Suv ta’minotini mexanizatsiyalash - Transport - Referatlar

Suv ta’minotini mexanizatsiyalash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1960.1728515625 KB

Ko'chirib olish

Suv ta’minotini mexanizatsiyalash Reja: 1. Suv nasosi va suv ko‘taruvchi inshootlar 2. Suv o‘tkazish tarmoqlari va bosim inshootlari 3. Chorva mollarini sug‘orish uchun avtosug‘orgich va jihozlar

1. SUV NASOSI VA SUV KO‘TARUVCHI INSHOOTLAR Qishloq xo‘jaligida suvdan maishiy-xo‘jalik ehtiyojlari uchun, ishlab chiqarish maqsadlarida va o‘t o‘chirishda foydalaniladi. Qishloq xo‘jaligi korxonalarini yetarli miqdorda suv bilan ta’minlash ishlab chiqarishning rivoji, ishlab chiqariladigan mahsulot miqdorining ko‘payishi, mehnat unumdorligining oshishi va sanitariya-gigiyena sharoitlarining yaxshilanishi uchun muhim omillardan biridir. Qishloq xo‘jaligi sanoatini suv bilan ta’minlash uchun suv o‘tkazgichlar quriladi. Suv o‘tkazgich quyidagi asosiy elementlardan iborat: suv olish inshooti, suv ko‘targich (nasos stansiyasi); tozalash inshooti, katta rezervuarli bosim minorasi; suv o‘tkazgichlar, suv o‘tkazgich tarmoqlari va suv olish qurilmalari. 57-rasmda yer yuzidagi suv manbayidan suv bilan ta’minlash sxemasi ko‘rsatilgan. Suv manbayidan qabul qilgich 1 va quvur 2 orqali o‘z oqimi bilan kelib, qabul qiluvchi quduq 3 ga tushadi, undan birinchi ko‘tarish nasos stansiyasi 4 ning nasoslari yordamida tozalash inshootlari 5 ga uzatiladi. Tozalangan va zarar- 1 2 57-rasm. Yer yuzidagi (ochiq) suv manbayidan suv bilan ta’minlash sxemasi: 1 —suv qabul qilgich; 2 —o‘z oqimli quvur; 3 —qabul qiluvchi quduq; 4 —suvni birlamchi ko‘tarish nasos stansiyasi; 5 —tozalash inshootlari; 6 —toza suv rezervuari; 7 —suvni ikkilamchi ko‘tarish nasos stansiyasi; 8 —bosim minorasi; 9 —suv iste’molchi; 10 —tashqi suv o‘tkazgich tarmog‘i. sizlantirilgan suv, toza suv rezervuari 6 ga yig‘iladi. So‘ngra ikkinchi ko‘tarish nasos stansiyasi 7 ning nasoslari bilan suv o‘tkazgichlar orqali bosim minorasi 8 ga uzatiladi. 34 5 6 7 8 9 10

Suv minoradan suv o‘tkazgich tarmog‘i 10 ga kelib, 9 va 11 iste’molchilarga tarqatiladi. Suvning sifatiga, joy relyefiga va boshqa sharoitlarga qarab suv bilan ta’minlash sxemasi o‘zgartirilishi mumkin. Suv bilan ta’minlash sxemasi muayyan sharoitlarga qarab va texnik-iqtisodiy hisoblarga asosan tanlanadi, bunda tizimning ishonchliligi va tejamliligi hisobga olinadi. Suv va uning sifati. Tabiiy suv hech qachon toza bo‘lmaydi. Eng toza suv yomg‘ir suvidir. Biroq unda ham havodan qo‘shilgan turli aralashmalar, masalan, erigan tuzlar yoki chang bo‘ladi. Suvning kimyoviy tarkibi hosil bo‘lishida tuproq ostidagi grunt katta rol o‘ynaydi, chunki suv ana shu grunt oralab o‘tadi. Tuproq orqali filtrlanib o‘tgan suv, yo‘lida uchragan ba’zi bir minerallarni eritadi. Yerosti suvlarning minerallanish darajasi tuproq va gruntlarning kimyoviy tarkibiga, suvning grunt oralab o‘tish vaqtiga hamda bosib o‘tgan yo‘liga bog‘liq. Tabiiy suvda erigan aralashmalar (tuzlar, gazlar) va erimaydigan (muallaq) zarralardan tashqari har xil mikroblar, shu jumladan kishi yoki hayvonlar organizmiga o‘tib turli kasalliklarga chalintiradigan mikroblar ham bo‘ladi. Chorvachilik fermalari va aholi yashaydigan punktlar, odatda, bitta manbadan suv oladi. Shunga muvofiq suvning sifati ichiladigan va xo‘jalik ehtiyojlari uchun ishlatiladigan suvlarga qo‘yiladigan barcha talablarni qondirishi lozim. Agar yaroqli suv manbayi bir vaqtning o‘zida aholi va fermaning ehtiyojlarini ta’minlay olmasa, u holda alohida-alohida suv bilan ta’minlash tizimlari quriladi (masalan, quduqlardan xo‘jalik-maishiy ehtiyojlarga, ochiq suv havzalaridan esa mollarni sug‘orish uchun suv olinadi). Suvning sifatini tekshirish va uning iste’mol qilishga yaroqliligini aniqlash uchun fizik-kimyoviy va baktereologik analiz o‘tkaziladi. Fizikaviy analizda suvning temperaturasi, loyqaligi, rangi, mazasi va hidi tekshiriladi. Kimyoviy analiz natijasida suv tarkibidagi turli kimyoviy elementlar (kalsiy, magniy, temir, marganes va boshqalar) miqdori aniqlanadi. Baktereologik analiz suvda bakteriyalar bor-yo‘qligini aniqlashga imkon beradi. Analizlar laboratoriyalarda

