Transport-ekspeditsion xizmatlar auditining nazariy asoslari - Transport - Referatlar

Transport-ekspeditsion xizmatlar auditining nazariy asoslari

Yuklangan vaqt:

16.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

536.5 KB

Ko'chirib olish

Transport-ekspeditsion xizmatlar auditining nazariy asoslari Reja: 1. Transport-ekspeditsion xizmatlarning audit obyektlari sifatidagi mohiyati, ahamiyati, tasnifi va tavsifi 2. Transport-ekspeditsion xizmatlarini ko‘rsatuvchi paxta terminallarining audit subyektlari sifatidagi xususiyatlari 3. Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar faoliyati auditining zaruratlari, maqsadi va vazifalari

Transport-ekspeditsion xizmatlarning audit obyektlari sifatidagi mohiyati, ahamiyati, tasnifi va tavsifi Transport-ekspeditsion xizmatlar ushbu xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar faoliyati negizini tashkil etadi. Mos ravishda, transport-ekspeditsion xizmatlar ushbu xizmatlarga ixtisoslashgan subyektlarda o‘tkaziladigan auditorlik tekshiruvlarining eng asosiy va muhim obyekti bo‘lib hisoblanadi. Ta`kidlash joizki, auditga doir darsliklar, o‘quv va amaliy qo‘llanmalarda transport-ekspeditsion xizmatlarning audit obyektlari sifatidagi mohiyati, ahamiyati, ularning hisob va auditda muhim ahamiyat kasb etuvchi tasnifiy va tavsifiy jihatlari yetarlicha yoritilmagan. Bu, o‘z navbatida, mazkur soha subyektlarida audit o‘tkazishning nazariy, tashkiliy va metodologik asoslarini ham to‘lig‘icha ishlab chiqilmaganligidan darak beradi. Shu bois ham, quyida transport- ekspeditsion xizmatlar mohiyati va ahamiyatini, shuningdek ularning tasnifiy va tavsifiy xususiyatlarini ochib berishga xarakat qilamiz. “Transport-ekspeditsion xizmatlar” so‘z birikmasi, ko‘rinib turibdiki, uchta mustaqil so‘zlar, ya`ni “transport”, “ekspeditsiya” va “xizmatlar” dan tashkil topgan bo‘lib, ularning har biri alohida mazmun-mohiyatga hamda ahamiyatga ega. Chunonchi, transport ( lotincha trans «orqali» va portare «tashish»), mazmunan quyidagilarni anglatadi: (1) - bu yo‘lovchilar va yuklarni tashishni amalga oshiruvchi moddiy ishlab chiqarishning muhim tarmoqlaridan biri; (2) - bu odamlar, yuklar va axborotlarni bir joydan boshqa joyga ko‘chish jarayonini ta`minlovchi texnik tizimlar, yo‘l transport vositalari, texnik qurilmalar va inshoatlar majmuasi. Transport iqtisodiyotning ajralmas bo‘g‘ini (tarmog‘i), uning tarkibiy infratuzilmasi hisoblanadi. Transport kishilik jamiyatini harakatga keltiruvchi kuch, uning a`zolari mehnat faoliyati vositasi hamda natijasi hisoblanadi. Transport xizmat ko‘rsatish va servis sohasining eng muhim tarmog‘i hisoblanadi. Transport xizmatlari sohasi o‘zining alohida tarmoqlariga ega. Bu

tarmoqlarga havo transporti, temir yo‘l transporti, avtomobillar transporti, suv transporti, kosmik transport kabilar kiradi Transportsiz iqtisodiyotning biron bir boshqa tarmoq va sohasini rivojlantirib bo‘lmaydi. Chunonchi, transport ko‘rsatilayotgan transport-ekspeditsion xizmatlarda asosiy rolni o‘ynaydi. “Transport-ekspeditsion xizmatlar” atamasidagi ekspeditsiya so‘zi transportda yuklarni olib kelish, tashib keltirish, jo‘natishda amalga oshiriladigan maxsus faoliyatni, ya`ni qo‘shimcha xizmat turlarini bildiradi. Manbalarda transport va ekspeditsiyani birlashtirgan holda transport-ekspeditsiyasi atamasiga quyidagicha ta`rif ham berilgan: Transport ekspeditsiyasi - bu yukni yetkazib beruvchi tashkilotning yukni jo‘natuvchidan yuk oluvchiga transportning qaysi bir turi bilan yetkazib berish bilan bog‘liq faoliyatidir. Transport ekspeditsiyasi (ekspeditorlik xizmatlari) bilan maxsus ekspeditorlar- ekspeditorlik tashkilotlari shug‘ullanadi. Transport ekspeditsiyasi, odatda, yukni jo‘natuvchi ombori eshigidan oluvchi ombori eshigigacha yetkazishni tashkil etishni bildiradi. Bu xizmat mazmunini ochishda «eshikdan eshikkacha» termini4 qo‘llaniladi. Ushbu holda yukni yetkazib berish bo‘yicha ko‘rsatiladigan kompleks xizmatlar o‘z ichiga quyidagilarni oladi: yukni jo‘natuvchi omboridan temir yo‘l stansiyasi, port yoki aeroportgacha yetkazish; . yukni transport vositalariga (avtomobil, vagon, korabl, samolyot) ga joylashtirish; . yukni tashish haqini (tarifini) to‘lash; . yukni transportdan, chunonchi vagondan tushirish; . yukni avtomobilda oluvchi omboriga yetkazish. Xizmat - bu ma`lum vositalar orqali yuridik va jismoniy shaxslarga ularning moddiy va ma`naviy talablarini qondirishga qaratilgan faoliyatdir. Shunday qilib, yuqoridagi uchta so‘z birikmasi hisoblangan transport- ekspeditsion xizmatlar birgalikda olinganda, avvalambor, uning maxsus xizmat turi

