Avtomobil dvigatelining sovutish va moylash tizimiga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi - Transport - Referatlar

Avtomobil dvigatelining sovutish va moylash tizimiga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108.5 KB

Ko'chirib olish

Avtomobil dvigatelining s o vutish v a m o yl a sh tizimig a t ex nik x izm a t ko`rs a tish v a t a `mirl a sh ishl a ri t ex n o l o giyasi Reja: 1. Sovutish tizimi. 2. Sovutish tizimida uchraydigan asosiy nosozlik va buzilishlar. 3. Sovutish tizimiga TXK va T ishlari texnologiyasi. 4. Moylash tizimi. 5. Moylash tizimida uchraydigan asosiy nosozlik va buzilishlar. 6. Moylash tizimiga TXK va T ishlari texnologiyasi.

T a yanch so`z v a ib o r a l a r Sovutish tizimida uchraydigan nosozik va buzuqliklar. Sovutish tizimidagi nosozliklarni aniqlash. Sovutish tizimiga TXK va T ishlari texnologiyasi. Sovutish tizimini yuvish. Moylash tizimida uchraydigan nosozik va buzuqliklar. Moylash tizmidagi nosozliklar va buzuqliklarni aniqlash. Moylash tizimiga TXK va T ishlari texnologiyasi. Moylash tizmini yuvish. Sovutish va moylash tizimlariga texnik xizmat koprsatish va joriy ta`mirlash ishlari texnologiyasi S ovutish tizimiga texnik xizmat koprsatish va joriy ta`mirlash Sovutish tizimi nosozliklarini quyidagi alomatlari mavjud: sovutish suyuqligini oqishi, dvigatelni qizib ketishi yoki sovib ketishi hamda suv nasosi podshipniklari shikastlanganda suv nasosi ishlaganda shovqin chiqishi. SHtutserli va patrubkali sovutish tizimidagi ichakli birikmalarni germetiksizlanganligi (nosozligi), potrubka flanets birikmalari zich emasligi, suv to`kish tiqinlarini va isitgich jo`mraklarini nozichligi, ichaklarini shkastlanishi, radiatorni bachoklarida va o`zaklarida (serditsovina) darz paydo bo`lishi va suv nasosi o`zi siljuvchi salnigini yeyilishi tufayli sovutish suyuqligi oqib ketadi. Sovutish tizimini germetikligi maxsus qurilma yordamida tekshiriladi. qurilma radiator yoki kengayish bachogi bo`g`zi qo’qog`i o`rniga o`rnatiladi va nasos yordamida sovutish tizimida 0,05...0,07 MPa ortiqcha bosim hosil qilinadi. Bunda sovutish tizimidan suyuqlik oqib chiqmasligi kerak. Lekin odatda sovutish tizimidan suyuqlik oqishini avtomobil turgan joyidagi yerni namlanishi va sovitish tizimida suyuqlik sathini pasayib ketishidan bilish mumkin. Ichak va patrubka flanetslari germetiksizligini ularni xomut va rezbali detallarini qotirish bilan bartaraf qilinadi. SHikastlangan ichak germetiksizlangan tiqinlar yangisiga almashtiriladi.

Radiator bachogi va o`zagidagi darzdan suyuqlikni oqishini kavsharlash yoki yelimlash bilan bartaraf qilinadi. Radiatordan juda kam miqdorda suyuqlik tomayotgan bo`lsa, tizimdagi sovutish suyuqligiga maxsus germetik aralashtirib bartaraf qilinadi. Lekin sovutish tizimidagi suyuqlikka qo`shilgan germetik suyuqlik oqishini vaqtincha bartaraf qilishi va sovutish tizimiga zarar yetkazishi mumkin. Sovutish tizimiga quyilgan maxsus germetik zarrachalari nafaqat shikastlangan joyga o`tirishi, balki boshqa sirtlarga ham o`tirib, sovutish tizimida qoldiqlar hosil bo`lishiga olib keladi. Bu tizimdagi suyuqlik aylanishini va mos ravishda dvigatelni sovutish samaradorligini va isitgich ishini yomonlashtirishi mumkin. Bunday hollarda teshilgan radiatorni almashtirish bilan birga sovutish tizimini ham yuvish lozim. Suyuqlik nasosi korpusi drenajli teshigidan suyuqlik oqganda, uni ta`mirlash yoki almashtirish uchun avtomobildan yechib olinadi. Agar avtomobil chiniqtirilayotganda korpus drenaji teshigidan oz miqdorda suyuqlik oqsa, bu zichlagich detallari hali bir-biriga moslashib ulgurmagan, shuning uchun suyuqlik oqishini bartaraf qilish kerak emas. Suyuqlik oqishini drenaj teshigini bekitish bilan bartaraf qilish ruxsat etilmaydi. Drenaj teshigini bekitgan suyuqlik nasos podshipnigiga tushib uni shikastlashga olib keladi. Dvigatelni qizishi harakatni o`sishi va sovutish suyuqligini qaynashi bilan tavsiflanadi. Dvigatelni qizishiga olib keluvchi sabablar: sovutish suyuligi sathini yetarli emasligi; sovutish nasosi tasmasini o`rnida aylanib qolishi, uzilishi, cho`zilishi, bo`shab qolishi; ventilyatorni nosozligi; suyuqlik nasosi kirilchatkasini sinishi; termostatni nosozligi; radiator o`zagi havo o`tish joylarini ifloslanishi va to`lib qolishi; radiator va sovutish kopylaklari devorlarida ifloslik va dashg`ollarni o`tirib qolishi. Dvigatel qiziganda sovitish suyuqligi hajm bo`yicha ko’payadi va u radiator qo’qog`i yoki kengayish bachogi qo’qog`idan chiqishi mumkin. Suyuqlik qattiq qiziganda (110 0 S dan yuqori), u qaynashi mumkin va tizimdagi bosim sezilarli o`sishi natijasida (asosan kengayish bachogi yoki radiator qo’qog`ini bug` kanali nosoz bo`lganda) radiatorni germetikligi buzilishi mumkin. Bundan tashqari