o‘tkaziladi. Suvning xo‘jalik-maishiy ehtiyojlar uchun yaroqliligi haqida sanitariya inspeksiyasi organlari xulosa chiqaradi. Agar zararli aralashmalar va bakteriyalarning miqdori ruxsat etilgan normadan ortiq bo‘lsa, suv maxsus ishlovdan o‘tkaziladi. Suv o‘tkazish tarmog‘i. Chorvachilik fermalarini suv bilan ta’minlash uchun daryo, ko‘llar, sun’iy suv havzalari, yerosti manbalari va atmosfera suvlaridan foydalanish mumkin. Yer yuzidagi suvlar (daryo, kanal va suv havzalari suvlari) sanitariya holati jihatidan yerosti suvlariga qaraganda yomonroq, chunki u har xil narsalar bilan ifloslanishi oson, bunday suvning miqdori va sifati, shuningdek, temperaturasi ham yil fasliga qarab o‘zgarib turadi. Bunday suvlar tozalab turishni talab qiladi, bu esa uni ancha qimmatlashtiradi. Masalan, yer yuzasidagi manbadan olinadigan va sust filtrda tozalanadigan 1m 3 suvning qiymati 1m 3 yerosti suvinikiga qaraganda taxminan 4 barobar ortiq. Yerosti suvlaridan suv bilan ta’minlash manbayi sifatida keng foydalaniladi. Odatda, ular yer yuzidagi suvlarga qaraganda sifati jihatidan afzal turadi, temperaturasi ham uncha o‘zgarmaydi. Yerosti suvlari yog‘in va yerosti suvlarini filtrlovchi gruntlar (qum, shag‘al, mayda tosh va boshqalar) qatlamidan sizib o‘tib, suv o‘tkazmaydigan qatlamlar (loy, mergel va boshqalar) ustida to‘planishi natijasida hosil bo‘ladi. Bunday suvlar suv o‘tkazadigan tog‘ jinslarining g‘ovaklarini va bo‘shliqlarini to‘ldiradi. Yerosti suvlari erkin sizot suvlarga va qatlamlararo (bosimsiz va bosimli) suvlarga bo‘linadi. Erkin sizot suvlar yer sirtida eng yaqin suv o‘tkazmaydigan birinchi qatlam ustida ancha yuza joylashgan bo‘ladi. Bunday suvlar sifat jihatidan ko‘pincha hayvonlarni sug‘orish uchun to‘la yaroqli bo‘ladi; biroq suv bilan birga sizib o‘tgan narsalar bilan ifloslangan bo‘lishi mumkin. Qatlamlararo yerosti suvlari o‘tkazmaydigan ikki qatlam orasida joylashadi. Ular bosimli (artezian) va bosimsiz bo‘lishi mumkin. Agar qatlamlar qiya joylashgan va suv shu ikki qatlam orasidagi jinsni butun qalinligini to‘ldirgan bo‘lsa, suv bosim ostida bo‘ladi, binobarin, bunday joylarga qurilgan quduq yoki skvajinalarda suv o‘z bosimi bilan yuqoriga ko‘tariladi. Agar suv skvajinadan

fontan bo‘lib otilsa, bunday manba otilib chiqadigan manba deyiladi. Ba’zan qatlamlararo suvlar suv saqlaydigan qatlamni batamom to‘ldirmaydi, ya’ni erkin yuzaga ega bo‘ladi; bunday holda manba bosimsiz bo‘ladi. Bosimsiz yerosti suvlari yer sirtiga qaynar buloq yoki oqar buloq shaklida bo‘lishi mumkin. Suv nasosi . Nasoslar deb suyuqliklarni ko‘tarish, haydash va siljitish uchun belgilangan gidravlik mashinalarga aytiladi. Suv ko‘targichlarning nasoslardan farqi shundaki, ular faqat suyuqliklarni ko‘tarish uchun xizmat qiladi. Nasos va suv ko‘targichlarni harakatga keltirish uchun elektr, shamol va issiqlik dvigatellaridan foydalaniladi. Ishlash jarayoniga ko‘ra nasoslar quyidagi asosiy guruhlarga bo‘linadi: — parrakli, aylanuvchi ish g‘ildirakli; — hajmiy (siqib chiqaruvchi) nasoslar, bularga porshenli va rotorli (vintli, shesternali va boshqalar) nasoslar kiradi; — jarayonli nasoslar (ejektorlar), bularda suyuqliklarni uzatish uchun biror boshqa suyuqlik oqimining energiyasidan foydalaniladi. Suv ko‘targichlarning quyidagi turlari qo‘llaniladi: — havoli ko‘targichlar (erliftlar, almashtiruvchi pnevmatik nasoslar); bularda suv ko‘tarish uchun siqilgan havodan foydalaniladi; — gidravlik zarbli ko‘targichlar (gidravlik taranlar); bularda suv gidravlik zarbdan hosil bo‘lgan bosim ostida ko‘tariladi; — lentali va chilvirli ko‘targichlar, bularda suyuqlikning ko‘tarilishi uzluksiz harakatlanuvchi lenta (chilvir)ning ho‘llanishiga asoslangan; — inersion (vibratsion) ko‘targichlar. Markazdan qochma nasoslar. Qishloq xo‘jaligida suv bilan ta’minlash uchun markazdan qochma nasoslar keng qo‘llaniladi. Ular tuzilishi jihatidan sodda, foydalanish jihatidan ishonchli va qulay. Ish g‘ildiragi (58-rasm) aylanganda suv parraklarga ergashib, g‘ildirak bilan birga aylana boshlaydi va markazdan qochma kuch ta’siri ostida g‘ildirak markazidan uning atrofiga yig‘iladi. Bunda olgan kinetik energiya bosim hosil qilish uchun sarf bo‘ladi. G‘ildirakdan otilib chiqqan suv nasos korpusi 3 ning

spiral kanaliga, undan esa haydash truboprovodi 1 ga keladi. G‘ildirak kanallari suvdan bo‘shaganda uning o‘rta qismida va so‘rish truboprovodi 4 da havo siyraklanadi. Natijada atmosfera bosimining ta’siri ostida nasosga manbadan so‘rish quvuri orqali yangi-yangi suv porsiyasi kelib turadi. Shunday qilib, ish g‘ildiragi aylanayotganda manba- a b 58-rasm. Markazdan qochma nasos: a —nasosning elektr dvigatel bilan birgalikdagi umumiy ko‘rinishi; b — nasos sxemasi; 1 —haydash quvuri; 2 —ishchi g‘ildiragi; 3 —korpus; 4 — surish quvuri; 5 —val. dan nasosga va u orqali iste’molchilar tomon uzluksiz suyuqlik oqimi hosil bo‘ladi. Nasosning ishi quyidagi parametrlar: unumdorlik, to‘la bosim, olinadigan quvvat, to‘la F.I.K. va ish g‘ildiragining aylanish soni bilan xarakterlanadi. Markazdan qochma nasoslarning to‘la foydali ish koeffitsiyenti 0,60—0,92 orasida bo‘ladi, u nasosning texnik hujjatida ko‘rsatiladi. Nasos ishini xarakterlovchi parametrlar o‘zaro bog‘langan: parametrlardan biri o‘zgarishi bilan boshqasi ham o‘zgaradi. Bosim oshgan sari nasosning unumdorligi kamayadi, bosim kamaysa, unumdorlik oshadi. Nasos oladigan quvvat va F.I.K. nasosning unumdorligi bilan bog‘liq holda o‘zgaradi. Nasos g‘ildiragining aylanishlari soni o‘zgarmas bo‘lganda bosim, quvvat va F.I.K. bilan unumdorlik o‘rtasidagi bog‘lanishni ko‘rsatuvchi grafik tasviriBosim balandligi 5 1 2 3 4 Sug‘orish balandligi

