Passajirlar tashishni tashkil etishning asosiy elementlari - Transport - Referatlar

Passajirlar tashishni tashkil etishning asosiy elementlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

P assajirlar tashishni tashkil etishning asosiy elementlari. Reja. 1. Avtomobillarda passajirlar tashish . 2. Marshrutlar tizimi va haydovchilar mehantini tashkil etish . 3. Passajirlar oboroti va passajirlar oqimi . 4. Passajirlar oqimini o‘rganish anketasi namunasi . 5. Shahar transport tarmogi . 6. Turli xildagi shahar passajir transportining asosiy texnik- ekspluatatsion ko‘rsatkichlari . 7. Shaharlarda avtobuslarni ishlatish asosiy elementlari. 8. Shahardan tashqari marshrutlarda passajirlar tashishni tashkil etish.

1. Avtomobillarda passajirlar tashish. Avtomobillarda passajirlar tashish mamlakat umumtransport tizimining ajralmas bir qismi bo‘lib, passajir transportining boshqa turlari bilan bir qatorda passajir tashish ishlari bilan shugullanadi. Transport turlaridan qat’i nazar passajirlar tashishni tashkil etishda ularga umumiy talablar qo‘yilgan bo‘lib, unda passajirlarni qisqa vaqt ichida manzillariga yetkazib qo‘yish, transport vositalarining butun marshrut davomida aniq harakati, transport vositalaridan yaxshi foydalanish, tashishni to‘la xavfsizlikbilan tashkil etish, passajirlarga yuqori madaniyat bilan xizmat etish, iloji boricha harajatlarni kamaytirish talablari qo‘yiladi. Passajirlarni ko‘plab tashuvchi transportning boshqa turlariga nisbatan passajirlar tashuvchi avtomobil transportining bir qancha afzalliklari bor. Bunday afzalliklarga, eng avvalo, passajirlar tashuvchi avtomobil transportining yuqori darajali manyovrchanligi, ya’ni passajirlarni ish va yashash joylariga yaqinlashtirib yetkazib borish xususiyati, takomillashtirilgan va qattiq qoplamali yo‘llarda yer usti passajirlar tashuvchi boshqa transportlarga nisbatan yuqori harakat tezligi. Passajirlar oqimi siyrak bo‘lgan 200-300 km marshrutlarda avtobus transportida temir yo‘l passajir transportiga nisbatan kam xarajat qilinishi bilan birga, passajirlarga qulayliklar yaratiladi. Avtobus transportining kamchiligi ish unumining shahar atrofidagi temir yo‘l passajir transporti, tramvay va troleybuslarga nisbatan kichikligi hamda ishlatuvchi yoqilgining qimmatligi bilan bogliq ekspluatatsion harajatlarning kattaligi va atrof-muhitni zaharli moddalar bilan nisbatan yuqori darajad ifloslantirishi va boshqalardan iborat. 2. Marshrutlar tizimi va haydovchilar mehantini tashkil etish . Marshrut (yo‘nalish)lar tizimi deyilganda shahar, tuman yoki viloyat xududidagi passajirlarni ko‘plab tashuvchi barcha turdagi marshrutlar yigindisi tushuniladi.

Aholisi 250 mingdan ortiq bo‘lgan shaharlardagi turli passajir transportlarini eng oqilona yondoshtirish maqsadida shahar passajir transportining uzoq davrli (perspektiv, ya’ni 10-15 va undan ortiq yilda mo‘ljallangan) rejalari ishlab chiqilishi zarur. Bunday rejalar marshrutlar tizimini kompleks rivojlantirish masalalarini qamrab oladi. Kompleks marshrut tizimi deyilganda barcha turdagi passajir transporti ish marshrutlari va yengil taksi avtomobillarining to‘xtash bekatlari yigindisi tushuniladi. Shahar, tuman yoki viloyat ichi passajirlar tashish marshrutlari konfiguratsiyasi (joylashuvi) marshrutlar tarmogi deyiladi. Faqat avtobuslar qatnaydigan marshrutlar konfiguratsiyasi avtobus marshrutlari tarmogi deyiladi. Boshqa tur passajirlar transportining ham tegishlicha marshrut tarmoqlari bo‘ladi. Marshrutlar tarmogi ko‘rsatkichlari. Shahar marshrutlari tizimiga qo‘yiladigan asosiy talablar: passajirlar shahar chegarasi ichida bir qatnovda yoki bir transport vositasidan ikkinchisiga o‘tishi minimal miqdorda bo‘lishi; shahardagi barcha yo‘nalishlarida bir qatnovga minimal vaqt sarflash; transport vositalaridan samarali foydalanish, ya’ni butun marshrutlar tarmogi bo‘yicha transport vositalarining tekis to‘lib ishlashi va boshqalar. Marshrutlar tasnifi. Shahar passajir transporti marshrutlari transport turlari (avtobus, tramvay, trolleybus, metro va h.k.), marshrutlar tarmogidagi harakat yo‘nalishlari, harakat tezligi va ish rejimlariga binoan tasniflanadi. Avtobus marshruti deyilganda avtobus va marshrutli taksilarning boshlangich va so‘nggi bekatlar oraligida belgilangan harakat yo‘llari tushuniladi. Shahar avtobus marshrutlari shahar xududidagi harakat yo‘llariga binoan ajratiladi. Diametrial marshrutlar shaharning bir chetini ikkinchi cheti bilan shahar markaziy xududlarini kesib o‘tib, shahar markazini chetlari bilan hamda shahar chetki xududlarini o‘zaro boglaydi. Radial marshrutlar shahar chetidagi so‘nggi nuqtadan markaz tomon yo‘nalgan bo‘ladi; bunday marshrutlar shahar chetlarini markaz bilan, chekka joylarni tuman markazlari yoki metro marshrutlari bilan boglaydi.