qiziganda tsilindrlarga yonilg`i aralashmasini to`lishini yomonlashishi natijasida dvigatel quvvati kamayadi hamda bosim pasayib moy kuyadi, bu shatun porshen guruhini va tsilindrlarni jadal yeyilishiga olib keladi. Dvigatel yuqori haroratlarda ko’p vaqt ishlaganda porshenlarni tsilindrlarda qotib qolishi va dvigatelni ishdan chiqishi kuzatiladi. SHuning uchun qizishni birinchi alomatlaridayoq uni bartaraf qilish choralarini koprish lozim. Sovutish suyuqligi sathi kamayib ketsa, darrov uni kamayishi sababini to’ish va bartaraf qilish so`ngra lozim bo`lgan miqdorda suyuqlik quyish lozim. Sovutish nasosi tasmasini o`rnida aylanib qolishi, uni tarangligini sustligi yoki moylanishi natijasida sodir bo`ladi. Tasma tarangligini ZMZ-53 dvigatelida taranglovchi rolikni tortish bilan sozlanadi. 30-40 N kuch bilan bosganda tasmani egilishi 10...15 mm bo`lishi lozim. Kamaz-740 dvigatelida generator holatini o`zgartirish bilan tasma taranglanadi. 40 N kuch bilan bosganda tasma egilishi 15...22 mm bo`lishi lozim. ZIL-130 dvigatelida vintilyator (shamollatgich) va suyuqlik nasosi uzatmasi tirsakli valdan ikkita uzatish tasmasi bilan amalga oshiriladi. Tasmani tarangligi 40 N kuch bilan bosganda tekshiriladi va u 8...14 mm bo`lishi lozim. Tasma tarangligi osma agregatlarni siljitish bilan amalga oshiriladi. Yengil avtomobil dvigatellarida suyuqlik nasosi va generator tirsakli valdan bitta tasma orqali uzatma oladi. Generator holatini o`zgartirish bilan tasma taranglanadi. VAZ dvigatellarida 100 N kuch bilan bosganda boshqa dvigatellarda 40 N tasmani egilishi 10...15 mm bo`lishi lozim. Tasmalarni taranglashda shuni esdan chiqarmaslik kerakki, tasma yetarlicha tarang tortilmaganda dvigatelni katta aylanalarida u o`rnida aylanib qoladi va qiziydi natijada yeyilishiga va po`stloqlanishiga olib keladi. SHu bilan o`ta tarang tortish suyuqlik nasosi podshipniklarini jadal yeyilishiga va tasmani o`ta taranglashiga va uzilishiga olib keladi. Tasma moylanganda uni dvigateldan yechib olib, benzin va engil xo`llangan latta yordamida shkiv va tasma tozalanadi.

SHamollatgich elektr uzatmasi sovutish suyuqligining harorati bo`yicha o`chish va yonishi tekshiriladi. TM108 shamollatgichini ishlatish datchigini ulash kontaktlarining harorati 89-90 o S ni tashkil etadi. Agar bu haroratda shamollatgich ishga tushmasa yoki harorat 80 o S ga tushganda to`xtatmasa, nosozlik aniqlanadi va u bartaraf qilinadi (shamollatgich uzatmasidagi elektr zanjiri uzilishini bartaraf qilish, shamollatgichni nosoz datchigi yoki elektrodvigatelni almashtirish). Termostatning ishlashini avtomobilning o`zida tekshirish mumkin. Buning uchun dvigatel yurgizilib sovitish suyuqligi harorati 89-90 o S ga yetganda radiatorning pastki bachogini yoki pastki potrubkani ushlab koprish lozim. Agar termostat soz bo`lsa bachok yoki potrubka qiziydi. Lekin termostatni oddiy va qulay tekshirish usuli uni avtomobildan yechib olib vannadagi suvga solib qizitiladi va termometr yordamida termostatning ochilishining boshlanishi va to`la ochilish harorati o`lchanadi. Termostat soz hisoblanadi, klapanlarning ochilish harorati 86-89 o S, VAZ 2108 avtomobillarida, 77-86 o S VAZ ning boshqa modellarida. Avtomobillarda suyuqlik va kukun bilan ishlaydigan termostatlar qo`llaniladi. Etil s’irti bilan to`ldirilgan termostatlar yuk avtomobillarida, ammoniy u’asi bilan aralashtirilgan srezin fraktsiyasi yengil avtomobillarda ishlatiladi. Suyuqlik bilan ishlaydigan termostatlarni germetiksizlanganligida 15%li etil s’irti eritmasi quyilib kavsharlanadi. Kukunli termostatlar buzilganda ularni almashtiriladi. Radiatorning asosiy nosozliklariga o`zak va bachoklari Dashg`ol bilan to`lishi, va germetiksizlanishi va havo yo`llarining ifloslanishi. Avtotransport korxonasi sharoitida dashg`ol cho`yan kallakli dvigatellarda kaustuk soda eritmasi (10 l suvga 700-1000 gramm kaustuk soda va 150 g kerosin aralashmasi) bilan, alyuminiy qorishmali tsilindrlar kallagi uchun xrom’ik yoki xrom angidridi eritmasi (10 l suvga 200 g) bilan bartaraf qilinadi. Eritma sovitish tizimiga 7-10 sekundga quyiladi, so`ng dvigatel tirsakli valini past aylanishlarida 15-20 min ishlatiladi va eritma to`kib yuboriladi. qoldiqlardan tozalash uchun tizim suvining harakatiga teskari chayiladi, bunda termostat va potrubkalar olib qo`yiladi va blokni suv to`kish jo`mragidan bosim ostida suv yuboriladi.