nasosning ish xarakteristikasi deyiladi. Ish xarakteristikasi nasos ishlab chiqariladigan zavodda bevosita sinash yo‘li bilan hosil qilinadi va nasos pasportida ko‘rsatiladi. Markazdan qochma nasoslar valining joylashishiga qarab gorizontal va vertikal, ish g‘ildiraklari soniga qarab, bir pog‘onali va ko‘p pog‘onali; ish g‘ildiragiga suv keltirish usuliga qarab, bir tomonlama va ikki tomonlama; hosil qilinadigan bosim kattaligiga qarab, kam bosimli (20 kPa gacha), o‘rta bosimli (600 kPa gacha) va yuqori bosimli (600 kPa dan ortiq) turlarga bo‘linadi. Bir bosqichli yoki bir g‘ildirakli markazdan qochma nasoslar, bularda ish g‘ildiragiga suv bir tomondan kiradigan konsolli nasoslar va suv ikki tomondan kiradigan bo‘ladi. Konsolli nasoslarda ish g‘ildiragi val uchiga konsol kabi mahkamlanadi. Uning vali keltirish kanali orqali o‘tmaydi. Shu sababli u eng sodda to‘g‘ri kanal shakliga ega. Ikki tomonlama so‘ruvchi nasoslarda val o‘tkazish kanali orqali o‘tadi, shu sababdan uning shakli murakkablashib yarim spiral ko‘rinishini oladi. Bundan tashqari, markazdan qochma nasoslar korpusining valga nisbatan biriktirilishiga qarab o‘q bo‘yicha va tores bo‘yicha ajraladigan xillariga bo‘linadi. Korpusi o‘q bo‘yicha ajraladigan nasoslar qurilish ekspluatatsiya amaliyoti talablariga yaxshiroq javob beradi, chunki stansiyaning mashina vali o‘lchamlarini kichraytirishni ta’minlaydi va markazdan qochma nasosni so‘rish trubasini olmay, qismlarga ajratishga imkon beradi. Markazdan qochma nasoslarning asosiy qismlari korpus, valga o‘rnatilgan aylanuvchi ish g‘ildiraklari bo‘lib, valga bir yoki bir necha ish g‘ildiragi o‘rnatish mumkin. Birinchi holda nasos bir g‘ildirakli yoki bir bosqichli deyiladi. Ikkinchi holda esa u ko‘p bosqichli deyiladi. Bir bosqichli markazdan qochma nasoslar kichik bosimli nasoslar gruppasiga taalluqli bo‘lib, bosimni oshirish uchun valga bir necha ish g‘ildiragi o‘rnatiladi. Bu holda bosim ish g‘ildiraklari nechta bo‘lsa, taxminan shuncha ortadi. Odatda markazdan qochma nasoslarning bosqichlari soni o‘n ikkitadan oshmaydi.

Markazdan qochma nasoslarning boshqa turdagi nasoslardan asosiy ustunligi ularning ixchamligidir. Bu nasoslarda turli inersiya kuchlarini vujudga keltiradigan ilgarilanma-qaytma harakatning yo‘qligi sababli ularning poydevori ham ixcham bo‘ladi. Natijada nasos va unga tegishli asosning, xizmat va ta’mirlash ishlarining qiymati kam bo‘ladi. Porshenli nasoslar. Porshen (plunjer) ilgarilanma (oldinga) harakat qilganda esa ish bo‘lmasidagi bosim ortib, so‘rish klapani yopiladi. Bo‘lmadagi bosim ortishida davom etib haydashga yetarli bosimga yetganida haydash klapani ochilib, suyuqlik haydash trubasiga o‘ta boshlaydi. Suyuqlikni haydash porshen eng chekka haydash chegarasiga yetguncha davom etadi. Nasosni ishga tushirganimizda u avval so‘rish trubasidagi havoni tortadi va suyuqlik so‘rish trubasiga ko‘tariladi. Nasos biroz vaqt ishlagandan so‘ng so‘rish trubasi va silindrdagi havo haydab chiqarilib, suyuqlik silindrni to‘ldiradi. Shundan so‘ng nasos moslangan tartibda ishlay boshlaydi. Natijada ta’minlovchi idishdagi suyuqlik qabul qiluvchi idishga o‘ta boshlaydi. Silindrdagi yuqori sath bilan suyuqlik ko‘tarilgan eng yuqori sathlarning farqi haydash balandligi deyiladi. So‘rish balandligi bilan haydash balandligining yig‘indisi H st = H s + H h nasosning tortish balandligi yoki to‘liq statik bosimdan iboratdir. Porshenli nasoslarning ishchi silindrlaridagi suyuqlik ilgarilanma-qaytma harakatlanuvchi porshen yoki plunjer vositasida, krivoshið-shatunli mexanizmlar yordamida, haydash quvuriga siqib chiqariladi. Porshenli nasoslar turlari, tuzilishi va qo‘llanish sohalari bo‘yicha guruhlarga ajratiladi. Porshenlarning ko‘rinishi bo‘yicha porshenli va plunjerli nasoslar guruhi mavjud. Porshenlar (plunjerlar) soniga ko‘ra, bir va undan ortiq porshenli (plunjerli) nasoslar mavjud. Ishchi silindrlarning nasos qobig‘ida joylashuviga ko‘ra gorizontal va vertikal silindrli nasoslar bo‘ladi. Barcha porshenli (plunjerli) nasoslar ishlash prinsiðiga ko‘ra oddiy, ikki bosqichli va ko‘p bosqichli bo‘lishi mumkin. Ishchi bosim qiymatiga ko‘ra past va yuqori bosimli nasoslar turkumi mavjud.