Yarim diametral marshrutlar shahardagi ikki tuman markazlarini o‘zaro boglaydi. Halqasimon marshrutlar aylana yoki berk siniq chiziqdan iborat bo‘lib, shaharning o‘zaro aloqaga muhtoj tarqoq nuqtalarini birlashtiruvchi marshrutdir. Tangensial marshrutlar shaharning ayrim tumanlarini markazga kirmay o‘zaro boglaydi. Aralash marshrutlar yuqorida keltirilgan marshrutlarning bir necha elementlarini o‘z ichiga oladi. Ishlash vaqtlariga ko‘ra marshrutlar doimiy va vaqtinchalik bo‘lishi mumkin. Doimiy marshrutlarda yil davomida va haftaning barcha kunlarida transport vositalari bir xil miqdorda qatnaydi. Vaqtinchalik marshrutlar esa muayyan mavsumda yoki zaruratga ko‘ra (masalan shanba va yakshanba kunlari dam olish uchun) tashkil qilinishi mumkin. Odatda, har bir avtobus marshrutiga tartib raqami beriladi. Shahar marshrutlariga 1 dan 99 (yirik shaharlarda 199) gacha, shahar atrofi marshrutlariga 101 dan 199 gacha (201 dan 299 gacha) va shaharlararo marshrutlarga keyingi sonlar tartib raqamlari beriladi. Agar ekspress va tezlashtirilgan marshrutlar bo‘lsa, avtobuslar tartib raqamlariga «E» va «T», qisqatirilgan marshrutlarga esa «+» harflari qo‘shiladi. Avtobus marshrutining sifat ko‘rsatkichlari. Avtobus marshrutlari harakati tashkil etishdagi passajirlarga xizmat ko‘rsatish darajasi va transport vositalaridan foydalanish samaradorligini belgilovchi asosiy sifat ko‘rsatkichlariga quyidagilar kiradi: harakat tezrigi, harakat intervali, salon sigimining to‘lganlik koeffitsiyenti, passajirlar almashish koeffitsiyenti va ularning o‘rtacha qatnov masofasi. Harakat intervali deyilganda, marshrutdagi bekatlardan avtobuslarning ketma-ket o‘tish oraliq vaqti tushuniladi. Harakat intervallariga ko‘ra avtobus marshrutlari serqatnov va siyrak qatnovli xillarga bo‘linadi. Harakat intervali 10-15 minutdan oshmaydigan marshrutlar serqatnov marshrutlarga kiradi.