ekanligini, binobarin bu xizmatning transport va ekspeditorlik bilan bog‘liq faoliyat ekanligini anglatadi. Manbalarda keltirilgan ta`riflarga ko‘ra transport-ekspeditsion xizmatlar deganda “yuk tashish shartnomalarini tuzish, yuk tashishni bevosita tashkil etish, yukni jo‘natish va olishni ta`minlash bo‘yicha ko‘rsatiladigan xizmatlar, shuningdek yuk tashish bilan bog‘liq boshqa xizmatlar tushuniladi”. Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlarda transport xizmatlari va ekspeditsion xizmatlar ularning alohida faoliyat turlari hisoblanadi. Chunonchi, transport xizmatlari transport-ekspeditsion korxonalarning yukni makon va zamonda tashish, yuklash, tushirish, saqlash, sug‘urtalash xizmatlarini taqdim etish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyatidir. Ekspeditsion xizmatlar esa tovarlarni ishlab chiqaruvchilardan iste`molchilarga yetkazib berguncha bo‘lgan jarayonda amalga oshiriladigan qo‘shimcha ishlardan, chunonchi, yukni saralash, o‘rash, saqlash, tegishli hujjatlarini tayyorlash kabi ishlardan iborat bo‘ladi Ushbu ishlarsiz jo‘natuvchilarda tovarlarni tashish jarayonini boshlash, shuningdek tovarni iste`molchiga yetkazib berish jarayonini yakunlash amri maholdir. Barcha transport-ekspeditsion xizmatlarni uchta mezon bo‘yicha tasniflash va tavsiflash mumkin. Bular: (1) bajarilish joyi; (2) bajarilish vaqti va (3) bajariladigan ish turlari. Bajarilish joyiga ko‘ra transport-ekspeditsion xizmatlarni quyidagi turlarga ajratish mumkin (1-rasmga qarang).

Bajariladigan ish turlariga ko‘ra transport-ekspeditsion xizmatlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: •mijoz topshirig‘iga ko‘ra yukni bir nechta transport turida yetkazish berish marshrutini ishlab chiqish (multimodal va intermodal yuk tashish marshrutlari); • dengiz va daryo kemalari, samolyotlar, vagonlar va avtomobillar fraxtasi uchun tashish jarayonining boshqa ekspeditorlar va ishtirokchilari bilan shartnomalarni tuzish;

•yukni mo‘ljalga yetkazib berish uchun kerak bo‘ladigan transport hujjatlarini (TTN, konosament, invoys va boshqalar) tuzish; •yuk tashish ta`riflari, to‘lovlari va yig‘imlarini to‘lash; •yukni sug‘urtalash, uni buzilishi, kamomadi, shikastlanishini xujjatlashtirishda ishtirok etish; •eksport-import yuklarni jo‘natishda bojxona brokeri majburiyatlarini bajarish; •yuk jo‘natuvchini yuk xarakati, uni yo‘qotilganligi, izlanayotganligi to‘g‘risisida xabardor kilish; •kerak xollarda yukni boshqa manzilga qayta jo‘natish; •xavfli, gabariti katta va og‘ir yuklarni jo‘natishga maxsus ruxsatnomani olish; •boshqa xizmatlar Shunday qilib, yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, transport-ekspeditsion xizmatlar sermazmun va o‘ziga xos faoliyat turi hisoblanadi. Ushbu xizmatlar bo‘yicha yana quyidagi fikr-mulohazalarni ham qilish mumkin. Birinchidan, transport-ekspeditsion xizmatlar - bu bozor xizmatlarining bir turidir. Bu xizmatlarni maxsus birliklar tomonidan yuritilayotganligi ularni biznesning bir turi ekanligidan darak beradi. Ikkinchidan, biznes turi sifatida transport-ekspeditsion xizmatlar to‘liq xo‘jalik hisobi talablariga javob berishi, ya`ni olingan daromad evaziga kilingan xarajatlarni koplash va pirovarida foyda keltirishi lozim. Aynan shu asnoda transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar faoliyati biznes faoliyati sifatida qaralishi tabiiydir. Uchinchidan, transport-ekspeditsion xizmatlarni maxsus ixtisoslashgan subyektlar tomonidan olib borilishi obyektiv zaruratdir. Chunki, ushbu xizmatlarni yuk jo‘natuvchi yoki yuk oluvchi tomonidan tashkil etilishi juda katta miqdordagi resurlarni talab kiladi. Birok, yuk jo‘natuvchi yoki yuk oluvchi ushbu resurslarga hamma vaqt ham ega bo‘la olmasligi mumkin. Ularda bunday

resurslarga ega bo‘lishlik zarurati ham yo‘kdir, chunki ularning asosiy faoliyati boshqa maqsadlarni hal etishga qaratilgandir. To‘rtinchidan, transport-ekspeditsion xizmatlardan foydalanish cheklanmagan. Ayniqsa, bizning ko‘p tarmoqli respublikamizda, ushbu xizmatlardan sanoat va ishlab chiqarishga kiruvchi barcha subyektlarda, katta miqdorda qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtirilayotgan agrar tarmoqda, savdo va tayyorlov tashkilotlarida, eksport va import operatsiyalarida keng ko‘lamda foydalanish obyektiv zaruratdir. Beshinchidan , transport-ekspeditsion xizmatlarning makon va zamonda mavjudligi, ularga bo‘lgan talablarning bogan sari oshib borayotganligi, mazkur soha subyektlarining tarmoq xususiyatlari ularning har birini o‘ziga xos audit subyektlari sifatida ham tavsiflaydi. Ushbu xususiyatlarni quyida paxta tolasini sotishda maxsus transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatayotgan paxta terminallari misolida ham ko‘rish mumkin. Transport-ekspeditsion xizmatlarini ko‘rsatuvchi paxta terminallarining audit subyektlari sifatidagi xususiyatlari Respublikamiz dunyo mamlakatlari ichida qishloq xo‘jalik mahsulotlarini, chunonchi paxta yetishtirish va uning tolasini sotish borasida o‘z o‘rniga ega. “Murakkab ob-havo sharoitiga qaramasdan, - deb ta`kilagan edilar respublikamizning Birinchi Prezidenti I.A. Karimov, -fermer va dehqonlarimizning fidokorona mehnati va omilkorligi tufayli mo‘l hosil etishtirildi - 7 million 500 ming tonna g‘alla, 3 million 350 ming tonnadan ortiq paxta xirmoni barpo etildi”. Asosiy mahsuloti tola xisoblangan paxta bilan respublikamizda ko‘p sonli subyektlar shug‘ullanadi. Bu ish, avvalambor, paxtani yetishtiruvchilar - fermer va dehqon xo‘jaliklariga yuklatilgan. Shuningdek, yetishtirilgan hosilni iste`molchilarga yetkazib berishda paxtani qabul qiluvchi va saqlovchilar hamda paxta tozalash korxonalari roli bekiyosdir. Ushbu korxonalar ishlarini yengillashtirish maksadida 2000-yillarning boshida respublikamizda yana bir