Oddiy porshenli nasosda suyuqlik porshenning oldingi tomoni bilan bir tomonga (ishchi kameraga) so‘riladi va undan haydaladi. Suyuqlikni so‘rish jarayonida porshen 2 ishchi silindr 1 bo‘ylab o‘ng tomonga suriladi. Bu paytda ishchi kamera hajmi kattalashadi, undagi bosim atmosfera bosimidan kichik (vakuum) bo‘ladi. Natijada, suyuqlik bosimi va vakuum qiymatlarining farqi ta’sirida klapan 3 ochilib, suyuqlik ishchi kamerani to‘ldiradi. Bu paytda haydash klapani 4 yopiq bo‘ladi. Porshen o‘ng chetki holatni egallagach, uning harakat yo‘nalishi teskari tomonga (chapga) o‘zgaradi. 59- rasm. Porshenli nasos sxemasi: 1 —silindr; 2 —porshen; 3 —so‘rish klapani; 4 —haydash klapani; 5 —ishchi kamera; 6 —krivoshið-shatunli mexanizm. Natijada kameradagi suyuqlikka bosim beriladi. Bu bosim ostida so‘rish klapani yopiladi, haydash klapani esa ochiladi va u orqali suyuqlik haydash liniyasiga uzatiladi. Rotorli nasoslar. Hajmiy rotorli nasoslar — shesternali, vintli, plastinkali (shiberli) va porshenli turlarga bo‘linadi. Hajmiy rotorli nasoslar o‘zgaruvchan sarfli, sarfi boshqariladigan va o‘zgarmas sarfli (sarfi boshqarilmaydigan) bo‘lishi mumkin. Bu turdagi nasoslarning sarfi ish bo‘shlig‘i kattaligiga va rotorning aylanishlar soniga bog‘liq: nasos elementlarining puxtaligi (chidamliligi) bosim yo‘lidagi qarshilikka mos bo‘lishi kerak. Agar bosim yo‘lidagi berkitgich tasodifan yopiq bo‘lib qolsa va nasos himoyalash apparatlari bilan ta’minlanmagan bo‘lsa, bu holda yo nasos buziladi yoki nasos dvigateli ishdan chiqadi. 4 1 2 5 3 6

Rotorli nasoslar har xil bir jinsli suyuqliklarni uzatishda avtonom qurilma sifatida, shuningdek, gidroyuritmalar tarkibida suyuqlikni harakatlantiruvchi yoki suyuqlikka kerakli energiya bosim beruvchi nasos holida va harakatlanayotgan suyuqlik orqali o‘zi harakat olib energiyasini boshqa mashinalarga, qurilmalarga uzatuvchi gidrodvigatellar sifatida ishlatilishi mumkin. Rotorli nasoslarning hajmiy FIKi 0,7—0,95 atrofida bo‘lib nasosning ishqalanuvchi qismlarining yeyilishiga mos ravishda o‘zgaradi. Nasos aniq ishlagani uchun mexanik FIK yuqori — 0,95—0,98 bo‘ladi. Silindrlari umumiy blokka birlashtirilgan ko‘p silindrli nasoslar rotorli- porshenli nasoslar deyiladi. Porshenni harakatga keltirish usuliga qarab aylanuvchi va qo‘zg‘almas blokli-rotorli-porshenli nasoslar mavjud. Silindrlar blok o‘qiga nisbatan radial yoki aksial joylashishi mumkin. Agar blokda silindrlar radial joylashgan bo‘lsa, bu nasoslar radial-porshenli deyiladi. Gidromashina blokida silindrlar aksial joylashgan bo‘lsa, aksial-porshenli nasoslar bo‘ladi. Ko‘pchilik rotorli-porshenli nasoslarning xarakterli tomoni shundaki, ularda so‘ruvchi va haydovchi klapanlar yo‘q. Bu xususiyat nasoslardan aylanishlar sonining yuqori qiymatlarida foydalanish imkoniyatini beradi. Rotorli porshenli mashinalarda (nasoslarda) krivoshið-shatunli mexanizm yo‘q, lekin bu mashinalarning kinematik asosini krivoshið-shatunli mexanizmlarning inversiyasi tashkil qiladi. Bu nasoslar gidrouzatmalarda, metallarga ishlov berish stanoklariga moy uzatishda, ichki yonuv dvigatellarida moylash tizimini moy bilan ta’minlashda, stanok keskichlariga sovituvchi suyuqlik uzatishda ishlatiladi. Rotorli gidromashinalar tarkibiga kiruvchi rotorli-plastinkali, shesternali, vintli, rotorli-porshenli (radial va aksial joylashgan silindrli) nasoslarning konkret ishlatilish joylari to‘g‘risida keyinroq to‘xtalib o‘tamiz. Shesternali nasoslarning tuzilishi juda sodda. Oddiy shesternali nasoslarning asosiy ish detallari ikkita bir xil shesternadan iborat bo‘lib, ular o‘zaro ilashgan va korpus ichiga joylashtirilgan. Yetaklovchi shesterna harakatni dvigateldan oladi. Nasosda ikkita qopqoq bo‘lib, ularda yetaklovchi va yetaklanuvchi valiklar podshiðnik va salniklar bilan ta’minlangan. Nasos korpusida ikkita teshik bo‘lib,

bittasi (S) so‘rish teshigi shesterna tishlari o‘zaro ajralayotgan tomonida, ikkinchisi (H 1 ) — haydash teshigi teskari tomonda (tishlar birikayotgan tomonda) bo‘ladi. Nasosning ishlash prinsiði quyidagicha. Yetaklovchi val o‘zida o‘rnatilgan shesternasi bilan dvigatel yordamida harakatga keltiriladi, yetaklanuvchi shesterna esa undan aylanma harakat oladi. Shesternalar aylanayotganda tishlar so‘rish bo‘shlig‘i (S) da birbiridan uzoqlashadi. Natijada tishlar orasidagi chuqurchada suyuqlik katta tezlikda olib ketilishi sababli so‘rish bo‘shlig‘ida siyraklanish ro‘y beradi va so‘rish teshigiga suyuqlik keladi. Tishlar orasidagi chuqurchalardagi suyuqlik tishlar o‘zaro birikkan paytda haydash bo‘shlig‘i (H 1 ) ga siqib chiqariladi, natijada haydash bo‘shlig‘ida bosim ortib, suyuqlik tarmoqqa uzatiladi. Shester- 60- rasm. Shesternali nasos sxemasi: 1 —so‘rish patrubkasi; 2 —tishli shesterna; 3 —haydash patrubkasi; 4 —nasos qobig‘i. nali nasoslar ishlayotganda tishlar orasidagi chuqurchalarda katta bosim vujudga kelib, u valik va nasos tayanchiga beriladi. Bu kuchlarni kamaytirish uchun tishlar orasidagi teshikchalarda suyuqlikning qolib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Shu maqsadda yuqori bosimli nasoslardagi chuqurchalarda radial kanallar ariqchalar yasaladi. Bu ariqchalardan qoldiq suyuqlik chiqarib yuboriladi, natijada nasos tayanchi va valiklaridagi yuk kamayadi. Tishli g‘ildirakli (shesternali) nasosning asosiy ishchi organi cho‘yan qobiqda joylashgan o‘zaro ilashuvchi shesternalar juftidir (60- rasm). 2 3 4 1

