиш тўғрисидаги фармонларини тасдиқлаш киради. Республикамиз мустақилликка эришганидан сўнг ташкил этилган Фавқуолодда вазиятлар вазирлигининг асосий вазифаларидан бири фавқулодда вазиятларда аҳоли ҳаёти ва соғлигини, моддий ва маданий бойликларини муҳофаза қилишдан иборат. Бу вазифани самарали ташкил этиш учун муҳофазанинг қонуний, ташкилий, иқтисодий, ижтимоий,

муҳандислик техник, махсус асосларига эга бўлишимиз зарур. Ҳар бир раҳбар, ҳар бир фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасининг ходими техноген, табиий ва экологик фавқулодда вазиятлар юзага келган вақтда вазиятга баҳо беришни, тезлик билан тегишли қарорлар қабул қилишни, қидирув-қутқарув ва шошилинч ишларни ўтказишда бошқарувни амалга ошириш йўлларини билиши ва бу борада юқори малакага эга бўлмоғи керак. Аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш – фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш чоралари, усуллари, воситалари тизими, саъй ҳаракатлари мажмуи. Фавқулодда вазиятларни олдини олиш – олдиндан ўтказилиб, фавқулодда вазиятлар рўй бериши хавфини имкон қадар камайтиришга, бундай вазиятлар рўй берганда эса одамлар соғлигини сақлаш, атроф табиий муҳитга етказиладиган зарар ва моддий талофатлар миқдорини камайтиришга қаратилган тадбирлар мажмуи. Фавқулодда вазиятларни бартараф этиш – фавқулодда вазиятлар содир бўлганда ўтказилиб, одамлар ҳаёти ва соғлигини сақлаш, атроф табиий муҳитга етказиладиган зарар ва моддий талофатлар миқдорини камайтиришга, шунингдек фавқулодда вазиятлар содир бўлган зоналарни халқага олиб, хавфли омиллар таъсирини тугатишга қаратилган авария- қутқарув ишлари ва кечиктириб бўлмайдиган бошқа ишлар мажмуи. Аҳоли ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасида қўйилган дадил қадамлардан бири – аввал Мудофаа вазирлиги қошида фуқаро мудофааси ва фавқулодда вазиятлар бошқармасининг, сўнгра эса шу бошқарма негизида Ўзбекистоан Республикаси Президентининг 1996 йил 4 мартдаги ПФ-1378 сонли Фармони билан Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ташкил этилиши бўлди. Фармон билан фавқулодда вазиятларни бартараф этиш, аҳоли ҳаётини ва саломатлигини, моддий ва маънавий қадриятларни муҳофаза қилиш, шунингдек тинчлик ва ҳарбий даврларда фавқулодда вазиятлар вужудга

келганда уларнинг оқибатларини тугатиш ҳамда зарарларини камайтириш соҳасида давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш вазирликнинг асосий вазифаларидан бири деб белгиланди. Аҳоли ва иқтисодиёт объектларини муҳофаза қилишни таъминлашга раҳбарлик қилиш Ўзбекитсон Республикасининг Бош вазирига юклатилган. Фуқаро муҳофазасининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: -аҳолини ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида юзага келадиган хавфлардан ҳимояланиш усулларига ўргатиш; -объектларни ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида юзага келадиган хавфлардан ҳимоялаш ҳаракатлари ва усулларига ўргатиш; -бошқарув, хабар бериш ва алоқа тизимларини ташкил қилиш, ривожлантириш ва доимий шай ҳолатда сақлаб туриш; -иқтисодиёт объектларининг барқарор ишлашини таъминлаш юзасидан чора- тадбирлар комплексини ўтказиш; -аҳолини, моддий ва маданий бойликларни хавфсиз жойларга эвакуация қилиш; -фуқаро муҳофазаси ҳарбий тузилмаларининг шайлигини таъминлаш; -аҳолини умумий ва якка тартибдаги муҳозаланиш воситалари билан таъминлаш; -аҳолининг ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтидаги ёки шу ҳаракатлар оқибатидаги ҳаёт фаолиятини таъминлаш; -радиациявий, кимёвий ва биологик вазият устидан кузатиш ва лаборатория назоратини олиб бориш; -қутқариш ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни ташкил қилиш ва ўтказиш; -ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида зарур кўрган ҳудудларда жамоат тартибини йўлга қўйиш ва сақлаб туриш; -аҳолини ва ҳудудларни муҳофаза қилиш борасида бошқа тадбирларни амалга ошириш.

Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, шаҳарлар ва туманларда Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси ва тегишли ҳудудларнинг ҳокимлари, вазирликлар, идоралар, уюшмалар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларда вазирлар, давлат қўмиталари ва уюшма бошқарув раислари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ҳамда ишлаб чиқариш корхоналари директорлари, раҳбарлари аҳоли ва иқтисодиёт объектлари муҳофаза этишга раҳбар эитиб тайинланадилар. Маҳаллий ҳокимият органларининг Конституциямиз томонидан белгилаган вазифалари қаторига жумладан қуйидагилар киради: -қонунийликни, ҳуқуқий-тартиботни ва фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш; -маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқлар, йиғимларни белгилаш, бюджетдан ташқари жамғармалар ҳосил қилиш; -атроф муҳитни муҳофаза қилиш. Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, шаҳар ва туманларда фавқулодда вазиятлар бошқармалари (бўлимлари)нинг ташкил этилиши ва бошқарма (бўлим) бошлиқларининг ўринбосарлари жойлардаги ўринбосарлари ҳисобланиши аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасининг иш фаолиятини янада мустаҳкамлашда катта аҳамиятга эга бўлди. Фуқаро муҳофазаси махсус тадбирлари бажарилишини таъминлаш ҳамда ушбу мақсадларда куч ва воситаларни тайёрлаш учун республика, вилоят, туман, шунингдек объект фуқаро муҳофазаси хизматлари ташкил этилади. Фуқаро муҳофазаси кучлари ва воситалари таркиби, унинг таркибий тузилиши, шунингдек фуқаро муҳофазаси тузилмалари фаолиятининг бошқа масалалари Ўзбекистон Республикаси фуқаро муҳофазаси бошлиғи томонидан белгилаб қўйилган. Фуқаро муҳофазаси қўшинларининг фаолияти, уларни бутлаш қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади.

1.2.Фуқаро муҳофазаси соҳасида қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Қонунлари Сўнгги йилларда Олий Мажлис томонидан янги асрда аҳолининг хавфсизлигини кафолатловчи, фуқаролар масъулияти ва жамият тараққиётининг хуқуқий заминини белгиловчи бир нечта қонунлар қабул қилинди. “Йўл ҳаракати хавфсизлиги тўғрисида”, “Гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги тўғрисида”, “Одамнинг иммунитет танқислиги вируси билан касалланишининг (ОИВ касаллиганинг) олдини олиш тўғрисида”, “Аҳолини ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида”, “Фуқаро муҳофазаси тўғрисида”, “Қишлоқ хўжалик ўсимликларини зараркунандалар, касалликлар ва бегона ўтлардан ҳимоя қилиш тўғрисида”, “Радиациявий хавфсизлик тўғрисида”, “Терроризмга қариш кураш туғрисида”ги қонунлар шулар жумласидандир. Юқорида санаб ўтилган қонунлар ичида 1999 йил 20 августда қабул қилинган “Аҳолини ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида” ги қонун фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги асосий ҳужжатлардан бири ҳисобланади. Ушбу қонун аҳолини ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодаа вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солади ҳамда фавқулодда вазиятлар рўй бериши ва ривожланишининг олдини олиш, фавқулодда вазиятлар келтирадиган талафотларни камайтириш ва фавқулодда вазиятларни бартараф этишни мақсад қилиб қўяди. Қонунда давлат ҳокимияти ва бошқарувининг барча даражадаги органлари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар томонидан аҳолини ва ҳудудларни фавқулодаа вазиятларда муҳофаза қилишнинг асосий тамойиллари, мақсадлари, вазифалари ва усуллари аниқланиб, мустаҳкамлаб қўйилган. I бўлим “Умумий қоидалар” деб номланиб, ўз ичига 1-5- моддаларни олади. Уларда қонуннинг асосий мақсади, фавқулодда вазиятлар

бўйича асосий тушунчалар, қонун ҳужжатлари, муҳофазанинг асосий тамойиллари ва фавқулодда вазиятларга оид ахборотлар қандай бўлиши лозимлиги кўрсатиб берилган. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишнинг асосий тамойиллари инсонпарварлик, инсон ҳаёти ва соғлигининг устуворлиги; ошкоралик; ахборотнинг ўз вақтида берилиши ва ишончли бўлиши; фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш чораларининг олдиндан кўрилишидан иборат, II бўлимда – “Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишни таъминлаш тизими” (6—14-моддалар) - муҳофаза тизимини ташкил этувчи органлар, уларнинг вазифалари ҳақида сўз юритилади. Фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва бундай вазиятларда ҳаракат қилиш давлат тизими (ФВДТ), Вазирлар Маҳкамаси, Фавқулодда вазиятлар вазирлиги, вазирликлар, идоралар, маҳаллий ҳокимият органларининг ваколатлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг мажбуриятлари белгилаб берилган. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш бўйича махсус ваколатли давлат бошқаруви органи Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг вазифалари 8-моддада келтирилган: -фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш, бундай вазиятларда аҳоли ҳаёти ва соғлигини, моддий ва маданий бойликларни муҳофаза қилиш, шунингдек, фавқулодда вазиятлар оқибатларини бартараф этиш ва зарарни камайтириш юзасидан чора-тадбирлар ишлаб чиқади ҳамда амалга оширади; -аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасида махсус дастурлар ишлаб чиқилиши ва илмий-тадқиқотлар амалга оширилишини ташкил этади; -ўз ваколати доирасида вазирлик ва идоралар, корхона, муассаса ва ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар учун бажарилиши мажбурий бўлган қарорлар қабул қилади; -бошқарув органларининг, аҳолини ва ҳудудларни муҳофаза қилиш кучлари ва воситаларининг фавқулодда вазиятлар шароитида ҳаракат қилишга тайёр бўлишини ташкил этади;