Radiatorning asosiy nosozliklariga qo’qoqning bug` klapani, prujinaning shikastlanishi, radiator serdtsovinani va bachoklarning dashg`ol bilan to`lishi va germetiksizlanish hamda shamol yo`llarining ifloslanishi taalluqlidir. qo’qoqning bug` klapani va prujinasi shikastlanganda sovitish tizimidagi bosim pasayib ketadi va suyuqlikning qaynash harorati pasayadi. Suyuqlik sovitish tizimida radiator qo’qog`i soz bo`lganda 125 o S da qaynaydi, nosoz bo`lganda esa 100 o S da qaynaydi. Radiator o`zagi va bachogi hamda suv kopylaklari dashg`ol bilan to`lganda sovitish tizimi yuviladi. CHo`yan kallakli dvigatellarning sovitish tizimini kaustuk eritmasi (10 l suvga 700-1000 g kaustuk va 150 g kerosin aralashmasi), ammoniy qorishmali tsilindrlar kallakli tizimini esa xrom’ik yoki xrom angidridi eritmasi (10 l suvga 200 g) bilan yuviladi. Eritma yuvish tizimiga 7-10 0 S quyiladi. So`ngra dvigatel tirsakli valini kichik aylanishlar sonida 15-20 min yurgiziladi va eritma to`kib yuboriladi. Tizimdagi qoldiqlar (quyqa) suyuqlik harakat yo`nalishiga teskari yo`nalishda yuviladi. Buning uchun tizimdagi ‘atru’kalar va termostat olib qo`yiladi va blokdagi suv to`kish jo`mragiga ichak ulanib bosim ostida suv bilan yuviladi. Radiatorni germetiksizlanishini shkastlangan joylarni kavsharlash bilan tiklanadi. qattiq shkastlangan o`zaklar yangisiga almashtiriladi yoki olib tashlanadi, o`rnatilgan joylari kavsharlanadi. O`zaklarni 5% ni olib tashlash va 20% ni almashtirishga ruxsat etiladi. Latun qorishmali radiatorlarni kavsharlash qiyinchilik tug`dirmaydi. Lekin alyuminiy qorishmasidan tayyorlangan radiatorlarning payvandlashda bir qator qiyinchiliklar mavjud. Buning uchun gaz gorelkasi,  3...4 mm diametrli SVAK 5 simli, 34A markali simli kavshar, F-34A konussimon flyus ishlatiladi. Kavsharlash uchun tayyorlangan joy gorelka o`ti bilan 400...500 0 S gacha qizdiriladi. Agar detal yetarlicha qizitilmasa, unda kavshar sirti bo`yicha bir xil taqsimlanmaydi, aloxida bo`lib to`planib qoladi. Kavsharlash mintaqasini qiziganlik haroratini amalda yog`och kaltak bilan aniqlash mumkin. Normal qizigan joyga tegizganda kaltak egiladi va qoramtir iz qoldiradi.