bo‘g‘in - transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar, ya`ni terminallar tashkil etildi. Ular soni bugungi kunda respublikamiz viloyatlari kesimida jami 21 tani tashkil etadi. Paxta terminallarning bosh maqsadi - yetishtirilgan oq oltinni yuqori sifatda iste`molchilarga yetkazib berish hisoblanadi. Paxta tolasining iste`molchilari bo‘lib ham ichki, ham tashqi xorijiy xaridorlar hisoblanadi. Xo‘sh, respublikamiz iqtisodiyotida muhim ahamiyatga molik paxta xomashyosini iste`molchilarga yetkazib berish maqsadida shakllantirilgan va Borgan sari ravnaq topayotgan paxta terminallarning mohiyati, ularga bo‘lgan zaruratlar, ular tomonidan amalga oshirilayotgan transport-ekspetsion xizmatlarning nimalarda namoyon bo‘ladi? Ushbu savolga javob topish uchun, avvalambor, paxta terminallarining hamda ular tomonidan ko‘rsatilayotgan transport-ekspeditsion xizmatlarning mohiyatiga qisqacha to‘xtalamiz. Paxta terminallari - bu paxta tolasini paxtani qayta ishlovchi korxonalardan qabul qilib oluvchi, ularni saqlovchi hamda keyinchalik paxta sotuvchisi topshirig‘i bilan xaridorlarga yuklab jo‘natishga doir transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi xo‘jalik yurituvchi subyektlardir. Yuqorida ta`kidlab o‘tganimizdek, respublikamizda hozirgi kunda 21 ta paxta teriminallari faoliyat yuritmoqda. Ushbu terminallar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 3 iyundagi 240-sonli «Ishlab chikarilgan va sotiladigan paxta tolasi uchun hisob-kitob qilish mexanizmini takomillashtirish to‘g‘risida» qarori asosida tashkil etilgan. Paxta tolasini ishlab chiqaruvchilar bo‘lib paxtani qayta ishlash korxonalari, boshqachasiga aytganda, paxta zavodlari hisoblanadi. Paxta tolasini sotuvchisi bo‘lib bizning respublikamizda yagona yuridik shaxs- «O‘zpaxtaeksport» AJ hisoblanadi. Paxta tolasining xaridorlari bo‘lib ichki va tashqi iste`molchilar -xo‘jalik subyektlari hisoblanadi.

Paxta terminallarining asosiy faoliyat turlari bo‘lib paxta mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilardan qabul qilib olish, tushirish, saqlash hamda ularni sotuvchi topshirig‘i bilan xaridorlarga yuklab jo‘natishdan iborat. Paxta tolasini qabul qilib olish, saqlash va yuklab jo‘natish bo‘yicha amalga oshiriladigan texnologik hamda iqtisodiy-moliyaviy jarayonlar ko‘rgazmali tarzda 3-rasmda keltirilgan. 3-rasmdan ko‘rinib turibdiki, paxta terminallarining paxta tolasini sotish jarayonidagi ishtiroki quyidagilarda namoyon bo‘ladi. Birinchidan, terminal unga biriktirilgan zavodlardan kelib tushgan paxta tolasini tushirib oladi va ularni o‘z omborida sotishgacha saqlaydi. Ikkinchidan, sotuvchi terminalga paxta tolasini xaridorlarga jo‘natish bo‘yicha topshiriqni taqdim etadi. Ushbu topshiriqnomada kimga, qancha paxta tolasini qachon va qanday transport orqali yuklab jo‘natish lozimligi ko‘rsatiladi. Tolani transportirovkasi bilan shug‘ullanuvchi transport tashkilotlari bilan shartnomalar ham sotuvchi tomonidan olindan shartnoma asosida belgilanadi. Uchinchidan, terminal paxta tolasini tushirib olish, saqlash va xaridorlarga yuklab jo‘natishga oid xizmatlari uchun sotuvchi korxonaga tegishli schyotlarni taqdim etadi. To‘rtinchidan, sotuvchi korxona terminalga ko‘rsatgan transport- ekspeditsion xizmatlari uchun to‘lovlarni o‘tkazib beradi.

Shunday qilib, paxta terminallarining asosiy faoliyati xususiyatlari, asosan, ular tomonidan paxtani tushirib olish, saqlash va yuklab jo‘natish xizmatlaridan iborat bo‘ladi. Shunga mos ravishda paxta terminallarining asosiy faoliyatdan oladigan daromadlari uchta turga bo‘linadi: *paxta tolasini terminallarda tushirish olish xizmatlaridan olingan daromadlar; *paxta tolasini saqlash xizmatlaridan olingan daromadlar; *paxta tolasini yuklab jo‘natish xizmatlaridan olingan daromadlar.

Yuqorida sanab o‘tilgan xizmat turlaridan olinadigan daromadlar quyidagi arifmetik qurilma asosida topiladi: Дх = Хм * Тх Bu yerda: Dx- ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromad summasi; Xm- ko‘rsatilgan xizmatlar hajmining natural miqdori; Tx-bir birlik xizmat miqdori uchun belgilangan tarif. Bir birlik xizmat miqdori uchun belgilangan tariflar «O‘zpaxtaeksport» AJ tomonidan Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda belgilanadi. Hozirgi paytda ushbu ta`riflar quyidagilardan iborat (1-jadvalga qarang). 1-jadval Transport-ekspeditsion xizmatlari uchun belgilangan tariflar № Xizmat turi Tarif birligi Tarif miqdori, AQSH dollari 1 Paxta tolasini tushirish 1 tonna paxta tolasi uchun 3,17 2 Paxta tolasini saqlash Har bir kun uchun 0,10 3 Paxta tolasini eksportga ortish 1 tonna paxta tolasi uchun 9,38 4 Paxta tolasini mamlakat ichi iste`molchilari uchun ortish 1 tonna paxta tolasi uchun 6,19 Paxta terminallari tomonidan ko‘rsatilgan transport-ekspeditsion xizmatlar xaqini to‘lovchi bo‘lib paxta tolasini chetga va ichki istemolchilarga sotuvchi “O‘zpaxtaeksport” AJ hisoblanadi. Ushbu hisob-kitoblar korxona tomonidan mazkur AJga har oyda taqdim etiladigan schyot-fakturalar va ular reyestrlari asosida amalga oshiriladi. Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar xususiyatlari ushbu xizmatlar tannarxida ham o‘z ifodasini topadi. Xizmat turlariga qarab, quyidagi tannarx ko‘rsatkichlari farqlanadi va ularning har biri o‘ziga xos me`rlar va tartiblar asosida hisob-kitob qilinadi: *tushirish xizmatlari tannarxi; *saqlash xizmatlari tannarxi; *yuklab jo‘natish xizmatlari tannarxi.