Shahar va shahar atrofi marshrutlardagi passajirlar oqimining alohida xususiyati shundan iboratki, bunday marshrutlarda ertalabki va kechki «tashish cho‘qqisi» soatlarida (1,5-2,0 soat mobaynida) harakatning serqatnovligi yanada oshirilishi, qolgan vaqlarda esa, kamaytirib, kechki «tashish cho‘qqisi» dan so‘ng esa marshrutlardagi avtobuslarni asta-sekin o‘z saroylariga qaytarish talab etiladi. Avtobusning marshrutdagi boshlangich punktdan to so‘ngi to‘xtov puktigacha bosib o‘tganyo‘li reys deb ataladi. Avtobausning marshrut bo‘yicha ikkala yo‘nalishdagi qatnovi, ya’ni uning boshlangich punktdan so‘nggi punktgacha borib, yana boshlangich punktga qaytishi aylanma reys deb ataladi. Odatda, avtobuslar yo‘nalish davomida o‘z nominal sigimlariga nisbatan 1,3-1,6 marta ko‘proq passajir tashiydi. Haydovchilar mehnatini tashkil etish. Avtobusda ishlovchi brigadalar mehnatini tashkil etishning bir qancha shakillari bor. Mehnatni tashkil etishning uchlangan shakli, ya’ni har bir avtobusga uch haydovchi biriktirilanda har kuni avtobusda ikki haydovchi ishlaydi. Har ikki kun ishlaganlaridan so‘ng, ular bir kun dam oladilar.Haydovchilar ishi bunday shaklda tashkil etilganda, bir oy 20 kun ishlab, 10 kun dam olinadi. Mehnatni tashkil etishning bir yarimlik shaklida ikki haydovchi uchun ikki avtobus doimiy ishlash uchun biriktirilgan bo‘lib, uchinchi haydovchi ularning ikkalasini galma-gal almashtirib, ikkala avtobusda ham ishlaydi. Mehnatni bunday shaklda tashkil etishda ham har bir haydovchi ikki ish kunidan so‘ng bir kun dam oladi. Mehnatni tashkil etishning ikki yarimlik shaklida har ikki avtobusda besh haydovri ishlaydi. Bunda ikki haydovchi faqat birinchi avtobusda, yana ikki haydovchi esa faqat ikkinchi avtobusga ishlaydi. Beshinchi haylovchi galma-gal har ikkala avtobusda ishlaydi. Har to‘rt ish kunidan so‘ng har bir haydovchi dam oladi. 3. Passajirlar oboroti va passajirlar oqimi . Passajirlar oboroti deyilganda passajirlar tashish bo‘yicha bajarilishi lozim bo‘gan yoki bajarilgan transport ishi hajmi tushuniladi. Passajirlar oboroti

ko‘rsatkichi bajarilgan passajir-kilometrlarda o‘lchanadi. Bajarilgan passajirlar oboroti miqdori aholini serqatnovligi (yil davomida bir yashovchiga to‘gri keluvchi transportdagi qatnovlar soni) va passajirlar qatnovining o‘rtacha masofasi miqdoriga bogliqdir. Passajirlar oqimi deyilganda bir yo‘nalish bo‘yicha qatnayogan passajirlar miqdori tushuniladi. Passajirlar oqimi tushunchasi ham yuk oqimi tushunchasiga ham ohangdir. Passajirlar oqimi ham yuk oqimi kabi epyura va sxema shakllarida berilib, ma’lum marshrut bo‘lagi, marshrut va yo‘nalish, tumandagi passajirlar tashish keskinligini bildiradi. Passajrlar oqimini o‘rganishda barcha qatnovlar ikki guruhga bo‘linadi: ishlab chiqarish bilan bogliq va ishlab chiqarish bilan bogliq bo‘lmagan passajirlar oqimi. Birinchi guruh qatnoviga ishga borib-qaytish, kun davomida ish bilan bogliq qatnovlar, o‘quvchi va talabalarning o‘quv yurtlarga qatnashi kiradi. Ikkinchi guruhga tomoshagohlar (teatr, konsert, kino)ga, madaniy va ilmiy tashkilotlar (muzey, ko‘rgazmalar, kutubxonalar, stadionlar, dam olish boglari)ga, do‘konlarga. Va maishiy xizmat tashkilotlari (shahar atrofida dam olish, kasalxona yoki poliklinika, bolalar bogchasi)ga borish bilan bogliq qatnovlar kiradi. Shahardagi passajirlar oboroti yil mavsumi, xafta kunlari, sutka soatlari va yo‘nalishlar bo‘yicha o‘zgaruvchanligi bilan xarakterlidir. Mavsumiy o‘zgaruvchanlik ayniqsa kurort shaharlar va yirik madaniy markazlar uchun xarakterli va ularda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bunda passajirlarning eng ko‘p miqdori yoz oylariga to‘gri keladi. Xafta kunlaridagi eng ko‘p passajirlar miqdori dam olish, bayram va bayram oldi kunlari bilan bogliq bo‘ladi. Passajirlar oborotining o‘zgaruvchanligi o‘zgaruvchanlik koeffitsiyenti bilan aniqlanadi va u passajirlar oborotining maksimal miqdorini uning o‘rtacha miqdoriga bo‘lish orqali topiladi: h= Rmax / Ro‘rt.