-фавқулодда вазиятларни бартараф этиш кучлари ва воситалари бошқарувини амалга оширади, бошқарув пунктлари, хабар бериш ва алоқа тизимларини тузади; -фавқулодда вазиятлар шароитида авария-қутқарув ишлари ва кечиктириб бўлмайдиган бошқа ишлар ўтказилишини ташкил этади; -аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тадбирлари бажарилиши устидан давлат назоратини амалга оширади; -ишлаб чиқариш ва ижтимоий объектлар бўйича лойиҳалар ва қарорлар юзасидан давлат экспертизаси ўтказилишида иштирок этади; -қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ваколатларни амалга оширади. “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари” деб номланувчи III бўлим қонуннинг асосий бўлими ҳисобланади. Чунки ушбу қонун умуман айни инсонни, унинг ҳаётини, саломатлигини ва шахсий мулкини муҳофаза қилишга қаратилган. Бу бўлимда шахс, жамият ва давлат манфаатлари узвий бирликда кўриб чиқилган. 20-25-моддалар қонуннинг IV бўлимиии ташкил этади. Бу бўлим “Фавқулодда вазиятларни бартараф этиш”га бағишланган бўлиб, фавқулодда вазиятларни бартараф этиш учун зарур бўлган куч ва воситалар, фавқулодда вазиятлар рўй берган зоналар чегараси, қўшимча куч ва воситалар қаердан олинади каби саволларга жавоб беради. “Якунловчи қоидалар” деб номланувчи V бўлим молиявий ва моддий ресурсларнинг заҳираларини барпо этиш ва улардан фойдаланиш тартибини белгилайди. Бу ерда шунингдек аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги қонунни бузганлик учун ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар жавобгар бўлишлари таъкидлаб ўтилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 1999 йил 20 августда қабул қилинган “Аҳолини ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида” ги қонуннинг қабул қилиниши фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш

соҳасида давлат сиёсатини оғишмай амалга ошириш, ҳақиқий хавф-хатар манбаларини ва уларнинг табиатини англаб етиш ҳар бир кишига ўзини юз бериши мумкин бўлган авария, ҳалокат, табиий офатлардан муҳофаза қилинганини сезиш имкониятини бериб, қонун V бўлим 27 та моддалардан иборат. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 2000 йил 26 майда қабул қилинган “Фуқаро муҳофазаси тўғрисидаги” қонун ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш даври масалаларига бағишланган. Ушбу қонун фуқаро муҳофазаси соҳасидаги асосий вазифаларни, уларни амалга оширишнинг ҳуқуқий асосларини, давлат органларининг, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ваколатларини, Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини, шунингдек фуқаро муҳофазаси кучлари ва воситаларини белгилайди. Қонун V бўлим ва 23 моддалардан иборат. I бўлим – “Умумий қоидалар” - бешта моддани ўз ичига олиб, бу моддаларда фуқаро муҳофазасининг асосий тушунчалари, вазифалари, қонун ҳужжатлари, ушбу қонунни бузганлик учун жавобгарлик ва халқаро ҳамкорлик тўғрисида маълумотлар берилган. “Фуқаро муҳофазасига раҳбарлик қилиш, давлат органлари ва ташкилотларнинг фуқаро муҳофазаси соҳасидаги ваколатлари” деб номланган II бўлимнинг асосий мақсади фуқаро муҳофазасига раҳбарликни амалга оширувчи фуқаро муҳофазаси соҳасидаги махсус ваколатли давлат органлари, вазирликлар, идоралар, маҳаллий ҳокимият органлари, ташкилотлар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг вазифалари нималардан иборат деган саволларга жавоб беришдан иборат. Фуқаро муҳофазаси соҳасидаги фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари III бўлимда келтирилган. Фуқаролар ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини амалга ошириш учун фуқаро муҳофазаси соҳасида етарли билимга эга бўлишлари зарур. Шу сабабли ҳам уларни фуқаро муҳофазаси соҳасида ўргатиш 1б- модда билан умумий ва мажбурий деб белгилаб қўйилган.

IV бўлим – “Фуқаро муҳофазаси хизматлари ва кучлари” - фуқаро муҳофазаси тадбирларини амалга ошириш учун зарур хизматлар ва кучлар, тузилмаларнинг таркибини аниқлаб беради. Ва ниҳоят, V бўлим “Фуқаро муҳофазасини молиявий таъминлаш. Фуқаро муҳофазаси объектлари ва мол–мулки” деб номланган. Бу бўлимда фуқаро муҳофазасини молиялаш, фуқаро муҳофазаси қўшинларининг асосий фондлари, объектлари ва мол-мулки масаласи кўриб чиқилган. Маълумки, республикамизда мавжуд бўлган гидротехника иншоотларида авария, ҳалокат юз бергудек бўлса, аҳоли ва ҳудудларимизга маълум микдорда хавф туғдириши мумкин. Шу сабабли Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг XV сессиясида, яъни 1999 йил 20 августда қабул қилинган қонунлардан бири “ Гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги тўғрисида” деб номланди. Қонун 15 моддадан иборат. Ушбу қонуннинг мақсади гидротехника иншоотларини лойиҳалаштириш, қуриш, фойдаланишга топшириш, уларни реконструкция қилиш, консервациялаш ва тугатишда хавфсизликни таъминлаш бўйича фаолиятни амалга оширишда юзага келадиган муносабатларни тартибга солишдан иборат. Қонунда гидротехника иншоотлари, фойдаланувчи ташкилот, фавқулодда вазият, гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги, хавфсизлик декларацияси, хавфсизлик мезонлари, гидротехника иншооти авария хавфининг йўл қўйиладиган даражаси каби тушунчаларга таъриф берилган. Бундан ташқари қонунда Вазирлар Маҳкамаси, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ваколатлари кўрсатиб берилган ҳамда гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги устидан давлат назорати ҳақида сўз юритилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги катта ва алоҳида муҳим сув хўжалиги объектларининг техник ҳолатини ҳамда бехатар ишлашини назорат қилиш давлат инспекцияси гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги устидан давлат назоратиии амалга оширувчи

махсус ваколатли орган ҳисобланади. Гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузишда айбдор бўлган шахслар қонунда белгиланган тартибда жавобгар бўлишлари алоҳида белгилаб қўйилган (15-модда). Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 2000 йил 31 августда қабул қилинган “Радиациявий хавфсизлик тўғрисида” ги қонун алоҳида ўрин тутади. Ушбу қонуннинг мақсади радиациявий хавфсизликни, фуқаролар ҳаёти, соғлиги ва мол-мулки, шунингдек, атроф муҳитни ионлаштирувчи нурланишнинг зарарли таъсиридан муҳофаза қилишни таъминлаш билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишдан иборат. Фавқулодда вазиятлар ичида ўзининг келтирадиган кулфатлари билан радиациявий авариялар алоҳида ажралиб туради. Бошқа турдаги фавқулодда вазиятларнинг инсон соғлигига келтирадиган зарари тезда кўзга кўринмайди. Шунинг учун ушбу қонун аҳоли ҳаёти ва саломатлигини муҳофаза қилишда муҳим ўрин тутади. Ушбу қонун V бўлим ва 28 модадан иборат бўлиб, уларда асосий тушунчаларга таъриф берилган, радиациявий хавфсизликни тартибга солиш, радиациявий хавфсизликни таъминлашга қўйиладиган талаблар, радиациявий авария содир бўлганда радиациявий хавфсизликни таъминлаш каби масалалар кўриб чиқилган. Қонуннинг I бўлимида ушбу қонуннинг мақсади, қонунда қўлланиладиган асосий тушунчалар, радиациявий хавфсизликни таъминлашнинг асосий тамойиллари, фуқароларнинг радиациявий хавфсизликни таъминлашдаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари, фуқароларнинг ижтимоий муҳофазаси масалаларига ўрин берилган. Иккинчи бўлим “Радиациявий хавфсизликни таъминлаш соҳасини тартибга солиш” деб номланади ва радиациявий хавфсизликни таъминлаш соҳаси давлат томонидан қандай тартибга солинади, назорат қандай олиб борилади, давлат экспертизаси қандай бўлади каби саволларга жавоб беради. Радиациявий хавфсизликни таъминлаш соҳасидаги давлат назоратини саноатда ва кончиликда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш

агентлиги, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Ўзбекистон Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси ва Ўзбекистон Республикаси давлат божхона қўмитаси амалга оширади (8-модда). “Радиациявий хавфсизликни таъминлашга доир талаблар” III бўлимда (12-22-моддалар) келтирилган. Бўлимда табиий радионуклидлар таъсир этиш чоғида, озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришда ҳамда ичимлик сувидан фойдаланишда, тибиий рентгенорадиологик муолажалар ўтказилганда хавфсизликни таъминлаш тартиблари ёритиб берилган. “Радиациявий авария содир бўлганда радиациявий хавфсизликни таъминлаш”ни IV бўлимдаги 23-25-моддалар баён этади. Бу бўлимда фуқаролар ва атроф муҳит радиациявий авариялардан муҳофаза қилинишлари шартлиги (23-модда) билдирилган ва ионлаштирувчи нурланиш манбаларидан фойдаланувчининг авария содир бўлган пайтдаги мажбуриятлари (24-модда) келтирилган. V бўлим – “Якуний қоидалар” халқаро шартномалар, низоларни ҳал этиш ва қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарликка бағишланган. Охирги вақтларда юзага келган айрим вазиятлар республикамиз ҳудудида террористик ҳаракатлар ҳам содир бўлиши мумкинлигини кўрсатиб берди. Республикамиз ҳукумати аҳоли хавфсизлигини таъминлаш учун 2000 йил 15 декабрда “ Терроризмга қарши кураш тўғрисида” махсус қонунни қабул қилди. Қонуннинг мақсади терроризмга қарши кураш соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат бўлиб, асосий вазифалари этиб шахс, жамият ва давлатнинг терроризмдан хавфсизлигини таъминлаш, давлатнинг суверенитетини ва ҳудудий яхлитлигини қимоя қилиш, фуқаролар тинчлиги ва миллий тотувликни сақлашдан иборат. Қонун “Умумий қоидалар”, “Давлат органларининг терроризмга қарши кураш соҳасидаги ваколатлари”, “Террорчиликка қарши операциянинг ўтказилиши”, “Террорчилик ҳаракати оқибатида етказилган зарарни қоплаш ва жабрланган шахсларнинг ижтимоий реабилитацияси” ҳамда “Терроризмга