Tushirish xizmatlari tannarxi deganda paxta tozalash zavodlari tomonidan avtomobillarda yetkazib berilgan paxta tolasini terminallarda omborlarga tushirib olishga doir xizmatga ketgan xarajatlar majmuasi tushuniladi. Ushbu xizmatlar teriminallarda avtokaralar yordamida va ombor ishchilari orqali ko‘rsatiladi. Shu bois, tushirish xizmatlari tannarxi avtokaralarga ketgan yoqilg‘i, ularning eskirishi, avtokaralar xaydovchilari va ombor ishchilarining ish haqi (YAIT bilan birgalikda) kabi xarajatlardan tashkil topadi. Saqlash xizmatlari tannarxi deganda terminallarga paxta tozalash zavodlaridan qabul qilingan paxta tolasini omborlarda saqlashga ketgan xarajatlar tushuniladi. Ushbu xarajatlar tarkibiga omborlarni saqlash, ularni eskirishi, ombor xodimlariga hisoblangan ish haqi (YAIT bilan birgalikda) va boshqalar kiritiladi. Kelib tushgan paxta tolasining saqlash xarajatlari omborlarning bir oylik xarajatlari va hisobot oyidagi kunlar soni asosida topilgan o‘rtacha bir kunlik xarajatlarni paxta tolasini haqiqatda omborlarda saqlangan kunlari soniga ko‘paytirish orqali topiladi. Yuklab jo‘natish xizmatlari tannarxi deganda terminallar omborlaridan “O‘zpaxta eksport” AJ raznaryadkasi asosida buyurtmachilarga jo‘natilgan paxta tolasini vagonlarga yuklashga ketgan xarajatlar tushuniladi. Ushbu xizmatlar bo‘yicha tannarx kalkulyatsiyasi birligi bo‘lib 1 ta vagon (47-50 tonnalik) hisoblanadi. Yuklashga ketadigan xarajatlar xarajat turlarining o‘rtacha miqdori hisob-kitoblari asosida belgilanadi. Bitta vagonni yuklash xarajatlari (tannarxi)ning o‘rtacha qiymatini kalkulyatsiyasi (hisob-kitobi) namuna sifatida 2-jadvalda keltirilgan.

2-jadval Paxta terminallarida 1 ta vagonni yuklash xizmatlari o‘rtacha tannarxi kalkulyatsiyasi № Xarajat moddalari Hisob-kitob tartibi va unga asos Summa 1 Samarqand Tex PD Vagon berish, unga yukni joylashtirish, vagonni tashib ketishga taxlash va qabul qilib olish hujjatlarini taxlash 457236 2 Ekspertiza 1 dona sertifikat 21500 3 Karantin xizmati 1 tonna yuk*2510 sum 122990 4 Plomba (Xumo) 2 dona Xumo plombasi (2*10500) 21000 5 Vagon ta`miri 1 vagon uchun “Kogon Remontchi” schyoti 44995 6 Temir yul ijara xizmati Ulgurji savdo korxonasi temir yo‘li shaxobchasidan foydalanish (1 oyga 1150000*12/700 ta vagon) 19714 7 Yokilgi mahsulotlari sarfi Avtokara uchun 10 litr solyarka (4800*10) 48000 8 Logistika bo‘limi xodimlari ish xaki xarajati 7267428*12/ 700 /3 83870 9 Soliq 6% sof tushumdan 47*9,38*2798,94 74036 10 Soliq 15% ish xaki fondidan 83870*15% 14801 11 Yongin xavfsizligi xizmati 16700903*12/600 95434 12 Boshka xarajatlar (kanselyariya tovarlari va materiallar ) Tahminiy hisob-kitob 90000 13 Eskirish xarajatlari Omborxonalar eskirishining 30 % 86900 14 Elektroenergiya Omborxonalarga sarflangan elektroenergiyaning 30 % 3903 JAMI: 1184379 Paxta terminallarining yuqorida sanab o‘tilgan tushirish, saqlash va yuklab jo‘natishga doir xarajatlari ularning jami sotish tannarxini tashkil etadi. Paxta terminllarida ushbu ko‘rsatkich jami xizmatlarga qilingan sarflardan kelib chiqib aniqlanadi. Endi paxta terminallarining xususiyatlari va tomonidan ko‘rsatilayotgan transport-ekspeditsion xizmatlarning ahamiyati to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega bo‘lish uchun bu xizmatlarni ko‘satayotgan subyektlardan biri bo‘lgan “Samarqand -Tola” qo‘shma korxonasining umumiy tavsifiga hamda uning faoliyati asosiy ko‘rsatkichlariga qisqacha to‘xtalamiz.