Yirik shaharlarda passajirlar oborotining notekisligi avtobus transportida taxminan: yil davomida oylar bo‘yicha 1,15-1,20; sutka soatlari bo‘yicha 1,5-2,0 va yo‘nalishlar bo‘yicha 1,2-1,5 ga tengdir. Sanoati rivojlangan shaharlarda passajirlar transporti uchun yirik sanoat korxonalari bor joylar atrofida aholi mavzelari borligining ahamiyati katta. Bunday mavzelarning borligi ishlab chiqarish bilan bogliq passajirlar qatnovini kamaytirsa. Madaniy-maishiy va uy-ro‘zgor bilan bogliq qatnovlar ko‘paytiradi. Binobarin, passajirlar oqimi konfiguratsiya sutka soatlarida keskin o‘zgarib turadi. Ayniqsa, bu narsa sport musobaqalari va xalq sayli kunlari sezilarli darajada bo‘ladi. Anketa to‘ldirish orqali tekshirish o‘tkazish uncha murakkab bo‘lmasa-da, to‘ldirilgan anketalarni ishlab chiqish va zarur ko‘rsatkichlarni olish ancha murakkab va mashaqqatlidir, chunki anketalarni turli belgilarga qarab guruhlash va ularni bosqichma-bosqich ishlab chiqish zarur bo‘ladi. Talon usulida tadqiqot o‘tkazishda transport vositasiga o‘tiruvchi barcha passajirlarga maxsus talon beriladi va passajir mazkur talonni transport vositasidan tushishda hisob o‘tkazuvchiga berib ketadi. 4. Passajirlar oqimini o‘rganish anketasi namunasi . Shaharning nomi__________________________________________ Sana ____________________________________________________ Hafta kuni ______________________________________________ 1 -jadval Savol Javob Shifr 1 2 3 Siz ishga yoki o‘qishga borishda transportga qaysi bekatdan qaysi vaqtda chiqasiz? Sabzavot bazasi 7s 20 min. Transportning turi va marshrut raqami Avtobus № 35,46,53 Uydan avtobus bekatigacha yetib kelishga sarflangan vaqtingiz 0 s.07 min. +ayerda Siz boshqa transportga 1 marta o‘tasiz? Transportning turi va marshrut nomeri Paxtakor stadioni Metropolitenga Navoiy, Toshkent- Aviatsiya zavodi

marshruti Yuqoridagi savolning o‘zi, agar 2-marta boshqa transportga o‘tsangiz - - Transportdan tushish (chiqish) bekatining nomi Metroning Oybek bekati Agar umumfoydalanish transportidan foydalanmasangiz, ishga borish usulingiz va uning vaqtini ko‘rsating Tagini chizing: Piyoda borish, velosiped, yengil avtomobil, xizmat avtobusi Ishdan so‘ng qaytish vaqtingiz, transport bekaning nomi, transportga chiqish vaqtingiz 17s 05 min. Metroning Oybek bekati Metroning Navoiy bekati Hafta ichida transportda ish bilan bogliq bo‘lmagan qatnovlaringiz soni. Transportning turi qatnovlar soni-4 Transport turi Avtobus Passajir transporti ishini takomillashtirishga qaratilgan Sizning taklifingiz 35,46 va 53 avtobuslar qatnovi muntazamligini oshirish Passajirlar oqimini hisob-natura (jadval) usuli bilan tekshirishda marshrut bo‘laklari ichidagi barcha qatnovlar soni jadval shaklida yozib boriladi. Bunday usul bilan tekshiruvni yalpisiga, tanlab yoki bir marotaba o‘tkazish mumkin. Ko‘z bilan qarab sanash orqali tekshiruv o‘tkazishda ma’lum salohiyatli nazoratchi (hisobchi)lar belgilangan harakat marshrutining passajirlar ko‘p almashinadigan va to‘xtash joylarida oldindan ishlab chiqilgan xaritalarni to‘ldiriladilar. 5. Shahar transport tarmogi. Shahar mikrotumanlari yoki yirik transport uzellaridagi katta passajirlar oqimi passajir yo‘llari yoki marshrutlarini tashkil etish asosi bo‘lib, ular birgalikda shahar transport tarmogini tashkil etadi.