Radiatorni avtomobilga o`rnatishdan oldin 0,1 MPa siqilgan havo bilan 3...5 min davomida tekshiriladi. Suv bilan tekshirilganda bosim 0,1...0,1 MPa bo`lishi lozim. Termostatning asosiy klapani bekilmaganda dvigatel o`ta sovib ketadi. Buning uchun termostatni ishlashini tekshirish lozim. Dvigatel sovutish suyuqligini past haroratda ishlaganda quvatini yo`qotishiga olib keladi va krivoshi’-shatun mexanizmini detallari jadal yeyiladi, buning natijasida yonilg`i bug`lari kondentsasiyalanadi, tsilindr devorlaridan moy yuviladi va karterdagi moy suyulib ketish sababli moylash sharoiti yomonlashadi. Suyuqlik nasosi o`zi harakatlanuvchi salnik zichlagich yoki ‘odshibniklar shikastlanganda tamirlanadi. Suyuqlik nasosini tamirlashda avtomobildan yechib olinadi va qisimlarga ajratilib uni holati tekshiriladi va detallari almashtiriladi. Zichlagich manjeti germitikligi buzilganda uni almashtirish quyidagi qisimlarga ajratish ishlari bajariladi. Universal s`yomnik yordamida krilchatka nasos o`qidan ajratib olinadi. So`ng press yoki opravka yordamida podshipnik val bilan birgalikda korpusdan ajratib olinadi va yangisi korpusga ‘reslanadi. Yig`ishdan oldin val ‘odshibnigi urilishsiz ishlashi, zichlagichlar shikastlanmaganligiga va juda katta lyufti (podshipnikdagi o`q lyufti 5kgs yuklamada 0,13 mm dan oshmasligi lozim) bo`lmasligiga ishonch xosil qilish kerak. Lozim bo`lganda yangi ‘odshibnik val va stupitsa bilan birga almashtiriladi. Eski stupitsani yangi valikka o`rnatish tavsiya etilmaydi, valikdan ‘reslab chiqarilgan gupchak yangi valikga ishonchli o`tirmasligi mumkin. Talab qilingan yig`ma o`lchamlarni ta`mirlash uchun nasos valigiga gupchakni va krelchatkali ‘reslash uchun maxsus moslama ishlatiladi. Sovutish tizimiga texnik hizmat koprsatish . Kundalik texnik xizmat koprsatishda suv nasosi tasmasi tarangligini, suyuqlik oqmayotganini va suyuqlik sathini tekshirish. Suyuqlik sathini faqat sovuq dvigatelda tekshiriladi, chunki dvigatel qiziganda suyuqlikni kengayish hisobiga uni sathi koptariladi. Sovutish suyuqligi sathi yuk avtomobillarda radiator qo’qog`idan 30...40mm. pastroqda, yengil avtomobillarda (VAZ) kengayish bachogidagi «min» belgisidan 20...30 mm. yuqorida, «Nexiya» va «Es’ero» avtomobillarida «GOLD» belgisidan

yuqorida, «Tiko» va «Damas» avtomobillarida «FILL» va «LOW» belgilari oralig`ida bo`lishi lozim. KamAZ avtomobillarini sovutish tizimiga TXK ni xos xususiyatlari. Sovutish tizimida uzoq muddat suvni ishlatish, gidromufta ulagichini texnik holatini yetarli nazorat qilmaslik, sovutish tizimini zang va dashg`ol maxsulotlaridan o`z vaqtida tozalamaslik va boshqalar natijasida issiq ob-havo sharoitida dvigatel qiziydi. KamAZ avtomobillarini sovutish tizimida sovutish suyuqligi sifatida past haroratlarda muzlovchi suyuqliklar Tosol-A40 yoki Tosol-A65 ishlatiladi. Suvni istisno tariqasida kam muddatga ishlatish mumkin. Sovutish tizimida suvni ishlatish suyuqlik nasosini ishdan chiqarish sabablaridan biridir. Gidromufta yondirgichini texnik holatini nazorat qilib turish lozim, chunki u orqali moy sovitish tizimiga o`tib ketishi mumkin. Bunda antifriz qattiq ko’piklaydi va issiq chiqarib yuborish yomonlashadi. Sovutish tizimi radiatorini o`z vaqtida tozalamaslik hamda moy radiatori konstruktsiyasini yetarlicha mustahkam emasligi moy radiatori bachogi va trubkasi birikkan joylaridan moy o`tib ketishi mumkin. Bu moy sovutish tizimi radiatoriga tushadi va issiqlik chiqarib yuborish yomonlashadi. SHunday qilib KamAZ avtomobillarini dvigateliga TXK da qo`shimcha sovutish suyuqligi tartibiga, gidromufta vklyuchateli texnik holatiga va o`z vaqtida sovutish tizimini zanglash va dashg`ol (quyqa) mahsulotlaridan tozalab turishga e`tibor berish lozim. M oylash tizimiga texnik xizmat koprsatish va joriy ta`mirlash Moylash tizimi nosozliklari . Moylash tizimini asosiy nosozliklari birikmalardan moyni oqishi (tomishi), moy bosimini oshishi yoki pastligi hatto uni bo`lmasligi, moy sarifini ko’payishi hamda dvigatel karterini shamollatish tizimi ishini buzilishidir .