қарши курашда иштирок этаётган шахсларнинг ҳуқуқий ва ижтимоий қимояси” деб номланувчи V бўлимдан иборат бўлиб, 31 моддани ўз ичига олади. Терроризмга қарши курашни амалга оширишда давлат бошқарув органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролар кўмаклашишлари зарурлиги 6- моддада белгилаб берилган. Терроризмга қарши курашишни Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизмати, Ички ишлар вазирлиги, Давлат чегараларини ҳимоя қилувчи қўмита, Давлат божхона қўмитаси, Мудофаа ҳамда Фавқулодда вазиятлар вазирлиги амалга оширади (8-модда). Жумладан, Фавқулодда вазиятлар вазирлиги фавқулодда вазиятлардан аҳолини муҳофаза қилиш, террорчилар ҳаракат қилаёттан зонада жойлашган алоҳида муҳим, тоифаланган ва бошқа объектлар барқарор ишлашини, шунингдек террорчилик оқибатларини тугатиш юзасидан вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ва маҳаллий давлат Ҳокимияти органларининг фаолиятини мувофиқлаштиради ҳамда тадбирлар ўтказади ҳамда қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ваколатларни амалга оширади (14-модда). “Хавфли ишлаб чиқариш объектларини саноат хавфсизлиги тўғрисида ” 2006 йил 28 сентябрь қабул қилинган.23 моддадан иборат бўлиб, мақсади хавфли ишлаб чиқариш объектларининг саноат хавфсизлиги соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. Республикамиз ҳукумати томонидан Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ташкил топган кундан эътиборан аҳоли хавфсизлигини кафолатловчи, фуқаролар масъулияти ва жамият тараққиётининг ҳуқуқий заминини белгиловчи бир қанча раҳбар ва меъёрий ҳужжатлар қабул қилиндики, улар ўз навбатида фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги фаолиятни ойдинлаштириб беришга қаратилгандир. Бу ҳужжатлар жумласига Ўзбекистон Ресдубликаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва

фавқулодда вазиятлар вазирининг қабул қиладиган ташкилий кўрсатмалари ҳам киради. Фуқаро муҳофазаси соҳасида қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан қабул қилинган Қарорлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 11 апрелда қабул қилинган 143-сонли “ Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг фаолиятини ташкил этиш масалалари тўғрисида” ги қарорида Ўзбекистон Республикаси Фавқулодад вазиятлар вазирлиги тўғрисидаги Низом ва унинг тузилмаси тўғрисида сўз юритилган. Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги авариялар, ҳалокатлар ва табиий офатлар туфайли вужудга келган фавқулоддд вазиятларнинг олдини олиш ва уларнинг оқибатларини бартараф этиш соҳасидаги ишларга раҳбарликни ҳамда уларни мувофиқлаштириб бориш ишларини амалга оишрувчи давлат бошқаруви органи ҳисобланади. Вазирлик таркибида Вазир (ҳайъат раиси), лавозими бўйича вазир ўринбосарлари, вазирликнинг ҳамда унга қарашли корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг, шунингдек, бошқа вазирликлар ва идораларнинг раҳбар ходимлари бўлган 9 кишидан иборат ҳайъат тузилган. Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ваколатига киритилган муҳим муаммоларга оид тавсияномаларни кўриб чиқиш ва тайёрлаш учун илмий- техника кенгаши ташкил этилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 23 декабрда қабул қилинган 558-сонли “ Ўзбекистон Республикаси фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими (ФВДТ) тўғрисида” ги қарори. ФВДТ бошқарув органлари, республика ва маҳаллий ҳокимият органларини, аҳоли ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш масалаларини ҳал этиш ваколатига кирадиган корхоналар ва муассасаларнинг куч ва воситаларини бирлаштиради ҳамда фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва бартараф

этиш соҳасидаги тадбирларни ташкил этиш ва амалга ошириш, улар юзага келганда аҳоли хавфсизлигини, атроф-табиий муҳитни муҳофаза қилиш ҳамда тинчлик ва ҳарбий даврда давлат иқтисодиётига зарарни камайтиришни таъминлашга мўлжалланган. Қарорда ФВДТнинг вазифалари, таркибий тузилмаси, ФВДТ раҳбар ва кундалик бошқарув органлари, куч ва воситалари, молиявий ва моддий ресурслар заҳиралари, хабар бериш, алоқа, бошқарув тизимлари, фаолият режимлари кенг, аниқ ва равшан ёритиб берилган. ФВДТ бошқарув органларининг республика, маҳаллий ва объектлар даражасидаги вазифалари белгиланган. Қарорга ФВДТ функционал қуйи тизимини ташкил этувчи вазирлик ва идоралар рўйхати илова қилинган бўлиб, улардан ҳар бирининг фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги функциялари келтирилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 октябрдаги 455-сонли “Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятларнииг таснифи тўғрисида”ги қарорида мамлакатимиз ҳудудида содир бўлиши мумкин бўлган барча фавқулодда вазиятлар келиб чиқиш характерига ва ўлчамларига кўра таснифлаб берилган. Фавқулодда вазиятлар характерига кўра табиий, техноген ва экологик ҳамда ўлчамига кўра локал, маҳаллий, республика ва трансчегара фавқулодда вазиятларга бўлинади. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тизимида кадрлар тайёргарлиги масаласи муҳим ўрин тутади. Аҳолини ва раҳбарлар таркибини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга тайёрлаш масалалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 20 октябрда қабул қилинган “ Ўзбекистон Республикаси аҳолисини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга тайёрлаш тартиби тўғрисида” ги 427-сонли қарорида баён қилиб берилган. Ўзбекистон Республикаси фуқароларини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга тайёрлаш мулкчилик шаклларидан қатъий назар

корхоналарда, муассасаларда ва ташкилотларда, шунингдек яшаш жойида уларнинг ёшлари ва ижтимоий гуруҳлари бўйича ўтказилиши лозим. Фавқулодда вазиятларда ҳаракат қилиш бўйича тайёргарликдан ўтган фуқароларимиз муҳофазаланишнинг қоидаларини, биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш усулларини, жамоа ва якка тартибдаги муҳофаза воситаларидан фойдаланиш қоидаларинй билишлари зарур. Аҳолини фавқулодда вазиятларда муҳофаза қилишга тайёрлаш учун Фавқулодда вазиятлар вазирлиги бир нечта вазирликлар - Халқ таълими вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан биргаликда фаолият кўрсатишиб келмоқда. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги билимлар аҳоли ўртасида кенг ташвиқот қилиниши, ўқув дастурлари ишлаб чиқилиши, ўқув қўлланмалари, дарсликлар тайёрланиши талаб этилади. Тайёргарлик ишларини олиб боришни самарали ташкил этиш мақсадида ҳар бир ўқув йилига ташкилий кўрсатмалар қабул қилинади. Унда умумий ўрта таълим муассасалари, касб-ҳунар коллежлари, академик лицейлар, олий ўқув юртлари, корхона, ташкилот ва муасссасаларда, шунингдек аҳоли манзилгоҳларида алоҳида дастур асосида тайёргарлик ишлари олиб борилиши зарурлиги таъкидланиб, ўрганилиши лозим бўлган мавзуларнинг тахминий рўйхатлари келтирилади. Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ташкил топгунга қадар ҳам аҳоли саломатлигини таъминлаш, аҳоли ва ҳудудллрни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш масалаларига катта ахамият берилган. Бу борада республикамиз ҳукумати томонидан бир нечта қарорлар қабул қилинган. Улардан бири Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 1994 йил 12 апрелда қабул қилган “ Тошқин, сел оқимларини оқизиб юбориш ва кўчки ҳодисалари билан боғлиқ бўлган ҳалокатли оқибатларнинг олдини олиш ҳамда уларни бартараф этиш чора-тадбирлари тўррисида ”ги 201- сонли қароридир. Маълумки, ҳар йили сел, тошқин, ўпирилиш ва кўчкилар туфайли юзага