Mavjud yirik shaharlarda passajirlarga xizmat qiluvchi shahar transporti turlari (metro, tramvay, troleybus va avtobus) ichida eng ko‘p tarqalgani avtobus transportidir. Passajirlar tashuvchi transportlarning u yoki bu turini qo‘llash, eng avvalo, uning tashish xususiyati, boshlangich kapital xarajatlar miqdori va tashish tannarxiga bogliqdir. Yirik shaharlarda passajirlar tashish transportining barcha turlaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda ular ishini muvofiqlashtirish va tashish ishlarini ularning texnik-ekspluatatsion ko‘rsatkichlariga ko‘ra taqsimlash lozim bo‘ladi (9-jadval). Texnik-ekspluatatsion ko‘rsatkichlariga ko‘ra passajirlar transporti har qaysi turining eng oqilona ishlatilish joylari bor. Juda katta quvvatli passajirlar oqimi mavjud bo‘lganida, ayniqsa, markaziy joylarda yer usti transporti ishini yengillashtirishda metroning xizmati beqiyosdir; metroning bir yo‘nalishi soatiga 50-60 ming kishilik passajirlar oqimiga xizmat qila oladi. Tramvay muhim ahamiyatli, katta quvvatli passajirlar oqimiga xizmat qiladi; metro yo‘nalishining davomi sifatida shahar tumanlarini shahar atrofi bilan boglashda ko‘pincha tramvaydan foydalaniladi; bir tramvay yo‘li, undagi vagonlar soniga ko‘ra, soatiga 15-18 ming passajirlarga xizmat qila oladi. Sutkasiga kamida 5 minglik passajirlar oqimi bo‘lgandagina tramvay yo‘llarini ko‘rish maqsadga muvofiqdir. Trolleybus passajirlar oqimi kam bo‘lmagan hollarda tramvayni shaharning asosiy yo‘nalishlarida almashtirishda hamda shaharni uning atrofi bilan birlashtirishda qo‘llaniladi; bir trolleybus yo‘li soatiga 5-9 minglik passajirlar oqimiga xizmat etishi mumkin.

6. Turli xildagi shahar passajir transportining asosiy texnik-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari. 2 -jadval Transport turi Afzalliklari Kamchiliklari Avtobus Manyovrchanlikning yaxshiligi, yangi marshrutlarni tez ochish va borlarini o‘zgartirish imkoniyati. Ko‘p va oz miqdorli tashishlarni zudlik bilan tashkil eta olishlik. Boshlangich kapital xarajatlarning nisbatan kamligi Joriy ekspluatatsion harajatlarning nisbatan kattaligi. Zaharli ishlatilgan gazlarni chiqarishi. Konstruksiyasining (ayniqsa dvigatelning) nisbatan murakkabligi sababli ishdagi ishonchligining kamroqligi. Trolleybus Boshlangich kapital xarajatlarning kamligi (ammo avbotusdan ko‘p). Harakatning shovqinsizligi, jadal tezlana olishi, aloqa tezligining nisbatan kattaligi Havodagi kontakt sim qurilmalarining murakkabligi (ayniqsa kesishish joylari, strelkalarda). Manyovrchanlikning avtobusga nisbatan kamligi (kontakt sim shaxobchalarining borligi sababli) Tramvay Tashish xususiyatining kattaligi. Passajirlar oqimi ko‘p bo‘lganda joylarda tashish tannarxining arzonligi. Boshqarishning oddiyligi Manevrchanlikning kamligi. Harakatdagi shovqinning ko‘pligi. Boshlangich kapital xarajatlarning ancha kattaligi. Metro Tashish xususiyatining eng kattaligi. Aloqa tezligining eng kattaligi. Harakat muntazamligining yuqoriligi (to‘siqlar yo‘qligi). Harakat Boshlangich kapital xarajatlarning juda kattaligi.

xavfsizligining eng kattaligi Avtobuslar shaharning markaziy xududlaridagi qisqa masofali qatnovlarda metro, tramvay va trolleybus yo‘nalishlariga qo‘shimcha, ya’ni mazkur marshrutlarni yanada to‘ldirish maqsadida ishlatiladi. Passajirlar transportining boshqa turlari bo‘lmagan yoki passajirlar oqimi kichik joylarda mustaqil avtobus marshrutlari xizmati tashkil etiladi; shahar Atrof shahar Atrofii passajir aloqalarini o‘rnatishda avtobus xizmatining alohida o‘rni bor. Bunda bir avtobus yo‘li soatiga 5-7 ming passajirlarga va parallel harakatlarda esa 10 ming passajirga xizmat qilishi mumkin. 7. Shaharlarda avtobuslarni ishlatish asosiy elementlari . Ma’lum miqdor va yo‘nalishdagi passajirlar oqimiga xizmat etish uchun avtobus marshrutlaridan foydalaniladi. Marshrutlar passajirlar hosil bo‘luvchi punktlarning joylashuviga ko‘ra peregonlarga bo‘linadi. Peregon-bu passajir transportining ikki qo‘shni bekati orasidagi masofadir. Passajirlar qatnovining o‘rtacha masofasi qancha katta bo‘lsa, peregonlarni uzaytirish ham shuncha katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Peregonlarni uzaytirish bekatlar o‘rtasidagi aloqa tezligini oshirish imkonini beradi. Shahar ichi avtobus marshrutlaridagi bekatlararo eng maqbul masofa passajirlar qatnovi uzunligiga bogliq ravishda 300 dan 700 metrgacha bo‘lishi tavsiya etiladi. Shahar atrofi passajirlar tashish harakatida esa bekatlararo masofa 700- 1000 metr, uzoq manzillarga qatnovchi avtobus marshrutlarida esa yo‘ldagi aholi yashash punktlarini hisobga olgan holda bo‘ladi. Bekatlarda avtobuslarning marshrut raqamlarini ko‘rsatuvchi maxsus tablo bo‘lib, unda harakat intervali va boshqa ma’lumotlar ko‘rsatiladi. So‘nggi bekatlar esa xizmat xonalari bilan jihozlangan bo‘lishi lozim. Keyingi paytlarda passajirlar gavjum bekatlarda savdo shoxobchalari, tezkor qahvaxonalar tashkil qilinayotir.