«Samarkand-tola» MCHJ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 3 iyundagi 240- sonli «Ishlab chikarilgan va sotiladigan paxta tolasi uchun hisob-kitob qilish mexanizmini takomillashtirish to‘g‘risida» qarorini bajarish maqsadida 2003 yil 10 oktabr oyida tashkil etilgan, 2004 yil 5 martda MCHJ shaklidagi «Samarkand-tola» O‘zbekiston-Latviya qo‘shma korxonasi sifatida qayta ro‘yxatdan o‘tgan. Jamiyat ustav kapitali 999.229.441 so‘mni yoki 805 773 AQSH dollarini tashkil kiladi, uning ta`sischilar o‘rtasidagi taqsimoti 3-jadvalda hamda 1-diagrammada keltirilgan. «Samarkand-tola» O‘zbekiston-Latviya qo‘shma korxonasining asosiy faoliyat turi paxta mahsulotlarini tushirish, saqlash va yuklashdan iborat. Ushbu faoliyat turlarini yuritish uchun korxona jami 2,201 ga umumiy yer maydoniga, hajmi 1938 kv.m. dan iborat 3 ta yopik omborxona, shuningdek hajmi 10774 kv.m. dan iborat 8 ta usti yopik omborxonalarga ega. Ushbu omborxonalar bir vaqtning o‘zida 10 ming tonna paxta tolasini saqlash imkonini beradi. Paxta tolasini

tushirish, tashish va yuklash ishlari korxonada 9 dona avtoyuklagichlar (shundan 7 donasi Mytsibishi 2 donasi Hunday) yordamida amalga oshiriladi. Korxona ixchamlashtirilgan soliq rejmida ishlovchi kichik biznes subyekti hisoblanadi, uning jami xodimlari soni 25 kishi bo‘lib, shundan 20 kishi bevosita xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanuvchi ishchilar, qolgan 5 kishi esa boshqaruv xodimlaridir. Tahlil shuni ko‘rsatmoqdaki, “Samarqand-Tola” qo‘shma korxonasi o‘tgan 4 yilda quyidagi miqdordagi paxta tolasini eksportga va ichki iste`molchilarga turli miqdorlarda jo‘natish xizmatlarini ko‘rsatgan. *2011 yil hosilidan 35408,0 tonna *2012 yil hosilidan 32165,6 tonna *2013 yil hosilidan 25103,5 tonna *2014 yil hosilidan 35965,1 tonna yuqoridagi *2015 yil hosilidan 31050,0 tonna Paxta tolasini jo‘natishning miqdor ko‘rsatkichlari 2-diagrammada ham keltirilgan.

Korxonaning 2013-2015 yillarda yuqorida keltirilgan transport-ekspeditsion xizmatlardan erishgan daromadlari 4-jadvalda keltirilgan. 4-jadval “Samarqand-Tola” qo‘shma korxonasida transport espeditsion xizmatlardan olingan daromadlar № 1 1 .1 1.2 Соф тушум тури 2013 йил 2014 йил 2015 йил Жами соф тушум, минг сўм 1 084 263 1 413 324,00 1 714 060,00 Шу жумладан: Пахта толасини тушириш хизматларидан 359 076,00 420 286,00 368 775,00 Пахта толасини жўнатиш хизматларидан 571 297,00 812 916,00 1 043 560,002-диаграмма

1 .3 2 2 .1 2.2 2 .3 Шундан: Экспортга жўнатиш хизматларидан 367 001,00 532 753,00 736 082,00 Ички жўнатиш хизматларидан 204 296,00 280 163,00 307 478,00 Пахта толасини сақлаш хизматларидан 153 890,00 180 122,00 301 725,00 Алоҳида хизматлар улуши, % 100 100 100 Шу жумладан: Пахта толасини тушириш хизматларидан 33,1 29,7 21,5 Пахта толасини жўнатиш хизматларидан 52,7 57,5 60,9 Шундан: Экспортга жўнатиш хизматларидан 33,8 37,7 42,9 Ички жўнатиш хизматларидан 18,9 19,8 18,0 Пахта толасини сақлаш хизматларидан 14,2 12,7 17,6 4-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, “Samarqand - Tola” qo‘shma korxonasi tomonidan ko‘rsatilgan transport-ekspeditsion xizmatlarning umumiy miqdori oxirgi uch yilda qariyb 1,7 martaga oshgan. Chunonchi, paxtani saqlash va eksportga yuklab jo‘natish xizmatlari hajmi 2 baravarga, paxtani zavodlardan tushirib olishga doir xizmatlar hajmi esa 3 %ga oshgan. Ko‘rsatilgan transport- ekspeditsion xizmatlarda yildan yilga eksportga jo‘natishga oid xizmatlar miqdori va ularning ulushi oshib bormoqda. “Samarqand - Tola” qo‘shma korxonasi tomonidan ko‘rsatilgan transport- ekspeditsion xizmatlar xaqini to‘lovchi bo‘lib paxta tolasini chetga va ichki istemolchilarga sotuvchi “O‘zpaxtaeksport” AJ hisoblanadi. Ushbu hisob-kitoblar korxona tomonidan mazkur AJga har oyda taqdim etiladigan schyot-fakturalar va ular reyestrlari asosida amalga oshiriladi. “Samarqand -Tola” qo‘shma korxonasining 2013-2015 yillardagi sotish tannarxini tashkil qiluvchi xarajatlar ular moddalari kesimida 5-jadvalda keltirilgan. 5-jadval “Samarqand-Tola” qo‘shma korxonasida transport espeditsion xizmatlar tannarxiga kiritilgan xarajatlar tarkibi

№ Xarajatlar guruhi va turlari 2013 yil 2014 yil 2015 yil 1 Jami sotish tannarxi, ming so‘m 473798 599955 836969 Shu jumladan: 1.1 Ish haqi xarajatlari 47671 55596 64915 1.2 Yagona ijtimoiy to‘lov 15891 18532 11455 1.3 Komandirovka xarajatlari 0 0 0 1.4 AV va NA eskirishi 97374 108919 121213 1.5 Yoqilg‘i xarajatlari 29472 54441 47893 1.3 Material xarajatlari 27653 48860 60446 1.6 Sertifikatsiya xarajatlari 7332 8879 12427 1.7 Fumigatsiya xarajatlari 13165 14620 23060 1.8 Vagonlar ta`miri 9242 13394 19798 1.9 Paxta tolasi sug‘urtasi 0 0 61298 1.10 Vagon transportirovka xarajatlari 187096 222622 315565 1.11 Xodimlar sug‘urtasi 0 0 196 1.12 Suv 3839 5526 12134 1.13 Elektroenergiya xarajatlari 7416 10131 15647 1.14 Tabiiy gaz 1992 1946 40 1.15 Ijara xarajatlari 10368 10368 11730 1.16 Transport vositalarini ta`mirlash xarajatlari 4644 6459 43792 1.17 Avtomashinalar sug‘urtasi 335 362 398 1.18 Feldyegerlik xarajatlari 545 779 736 1.19 Boshqa xarajatlar 9763 17521 14227 5-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, transportekspeditsion xizmatlar tannarxini tashkil qiluvchi xarajatlar o‘ziga xos tarkibga ega. Ular nomlari va xarakteri bo‘yicha respublikamizda xarajatlar tarkibini belgilovchi me`yoriy –huquqiy hujjatlarga bir tomondan mos kelsa, ikkinchi tomondan farqli jihatlarga ham egadir. Yuqorida keltirilgan qisqacha sharxlardan xulosa qilish mumkinki, tarnsport- ekpeditsion xizmatlar va ularni ko‘rsatuvchi subyektlar faoliyati o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Ushbu xususiyatlar ularni hisob va auditning ham o‘ziga xos obyektlari ekanligidan darak beradi. Faoliyat yuritayotgan transport-ekspeditsion

xizmatlarga ixtisoslashgan korxonalar, chunonchi “Samarqand-Tola” qo‘shma korxonasi tajribasidan ko‘rinib turibdiki, ushbu soha subyektlarida buxgalteriya hisobi va auditning huquqiy asoslarini tartibga solish zarurati mavjud. Chunonchi, transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar uchun respublikamizda hozirgi kunda amalda bo‘lgan “Mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizom” asosida “Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlarda xarajatlar tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizom”ni ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. Bunday yaxlit me`yoriy-huquqiy hujjatni ishlab chiqilishi va uni barcha transport-ekspeditsin xizmatlar sohasi subyektlarida joriy etilishi amaliyotda mazkur xizmatlardan olinadigan daromadlar, ular tannarxi va boshqa moliyaviy natijalar ko‘rsatkichlari hisobi va auditidagi muammolarni hal etilishiga imkon beradi. Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar faoliyati auditining zaruratlari, maqsadi va vazifalari Respublikamizda auditorlik faoliyati, uning turlari, maqsadi, o‘tkazilish zaruratlari, vazifalari, uning tashkiliy va boshqa jihatlari “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida qonunimizda va ushbu qonun asosida qabul qilingan milliy standartlarimizda belgilangan. Respublikamizning «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida qonuni» da audit maxsus faoliyat sifatida e`tirof etilgan va unga quyidagicha ta`rif berilgan: «Auditorlik faoliyati deganda auditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish va boshqa shu bilan bog‘liq professional xizmatlar ko‘rsatish borasidagi tadbirkorlik faoliyati tushuniladi». Ushbu ta`rifdan ko‘rinib turibdiki, audit makon va zamonda yuz berayotgan jarayon, amaliy faoliyat turidir. U, bir tomondan, maxsus «auditorlik tashkiloti» maqomidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning tadbirkorlik faoliyati, ikkinchi tomondan esa, maxsus kasb egalari bo‘lgan auditorlarning amaliy ish faoliyati

hisoblanadi. Maxsus auditorlik tashkilotlari tomonidan boshqa korxona va tashkilotlarga shartnomalar asosida ko‘rsatilayotgan auditorlik faoliyati bevosita pullik xizmatlar sirasiga kiradi. Auditorlik tashkilotlari bu xizmatlarni ko‘rsatishdan daromad ko‘radi, o‘z xarajatlarini to‘liq qoplaydi va pirovardida foyda oladilar. Aynan shu mazmundagi auditorlik tashkilotlari tomonidan amalga oshiradigan auditorlik xizmatlari bozor xizmatlari sirasiga kiradi. Davlat korxonalarida, ustav kapitalida davlat ulushi bo‘lgan korxonalarda hamda boshqa maqomdagi korxonalarda auditorlik xizmatlari ularning maxsus bo‘linmalari tomonidan o‘zlari uchun ham amalga oshiriladi. Bunday auditorlik xizmatlari ichki audit xizmati hisoblanadi, u korxonalar shtat jadvalida ko‘zda tutilgan lavozimdagi ichki auditorlar tomonidan olib boriladi hamda ularning funksional vazifasi sifatida qaraladi. Bunday auditorlik xizmatlari pullik xizmatlarga, ya`ni tadbirkorlik faoliyatiga kirmaydi. Respublikamizning «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida qonuni» ga muvofiq maxsus auditorlik tashkilotlarining tadbirkorlik faoliyat sifatida e`tirof etilgan auditorlik xizmatlari ikkita guruhga ajratiladi: (1) auditorlik tekshiruvlari; (2) auditorlik tashkilotlarining professional xizmatlar ko‘rsatish borasidagi tadbirkorlik faoliyati. Auditorlik xizmatlari bozorining muhim elementi bo‘lgan tashqi auditorlik tekshiruvlari, o‘z navbatida, ikkita turga, ya`ni majburiy audit va tashabbusli auditga bo‘linadi. Majburiy audit - xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan hisobot yili yakuni bo‘yicha tuzilgan moliyaviy hisobotlarni realligini bilish maqsadida o‘tqaziladigan audit. O‘zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida Qonuni» ga muvofiq (10-modda) quyidagi subyektlar har yili majburiy auditdan o‘tishlari shart: • aksionerlik jamiyatlari; • banklar va boshqa kredit beruvchi tashkilotlar; • sug‘urta tashkilotlari; • yuridik va jismoniy shaxslar mablag‘larini to‘plovchi investitsiya va boshqa

fondlar, ularning boshqaruvchi kompaniyalari; • mablag‘lari yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy ajratmalari hisobidan shakllanadigan xayriya va boshqa ijtimomiy fondlar; • mablag‘larining tashkil topish manbalari yuridik va jismoniy shaxslarning qonunlarda ko‘zda tutilgan majburiy ajratmalaridan iborat bo‘lgan budjetdan tashqari fondlar; • ustav fondida davlat ulushiga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar. Tashabbusli audit - xo‘jalik yurituvchi subyektlar, shuningdek huquqni muhofaza qilish organlari tashabbusi bilan o‘tkaziladigan auditdir. Ushbu audit xo‘jalik yurituvchi subyektlarning o‘zlari, investorlar, ta`sischilar, aksionerlar, huquqni himoya qilish va boshqa nazorat organlari -prokuratura, sud, ichki ishlar organlari, soliq qonunchiligini buzilishiga qarshi kurashish deportamentlari buyurtmalari asosida o‘tkaziladi. Majburiy va tashabbusli audit, o‘z navbatida, kompleks audit, tematik audit kabi turlarga bo‘linadi. Kompleks audit - xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy xo‘jalik faoliyatini to‘liq qa mrab olgan auditorlik tekshiruvidir. Tematik audit - bu xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatiga tegishli bo‘lgan u yoki bu jarayonlar va operatsiyalarni, hisobot ko‘rsatkichlari yoki moddalarini, ayrim olingan bo‘limlar faoliyati, hujjatlarni auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishdir. Majburiy va tashabbusli audit natijalari bo‘yicha berilgan auditorlik xulosasining realligi, haqqoniyligi uchun javobgarlik va mas`uliyat bir xil hisoblanadi. Respublikamizning auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonuniga ko‘ra auditorlik tashkilotlari majburiy va tashabbusli auditorlik tekshiruvlaridan tashqari korxona va tashkilotlarga turli professional auditorlik xizmatlarini ham ko‘rsatishlari mumkin. Bunday professional xizmatlar sirasiga respublikamizning auditorlik faoliyati to‘g‘risida qonuniga muvofiq (17-modda) quyidagi xizmatlar kiradi: * buxgalteriya hisobini yo‘lga qo‘yish, qayta tiklash va yuritish; *moliyaviy hisobotni tuzish;

*milliy moliyaviy hisobotni buxgalteriya hisobi xalqaro standartlariga o‘tkazish; *xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliya-xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish; * buxgalteriya hisobi, soliq solish, rejalashtirish, menejment va moliya-xo‘jalik faoliyatining boshqa masalalari yuzasidan konsalting xizmati; *soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha hisob-kitoblar va deklaratsiyalarni tuzish; *korxona va tashkilotlarga biznes-reja va boshqa boshqaruv dastaklarini tuzib berish; *boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlarga autsorsing xizmatlarini ko‘rsatish; *qonunga zid bo‘lmagan boshqa xizmat turlari. Auditorlik xizmatlari bozorining muhim qismi hisoblangan ichki audit xizmati xo‘jalik yurituvchi subyektning maxsus bo‘limlari yoki xodimlari tomonidan Ichki audit xizmati to‘g‘risida Nizomda belgilangan tartib qoidalarga asosan o‘tkaziladi. Shunday qilib, yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, audit, auditorlik xizmatlari va auditorlik xizmatlari bozori bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan tushunchalardir. Makon va zamonda yuz berayotgan audit yaxlit tarzda auditorlik xizmatlari bozorini tashkil qiladi. Auditorlik xizmatlari bozori - bu makon va zamonda yuz berayotgan, pullik va pulsiz asosda ko‘rsatilayotgan auditorlik tekshiruvlari va professional auditorlik xizmatlari majmuasidir.

Yuqoridagi ta`rifga asoslangan holda auditorlik xizmatlari bozori tarkibini quyidagicha ko‘rgazmali tarzda ifodalash mumkin (4-rasmga qarang). 4-rasm. Auditorlik xizmatlari bozori tarkibi Audit, auditorlik xizmatlari, auditorlik xizmatlari bozoriga berilgan yuqoridagi ta`rif va tavsiflardan ko‘rinib turibdiki, ular boshqa xizmat turlaridan quyidagi jihatlari bilan farq qiladi: *ushbu xizmat turlari, avvalambor, davlat boshqaruv organlari, investorlar, mulk egalari va boshqa foydalanuvchilarning real axborotga bo‘lgan talablarini qondirishga yo‘naltirilgan; *ular xo‘jalik yurituvchi subyektlarda amalga oshirilgan va oshirilayotgan moliyaviy-xo‘jalik operatsiyalarining respublikamizda amalga bo‘lgan qonun hujjatlari talablariga muvofiq kelishini xolis ekspertiza qilishga qaratilgan; *auditorlik xizmatlari biznesni endi yo‘lga qo‘ygan, xali-beri tegishli shtatdagi va sondagi hisob xodimlarini yollashga imkoni bo‘lmagan kichik biznes subyektlari uchun eng arzon va qo‘lay autsorsing turidir; *auditorlik xizmatlari katta miqdorda moddiy xarajatlarni talab qilmaydigan, shu bilan birga auditorlarning mehnati yuqori baholanadigan xizmat turidir. Auditorlik xizmatlari bozori ishtirokchilari bo‘lib asosan quyidagilar hisoblanadi (5-rasmga qarang).

5-rasm. Auditorlik xizmatlari bozori ishtirokchilari 5-rasmdan ko‘rinib turibdiki, auditorlik xizmatlari bozori ishtirokchilari ikki guruhga ajratiladi. Bular: (1) auditorlik xizmatlarini ko‘rsatuvchilar; (2) auditorlik xizmatlari buyurtmachilari yoki iste`molchilari. Auditorlik xizmatlari bozori ishtirokchilarining 1-guruhiga auditorlik tashkilotlari, auditorlar va ekspertlar kiradi, 5-rasmda ular 1,2,3-raqamlar bilan belgilangan. Auditorlik xizmatlari bozori ishtirokchilarining ikkinchi guruhiga ushbu xizmatlarning iste`molchilari, chunonchi korxona va tashkilotlar, davlat boshqaruv organlari, ta`sischilar, investorlar, huquqni himoya qilish organlari kiradi. Respublikamizda auditorlik xizmatlarini yanada rivojlantirish zaruratlari negizida, avvalambor, iste`molchilarda ushbu xizmatlarga bo‘lgan talabni mavjudligi hamda bu talabning borgan sari oshib borishi yotadi. Shuningdek, davlatimizning xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatiga aralashmaslik, ular ustidan davlat nazoratlari sonini keskin kamaytirish borasidagi siyosati ham xolis auditorlik xizmatlarini yanada ravnaq topishiga muhim turtki bo‘lmoqda. Soliq nazoratlarining 3-4 yillarda bir marta o‘tkazilishigacha bo‘lgan davrda o‘tkazilayotgan har yillik majburiy va tashabbusli auditorlik tekshiruvlari xo‘jalik