келадиган фавқулодда вазиятлар катта вайронагарчиликларга сабаб бўлади, республика иқтисодиётга жиддий зарар етказилади, баъзан эса одамларнинг ўлимига сабаб бўлади. Сел, тошқин оқимларини талафотсиз оқизиб юбориш, кўчки ҳодисаларининг олдини олиш ва уларнинг оқибатларини бартараф этиш мақсадида жойларда табиий офатларнинг олдини олиш ва уларнинг оқибатларини тугатиш, шунингдек, одамларнинг тўлиқ хавфсизлигини таъминлаш бўйича ишларни ташкил этиш учун шахсий жавобгарлик вилоятлар, шаҳарлар, туманлар ҳокимлари, вазирликлар, идоралар, корхоналар ва ташкилотлар раҳбарларининг зиммасига юкланади. Бундай хусусиятли фавқулодда вазиятлар ҳар йили такрорланиб туришини ҳисобга олиб Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси шу мазмунда бир қатор қарорлар қабул қилган. 2001 йилнинг 16 мартидаги 132- сонли ва 2002 йилнинг 26 мартидаги 96-сонли, 2003 йилнинг 7 мартидаги 124-сонли қарорлар шулар жумласидандир. Жойлардаги имкониятлардан бири-муқобил хизматчилар ҳисобига ихтиёрий авария-қутқарув тузилмаларини ташкил қилиш, уларни зарур кийим-кечак, асбоб-ускуналар билан таъминлаш ва умуман молиявий, моддий-техник заҳираларни тўплаш ишларини ташкил қилиш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. Ҳал қилинмаган муаммолар қаторига: -кўчки ва тошқин хавфли ҳудудларидан аҳолини кўчириш; -сел келиши ҳолатларини олдиндан билиш; - хавфли жойларда янги қурилишга йўл қўймаслик; - раҳбар ходимларни ва аҳолини фавқулодда вазиятларга тайёрлаш ва шу шароитларда хавфли жойларда яшаётган аҳолимизни ижтимоий муҳофаза қилиш мақсадида суғурта тизимларидан тўла даражада фойдаланиш муаммолари киради. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йилнинг 18 январида қабул қилган 32-сонли “ Ўзбекистон Республикасида одамлар ва ҳайвонларнинг қутуриш касаллигига қарши курашни кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида ”ги қарори ушбу мақсадларда самарадорликни

ошириш, шунингдек аҳоли яшаш жойларида ит, мушук ва бошқа уй ҳайвонларини сақлашни тартибга солиш мақсадида қабул қилинган. Қаровсиз қолган ит, мушук ва бошқа ҳайвонларни тутиш ҳамда қириб ташлаш ва уларни тайёрлов ташкилотларига фойдаланиш учун етказиб бериш вазифаси шаҳарларда -Ўзбекистон Республикаси Коммунал хизмат кўрсатиш вазирлигига, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашига, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларига ҳамда Ўзбекистон Республикаси Коммунал хизмат кўрсатиш вазирлигининг жойлардаги корхоналарига, қишлоқ жойларда - Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигига, унинг ветеринария хизмати органларига, ўзини-ўзи бошқаришнинг маҳалла, овул ва шаҳарча органлари (фуқаролар йиғини)га юклатилади. “Оммавий тадбирларни ўтказиш қоидаларни тасдиқлаш тўғрисида” 2003 йил 13 январ, 15-сонли . Ўзбекистон Республикаси ҳудудида оммавий тадбирлар ўтказилиши пайтида жамоат хавфсизлигини таъминлаш ва тартибни муҳофаза қилиш мақсадида қабул қилинган. Давлат стандартлари . Ўзбекистон Республикаси аҳолисини ва иқтисодиёт объектларини табиий ҳамда техноген хусусиятли турли ҳалокатлардан муҳофаза қилиш борасида олиб борилаётган кенг кўламли тадбирлар орасида ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва қаётга тадбиқ этиш ҳозирги куннинг энг долзарб масалаларидан биридир. Мана шундай муҳим ҳужжатлардан бири Давлат стандартлари ҳисобланади. Давлат стандартлари ташкилотлар, муассасалар, идоралар ва илмий даргоҳларда иш юритиш, амалда қўллаш бўйича фавқулодда вазиятларнинг ягона тизимига асос яратади. Фуқаро муҳофазаси институти ходимлари томонидан бир нечта стандартлар тайёрланган: 1. ”Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Асосий тушунчаларнинг атамалари ва таърифлари”. 2. “Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Табиий фавқулодда вазиятлар. Атамалар ва таърифлар”.

3. “Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Техноген фавқулодда вазиятлар. Атамалар ва таърифлар”. 4. “Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Фавқулодда вазиятлар мониторинги ва башоратлаш. Атамалар ва таърифлар”. 5. “Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Фавқулодда вазиятлар мониторинги. Асосий қоидалар”. 6. “Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Техноген фавқулодда вазиятлар манбалари. Шикастловчи омиллар ва улар кўрсаткичларининг таснифи ва номенклатураси”. 7. “Фавқулодда вазиятларда хавфсизлик. Табиий фавқулодда вазиятлар манбалари. Шикастловчи омиллар. Шикастловчи таъсир кўрсаткичларининг номенклатураси”. Барча давлат ва нодавлат ташкилотлари жорий ҳужжатларини ишлаб чиқилган стандарт талаблари асосида мувофиқлаштиришлари ва уларга таяниб иш юритишлари талаб қилинади. Шундай қилиб, фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш ҳамда фуқаро муқофазасининг ҳуқуқий асосини ташкил этувчи ҳужжатлар билан танишиб чиқдик. Бу ҳужжатлар талабларини чуқур билмасдан туриб фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тадбирларини самарали амалга ошириб бўлмайди. Ҳар бир раҳбар ходим, ҳар бир фуқаро муҳофазаси бўйича мутахассис бу ҳужжатларни билиб, ўрганибгина қолмай, зарур бўлган вазиятларда улардан келиб чиқадиган талабларни амалда қўллай билиши ҳам лозимдир. 1.3.Ўзбекистон Ресупбликаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг фуқаро муҳофазасига оид меъёрий ҳужжатлари Ўзбекистон Республикаси аҳолисини тошқин сувлари, сел оқимлари ва кўчки ҳодисалари билан боғлик табиий тусдаги фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш мақсадида 2006 йил 15 февралида “ Аҳоли ва ҳудудларни

сел тошқинлари ва кўчки ҳодисалари билан боғлик фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш бўйича кечиктириб бўлмайдиган чора- тадбирларни амалга оширилиши тўғрисида масъул ходимлар учун Йўриқнома ” ишлаб чиқилган. Ушбу йўриқномада вилоятларга бириктирилган Ҳукумат комиссияси аъзолари вилоятлар ҳокимлари, тегишли вазирлик ва ва идораларнинг вакиллари билан биргаликда жойлардаги энг хатарли ҳудудларда (маҳаллаларда) аҳолини жалб қилган ҳолда ҳудудий тошқинларга қарши комиссияларнинг мажлисларини ўтказишни, хавфли жойларда яшайдиган аҳолига ёзма огоҳлантириш беришни, лозим топилса аҳолидан ёзма тилхат олиниб, тегишли баённомалар расмийлаштирилгандан кейин, туман ва вилоятлар миқёсида тадбирлар ўтказилиб, шундан кейин тегишли қарорлар қабул қилишни таъминлашни лозимлиги ва бундан ташқари ёғин-сочин мавсумини бехатар ўтказиш борасида яна қандай тадбирлар ташкил қилиниши ва ўтказилиши мукаммал баён қилинган. Ўзбекистон Республикаси аҳолиси ва ҳудудларни табиий ва техноген тусдаги фавқулодда вазиятлар содир бўлганида ёки содир бўлиш эҳтимоли туғилганида аҳолини хавфсиз жойларга вақтинчалик ҳамда доимий эвакуация қилишни янада такомиллаштириш мақсадида 2006 йил 8 ноябрида “Табиий ва техноген тусдаги фавқулодда вазиятлар туғилганда аҳолини эвакуация қилиш бўйича Тавсиянома” ишлаб чиқилган. Ҳозирги кунга келиб бутун жаҳонда, шу жумладан республикамизда табиий ва техноген тусдаги фавқулодда вазиятларнинг кескин ортиб бориши, уларнинг кўламларини ўзгаришини назарга олган ҳолда ушбу Тавсияномада ФВДТ ва Фуқаро муҳофазасининг барча тузилмалари ходимларининг республика аҳолисини табиий офат балоларидан ва бошқа хавфлардан муҳофаза қилиш борасида масъулияти ошиб бораётганлиги, аҳолини хавфсиз жойларга эвакуация қилиш тадбирларининг ҳозирги замон талабларига мос келадиган даражада ташкил этишлари, бунинг учун қандай тадбирларни ташкил қилиш ва ўтказиш лозимлиги баён қилинган.

“Аҳоли ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонуннинг қабул қилиниши фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасида давлат сиёсатини оғишмай амалга ошириш, ҳақиқий хавф-хатар манбаларини ва уларнинг табиатини англаб етиш ҳар бир кишига ўзини юз бериши мумкин бўлган авария, ҳалокат, табиий офатлардан муҳофаза қилинганини сезиш имкониятини беради. Шу қонун талабларини бажариш ҳамда республика аҳолисини фавқулодда вазиятлардан огоҳ этиш тадбирларининг янада ижобий томонга ўзгартириш мақсадида 2006 йилда вазирлик томонидан “Фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва ҳаракат қилиш режалари мазмуни ва тизими тўғрисида Тавсиянома” ишлаб чиқилди. Тавсиянома ФВДТ ва Фуқаро муҳофазасининг барча тузилмаларига фавқулодда вазиятларга тўғри баҳо бериш, уларнинг оқибатларини иложи борича камайтириш, содир бўлган офат ёки фавқулодда вазиятни башоратлаш, талофатларини олдини олишни усуллари борасидаги билимларни янада чуқурлаштириш, ишлаб чиқариш корхонари, завод- фабрикаларда, иқтисодиёт объектларида ва иқтисодиётимизнинг бошқа объектларида фавқулодда вазиятларни содир этилишини камайтириш учун яна қандай қўшимча тадбирлар ўтказилиши, катта авариялар, ҳалокатлар, табиий офатларда тўғри ҳаракат қилиш йўллари тўғрисида тузилган. Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг Тошкент шаҳар бошқармаси томонидан 2002 йилда “Фуқаро муҳофазасининг ҳимоя иншоотларини сақлаш Йўриқномаси” ишлаб чиқилган. Ўзбекистон Республикасининг 1999 йил 20 август куни қабул қилган “Аҳоли ва ҳудудларни табиий ва техноген тусдаги фавқулодда вазиятлардан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Қонунининг 11-моддасида “Корхона, бирлашма, ишлаб чиқариш объектлари аҳолини фавқулодда вазиятлардан ҳимоя қилиш мақсадида муҳандислик ҳимоя иншоотларини олдиндан қурилишини таъминлашлари ва доимий шай ҳолатга келтиришни лозим” деб кўрсатилган. Қонунда ёзилган мазкур талабларни лозим даражада бажарилишини