Harakat xavfsizligini hisobga olgan holda va chorrahalarning o‘tkaza olish xususiyatlarini oshirish maqsadida, chorrahalarga yaqin bekatlar ulardan kamida 25-30 metr masofada tashkil etiladi. Bekatning o‘tkaza olish xususiyati deyilganda undan 1 soat ichida bir tomonga o‘ta olishi mumkin bo‘lgan avtobuslarning maksimal miqdori tushuniladi. Chorrahalarga yaqin joylashgan bekatlarning bir tomonga o‘tkaza olish xususiyati soatiga taxminan 100 ta avtobusga teng. Passajirlar tashish shart-sharoitlari. Passajirlarning avtobusda qatnashi uchun salonda sotib olingan chiplgtasi yoki qatnash huquqini beruvchi maxsus xujjati bo‘lishi shart. Quyidagi holatlardan tashqari, avtobuslarda passajirlarni tashishga hech qanday to‘sqinlik bo‘lmasligi lozim: passajir belgilangan tashish qoidasini bajarmasa; agar tashish hokimiyat topshirigiga binoan to‘xtatilgan yoki favqulodda holatlar bilan bogliq bo‘lsa; agar avtobusda bo‘sh joy qolmagan bo‘lsa; agar passajir mast yoki boshqa passajirlar sogligiga putur keltiradigan holatda bo‘lsa. Shaharlarda passajirlar tashuvchi avtobuslar harakatini tashkil etish. Avtobslar harakatini tashkil etishda bir qator o‘zaro bogliq ekspluatatsion-texnik shart-sharoitlar hisobga olinishi zarur. Bular qatoriga quyidagilar kiradi: avtobuslar tarmogining joylashuvi (konfiguratsiyasi); marshrutlar yo‘nalishi va xarakteri; yo‘l va bekatlarning o‘tkaza olish xususiyatlari; harakat tezligi va intervallari; avtobusning to‘lganlik darajasi va yo‘l davomida passajirlarning almashinuvi. Tashish muntazamligi marshrutdagi ma’lum sonli avtobuslar harakati muntazamligini talab etadi. Bunga esa harakat intervalining aniq bajarilishi (U) va unga mos chastota (R) ga rioya etish orqali erishiladi. Shahar marshrutlaridagi harakat chastotasi odatda soatiga 12-15 avtobusdan, ayrim marshrutlarda esa 4-5 avtobusdan iborat bo‘ladi. Passajirlar zichligi quvvati katta bo‘lgan marshrutlarga ertalabki va kechki «tashish cho‘qqisi» soatlarida kamida 15 ta avtobus chiqarilishi lozim. Harakat intervali harakat chastotasiga bogliq bo‘lib, u ma’lum joy (bekatdan) navbatdagi avtobus qancha vaqt oraligida avtobus o‘tishini bildiradi

(U=60 / R) va minutda o‘lchanadi. Harakat intervallari shahar marshrutlarida, odatda, 4-6 minutni va kamdan-kam hollarda 12-15 minutni tashkil etadi. 8. Shahardan tashqari marshrutlarda passajirlar tashishni tashkil etish . Shahardan tashqaridagi aholining transportga bo‘lgan ehtiyojlarini qondiruvchi passajirlar tashish uch xil bo‘ladi: shahar atrofi, tuman (qishloq)lararo va shaharlararo (davlatlararo) tashishlar. Shahar atrofi passajirlarini tashish Shahar atrofidagi passajirlarni tashishni tashkil etish shaharni unga yondosh qishloq tumanlari hamda mehnatkashlarning ommaviy dam olish joylari bilan har kuni va munatazam ravishda boglashdan iborat bo‘lib passajirlar oqimi nisbiy barqarorligi, peregonlarning shahardagidan kattaligi, texnik harakat tezligi hamda avtobus to‘lish darajasining nisbatan kattaligi, sutka ichida 16-18 soat harakatlanishi, yo‘l shart-sharoitlariga bogliqlik bilan xarakterlidir. Qishloq joylarda doimiy yashovchi aholiga xos passajirlar oqimi sutka soatlari ichida anchagina notekisdir; vaqtincha qishloq joylarga keluvchilar esa bu notekislikni yanada kuchaytiradi va bayram oldi kechki soatlarda, bayram va xaftaning birinchi kunlari ertalabki soatlardagi harakatda «tashish cho‘qqi»lari hosil bo‘lishiga sababchi bo‘ladi. Shaharlararo avtobuslarda passajirlar tashishning o‘ziga xos xususiyatlari. Shaharlararo passajirlarni tashish. Yuk tashishdan farqli o‘laroq, asosan yirik magstral yo‘l trassalarida tashkil etilib, ularda avtobus bekatlari, shiyponlar, jihozlangan to‘xtash joylari, yirik shaharlardagi marshrutlarning so‘nggi joylarida esa avtovokzallar tashkil etiladi. Tashishni bunday tashkil etish natijasida passajirlarni marshrutlarning ayrim joylarida, ma’lum mikrotumanlarda yigish imkoni yaratiladi. Avtovokzal-bu shaharlararo aloqalarda passajirlar tashishni tashkil etuvchi korxona bo‘lishi bilan birga, passajirlarga marshrutlarning so‘nggi boglanish