Shesternalar aylanganda ularning bir-biriga ilashgan tishlari so‘rish patrubkasi tomonida ilashmadan chiqadi va aksincha, haydash patrubkasi tomonida yana qaytadan ilashadi. So‘rish patrubkasi orqali nasosga kirib kelayotgan suyuqlik aylanayotgan shesternalar tishlarining orasidagi bo‘shliqlarni to‘ldiradi va tishlar vositasida haydash patrubkasi tomon suriladi. haydash zonasida tishlarning qaytadan ilashuvi natijasida ular oralig‘idagi suyuqlik korpusdan siqib chiqariladi va haydash quvuriga uzatiladi. Katta tezlikda aylanuvchi shesternalardan biri yetaklovchi bo‘lib, uning o‘qi elektrodvigatel valiga mufta orqali to‘g‘ridanto‘g‘ri ulanadi. Shesternali nasoslarning tuzilishi sodda va ixcham bo‘ladi. Ammo haydalayotgan suyuqlik tarkibidagi qattiq zarrachalar tishlar yuzasini tirnashi, yemirishi va nasosni ishdan chiqarishi mumkin. Shesternali nasos yuqori bosimlar hosil qila oladi. Shuning uchun haydash quvuridagi zadvijkani yopiq qoldirib bo‘lmaydi. Vintli nasoslar. Vintli nasoslar suyuqlikni bir tekis tortish bilan farq qiladi. Ular yuqori FIKiga ega, ixcham, ishlatish qulay, yuqori bosimda va katta aylanishlar sonida shovqinsiz ishlay oladi. Bunday nasoslar bir, ikki, uch va hokazo vintli bo‘ladi. Bu vintli nasoslar hajmiy nasoslarning hamma afzalliklari (yuqori bosimda uzatilayotgan suyuqlikning juda kam aralashishi va katta so‘rish balandligi)ni mujassamlashtirgan. Undan tashqari, porshenli nasoslardan harakatlanadigan detallarning kamligi, klapanlarning va murakkab o‘tish joylarining yo‘qligi kabi afzalliklari bilan farq qiladi. Bir vintli nasoslarda tortish bir tekis bo‘lgani uchun inersiya ta’siri bo‘lmaydi, natijada so‘rish yaxshilanadi. Bu nasoslar ixcham, yengil, sodda tuzilgandir. Bir vintli nasoslar mamlakatimizda ko‘mir shaxtalarida ifloslangan suvlarni tortib olishda, havzalardan neftni so‘rishda, quduqlardan suv tortishda va achitqilarni tashishda ishlatiladi. Bir vintli nasoslarning ishlash prinsiði quyidagicha. Ichki tomoni vint shaklida profillangan silindrda vint aylanadi. Silindr o‘ziga profilli bo‘lgani va vintning aylanishi sababli suyuqlikning usluksiz harakati vujudga keladi. Silindrning ichki

vintsimon yuzasi va vint yuzasi orasida yopiq bo‘shliqlar yoki hajm hosil bo‘ladi. Bu bo‘shliqlarning vaqt birligi ichidagi umumiy hajmiga mos ravishda nasosning sarfi oshadi. So‘rish tomonidagi bo‘shliq hajmi kattalashganda nasosning kirish qismida bosimlar ayirmasi hosil bo‘ladi va bu bo‘shliq suyuqlikka to‘ladi. So‘rish yo‘li — korpusning so‘rish trubasidan ish g‘ildiragiga o‘tishdagi kanalidir. Suyuqlikning nasosga so‘rilish yo‘lining eng yaxshi shakli o‘q yo‘nalishida konus ko‘rinishda bo‘ladi. Tezyurarligi o‘rtacha va kichik bo‘lgan nasoslarda nasosga so‘rilish yo‘li spiral shaklda bo‘lishi mumkin.Tezyurarligi yuqori bo‘lgan nasoslarda esa o‘q bo‘yicha so‘rilish tezlikni 15—20% oshiruvchi konfuzor orqali amalga oshiriladi. Spiral yo‘l. Suyuqlikning nasosdan chiqish kanali spiral kamera yoki yo‘naltiruvchi apparat ko‘rinishida bo‘ladi. Spiral kamera tuzilishi sodda bo‘lgani uchun unda qarshilik yo‘naltiruvchi apparatga qaraganda kam bo‘ladi (ya’ni FIK katta). Lekin bu kamerani mexanik usulda silliqlab bo‘lmaydi. So‘nggi vaqtlarda spiral kameralar ko‘proq qo‘llanila boshladi (hatto ko‘p bosqichli nasoslarda ham qo‘llanilmoqda). Ish g‘ildiragidan chiqqan suyuqlik zarrachasi spiral kameraning biror qismiga kirgandan so‘ng radius bo‘yicha harakatlanishini davom ettirish bilan birga, aylanma harakat qilib chiqish tomonga intiladi va o‘zidan keyin kelayotgan zarrachaga o‘z o‘rnini bo‘shatib beradi. Spiral kamerani hisoblashda aylana tezlikning tegishli radius vektorga ko‘paytmasi o‘zgarmas deb qabul qilinadi. Natijada spiral kamerada suyuqlik tezligi chiqishga qarab kamayib boradi. Markazdan qochma ventilatorlar havo yoki gazlarni 1500 kg/m 2 gacha bosim bilan haydaydigan mashinalardir. Havo bosimining pastligi mashinalarning ya’ni markazdan qochma ventilatorlarning ishlash jarayoniga unchalik ta’sir qilmaydi. Shu sababli markazdan qochma nasos va ventilatorlar ishlashining nazariy asoslari bir-biriga yaqin. Bu mashinalar faqat konstruksiyasi bilan bir-biridan farq qiladi. Ventilatorning asosiy qismlari: ish g‘ildiragi, spiralsimon otvod (odatda kojux ham deyiladi) va stanina.

Ish g‘ildiragi stupitsa (gupchak), asosiy diskdan iborat. Ishchi parraklar va oldingi berkituvchi disk (halqa) dan iborat. Asosiy disk stupitsaga payvandlanadi yoki parchin mixlar yordamida mahkamlanadi. Ishchi parraklar odatda qalinligi 2 —8 mm bo‘lgan konstruksion po‘lat listdan tayyorlanadi. Valga o‘rnatilgan ishchi g‘ildirak maxsus kojux ichiga joylashtiriladi. Markazdan qochma ventilatorning ishlash prinsiði markazdan qochma nasosning ishlash prinsiðiga o‘hshash bo‘lib, ular havoni harakatga keltirish, turli narsalarni havo yordamida tashish (pnevmotransportyor), qizdirilgan havoni issiqlik zarur bo‘lgan yerga uzatish (quritish ishlari), ifloslangan havoni toza havo bilan almashtirish va boshqa vazifalarni bajaradi. Bunda ventilator havoning energiyasini ko‘p oshirmasa ham o‘zidan juda ko‘p miqdorda havo o‘tkaza oladi. Sanoatda va qishloq xo‘jaligida ularning ana shu xususiyatlaridan foydalaniladi. Markazdan qochma ventilator staninasi ventilator podshiðniklarini qotirish uchun uning asosi bo‘lib hizmat qiladi. Stanina kichik ventilatorlarda kojux uchun tayanch vazifasini bajaradi. Ventilator staninasi cho‘yandan quyib yoki po‘latdan payvandlab tayyorlanadi. Ventilator vali ishchi g‘ildirak, ulash muftasi yoki shkivi bilan podshiðniklarga o‘rnatiladi. 12 — M.Melibayev Gaz oqimi ventilator ishchi g‘ildiragiga kirish trubasi orqali kiradi, tahminan 90° burchak ostida buriladi va parraklar orasi tomon harakatlanadi. Ishchi g‘ildirakdan keyin oqim spiral kojuxga uzatiladi va undan chiqish trubasiga o‘tadi. 2. SUV O‘TKAZISH TARMOQLARI VA BOSIM INSHOOTLARI Suv o‘tkazish tarmog‘i suvni iste’mol joylariga uzatish uchun xizmat qiladi. Suv o‘tkazish tarmoqlari shoxobchali (oxiri berk) va halqasimon turlarga bo‘linadi ( 61-rasm). Shoxobchali suv o‘tkazish tarmog‘i alohida liniyalardan iborat va bunday tarmoqda suv iste’molchilarga faqat bir tomondan keladi. Shoxobchali suv o‘tkazish tarmoqlari suv ko‘p sarf bo‘lmaydigan va iste’molchilar tarqoq bo‘lgan hollarda ishlatiladi. Bunday tarmoqlarning kamchiligi shundaki, ular ishonchli

emas: shoxobchaning biror uchastkasi shikastlansa, iste’molchining bir qismi suvsiz qolishi mumkin. Halqasimon suv o‘tkazish tarmog‘i suv bilan uzluksiz ta’minlab turish kerak bo‘lgan hollarda quriladi. Bunday tizim har bir suv olish nuqtasiga kamida ikki tomonidan suv kelib turishini ta’minlaydi. Demak, bunday suv o‘tkazish tarmog‘ining biror uchastkasi shikastlansa bemalol bekitib tuzatish mumkin, bunda boshqa iste’molchilarga boradigan suv to‘xtamaydi. Halqasimon suv o‘tkazish tarmoqlari bo‘ylab bosimning bir xil bo‘lishi ta’minlanadi, gidravlik zarb va quvurlarda suvning muzlash xavfi kamayadi, suv o‘tkazish tarmoqlarini kichik diametrli quvurlardan qurish imkoni bor. Shu sababli suv o‘tkazishni loyihalashda halqasimon tizim afzal ko‘riladi. Suv o‘tkazish tarmoqlari uchun cho‘yan, po‘lat, asbestsement, plastmassa va boshqa quvurlar ishlatiladi. Cho‘yan quvurlar rastrubli (61- a rasm) va flanesli (61- b rasm) qilib tayyorlanadi. Rastrubli quvurlarni ulashda bir quvurning tekis uchi ikkinchi quvurning rastrubiga kiritiladi. Quvurlarning ulanish joyda suv chiqmasligi uchun bir quvurning uchi bilan ikkinchi quvurning rastrubli orasiga zichlovchi materiallar (smola yoki bitum shimdirilgan kanop, rezina halqa va b.) bilan zichlanadi. Flanesli quvurlar bir-biriga boltlar bilan biriktiriladi, orasiga qistirmalar qo‘yib boltlar bilan tortiladi. q 1 q 4 q 5 q 6 a q 7 b q 8 q 9 61-rasm. Suv o‘tkazish tarmoqlarining sxemasi: a —tarmoqli berk; b —aylanma. Suv o‘tkazish qurishda plastmassa quvurlardan ham foydalaniladi. Bu maqsadda kapron quvurlar eng ko‘p qo‘llaniladi. Ular metall quvurlarga qaraganda 6—8 marta yengil issiqlikni kam o‘tkazadi, zanglamaydi va nisbatan kam gidravlik qarshilikka ega. q 2 q 3 1 2 3 q 4 q 5 q 6 q 8 1 2 3 7 8 94 5 6 q 1 q 2