Moylash tizimidan moy oqishini dvigatelni tashqi koprish va avtomobil turgan joyidagi moy dog`iga qarab bilish mumkin. Nosozlik birikmaning qotirish elementlarini tortish bilan bartaraf qilinadi. Tizimdagi moy bosimini oshishi mos bo`lmagan qovushqoqligi talab qilinganidan yuqori bo`lgan moyni ishlatish, moy uzatmalarini nosozligi va ifloslanishi hamda reduktsion klapanni berk holida qotib qolishi natijasida oshib ketadi. qizitilgan dvigatelda (moy harorati taxminan 80 0 S) tirsakli valni maksimal aylanish sonida normal bosim yengil avtomobillar uchun 0,35...0,45 MPa, KamAZ-740 dvigatelida tirsakli valni 2600 ayl/min aylanishida 0,45...0,5 MPa bo`lishi lozim. Bosim asboblari shitidagi koprsatkich yoki qizil lampa bilan nazorat qilinadi. Lampa bosim me`yoridan pasayganda yonadi. Moy bosimini pasayishi. Moy suyulib ketganda, tirsakli valni shatun va o`zgan podshipniklarida moy nasosi shesternyalarida yeyilish katta bo`lganda, reduktsion klapan zich yo’ilmaganda yoki ochiq holatda qotib qolganda moy bosimi pasayib ketadi. Tirsakli valni minimal aylanishlarida moyni me`yoriy (normal) bosimi GAZ-53A dvigatelida 0,09-0,06 MPa gacha, ZIL-130 da 0,06-0,03 MPa gacha, VAZ-2108 da 0,08-0,03 MPa gacha VAZ ni boshqa modifikatsiyalarida 0,05-0,02 MPa gacha tushganda qizil lampa yonadi. Bosim juda pasayib ketganda uni kamayish sabalarini aniqlab bartaraf qilish lozim. Tizimda umuman moy bosimi yo`q. Tizimda umuman moy bosimini bo`lmasligini asosiy sababi moy nasosini yoki uni uzatmasini nosozligidir. VAZ- 2105 va 2106 dvigatellarida nasos uzatmasi valini va shesteriyasini shlitsali birikishini ularni yeyilishi tufayli buzilishi sababli moy nasosi ishdan chiqishi mumkin. Agar tizimdagi moy bosimi birdaniga tushib ketsa, darrov dvigatelni to`xtatish va moy sathini tekshirish lozim. Moy sathi me`yorida bo`lsa, unda moy datchigini bo`shatib olib starter yordamida tirsakli valni aylantirish lozim: moy oqimi bosim ostida otilsa datchik nosoz, uni almashtirish lozim. Moy chiqmasa,

demak moy tizimga uztilmayotganini bildiradi. Bunday holatda moy nasosi va uni uzatmasini tekshirish lozim. Moy bosimini koprsatkichi yoki nazorat lampasi yonishi bo`yicha moy bosimi umuman bo`lmaganda avtomobilni o`zini yurgizish mumkin emas. Agar moy datchigi yoki nazorat lampasi nosozligi bo`yicha moy bosimi yo`q bo`lgan hollarda avtomobilni garajga yoki ustaxonaga yurgizib borish mumkin, yo`lda bosimni tushib ketish sababi aniqlanmasa, unda avtomobilni shatakka olib texnik xizmat koprsatish ustaxonasiga olib kelinadi. SHuni esdan chiqarmaslik kerakki, bosim bo`lmaganda avtomobilni oz miqdorda yurgizish dvigatelni jiddiy shikastlanishiga (vkladishlarni aylanib ketishi, tirsakli va taqsimlash vallarini qotib qolishi) va uni ta`mirlash harajatlarini ko’payishiga olib keladi. Moy sarfini ko’payishi. Klapanlar moy qaytaruvchi kal’achoklarini, tsilindr porshen guruhi detallarini yeyilishi hamda karterda moy sathini koptarilib ketishi natijasida yonish kamerasiga moyni tushishi va birikmalardan tomishi sababli moy sarfi ko’payadi. Moy sarfi avtomobillarni 100 km. bosib o`tgan yo`liga moy sarfi VAZ dvigatellari uchun 40...50 g dan GAZ-53A dvigateli uchun 150 g, ZIL -130 dvigateli uchun 200 g, KamAZ-740 dvigateli uchun 300 g dan ko’p bo`lmasligi lozim. Agar moy sarfi 100 km bosib o`tgan yo`lga VAZ dvigatellari uchun 200 g dan oshsa (moy qaytaruvchi kol’achok yeyilmagan bo`lish sharti bilan) tsilindr porshen guruhi ta`mirlanadi. Bundan tashqari moy sarfi avtomobilni chiniqtirayotganda 5000 km yo`l bosib o`tishgacha ko’payishi mumkin. Dvig a t e l ka rt e rini sh a m o ll a tish tizimi ishini buzilishi. Moy qaytaruvchini, kart e r gazlarini so`rib oluvchi potrubkalar, korbyuratorni zolotnikli qurilmasi ifloslanganda, moylash tizimidagi bosim oshib, k e tganda moy sarfi ko’payganda hamda moy havo filtri va korbyuratorga tushganda dvigat e l kart e rini shamollatish tizimini ishi buziladi. SHamollatish tizimidagi nosozliklarni bartaraf qilish uchun tizimni tozalash, moy qaytaruvchi, kart e r gazlarini so`rib oluvchi trubka va korbyuratorni zolotnikli qurilmasini b e nzin bilan yuvish va siqilgan havo bilan ‘udash lozim.