таъминлаш ҳамда ҳимоя иншоотларини замонавий жиҳозлаш, уларнинг янада ҳимоявий мустаҳкамлик қудратини ошириш ва махсус жиҳозлар билан таъминлашнинг меъёрлари ушбу йўриқномада мукаммал ёритиб берилган. Содир бўлаётган фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва оқибатларини бартараф этиш, йирик авариялар, фалокатлар талофатларини камайтириш, иқтисодиёт объектларини барқарор ишлашини таъминлаш ҳамда республика аҳолиси ва ҳудудларини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш борасида Ўзбекистон Республикаси томонидан қабул қилинган Қонунлар ва меъёрий ҳужжат талабларини бажаришни таъминлашни ташкил этиш ва олиб боришни янада такомиллаштириш борасида 2006 йилда Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг Аҳоли ва ҳудудларни ҳимоя қилиш бошқармаси томонидан “Ишлаб чиқариш ва иқтисодиётнинг сув хўжалиги объектларида хавфсизлик декларациянинг асосий талабларига Йўриқнома” си ишлаб чиқилди. Йўриқномада хавфсизлик декларациясининг асосий вазифаларидан : -аҳоли ва ҳудудларни содир бўлиши мумкин бўлган фавқулодда вазяитлардан ҳимоя қилиш; -объектларнинг барқарорлигини таъминлашда хавфсизлик чора- тадбирларига қаттиқ риоя қилишни назорат қилиш; -фавқулодда вазиятларни бартараф этишга мўлжалланган махсус заҳира базаларини тўғри яратилишига баҳо бериш; -фавқулодда вазият содир бўлиш эҳтимоли мавжуд объект ва ҳудудларда ишловчилар ва аҳолини ишончли алоқа воситалари билан таъминлаш ва хабарлаш тизимини такомиллаштириш; - объектни фавқулодда вазиятлар оқибатларидан хавфсизлигини янада ошириш борасида чора-тадбирлар ишлаб чиқиш ва тадбиқ қилиш ва бошқа тадбирлар мажмуига алоҳида тўхталиб ўтилган. Фуқаро муҳофазасига оид қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг қонунлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ҳамда Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг бу борадаги меъёрий ҳужжатлари,

кўрсатмалари нафақат аҳолини турли нохуш вазиятлардан муҳофаза қилиш, балки Ватанимиз ҳудудларини муҳофазалаш, соғломлаштириш, муқаддас заминни асраб-авайлашдаги ижтимоий муносабатларни тартибга солиб, рўй бериши мумкин бўлган фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш, башоратлаш, талофатларини камайтириш ва содир бўлган нохуш вазиятлар оқибатларини бартараф этиш йўлларини ҳуқуқий белгилаб беради. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, аҳоли ва ҳудудларни турли офатлардан муҳофаза қилиш, хавфсизлигини таъминлаш биргина вазирлик ёки битта соҳанинг муаммоси бўлиб қолмай, у умумхалқ муаммоси бўлиб, эзгу мақсадларга эришишда аҳолининг барча қисми ёппасига ҳаракат қилиши лозим. 1.4.Ўзбекистонда фуқаро муҳофазасини ташкил этишнинг умумий тамойиллари Фуқаро муҳофазаси - ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида юзага келадиган хавфлардан Ўзбекистон Республикаси аҳолисини, ҳудудларини, моддий ва маданий бойликларини муҳофаза қилиш мақсадида ўтказиладиган тадбирларнинг давлат тизими. Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси тузилмалари асосига қуйидаги тамойиллар киритилган: -ҳудудий тамойил: Ўзбекистон Республикаси маъмурий бўлинишига қараб, вилоятлар, шаҳарлар, туманларда фуқаро муҳофазаси бўлимларининг ташкил этилиши; -ишлаб чиқариш тамойили: вазирликлар, давлат қўмиталари, трестлар, коорпарациялар, компаниялар, ассосациялар, ташкилотлар ва корхоналарда фуқаро муҳофазаси бўлимларининг ташкил этилиши. Фуқаро муҳофазаси бўйича умумий раҳбарликни Ўзбекистон Республикаси Бош Вазири олиб боради.

Фуқаро муҳофазасининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: -аҳолини ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида юзага келадиган хавфлардан ҳимояланиш усулларига ўргатиш; -объектларни ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида юзага келадиган хавфлардан ҳимояланиш усулларига тайёрлаш; -бошқарув, хабар бериш ва алоқа тизимларини ташкил этиш, ривожлантириш ва доимий шай ҳолатда сақлаб туриш; -иқтисодиёт объектларининг барқарор ишлашини таъминлаш юзасидан тадбирлар комплексини ўтказиш; -аҳолини, моддий ва маданий бойликларни хавфсиз жойларга эвакуация қилиш; -фуқаро муҳофазаси ҳарбий тузилмаларини шайлигини таъминлаш; -аҳолини умумий ва якка муҳофазаланиш воситалари билан таъминлаш; -аҳолини ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатидаги ҳаёт фаолиятини таъминлаш; -радиацион, кимёвий ва биологик вазият устидан кузатув ва лаборатория назорати олиб бориш; -қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни ўтказиш; -ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида зарар кўрган ҳудудларда жамоат тартибини йўлга қўйиш ва сақлаб туриш; -аҳолини ва ҳудудларни муҳофаза қилиш юзасидан бошқа тадбирларни амалга ошириш. Ўзбекистон Республикаси фуқаро муҳофазасини бошқариш Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигига топширилган. Қорақалпоғистон Репсубликаси, вилоятлар, туманлар, шаҳарлар ҳудудларида фуқаро муҳофазасига раҳбарлик қилишни тегишли лавозимига кўра фуқаро муҳофазаси бошлиғи бўлган Қрақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши раиси, вилоятлар, туманлар ва шаҳарлар ҳокимлари амалга оширади.

Вазирликлар, идоралар ва ташкилотларда фуқаро муҳофазасига раҳбарлик қилишни уларнинг лавозимига кўра мазкур органлар ва ташкилотлар фуқаро муҳофазаларининг бошлиқлари бўлган раҳбарлари амалга оширадилар. Фуқаро муҳофазаси бошлиғи ўз ваколатлари доирасига қуйидаги ҳуқуқларга эга: -фуқаро муҳофазасининг тегишли режаларини амалга жорий этиш; -аҳолини, моддий ва маданий бойликларни хавфсиз жойларга эвакуация қилиш тўғрисида қарорлар қабул қилиш; -фуқаро муҳофазаси бўйича тегишли директивалар, буйруқлар, қарорлар ва фармойишлар чиқариш; -ўз тасарруфидаги ҳудудлар ҳамда ташкилотларнинг кучлари ва воситаларини фуқаро муҳофазаси соҳасидаги тадбирларни ўтказишга жалб этиш; -қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ваколатларни амалга ошириш. Фуқаро муҳофазаси бошлиқларининг аҳоли ва ҳудудларни замонавий қирғин воситалари қўлланиши оқибатларидан муҳофаза қилиш ва фуқаро муҳофазаси соҳасидаги тадбирларни амалга оширишга оид ҳаракатларни мувофиқлаштириш тегишли ҳудудлар, тармоқлар ва ташкилотларнинг фуқаро муҳофазаси бошлиқлари зиммасига юкланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг фуқаро муҳофазаси соҳасидаги ваколатлари. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси: -фуқаро муҳофазасини ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг асосий йўналишларини, уларнинг молиявий ва моддий техника таъминоти тартибини тасдиқлайди; -тинчлик даврида ва уруш даврида давлат иқтисодиёти фаолият кўрсатиши барқарорлигини таъминлаш тадбирларини ишлаб чиқилишига ва ўтказилишига раҳбарлик қилади; -ҳудудларни уларда яшаётган аҳоли сонига ва давлат иқтисодиётида

муҳим рол ўйновчи ёки аҳоли хавфсизлигига таъсир кўрсатувчи ташкилотлар мавжудлигига кўра фуқаро муҳофазаси бўйича гурҳларга, шунингдек ташкилотларни давлат иқтисодиётидаги роли ёки аҳоли хавфсизлиги таъсирига кўра фуқаро муҳофазаси бўйича тоифаларга киритиши тартибини белгилайди; -ҳимоя иншоотларини ва фуқаро муҳофазасини бошқа объектларини барпо этиш тартибини, шунингдек якка муҳофазаланиш воситалари, моддий- техника, озиқ-овқат, тиббий ва бошқа хил воситалар заҳираларини тўплаш ва улардан фойдаланиш шартларини белгилайди; -давлат органлари ва ташкилотларнинг фуқаро муҳофазаси соҳасидаги фаолияти устидан назоратни амалга оширади. Вазирликлар ва идораларнинг фуқаро муҳофазаси соҳасидаги ваколатлари. Вазирликлар ва идоралар: -фуқаро муҳофазасининг тегишли режаларини ишлаб чиқарадилар ва уларнинг амалга оширилишига раҳбарлик қиладилар; -ходимларни замонавий қирғин воситаларидан ҳимояланиш усулларига ва уруш даври шароитидаги ҳаракатларига тайёрланиши усулларини ўргатилишини ташкил этадилар; -замонавий қирғин воситалари таҳдид солганда ва қўлланилганда тармоқ ходимларини муҳофаза қилиш тадбирларини амалга оширадилар; -уруш даврида тармоқ ва иқтисодиёт объектларини барқарор ишлашини таъминлаш тадбирларини ишлаб чиқадилар ва амалга оширадилар; -ташкилотларни хавфсиз зоналарга эвакуация қилиш режаларини ишлаб чиқилиши ва амалга оширилишини ташкил этадилар; -фуқаро муҳофазаси моддий – техника, тиббий ва бошқа воситалар заҳираларини яратадилар ҳамда уларнинг тўпланиши, сақланиши, янгилаб борилиши ва қўлланишга шай ҳолатда сақлаб турилиши устидан назоратни амалга оширадилар;

-тармоқ фуқаро муҳофазаси соҳасида маҳаллий давлат ҳокимияти органлари билан ўзаро ҳамкорлик қиладилар; -объектнинг фуқаро муҳофазаси аҳволи бўйича белгиланган тартибда ахборот тақдим этадилар; -хабар бериш тизимини, умумий ва якка тартибда муҳофазаланиш воситаларини вужудга келтирадилар ҳамда уларни доимий шай ҳолатда сақлайдилар; -фуқаро муҳофазаси ҳолатини назорат қилиб борадилар; -қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа тегишли ваколатларни амалга оширадилар. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг фуқаро муҳофазаси соҳасидаги ваколатлари. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари: -фуқаро муҳофазаси режаларини ишлаб чиқадилар ва уларнинг тегишли ҳудудда амалга оширилишига раҳбарлик қиладилар; -тегишли ҳудуддаги ташкилотлар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари томонидан фуқаро муҳофазаси тадбирларининг бажарилишини ташкил этадилар ва назорат қилиб борадилар; -фуқаро муҳофазаси кучлари ва воситалари тайёрланишини ҳамда шай ҳолатда сақлаб турилишини таъминлайдилар; -ташкилотлар раҳбарлари ва аҳолининг замонавий қирғин воситалари қўлланилган пайтдаги ҳимояланиш усулларига ўргатилишини ташкил этадилар; -замонавий қирғин қуроллари қўлланилган шароитда аҳоли ҳаёт фаолиятининг таъминланишини кафолатловчи фуқаро муҳофазасига оид мол-мулк, моддий-техника, озиқ-овқат, тиббий ва бошқа хил заҳиралар ҳажмларини белгилайдилар ҳамда уларнинг тўпланиши, сақланиши, янгилаб борилиши ва шай ҳолатда сақлаб турилиши учун жавоб берадилар; -уруш даврида, идоравий бўйсинишидан қатъий назар, ташкилотларнинг барқарор ишлашини таъминлаш тадбирларини ташкил

этадилар амалга оширадилар; -фуқаро муҳофазаси соҳасида ахборот йиғиш ва алмашиниши, шунингдек замонавий қирғин воситаларининг қўлланилиш таҳдид ёки қўлланилганлиги тўғрисида аҳолини ўз вақтида хабардор қилинишини таъминлайдилар; -аҳолини эвакуация қилиш ва бўлиб-бўлиб жойлаштиришга, унинг хавфсиз зоналарга ўрнашиб олинишига тайёргарлик кўриш ҳамда шу ишларни ташкил этиш, даволаш муассасалари ва бошқа ташкилотлар ишини йўлга қўйиш тадбирларини амалга оширадилар; -қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни ташкил этадилар ва амалга оширадилар, ўз тасарруфидаги ҳудуддда жамоат тартибини сақланишини таъминлайдилар; -қонун ҳужатларига мувофиқ бошқа тегишли ваколатларни амалга оширадилар. Ташкилотлар фуқаро муҳофазаси соҳасидаги ваколатлар. Ташкилотлар ўз ваколатлари доирасида: -фуқаро муҳофазаси тадбирларини режалаштирадилар ва амалга оширадилар; -уруш даврида барқарор ишлашни таъминлаш тадбирларини амалга оширадилар; -ўз ходимларини ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш пайтида ёки шу ҳаракатлар оқибатида вужудга келадиган хавфлардан ҳимояланиш усулларига ўргатишни амалга оширадилар; -хабар бериш маҳаллий тизимларини яратадилар ва улардан фойдаланишга доимо шай ҳолатда сақлаб турадилар; -ходимларга фуқаро муҳофазаси соҳасидаги ўз мажбуриятларини бажаришлари учун зарур шароит яратиб берадилар; -моддий – техника, тиббиёт ва бошқа хил воситаларнинг заҳираларини яратадилар. Потенциал хавфли ишлаб чиқариш объектларига эга бўлган, шунингдек

муҳим мудофаа ва иқтисодий аҳамиятга молик ташкилотлар фуқаро муҳофазаси тузилмаларини яратадилар ва уларни доимо шай ҳолатда сақлаб турадилар. Бундай ташкилотларни белгилаш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан жорий қилинади. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг фуқаро муҳофазаси соҳасидаги иштироки. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари: -фуқароларнинг замонавий қирғин воситалари қўлланилган пайтдаги ҳимояланиш усулларига ўргатилишига кўмаклашадилар; -ҳарбий ҳаракатлар олиб борилиши билан боғлик ёки шу ҳаракатлар оқибатида хавфларнинг юзага келиши таҳдид этган тақдирда тегишли ҳудуддаги фуқаролар хабардор қилинишини ташкил этадилар; -аҳолининг ҳаёт фаолияти таъминланиши соҳасида тадбирлар тайёрланиши ва бажарилишини амалга оширадилар; -қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа тегишли тадбирларни амалга оширадилар. 1.5.“ Фу қ аро му ҳ офазаси» объектининг ташкилий структураси. Иқтисодиёт о бъектлар ининг фуқаро муҳофазаси бошлиқлари олдида объектлардаги фуқаро муҳофазаси бўйича тадбирлар ў тказишда, тадбирларни режалаштиришда ижро этувчи, назотратчи ва ҳисобот органлари ҳамда фуқаро муҳофазаси штаблари ни ташкил этиш вазифаси туради . Ф уқаро муҳофазаси штаби нинг зиммасига қуйидаги вазифа лар юклатилади: - объектда фуқаро муҳофазаси тадбирларини узлуксиз бошқаришни ташкил этиш ва таъминлаш; - ишчилар, хизматчилар ва объект атрофида яшовчи аҳоли пункларини

фавқулодда вазиятлар юзага келиши ёки юзага келиш хавфи т ў ғрисида огоҳлантириш; - объектнинг фуқаро муҳофазаси режасини ишлаб чиқиш ва ташкил этиш; - фавқулодда вазиятлар содир бўлганида ишчилар, хизматчилар ва уларнинг оила -аъзоларини ҳимоя этиш ишларини амалга ошириш; - объектлардаги аҳолини, ишчилар, хизматчилар, тузилмаларни фавқулодда вазиятлар содир бўлганда ҳимоя усулларига ў ргатишни ташкил қилиш; - фавқулодда вазиятларни бартараф этиш, объектлардаги қутқуриш ва қайта тиклаш ишларига тайёргарликни таъминлаш; - объектдаги фуқаро муҳофазаси режаси талабларини бажарилишини назорат қилишни ташкил қилиш. Фавқулодда вазиятлар содир бўлганда унинг оқибатларини бартараф этиш да ФВДТ (Фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими ) органлари қуйидаги тизимлари ҳаракат қилади : - фуқаро муҳофазаси қ ў шини; -тўғридан - тўғри тезкор б ў йс и ниш ротаси; - фавқулодда вазиятлар вазирлигининг г шахсий ва тезкор республика махсуслаштирилган кўп тармоқли тузилмалари; -тез ҳаракат қилиш республика кўп тармоқли марказ ( ТҲҚРКТМ); - т езкор ҳаракат қилиш кучлари ва маблағлар ; - ё нғиндан сақлаш хизмати (бу хизмат ходимлари фақат ёнғин содир бўлгандагина эмас, балки ер кўчиши, сув тошқинлари ва бошқа тусдаги фавқулодда вазиятлар натижасида жабрланганларга ёрдам кўрсатади); - Соғлиқни сақлаш вазирлигида - тезкор вазиятда тиббий ёрдам маркази; -“Ўзавтойўл” концерни (республиканинг ҳар қандай жойига 3 соат вақт мобайнида аҳолини эвакуация қилиш ва йўлларни тозалаш ишларини олиб бориш учун автомобиллар билан таъминлайди);

- тегишли вазирликлар ва бошқармаларнинг авария - қайта тиклаш ишлари бўйича ҳарбийлашган ва махсуслаштирилган бўлинмалари; - Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг жойлардаги (Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар, шаҳарлар, туманлар ҳокимиятлари) қошида ташкил этилган қутқариш хизматлари; - объектлардаги махсуслаштирилган тузилмалар; - ҳудудий ва объектлардаги ҳарбийлаштирилган умумий ва махсус вазифага эга бўлган тузилма; - республика “Қизил ярим ой” ва “Ватанпарвар” жамиятларининг кўнгилли гуруҳлари; - фуқаро муҳофазаси қўшинлари (Фавқулодда вазиятлар вазирлигига бириктирилган бўлиб, йирик муҳим муҳофаза ва ишлаб чиқариш объектларида фавқулодда вазиятларни олдини олиш, содир бўлганда оқибатларини бартараф этиш ишларини олиб борадилар. Бу қўшин уруш ва тинчлик вақтида махсус техника, жиҳозлар, тайёрланган кадрлар талаб қилувчи катта миқёсдаги авария, ҳалокатлар, иқтисодий ҳолатларда авария- қутқариш ва бошқа тиклаш чора-тадбирларда фаолият кўрсатади); Фавқулодда вазиятлар вазирлиги республика махсуслаштирилган тузилмалари авария-қутқариш ва авария-қайта тиклаш доимо шай ҳолатда турадиган кўп тармоқларни тузилмаларни ўз ичига олиб, юқори малакали махсус касб эгаларидан ташкил топган. Бундан ташқари махсус ҳарбий асбоб-ускуналар, замонавий техникалар ва техника воситалари ва 72 соатлик шошилинч қидириш-қутқариш ишларини бажаришга етадиган алоҳида электр-энергия манбалари, махсус кийим-бош, етарли миқдордаги ичимлик суви, сув заҳиралари, озиқ-овқат, ҳамда фавқулодда вазиятларни бартараф қилиш учун мўлжалланган бир қатор ишлатилиши мумкин бўлган махсус буюмлар билан таъминланган. Фавқулодда вазиятлар вазирлиги республика махсуслаштирилган тезкор тузилмалари ФВДТ (Фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими) нинг фавқулодда вазиятларни бартараф

этиш чора тадбирлар ва кучларнинг фаолиятини таъминлашга мўлжалланган Ички ишлар вазирлигининг ҳарбийлашган ўт ўчириш республика махсус гуруҳлари, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг тезкор республика тиббий ёрдам маркази, “Ўзбекистон ҳаво йўллари”, “Тошшаҳарйўловчитранс” давлат ташкилотларининг махсус гуруҳлари, вазирликлар ва бошқармаларнинг таркибий бўлинмаларини ўз ичига олади. Вазирликлар, концернлар, бирлашма, қўмиталарнинг ҳарбийлаштирилган малакали авария-қутқарув ва бошқа махсус тузилмалари, бўлинмалари фавқулодда вазиятлар содир бўлганда ўз тасарруфи остидаги объектларда ишлаб чиқариш авариялари ва ҳалокатларини бартараф этишга, фавқулодда вазиятлар шароитларида жабрланганларга ёрдам бериш бўйича махсус вазифаларни ҳал этишга мўлжалланган. Фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва улар содир бўлганда талофатларини мумкин қадар камайтириш мақсадида объектларда Фуқаро муҳофазаси бошлиқлари кимёвий, радиоактив, портлаш хавфига қарши махсус тузилмалар тузадилар. Ҳудудий ва объектлардаги тузилмалар умумий ва махсус вазифаларни бажарувчи тузилмаларга бўлинади. Умум ий вазифали тузилмаларга қуйидагилар киради: - ахборот йиғувчи гуруҳ; - қутқарувчи гуруҳ; - ишларни механизациялаш гуруҳи. Махсус вазифали тузилмаларга қуйидагилар киради: - ёнғинга қарши хизмат; - тиббий хизмат; - огоҳлантириш ва алоқа хизмати; - муҳандислик хизмати; - техник авария хизмати; - радиацион ва кимёвий моддаларга қарши курашувчи хизмат; - транспорт хизмати;

- зарарсизлантириш хизмати; - аҳоли тинчлигини назорат қилиш хизмати; - озиқ-овқат ва савдо хизмати; - беркиниш ва қутқурилиш хизмати; - ранг ҳимоя си хизмати. Бир қатор объектларда ҳаракатдаги радиацион, кимёвий, тиббий лабораториялар, стационар, ювиниш пунктлари, душли корхоналар, газли зарарсизлантириш хоналари, санитария қайта ишлаш пунктлари, транспорт ва техникани ювиш жойлари, зарарсизлантириш пунктлари тузилади. 1.6.ФВДТ Фавқулодда Вазиятлар Давлат Тизимининг тузилиши, вазифалари, куч ва воситалари, иш тартиби. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 23–декабрдаги “ФВДТ (Фавқулодда вазиятларда уларни олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими)” тўғрисидаги 558 сонли Қарори фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш бўйича жуда муҳим аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикаси ФВДТ ҳудудий, функционал ва информацион-бошқарув кичик тизимларидан иборат бўлиб, республика маҳаллий, объект миқёсида учта даражада бўлади. Ҳудудий кичик тизимлар - 14та. Улар - Қорақалпоғистон Ресиубликасида (1), ҳамма вилоятларда (12) ва Тошкент шаҳрида (1). Ҳудудий кичик тизимлар ўзларининг маъмурий ҳудудлари чегарасида фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва уларни тугатишга мўлжалланган бўлиб, туман, шаҳар, шаҳарча, қишлоқ, овулга тўғри келадиган бўғинлардан иборат бўлади. Функционал кичик тизимлар вазирликлар, давлат қўмиталари, корпорациялар, концернлар, уюшмалар ва компанияларда ташкил этилади. Бугунги кунда функционал кичик тизимларнинг умумий сони - 22та.

Функционал кичик тизимлар атроф табиий муҳит ва потенциал хавфли объектлар аҳволини кузатиш ва назорат қилишга, шунингдек қарамоғидаги ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлик объектларда фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва уларни тугатишга мўлжалланган бўлиб, давлат назорати органларидан (назорат -инспекция хизматидан), кичик тизим кучлари ва воситаларидан иборат бўлади. Ҳудудий ва функционал кичик тизимларнинг вазифалари, ташкил этилиши, куч ва воситаларининг таркиби, ишлаш тартиби ва бошқа масалалари геофизик, табиат - иқлим, функционал ва бошқа шароитларни, шунингдек худди шу кичик тизимдаги потенциал хавфли объектлар ва ҳодисаларни ҳисобга олиб, тизимларнинг ўзи ишлаб чиқадиган, шу кичик тизимлар ҳақидаги тегишли Низомларда белгилаб кўйилади. Бу Низомларни Фавқулодда вазиятлар вазирлиги билан келишиб, тегишли кичик тизимларнинг раҳбарлари (Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг Раиси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимлари, вазирлар ва идораларнинг раҳбарлари) тасдиқлайди. Информацион-бошқарув кичик тизимини Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ташкил этади ва у ҳудудий ва функционал кичик тизимлар элементларини ўз ичига олади. Кичик тизим қуйидагиларга тадбирлар учун мўлжалланган : 1. Потенциал хавфли ҳамма объектлар ва ҳодисалар, шунингдек ҳамма фавқулодда вазиятлар ҳақида маълумотларни йиғиш, қайта ишлаш, алмашиш, сақлаш ва тегишли органларга узатиш; 2. Фавқулодда вазиятлар содир бўлгани (содир бўлиш эҳтимоли) ҳақида, фавқулодда вазиятнинг туси, кўлами ва ривожлана бориши, эҳтимол бўлган оқибатлари тўғрисида, фавқулодда вазиятлардаги ҳатти-ҳаракатлар ҳақида ФВДТ нинг раҳбар органларига, кундалик бошқариш органларига, фавқулодда вазиятни тугатиш кучлари ва воситаларига ҳамда аҳолига хабар ва маълумот бериш; 3. ФВДТ кичик тизимлари ва бўғинлари ўртасида, бошқарув пунктлари

куч ва воситалари ўртасида ўзаро маълумот алмашиш; 4. Бошқарув пунктларидаги навбатчи-диспетчерлик хизмати ҳаракат қилишига доимо шай бўлиб туриш. ФВДТнинг ҳар қайси даражасида куйидагилар органлар бўлади: 1. Раҳбар органлари. 2. Кундалик бошқариш органлари. 3. Фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва уларни тугатиш куч ва воситалари. 4. Фавқулодда вазиятларни тугатиш учун молиявий ва моддий ресурслар резерви. 5. Хабар бериш ва маълумот таъминоти (АБТ)тизими. 6. Кимёвий ва бошқа потенциал хавфли объектларда ҳамда уларга туташ ҳудудларда хабар бериш ва маълумот чекланган тизимлари, шунингдек сув омборлари гидротехника иншоотларидаги сигнализация ва хабар бериш тизимлари. 7. Атроф табиий муҳит ва потенциал хавфли объектлар ҳолатини кузатиш ва назорат қилиш тизимини ташкил этиш, фавқулодда вазиятни олдиндан таъминлаш. 8.ФВДТ бошқарув органлари, бошқариш пунктлари, куч ва воситалари фавқулодда вазиятдаги ишларга тайёр туришини таъминлаш. 9. Содир бўлган фавқулодда вазиятлар ҳақида, уларнинг ривожлана бориши, эҳтимол бўлган оқибатлари ва уларни тугатиш юзасидан кўрилаётган чоралар ҳақида хабар бериш, маълумот йиғиш ва алмашлашни таъминлаш ва назорат қилиш. 10. Авария-қутқарув ва бошқа шошилинч ишлар тадбирлари, жумладан эвакуация тадбирлари бажарилишини таъминлаш, шикастланган аҳоли турмуш кечиришини таъминлаш. П. Фавқулодда вазиятни тугатишга жалб қилинган вазирликлар ва идоралар, куч ва воситалар ҳамкорлигини таъминлаш ҳамда уларнинг ишини мослаштириш.