Suv o‘tkazish armaturasi. Suv o‘tkazgichlarda berkitish-rostlash, saqlagich va suv olish armaturalari o‘rnatilgan. Berkitish-rostlash armaturasiga tarmoqda sarflanadigan suv miqdori rostlovchi va avariya yoki remont vaqtida tarmoq uchastkalarni berkitish uchun hizmat qilinadigan zadvijkalar va diskli buralma zatvorlar kiradi. Saqlagich armaturaga teskari va saqlagich klapanlar hamda havo vantuzlari kiradi. Teskari klapanlar nasos to‘xtagan paytlarda suv o‘tkazgichlardagi suvni orqaga ketishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ular, masalan, nasoslarning bosim suv o‘tkazgichlariga o‘rnatiladi. Saqlagich klapanlar suv o‘tkazgichlarni yuqori bosimlardan saqlaydi. Vantuzlar suv keltirgichlar va suv o‘tkazgich tarmoqlarining baland nuqtalarida to‘planadigan havoni avtomatik ravishda chiqarib turish uchun hizmat qiladi. Suv olish armaturasiga suv olish kolonkalari, kranlar, o‘t uchirish gidrantlari kiradi. Suv bosimi hosil qiluvchi minoralar. Suv bosim minoralari suv berishni va sarfini sozlashga, doimiy va yetarli quvurlarga ta’minlashga, suv zaxirasini saqlashga xizmat qiladi. Agar nasosning suv haydash iste’moldan ko‘p bo‘lsa, ortiqcha suv minorasiga beriladi, suv sarf ko‘p va nasos ishlamayotgan paytlarda yetishmayotgan suv minoradan iste’molchilarga uzatiladi. Suv bosim minorasining balandligi eng uzoq va baland suv qabul qilgichlar yetarli miqdorda suv yetkazib berishni ta’minlashi lozim. Idishlar po‘latdan, temir-betondan yoki yog‘ochdan yasaladi. Idishning hajmi suv sarfi va nasosning ishlash vaqtini hisobga olgan holda aniqlanadi. Idishning hajmi sutkalik suv iste’molning 15—20% ni tashkil qiladi. Stvol idish uchun tayanch hisoblanadi va yog‘och, g‘isht va temir-betondan tayyorlanadi. O‘tov suvni sovib ketishdan va muzlashdan saqlaydi. Ular saqlovchi materiallarini qo‘llab yog‘och va temir-betondan tayyorlanadi. Idishdagi suv tez- tez almashib turadigan bo‘lsa, o‘tov qilinmaydi. O‘tovsiz suv bosim minoralari 15, 25, 50 m 3 hajmlarda yasaladi. Bu minoralar zavodlarda tayyorlangan alohida bloklardan tayyorlanadi (idish, silindrsimon

tayanch, temir-beton fundament). Silindrsimon tayanch suv uchun idish ham bo‘lib xizmat qiladi va minora hajmini ikki barobar oshiradi. Minora yotiq holda yig‘ilib, keyin vertikal (tik holatga) keltiriladi. Fermalarni suv bilan ta’minlashni avtomatlashtirish. Suv bilan ta’minlashni avtomatlashtirish iste’molchilarga suv yetkazib berish uchun ketadigan sarf- harajatlarni ancha kamaytiradi va hizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning mehnat sharoitini yaxshilaydi. Chorvachilik fermalarini suv bilan ta’minlashda bosim minorasi yoki havo suv qozoni bilan bir sxemada ishlovchi nasos qurilmalarning ishi avtomatlashtiriladi. Odatda, bosim bakidagi suv sathiga yoki havo suv qozonidagi bosimning baland-pastligiga qarab suv chiqarish agregati avtomatik ravishda ishga tushadigan va to‘xtaydigan qilinadi, shuningdek, normal ish rejimi buzilganda ham agregat avtomatik ravishda to‘xtaydi. Vodokachkalarning suv ko‘tarish agregatlarini avtomatik boshqarish ÏÝT yoki ØÝT tiðidagi boshqarish stansiyasi yordamida amalga oshiriladi. Bu stansiyalarda qalqovuchli yoki elektrodli suv sathi datchiklari, shuningdek, elektr kontaktli manometr va pnevmatik bosim relesi bo‘ladi. Avtomatlashtirilgan minorali vodokachka (suv so‘rib chiqargich) elektr nasos agregatida, bosim rezervuaridan va elektr nasos agregatini o‘z vaqtida yurgizib- to‘xtatib turuvchi avtomatik boshqarish stansiyasidan iborat. Bakdagi suv sathi ma’lum chegaralarda o‘zgaradi. Eng baland va eng past sathlar ayirmasi tiraklarni trosga turlicha o‘rnatish yo‘li bilan rostlanadi. Sathlar ayirmasi qanchalik katta bo‘lsa, elektr nasos agregatlari shunchalik kam ishga tushib-to‘xtab turadi. Agregatlar bosim minorasi uchun ishlab turgan vaqtda ularning to‘xtab-ulanib turishi sutkasiga 50—75 martadan oshmasligi kerak. O‘ralmagan gumbazsiz avtomatik minorali vodokachkalarda elektr nasoslarning ishini boshqarish uchun qalqovuchsiz avtomatik boshqarish tizimidan foydalaniladi. Bu tizimga boshqarish stansiyasi, boshqarish posti va qalqovuchsiz (kontaktli) suv sathi datchigi kiradi. Qalqovuchsiz sath datchigi ikki juft parallel plastina-kontaktlardan, yuqori sath datchigi (KÂÓ) va pastki sath datchigi (KÍÓ) dan iborat.

Datchikning ishi suvdan elektr o‘tkazgich sifatida foydalanishga asoslangan. Agar plastinalar suvga botirilsa, suv ular orasidagi elektr kontaktni ulaydi. Datchik bosim baki suvga to‘lganda yuqorigi plastinalar suvga botib turadigan qilib o‘rnatiladi. Bakdagi suv yuqorigi sathga yetganda suv yuqori sath datchigi kontaktlarni ulaydi, natijada avtomatik tizim elektr dvigatelni tarmoqdan uzadi va suv berish to‘xtaydi. Bakdagi suv sathi pasayganda, datchikning pastki sath kontaktlari suvdan chiqib, plastinalar orasidagi elektr zanjiri uziladi va avtomatik tizim nasosning elektr dvigatelni ishga tushiradi. 3. CHORVA MOLLARINI SUG‘ORISH UCHUN AVTOSUG‘ORGICH VA JIHOZLAR Sug‘orgichlar chorva mollarini sug‘orish uchun xizmat qiladi. Ular alohida va guruhli turlarga bo‘linadi. Alohida sug‘orgichlar, asosan, mollar bog‘lab boqiladigan qoramol fermalarida va cho‘chqalar alohida stanoklarda boqiladigan cho‘chqachilik fermalarida ishlatiladi. Guruhli sug‘orgichlardan mollar yaylovda boqiladigan fermalarda va guruhli boqiladigan qo‘ylar va parrandalarni sug‘orishda foydalaniladi. Sanoatda hayvonlar uchun alohida va guruhli sug‘orgichlarning taxminan 20 tacha tiði ishlab chiqilmoqda. AÃK-4 markali avtosug‘orgich ruxlangan po‘lat listdan yasalgan korpusga o‘rnatilgan 50 l sig‘imli idishdan iborat. Korpus issiqlikni o‘tkazmaydigan izolatsiya bilan o‘ralgan. Idishda stoyak bilan biriktirilgan qalqovuch tiðidagi klapanli mexanizm joylashgan. Stoyak shlang orqali suv o‘tkazgich quvuriga ulangan. Kosa tagida 1 kW quvvatli elektr qizdirgich bor, u qish vaqtlarida ishga tushiriladi. Qizdirgichning ishi issiqlik relesi bilan rostlab turiladi, buning uchun rele-regulator idishdagi suvning temperaturasini avtomatik ravishda 283—285K chegarasida saqlaydigan qilib o‘rnatiladi. Idishdagi suv sathi qalqovuchli klapan yordamida rostlanadi. Suv sathi pasayganda qalqovuch ham pasayib, klapanni ochadi. Suv bosim ostida suv o‘tkazgich tarmog‘idan stoyak va ochiq klapanning teshigi orqali o‘tib, kosani to‘ldiradi. Idishdagi suv sathi ko‘tarilganda klapan bekiladi.