Moylash tizimiga TXK. Kundalik t e xnik xizmat koprsatishda moylash tizimidagi moy sathi va uning sifati t e kshiriladi. M o y s a thini shchup yord a mid a o`lch a n a di, und a « max » v a « min » b e lgil a ri bo`lib, m o y s a thi ul a r o`rt a sid a bo`lishi l o zim. Moy sifatini rangi, qovushqoqligi va ifloslanishiga qarab aniqlanadi. M o y r a ngi q o r a mtir, suyulg a n v a t a r k ibid a ifl o sli k l a r bo`ls a a lm a shtirish z a rur. Dvigat e l kart e ridagi moy avtomobilllarni ishlash sharoitiga, moy sifatiga, d e tallarni yeyilishi darajasiga qarab 1500...15000 km, ba`zi xorijiy firmalar moyi ishlatilgan bo`lsa unda ham ko’proq yo`l bosib o`tganda almashtiriladi. Dvig a t e l ishl a sh j a r a yonid a yonilg`i to`l a yonm a sligi v a cho` k m a l a r m o yni ok sidl a nishi n a tij a sid a m o yl a sh tizimid a q o ldiql a r to`plan a di. Moydagi qo`shimchalar ham qoldiq to`planishiga imkoniyat yaratadi. T e xnik xizmat koprsatishda qo`yilgan yangi moy yuvish xususiyatiga ega bo`lib, tizimdagi qoldiqlarni yuvadi va shu bilan birga moyni ifloslantiradi. Dvigat e lni salt yurishda sovutish suyuqligini va moyni past haroratida uzoq muddat ishlatish jadal qoldiq hosil bo`lishiga olib k e ladi. Dvigat e lni k e yingi katta aylanalarda va yuqori haroratlarida ishlatish yumshoq qoldiqlarni cho`kmalarni qotishiga, qattiqlashishiga olib k e ladi. CHo`kmalar moy uzatmalari to`lib qolishiga, vkladishlarni yeyilishiga va porshen xalqalarini o`tirib qolishiga va boshqalarga olib k e ladi. Moylash tizimini cho`kmalardan tozalash, ya`ni tizimni yuvish k e rakli t e xnologik operatsiyadir, u asosan mavsumiy xizmat koprsatish boshqa markadagi moy quyishda zarurdir. Dvigat e lni moylash tizimini yuvish motor moyini fizik- kimyoviy koprsatkichlarini yomonlashi bilan s e kinlashtiradi, dvigat e ldagi kompressiyani oshiradi, moy sarfini va uni kuyishini kamaytiradi, moylash tizimi ishini yaxshilaydi. M o yl a sh tizimid a gi m o y to`l a to` k ilishi uchun uni suyultirish m a qs a did a dvig a t e l 80...90 0 S g a ch a qizdiril a di. So`ng moy quyish bo`g`izidagi qo’qoq olib qo`yiladi va kart e rdagi r e zbali tiqin ochilib ishlangan moy vannaga to`kiladi. Moy to`la to`kilishi uchun 10 daqiqa kutish lozim. YAngi moy quyishdan oldin UZAM-

412 dvigat e llarida filtr elementlari, VAZ larda filtr, yuk avtomobillarida dag`al filtr elementlari almashtiriladi, markazdan qochma filtrlar tozalanadi va kart e rdagi r e zbali tiqin o`rniga qotiriladi. Kart e rga shchupni «max» koprsatkichigacha moy quyiladi va bo`g`iz qo’qog`i b e rkitiladi. Dvigat e lning ishga tushirib 3...5 daqiqa ishlatgandan so`ng to`xtatiladi va o`n daqiqadan so`ng moy sathi t e kshiriladi, lozim bo`lsa «max» b e lgigacha qo`shimcha moy quyiladi. Avtomobil 20000...30000 km yo`l bosib o`tgandan so`ng k e yingi moy almashtirish vaqtida kart e rni shamollatish tizimi d e tallarini mahkamlanganligini t e kshirish va uni d e tallarini (ichaklar, havo filtri korpusidagi potrubka, moy ajratuvchi, uchqun o`chiruvchi, zolotnik, karbyuratordagi kart e r gazini uzatishni sozlovchi) b e nzin bilan yuvish va tozalash hamda moylash tizimini yuvish lozim. Dvigat e l moylash tizimini yuvish. Moylash tizimini yuvish uchun kam qovushoqli (6-8 mm 2 /soat) maxsus qo`shimchali moylardan foydalaniladi. Rossiya tomonidan VNIIN’-FD, MS’-1 yoki M’T-2m VNIIN’-113/3 «FIAT» (Italiya) firmasi tomonidan «Olifiat L-20», «SH e ll» firmasi tomonidan «SH e ll Donaks», karbyuratorli dvigat e llarni moylash tizimini yuvish uchun yuvuvchi moylar ishlab chiqariladi. YUvuvchi moylar bo`lmaganda 50% diz e l yonilg`i va 50% kam qovushqoqli motor moyidan yoki 45% Uayt-s’irt, 45% mashina moyi va 10% ats e tonli aralashmadan foydalanish mumkin. Diz e l dvig a t e ll a rini yuvish uchun D’- 8 v a D’-11 m o yi r e g e n e r a t o rid a n f o yd a l a nish mum k in. Ka m A Z a vt o m o bill a rini dvig a t e lini yuvish uchun 60% diz e l yonilg`isi v a 40% diz e l m o yi a r a l a shm a sid a n f o yd a l a nish mum k in. Dvig a t e l yurgizil a di v a uning 70...80 0 S h a r o r a tg a ch a qizdiril a di, m o y ka rt e r v a filtrl a rd a n m o y to` k ish t e shigi o rq a li to` k il a di. M a yin filtrl a r el e m e ntl a ri a lm a shtiril a di, d a g` a l filtr diz e l yonilg`isid a o bd a n yuvil a di v a siqilg a n h a v o yord a mid a ‘ud a l a di. Filtrlar yig`ilib o`rniga qo`yiladi, shundan so`ng dvigat e l kart e riga k e rakli sathgacha yuvuvchi moy yoki yuqoridagi aralashma quyiladi. Dvigat e l yurgiziladi va tirsakli valni kichik aylanishida yuvuvchi moy 20 daqiqa (aralashma) 5 daqiqa ishlatiladi. So`ng dvig a t e l to` x t a tilib yuvuvchi m o y