12. Фавқулодда вазиятларни тугатиш молиявий ва моддий ресурслар (идоралар) резервини, шунингдек ФВДТ махсус суғурта фондини ташкил этишга ва улардан фойдаланишга раҳбарлик қилиш. 13. Фавқулодда вазиятлардан шикаст кўрган аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш тадбирларини амалга оширишда иштирок этиш. 14. Фавқулодда вазиятда ўзига қарашли объектлар раҳбарлар таркибини, куч ва воситалари, шунингдек ходимларини тайёрлашни мослаштириб туриш, 15. Ишлаб чиқариш ва технология хавфсизлиги, шунингдек ходимларни фавқулодда вазиятдан муҳофаза қилиш тармоқ нормалари ва қоидаларини ишлаб чиқишда иштирок этиш. 16. Авария-қутқариш тузилмалари ва қутқарувчиларни аттестация қилишни ташкил этиш. ФВДТ маҳаллий даражадаги бошқарув органларининг асосий вазифалари: 1. Фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва уларни тугатиш ташкилий ва муҳандислик-техникавий тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш. 2. Фавқулодда вазиятларни олдини олиш ва уларни тугатиш мақсадли ҳудудий (вилоят) дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда иштирок этиш. 3. Вилоят ички алоқа ва хабар бериш тизими, шунингдек бошқариш ва маълумот таъминоти автоматлаштирилган тизимини яратиш ва доимий шайликда тутиб туриш. 4. Маълумотни бошқариш ва узатиш учун вилоятлар ва идоралардаги давлат алоқа каналларидан, радио, телевидение ва бошқа техник воситалардан марказлашган фойдаланишни таъминлаш. 5. Кимёвий ва бошқа потенциал хавфли объектларда ҳамда уларга туташ ҳудудларда хабар бериш ва маълумот чекланган тизимлари, шунингдек сув омборлари гидротехника иншоотларида сигнализация ва хабар бериш чекланган автомат тизимларини манфаатдор вазирликлар

ва идоралар билан биргаликда яратиш. 6. Атроф табиий муҳитни потенциал хавфли объектлардаги шароитни мунтазам кузатишни ва назорат қилишни таъминлаш. 7. Бошқариш органлари, бошқариш пунктлари, куч ва воситаларнинг фавқулодда вазиятдаги ишларга шай туришини таъминлаш. 8. Содир бўлган фавқулодда вазиятлар, уларнинг кўлами ва ривожлана бориши, эҳтимол бўлган оқибатлари, уларни тугатиш юзасидан кўрилаётган чоралар ҳақида хабар бериш, маълумот йиғиш ва алмашишни таъминлаш ва назорат қилиш. 9. Ҳудудий (вилоятлар) кичик тизимлар куч ва воситалари, шунингдек беркитиб берилган тузилмаларнинг фавқулодда вазиятдаги авария- қутқариш ва бошқа шошилинч ишлар ўтказиш фаолиятига раҳбарлик қилиш ва уни таъминлаш, меҳнатга лаёқатли аҳолини ишларга жалб қилишни ташкил этиш. 10. Аҳолини эвакуация қилишни (вақтинча кўчириб туришни), эвакуация қилинган аҳолини жойлаштиришни, унинг турмуш кечиришини ҳамда фавқулодда вазият тугатилгандан кейин доимий турар жойларига қайтарилишини режалаштириш ва амалга ошириш. 11. Аҳоли пунктлари ва хўжаликларда яшовчиларни жиддий хавф зоналаридан хавфсиз жойлардаги доимий яшаш жойига кўчириш ва уларнинг хаёт фаолиятини ҳар томонлама таъминлаш. 12.Фавқулодда вазиятни тугатиш учун молиявий ва моддий ресурслар резервларини яратиш. 13. Фавқулодда вазиятдан шикаст топган аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш тадбирлари ни амалга ошириш; фуқаролар, уларнинг турар жойлари ва мулкларини максадли суғурта қилишни ташкил этиш. ФВДТ объект даражасидаги бошқариш органларининг асосий вазифалари: 1. Фавқулодда вазиятлар олдини олиш ва уларни тугатиш тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишга раҳбарлик қилиш,

объектларнинг фавқулодда вазиятда ишлаши ишончлилиги ва барқарорлигини ошириш. 2. Кимёвий ва бошқа потенциал хавфли объектларда хабар бериш ва маълумот чекланган тизимлари, шунингдек гидротехник иншоотларидаги сигнализация ва хабар бериш чекланган автомат тизимларни яратиш ишларини ташкил этиш. 3. Бошқарув органлари, объект куч ва воситаларининг фавқулодда вазиятдаги ишларга шай туришини таъминлаш. 4. Содир бўлган фавқулодда вазият ҳақида хабар беришни, маълумот йиғишни таъминлаш ва назорат қилиш, фавқулодда вазиятнинг кўлами ва ривожлана бориши, эҳтимол бўлган оқибатлари ҳақида, уни тугатиш учун кўрилаётган чоралар ва қандай ёрдам кераклиги тўғрисида юқори органларга ахборот узатиб туриш. 5. Авария-қутқариш ва бошқа шошилинч ишларга, шу жумладан объектлар ходимларини эвакуадия қилишга раҳбарлик қилиш. 6. Фавқулодда вазиятни тугатиш учун молиявий ва моддий ресурслар резервларини яратиш. 7. Объектларнинг раҳбарлар таркиби, куч ва воситалари, шунингдек ходимларини фавқулодда вазиятдаги ишларга тайёрлашни ташкил этиш. ФВДТнинг фавқулодда вазиятни тугатиш кучлари ва воситалари: 1. Фуқаро муҳофазаси қўшинлари. 2. Бевосита ва билвосита Фавқулодда вазиятлар вазирлиги тезкор ихтисослашган республика тузилмалари. 3. Вазирликлар ва идораларнинг ҳарбийлашган ва профессионал ихтисослашган авария-қутқариш ва авария қайта тиклаш бўлинмалари. 4. Маҳаллий ҳокимият органларининг (Қорақалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоят, шаҳар ва туман ҳокимликларининг) тузилмалари, Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг кутқарув командалари. 5. Объектларнинг ихтисослашган тузилмалари.

6. Ҳудудлар ва объектларнинг ҳарбийлашган умумий ва махсус тузилмалари. 7. Қизил Ярим ой жамиятининг кўнгиллилар отрядлари (командалари, гуруҳлари), «Ватанпарвар» МКТ (мудофаага кўмаклашув ташкилоти). ФВДТнинг раҳбар органлари - бу аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятдан муҳофаза қилиш масалаларини ҳал қилиш ваколати доирасига кирадиган қуйидаги давлат бошқарув органлари, маҳаллий ҳомият органлари ва объектлари маъмуриятлари: а) Республика даражасида - Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги, атроф-муҳит ҳолатини ва потенциал хавфли объектлар ҳолатини кузатиш ва назорат қилишга масъул вазирликлар ва идоралар, шунингдек таркибида кимёвий, портловчи, ёнгин хавфи бор ва бошқа хавфли объектлар; б) Маҳаллий даража - Қорақалпогистон Республикаси Вазирлар кенгаши, вилоят, шаҳар ва туман ҳокимликлари; в) Объект даражасида-корхоналар (муассасалар, ташкилотлар) маъмуриятлари. ФВДТ, унинг кичик тизимлари ва бўғинлари ишлашини ташкил қилиш учун, фавқулодда вазиятлардан аҳолини ва ҳудудларни муҳофаза қилиш юзасидан уларга юклатилган вазифаларни бажаришга шай туриш учун масъулият тўлалигича тегишли раҳбар органларга юклатилади. ФВДТнинг кундалик бошқариш органлари - бу ФВДТ нинг тегишли ҳудудий ва функционал кичик тизимларини ва уларнинг бўғинларини ҳар куни бевосита бошқариб турадиган бошқарув органлари бўлиб, улар қуйидагнларни ўз ичига олади: 1. Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрининг Фавқулодда вазиятлар бошқармалари. 2. Шаҳарлар ва туманларнинг фавқулодда вазиятлар бўлимлари. 3. Объектларнинг фавқулодда вазиятлар бўлимлари (шўъбалари ёки махсус тайинланган мансабдор шахслари).

4. Вазирликлар ваидораларнинг давлат назорат органлари (назорат- инспекция хизматлари). 5. Вазирликлар ва идораларнинг фавқулодда вазиятлар бўлимлари (шўъбалари ёки махсус тайинланган шахслари). 6. Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг танглик вазиятларини бошқариш маркази. 7. ФВДТ раҳбар органларининг заҳирадаги бошқариш пунктлари (ЗБП). 8. Фавқулодда вазиятлар бошқармаларинннг (бўлимларининг) тезкор- навбатчи хизматлари. 9. Вазирликлар, идоралар ва объектларнинг навбатчи-диспетчерлик хизматлари. ФВДТ нинг кундалик бошқариш органлари доимий дискология пунктларида, шаҳардаги ва шаҳар ташқарисидаги ЗБП (Заҳирадаги бошқариш пунктлари) да жойлаштирилиб, табелдаги тегишли хабар бериш воситалари, бирламчи маълумотни қайта ишлаш ва узатиш воситалари билан жиҳозланади, ҳамда уларга юклатилган вазифаларни бажаришга доимий шайликда сақланади. ФВДТ республика даражасидаги бошқариш органларининг асосий вазифалари: 1. Табиий турдаги фавқулодда вазиятларнинг оқибатларини максимал камайтирадиган чораларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, фавқулодда вазиятлар шароитида иқтисодиёт тармоқлари ва потенциал хавфли жуда муҳим объектлар барқарор ишлашини таъминлаш . 2. Потенциал хавфли объектлар учун техник ҳужжатлар суғурта фонди яратиш ишларини ташкил этиш. 3. Аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза килиш соҳасидаги мақсадли ва илмий-техникавий республика дастурларни ишлаб чиқишда иштирок этиш. 4.Марказлашган хабар бериш республика тизимини, шунингдек маълумот таъминлаш ва бошқариш автоматлаштирилган тизимини яратиш ва

доимий шай туриш. 5.Маълумотни бошқариш ва узатиш учун давлат идоралар алоқа каналларидан, радио, телевидение ва бошқа техник воситалардан марказлашган фойдаланишни таъминлаш. Аҳоли ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш, фавқулодда вазиятларни олдини олиш, улар юзага келганда зиён ва зарарнинг миқдорини камайтириш бўйича олдиндан чоралар кўриш мақсадида ҳаракат қилишнинг республика, идора режалари, ҳокимликлар ва объектларнинг ҳаракат қилиш режалари, шунингдек ФВДТнинг барча даражадаги ўзаро биргаликда ҳаракат қилиш режалари ишлаб чиқилади. ФВДТ ҳаракатларини режалаштиришга ташкилий-услубий раҳбарликни Фавқулодда вазиятлар вазирлиги амалга оширади.

O'xshashlar

Фавкулодда вазият ва фукаро мухофазаси фани бўйича умумий тушунчалар

Фукаро мухофазаси бўйича ахолини укитиш

Фавкулодда вазиятларда ахолини мухофаза килиш

Фавкулодда вазиятларда ахолини мухофаза қилиш

Фавкулодда вазиятлар буйича комиссиялар. Фавкулодда вазиятларда ишларни ташкил қилиш