yurituvchi subyektlarda soliqlar va to‘lovlardagi chetlanishlarni aniqlanishi evaziga ularni o‘z vaqtida davlat budjetiga tushishiga imkon bermoqda. Demak, auditorlik tashkilotlari o‘zlarining ushbu xizmatlari bilan davlatga katta naf keltiradi, shuningdek korxona va tashkilotlarni soliqlar hisob-kitoblarida yo‘l qo‘yilayotgan xatoliklar uchun katta miqdordagi jarima va penyalar to‘lash havfidan qutqaradi. Respublikamizda auditorlik xizmatlarini rivojlantirish zarurartlari sirasiga quyidagilarni ham kiritish mumkin. *axborot yetkazib beruvchilar (ma`muriyat) bilan axborotlardan foydalanuvchilar (davlat organlari, banklar, aksiyadorlar, kreditorlar) manfaatlarining mos kelmasligi, natijada, ular o‘rtasida ziddiyatli vaziyatlar yuzaga kelganida ma`muriyat tomonidan noto‘g‘ri ma`lumotlar berilishi; *noto‘g‘ri axborotlarga asoslangan holda xo‘jalik qarorlarining qabul kilinishi natijasida noqulay iqtisodiy ahvolga tushib qolinishi yoki inqirozga yuz tutilishi; *iqtisodiy axborotlarning hakkoniyligini tasdiqlash uchun zarur maxsus bilimlarga ehtiyoj; *axborotlardan foydalanuvchilarda ma`lumotlarni bevosita baholash va sifatini aniqlash uchun maxsus malaka, vaqt va materiallarning yetishmasligi va boshqalar. Yuqoridagilarning barchasi dunyo miqiyosida, shu jumladan bizning respublikamizda ham auditorlik xizmatlari bozorining kelajagi borligidan darak beradi. “Samarqand-Tola” qo‘shma korxonasi, yuqorida ta`kidlab o‘tganimizdek, aralash mulk shaklidagi xo‘jalik yurituvchi subyekt hisoblanadi. Unda davlat ulushi 65 %ni tashkil etadi. Shu bois ham ushbu qo‘shma korxona majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishi lozim bo‘lgan subyektlardan hisoblanadi. Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi paxta terminallarida, chunonchi“Samarqand-Tola” qo‘shma korxonasida auditning asosiy maqsadi bo‘lib moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini qonun hujjatlariga muvofiq olib borilganligi, shuningdek moliyaviy hisobotni real tuzilganligi, davlat, korxona rahbariyati, investorlarni real axborotlar bilan ta`minlash uchun tegishli isbotu-dalillarni

to‘plash hisoblanadi. Ushbu maqsaddan kelib chiqib, transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi paxta terminallarida, auditorlik tekshiruvlarining asosiy vazifalari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: • paxta tolasi sotuvchi bosh korxona bo‘lgan “O‘zpaxtaeksport” AJ bilan unga transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatish bo‘yicha tuzilgan shartnomalarni bajarilishini nazorat qilish; • xizmatlari buyurtmachisidan bo‘nak summasini o‘z vaqtida keyelib tushganligini, shartnomalarni belgilangan grafiklarda bajarilganligini, ular bo‘yicha hisob-kitoblarni o‘z vaqtida amalga oshirilganligi nazorat qilish, ularni to‘g‘ri hujjatlashtirilganligi va hisobini to‘g‘ri olib borilganligini tekshirish; • xizmatlardan olinadigan daromadlarni hisoblash tamoyiliga muvofiq ular yuz bergan vaqtdan boshlab tan olish va baholashni tekshirish; • daromadlarni to‘g‘ri guruhlash va tegishli schyotlarda aks ettirilganligini tekshirish; • daromadlarni moliyaviy hisobotda to‘g‘ri aks ettirilganligini tekshirish; • xarajatlarni ularning mohiyatini ochib beruvchi mezonlariga mos ravishda hisobga olinganligini tekshirish; • korxona xarajatlarini to‘g‘ri turkumlanganligi va guruhlarga ajratilganligi, ularni to‘g‘ri, o‘z vaqtida va tegishli boshlang‘ich hujjatlar bilan rasmiylashtirilganligini tekshirish; • korxona xarajatlari bo‘yicha hisobotlar ma`lumotlari va hisob ma`lumotlarini to‘liq uyg‘unligi ta`minlanganligini tekshirish • yakuniy moliyaviy natijalarni tug‘ri shakllantirilganligini tekshirish; • korxonada budjetga to‘lanadigan soliqlar va to‘lovlar realligini tekshirish; • foydani taksimlanishini to‘g‘ri turkumlanganligi va guruhlarga ajratilganligini, ta`sischilar bilan hisoblashishlar holatini tekshirish va boshqalar.

Adabiyotlar: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т: “Ўзбекистон”, 2012 (кейинги ўзгартиришлар ва қўшимчалар билан). 2. Ўзбекистон Республикаси Солик кодекси. 25.12.2007 й. ЎРҚ-136- сон Қонуни билан тасдиқланган) 3. Ўзбекистон Республикаси қонуни “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида”, 2016 йил 13 апрель 4. Ўзбекистон Республикаси қонуни “Аудиторлик фаолияти тўғрисида”, 2000, 25 май 5. « 2017 - 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси» Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2017 йил 7 февралдаги «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида» 4947-сон фармони билан тасдиқланган. 6. “2016-2020 йилларда хизматлар соҳасини ривожлантириш дастури тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 26 февралдаги 55-сонли қарори. 7. «Ишлаб чикарилган ва сотиладиган пахта толаси учун ҳисоб- китоб қилиш механизмини такомиллаштириш тўғрисида». Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 3 июндаги 240- сонли қарори 8. “Маҳсулот (иш, хизмат) ларни ишлаб чиқариш ва сотиш ҳаражатлари таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакиллантириш тартиби тўғрисида Низомни тасдиқлаш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 5 февралдаги 54-сон қарори

O'xshashlar

Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko'rsatuvchi subyektlar faoliyati auditining tashkiliy va axborot ta’minotining holati hamda ularni takomillashtirish yo'nalishlari

Transport-ekspeditsion xizmatlarni ko‘rsatuvchi subyektlar faoliyati asosiy ko‘rsatkichlari realligining auditi va ular bo‘yicha biznes reja bajarilishining tahlili

Transport vositalari

Xarakatlanuvchi transport vositalari. Transport vositalari umumiy tuzilishi

Ixtisoslashtirilgan transport vositalari