yo k i a r a l a shm a to` k ib yub o ril a di. D a g` a l filtr qisml a rg a bo`linib uning el e m e ntl a ri yuvil a di. M a yin filtrni el e m e ntl a ri a lm a shtiril a di. Bu ishl a r tug a g a nd a n so`ng ka rt e rg a dvig a t e lg a m o s m a r ka d a gi m o y quyil a di v a tizim m o y bil a n to`lishi uchun s a lt yurishd a ishl a til a di. Dvig a t e l to` x t a tilib m o y s a thi t ek shiril a di, l o zim bo`ls a m e `yorig a ke ltiril a di. M o yl a sh tizimig a 1-T XK d a a sb o bl a r v a m o y trub ka l a rini g e rm e ti k ligi t ek shiril a di. Dvig a t e l qizdiril a di, m o y filtrid a n cho` k indi to` k il a di v a uning korpus i t o z a l a n a di v a yuvil a di. Gr a fi k bo`yich a dvig a t e l ka rt e rid a gi m o y v a filtrl o vchi el e m e ntl a ri a lm a shtiril a di, m a r ka zd a n q o chm a filtrl a r el e m e ntl a ri yuvil a di. M o yl a sh tizimining ish o nchli ishl a shi ko’p gin a h o ll a rd a filtrl a rni h o l a tig a b o g`liq. Z a m o n a viy a vt o m o bill a rni ko’p chiligid a m a yin v a d a g` a l filtrl a r (m a r ka zd a n q o chm a ) ishl a til a di. 2-T XK d a m a yin t o z a l a sh filtrl a rini el e m e ntl a ri a lm a shtiril a di, m a r ka zd a n q o chm a filtrl a r qisml a rg a bo`linib uning el e m e ntl a ri yuvil a di. Odatiy Ekspluatatsiya sharoitida markazdan qochma filtr soz ishlaganda 10000...12000 km yo`l bosib o`tgandan so`ng rotor qal’og`ida 150...200 g (4 mm qalinlikka 100 g ifloslik to`g`ri k e ladi), og`ir sharoitlarda 600 g gacha ifloslik to`planadi. Ifloslikni to`planmasligi rotorni aylanmaganligini koprsatadi va ifloslik aylanuvchi moy bilan yuvilib ketadi. Bu Z IL -130 avtomobilida kojuxni barashkali gaykasini qattiq qotirish, KamAZ avtomobillarida esa rotorni qotirish gaykasini o`z-o`zidan bo`shab ketishi tufayli bo`lishi mumkin. KamAZ avtomobili markazdan qochma filtrni yig`ishda muvozanat bo`zilishini oldini olish uchun qal’oqni usti tomonidagi b e lgi va rotor asosidagi b e lgi bir-biriga mos tushishi k e rak. Ak s h o ld a 5000 a yl g`min ch a st o t a bil a n a yl a n a yotg a n filtr q a ttiq titr a ydi v a uni ishi yom o nl a sh a di. To`g`ri yig`ilg a n v a t o z a filtr dvig a t e l to` x t a g a nd a n so`ng r o t o r o`zig a xo s t o vush chiq a rib 2...3 d a qiq a a yl a nib tur a di. M o yl a sh tizimi d e t a ll a rini t a `mirl a sh. M o yl a sh ka rt e rini a s o siy n o s o zli k l a ri t e shilishi, pachoql a nishi. Kart e r t e shilganda va pachoqlanganda avtomobildan