punktlarida madaniy-maishiy xizmat etish maskani hamdir. Avtovokzallar amalda yirik shahar va sanoat markazlarida shahar transporti harakatidan alohida qurilgan inshootlar majmuidan iborat bo‘lib, unga quyidagilar kiradi: passajir va xizmatchi xodimlarga mo‘ljallangan vokzal binolari; passajirlarning avtobusga chiqish va undan tushish joylari (perronlar), reysga chiqishni kutib turuvchi avtobuslar uchun maydoncha; avtobusni tozalash, yuvish va texnik xizmat ko‘rsatish joylari. Umumiy sigimi 300 kishigacha bo‘lgan passajirlar va xizmat xonalarini bir qavatli binoga, sigimi 500 dan 900 kishigacha bo‘lganda esa ikki qavvatli binoga joylashtirish tavsiya etiladi. Tashish shart-sharoitlari. Shaharlararo avtobuslarda passajirlar tashishda passajirlar va avtotransport korxonalari o‘rtasidagi aloqalar o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ular shahar atrofidagi tashishlardan ancha murakkabdir. Bunda o‘zaro majburiyatlar passajirlarning avtovokzal va avtobekatlarga kelib chipta sotib olish va yuklarini topshirishdan boshlanadi. Uzoq manzillarga qatnovchi passajirlarning dam olishlari uchun zarur sharoit, tibbiy yordam va ovqatlanish imkoniyatlari yaratilishi zarur. Bular. O‘z navbatida, passajirlar tashishni tashkil etish jarayonlari asosiy elementlariga qo‘shimcha ravishda bir qator tashkiliy masalalarni hal etishni talab etadi. 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar bepul tashiladi (bunda bitta passajir faqat bitta bola uchun yo‘lkira to‘lamasligi mumkin). Bunday bola uchun alohida joy ajratilmaydi. 5 yoshdan 10 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun yarim baholi chiptadan foydalaniladi va ularga alohida joy beriladi. Shaharlararo passajirlar tashish avtobusida passajir o‘zi bilan 16 kg gacha qo‘l yukini bepul olib yurishi mumkin. Yengil avtomobillarda passajirlarni tashish. Taksilarda passajirlarni tashish. Yengil avtomobillarda passajirlarni tashish avtobuslar bilan tashishdagiga nisbatan foydalanilayotgan transport vositalari va tashish ishlarini tashkil etish tamoyillariga ko‘ra tubdan farq qiladi. Yengil avtomobillarda passajirlarni tashish asosan quyidagi xillarga bo‘linadi: maxsus taksi avtomobillarda passajirlani tashish; xizmat yuzasidan passajirlarni yengil avtomobillarda tashish (bunga aholi

buyurtmasiga binoan marosimlarga xizmat etuvchi yengil avtomobillar ishi ham kiradi.) Bundan tashqari, aholiing xususiy bo‘lgan yengil avtomobillarda tashishlar ham bor. Yengil taksi avtomobillarni ishlatishda ulardan jadal foydalanish xarakterlidir. Sutka davomida bunday avtomobillar 13-14 soat ishda bo‘lib, o‘rtacha bosib o‘tish masofasi 200-250 km ni tashkil etadi. Aksariyat hollarda yengil taksi avtomobillardan foydalanuvchi passajirlar yuk bilan qatnovchi passajirlardir. Shuning uchun ham taksi sifatida foydalaniladigan avtomobillarga texnik jihatdan yuqori darajada ishonchli, dinamik xususiyati yuqori, passajirlarning o‘tirishi va ularning yuklarini joylashtirish qulay bo‘lishi talablari qo‘yiladi. Yengil taksi avtomobillariga bo‘lgan ehtiyojni aniqlash . Aholining passajirlar tashish transport vositalariga bo‘lgan ehtiyojini faqatgina marshrutda ishlovchi transportlar bilan qondirish mumkin emas. Barcha shaharlarda ko‘plab passajirlar tashuvchi transport turlari: avtobus, tramvay, trolleybus va metro bilan birga yengil taksi avtomobillari ham bo‘lishi zarur. Yengil taksi avtomobillarida passajirlar tashish hajmi aholi soni, shaharning ahamiyati, iqlimi va boshqa sharoitlarga bogliq. Passajirlar tashish hajmini aniqlash uchun talablarni tizimli ravishda o‘rganish kerak. Yengil taksi avtomobillariga bo‘lgan talab, marshrutlarda ishlovchi transport turlaridagi kabi sutka soatlari, hafta kunlari, yilning oylari ichida o‘zgaruvchan bo‘ladi. Yengil taksi avtomobillariga bo‘lgan aholi talabini o‘rganishning bir necha usuli bor. Anketa usulida yengil taksi avtomobili haydovchilari, maxsus varaqa (kartochka)ga har bir passajir qatnovi ko‘rsatkichlarini yozib boradilar. Ro‘yxatga olish usuli maxsus shakllarda (jurnallarda) hozirgi zamon texnika vositalariga suyangan holda hisoblab borishga asoslangan bo‘lib, unda taksi to‘xtash joylariga avtomobillarning kelish va ketish ko‘rsatkichlari, avtomobildagi passajirlar soni, to‘xtash joyidagi kutib turuvchi passajirlar soni kabilarni maxsus dispetcherlar ro‘yxatga olib boradi.

Ko‘z bilan ko‘rib xulosa chiqarish usuli. Tajribali nazoratchi ekspertlar tashishga bo‘lgan talab qanday bajarilayotgani, avtomobilning kelishini kutib turuvchi passajirlar navbati, to‘xtov joyida yigilib qolgan taksi avtomobillari va boshqalar to‘grisida o‘z xulosalarini beradilar. Bunday usulda talabni o‘rganish, odatda, anketa usuli bilan birgalikda o‘tkaziladi. Jadval usulida marshrutli taksi avtomobillariga bo‘lgan talab o‘rganiladi. Bunday usulda avtomobil haydovchilari marshrutning har bir reysida nechta passajirlar chiqib-tushayotganligini hisoblab boradilar. Statistik usulda yo‘l varaqalari ko‘rsatkichlari ishlab chiqilib, yengil taksi avtomobillaridan ishda qanday foydalanilgani tahlil etiladi. Tekshiruv o‘tkazish oldida qo‘yilgan vazifalarga ko‘ra tekshiruvning bir yoki necha turidan birvarakayiga foydalanish yoki tekshiruvni kun bo‘yicha yoki kunning ma’lum vaqtida (masalan, «tashish cho‘qqisi» vaqtida), xaftaning barcha kunlarida yoki faqat ayrim kunlarida o‘tkazish mumkin. Bunday tekshiruvlarni yiliga 2 marta (yozda va qishda) o‘tkazish maqsadga muvofiqdir.

Adabiyotlar 1. Xo‘jayev B.A. Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari.T.:«O‘zbekiston», 2002. -240 b. 2. Xodjayev B.A. Avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1991. -400s. 3. Xodjayev B.A. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1984. 4. Xo‘jayev B.A. Avtomobil transporti iqtisodiyoti. T.: «O‘qituvchi», 1992. 5. Xodosh M.S. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. M.:«Transport»,1986- 208s. 1. L. L. Afanasev, N. B. Ostrovskiy, S. M. Sukerberg “Yedinaya transportnaya sistema i avtomobiln i ye perevozki”. M. “Transport”, 1984 g. 2. E. Karimov “ Avtomobil larda yuk tashish va uni tashkil qilish” T.: Sharq, 2002 y . 3. A. I. Paliy, Z. V. Polovin shikova “ Avtomobilniye perevozki ” (zadachnik), M. “Transport” 1982 y. 4. N. Arifjanova, M. Yoqubov “Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari” fanidan masalalar to‘plami, TAYI 2006 y.

O'xshashlar

Avtоbuslarda tashishni tashkil qilish

Yuk tashishni tashkil etish tizimlari

Avtomobil transportida yuk tashishni tashkil etish asoslari

Qurishni va ishlab chiqarish ishlarini tashkil etishning asoslari

Yuk tashuvchi transport vositalarini tanlash va ularni hisoblash