Unifikatsiyalangan guruhli AÃK-12 markali ko‘chma avtosug‘orgich yozgi lagerlarda va ferma podaxonalarida boqiladigan qoramollarni sug‘orish uchun ishlatiladi. Bitta avtosug‘orgich 100— 120 bosh qoramol podasiga xizmat qila oladi. Bunday sug‘orgichdan bir vaqtning o‘zida 12 ta mol suv ichishi mumkin. Sug‘orgich quyidagi ikki modifikatsiyada chiqariladi: 1) AÃK-12A — suv o‘tkazgich bo‘lmagan yozgi lagerlar uchun; 2) AÃK-12Á — suv o‘tkazgich tarmog‘i bo‘lgan fermadagi mollarni sug‘orish uchun. AÃK-12A markali sug‘orgich patruboklar orqali biriktirilgan ikkita metall idish (tegana)dan va sig‘imi 3000 l sisternadan iborat. Sisterna bo‘g‘izi orqali unga tashib keltiriladigan suv quyiladi. Teganalardagi suv sathini tegishlicha tutib turish uchun sug‘orgich sisternaga joylashtirilgan maxsus vakuum qurilma bilan jihozlangan. Avtosug‘orgich quyidagicha ishlaydi. Sisterna suv bilan to‘ldirilgandan so‘ng uning bo‘g‘izini qopqoq bilan mahkam berkitib, teganaga suv keladigan ventil (jo‘mrak) ochiladi. Bunda vakuum quvurining uchi suvga tugaguncha sisternadan teganaga suv tushib turadi, shundan keyin suv to‘xtaydi. AÃK-12Á markali avtosug‘orgichda teganalardagi suv sathi qalqovuchli klapan yordamida bir xilda tutib turiladi. ÃAO-4 markali sug‘orgich sovliq qo‘ylarni qo‘rada boqish va qo‘zilatish davrida sug‘orish uchun belgilangan. Sug‘orgich ramaga o‘rnatilgan kosadan, klapan mexanizmi va richagli qalqovuchdan iborat. Bu sug‘orgichdan bir yo‘la to‘rtta sovliq suv ichishi mumkin. Sug‘orgichdan bir soat davomida 200 bosh qo‘y suv icha oladi. Sug‘orish joylari. Yaylovlardagi mollarni sug‘orish uchun sug‘orish joylari quriladi. Bu joylar, mahalliy sharoitlarga qarab, suv manbayi, suv olish va suv ko‘tarish jihozlari, zapas va rostlash rezervuarlari, suvni tozalash, zararsizlantirish va chuchuklantirish inshootlari, sug‘orish teganalari hamda maydonchalarni o‘z ichiga oladi. Sug‘orish joylari mumkin qadar yaylov uchastkasining markazida joylashtiriladi. Bitta sug‘orish punkti hizmatidan foydalanadigan yaylov uchastkasining kattaligi belgilangandan oshmasligi kerak. Katta yaylov

uchastkalarida mollarni sug‘orish punktidan uzoq yaylovga haydab olib borib kelish ularni charchatadi, bu esa mollarning vazni yo‘qolib, mahsuldorligi kamayishiga sabab bo‘ladi. Yaylov uchastkasining kattaligi mollar sug‘orish joyidan o‘z mahsuldorligini kamaytirmay uzoqlashishi mumkin bo‘lgan katta masofa bilan chegaralanadi. Bu masofaga sug‘orish radiusi deyiladi. Sug‘orish radiusining kattaligi har qaysi turdagi hayvonlar uchun alohida belgilanadi va joyning relyefiga, yaylovlardan foydalanish mavsumiga va boshqa omillarga bog‘liq. Masalan, cho‘l va o‘rmon-dasht mintaqalar uchun sug‘orish radiusi quyidagi chegaralarda olinadi (km): O‘nqir-cho‘nqir joy sharoitida sug‘orish radiusi 30—40% kamaytiriladi. Qurg‘oqchil dashtlar, cho‘llar, yarim cho‘llar va mollar yaylov boqiladigan yaylovlarda sug‘orish radiusi biroz oshiriladi. Chiqindi suv oqib ketishi uchun sug‘orish maydonchasi suv ketadigan ariqcha tomon qiyalatib tekislanadi. Tekislangan maydonchaga tosh teriladi yoki mayda tosh va shag‘al yotqiziladi. Suv ketadigan ariqchaning qiya yonlari va tubiga maydonchaga kirish yo‘lidagi singari tosh yotqiziladi. Teganalar maydoncha sathidan 40—45 sm balandlikda o‘rnatiladi. Ular yog‘ochdan, toshdan yoki betondan, shuningdek, asbest-sement yoxud metall quvurlardan yasaladi. Teganalarning uzunligi podaning soniga mos bo‘lishi kerak. Butun podani sug‘orish, odatda, 1 soatdan oshmasligi lozim.

ADABIYOT 1. Iofinov S. A., Babenko E.P., Zuyev Y.A. Mashina-traktor parkidan foydalanishga oid spravochnik. T., „Mehnat“, 1988. 2. Shoumarova M., Abdullayev T. Qishloq xo‘jaligi mashinalari T., „O‘qituvchi“, 2002. 3. B.M.Tojiboyev. Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish. T., „Mehnat“, 2002. 4. B.M. Tojiboyev, A.S.Sirojiddinov. Chorvachilik va chorvachilikni mexanizatsiyalashga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at. T., Uzgiðrozem, 1994. 5. Matchonov R.D., Usmonov A.S. Agrosanoat mashinalari. Ma’lumotnoma. T., „Yangi asr avlodi“, — 2002.

O'xshashlar

Oziqa tayyorlashni mexanizatsiyalash

Sigirlarni sog‘ish va sutga dastlabki ishlov berishni mexanizatsiyalash

Ferma ichki transporti

Avtomobil transportida ortish-tushirish ishlarini

Yuklash-tushirish va tashish mashinalari