yechib olinadi. Kart e rni t e shilgan joyi gaz gor e lkasi yordamida payvandlanadi. pachoqlangan kart e r bolg`a yordamida to`g`irlanadi. Moy qabul qilgichni asosiy nosozliklari: moy qabul qilgich to`rini b e rkilib qolishi, to`rni yirtilishi, qabul qilgich trubkasini egilishi, t e shilishi va siljishi. Moy qabul qilgich nosoz bo`lganda, yangisiga almashtiriladi. Moylash tizimida moy nasosi va uning uzatmasi nosozligi tufayli bosim tushib ketsa moy nasosi ta`mirlanadi yoki almashtiriladi. Moy nasosini ta`mirlashda uni dvigat e ldan yechib olinadi, qismlarga ajratiladi, d e tallarni holati t e kshiriladi, nosoz d e tallar yangisiga almashtiriladi, moy nasosi yig`iladi, ishlash qobilyati t e kshiriladi va avtomobilga o`rnatiladi. YUk avtomobillari va ba`zi yengil avtomobillar (VAZ-2105, 2106, UZAM-331 va 412 dvigat e llarida) moy nasosi dvigat e lni avtomobildan olinmagan holda yechib olinadi, VAZ-2108, 2109, MeMZ-245, N E KSIYA va TIKO avtomobillarida moy nasosi avtomobildan olingan dvigat e ldan yechib olinadi. A vt o m o bilni o`zid a m o y n a s o sl a rini yechib o lish. Buning uchun dvig a t e lni poddon ka rt e ri yechib o lin a di. VAZ-2105 avtomobilida poddon kart e ri va kopndalang orasida yetarli joy (tirqish) bo`lishi uchun dvigat e lni oldingi yon tayanchlarini bo`shatib, uni tirkagich yordamida koptarib qo`yiladi va poddon kart e r yechib olinadi. SHundan so`ng moy nasosi qotirmasi boltini va moy qabul qilgich gaykasi bo`shatiladi va moy nasosini qistirmasi va moy qabul qilgich bilan birga yechib olinadi. V A Z-2105 v a 2106 dvig a t e ll a rini m o y n a s o sini qisml a rg a a jr a tish, d e t a ll a rini t ek shirish. Moy nasosi quyidagi tartibda qismlarga ajratiladi: -moy nasosi qisqichga mahkamlanadi; -n a s o s q o l’ o g`i q o tirm a si bo`sh a til a di v a u qistirm a si bil a n o lin a di. - e t ak l o vchi sh e st e rnyad a n v a li k sug`urib o lin a di v a yet ak l a nuvchi sh e st e rnya o`qid a n o lin a di. M o y n a s o si d e t a ll a ri h o l a tini t ek shirish shchupl a r to`’l a mi bil a n a m a lg a o shiril a di. Shchuplar yordamida shest e rnya tishlari orasidagi tirqish t e kshiriladi. YAngi tishlar orasidagi tirqish 0,15 mm ni (ch e tki ruxsat etilgani 0,25 mm) va

shest e rnyani tashqi diam e tri va korpus orasidagi tirqish 0,11...0,18 mm ni (ch e tki ruxsat etilgani 0,25 mm) tashkil etishi lozim. A g a r tirqishl a r ru x s a t etilg a n ch e g a r a d a n o shg a n bo`ls a sh e st e rnyal a r, l o zim bo`ls a n a s o s korpus i a lm a shtiril a di. So`ng shchup va chizg`ich yordamida shest e rnya tortsalarini korpus t e kisligidan chiqishi t e kshiriladi (3-rasm), u 0,05...0,135 mm ni (agar shest e rnyani korpusdan chiqib turishi 0,02 mm dan kam bo`lsa shest e rnya yoki nasos korpusi almashtiriladi) tashkil qilishi lozim. E taklovchi shest e rnya valigi va uni korpusdagi t e shigi diam e tri hamda yetaklanuvchi shest e rnya t e shigi va uning o`qini diam e tri o`lchanadi va ular orasidagi tirqish aniqlanadi, ular mos ravishda 0,016...0,055 mm (ch e tki ruxsat etilgani 0,10 mm.) va 0,017...0,0057 mm (ch e tki ruxsat etilgani 0,10 mm) tashkil qilishi lozim. A g a r tirqishl a r ru x s a t etilg a nid a n ko’pa yib ke ts a yeyilg a n d e t a ll a rni a lm a shtirish l o zim. R e duktsion klapan prujinasini erkin holatida prujina uzunligi 38 mm hamda 63,52  N (6,35  0.2 kg/s) kuch bilan bosganda uni uzunligi 20 mm dan kam bo`lmasligi lozim. Ak s h o ld a u a lm a shtiril a di. M o y n a s o si qisml a rg a a jr a tishg a t e s ka ri t a rtibd a yig`il a di. Yig`ilg a nd a n so`ng m o y n a s o sini yet ak l o vchi sh e st e rnya v a ligi qo`ld a n yengil a yl a nishi l o zim.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Texnicheskaya Ekspluatatsiya avtomobiley.-Uchebnik dlya VUZov g`’od.red ye.S.Kuznetsova.-M.:Transport, 2004 2. Texnicheskaya Ekspluatatsiya avtomobiley.-Uchebnik dlya VUZov g`’od.red G.V.Kramarenko.-M.:Transport, 1985 3. SHestopalov S.K. Ustroystva, texniseskoe obslujivanie i remont legkovo`x avtomobiley.-M.: IR’O; «Akademiya», 2000 4. Na’olskiy G.M. texnologicheskoe ‘roektirovanie avtotransportno`x pred’riyatiy i stantsiy texobslujivaniya avtomobiley.- M.: Transport, 1994 5. Usmanov D.I. O`zbekiston Respublikasi avtomobil transporti harakatlanuvchi tarkibiga TXK va T to`g`risidagi Nizom.-Toshkent, 1999 6. S a rb ae v V.I. i dr. M exa niz ats iya ‘r o izv o dstv e nni x ‘r ots ess o v T O i R a vt o m o bil e y.-M o s k v a , 2003 7. F a st o v ts ev G.F. O rg a niz ats iya te x niches ko g o o bslujiv a niya i r e m o nt leg ko vi x a vt o m o biley.-M.: Transport, 1989

O'xshashlar

Avtomobilning boshqaruv mexanizmlariga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Avtomobillarning yurish qismiga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Avtomobil dvigateliga texnik xizmat korsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Avtomobil dvigatelning sovutish va moylash tizimiga txk va ta'mirlash ishlari texnologiyasi

Transport vositalarini transmissiya agregat va mexanizmlariga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi