Tut ipak qurtining o’sishi va rivojlanishi - To'qimachilik - Referatlar

Tut ipak qurtining o’sishi va rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

26.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

13321.727539062 KB

Ko'chirib olish

Tut ipak qurtining o’sishi va rivojlanishi Tut ipak qurti bo’g’imoyoqli hayvonlar tipiga, hashoratlar sinfiga, tangacha qanotlilar turkumiga, ipak qurtlilar oilasiga mansubdir. Chunki tanasining hamma o’simtalari -mo’ylovlari, oyoqlari, paypaslagichlari va boshqa qismlari bo’g’imlarga bo’lingan bo’g’imlar bir biri bilan elastik parda orqali tutashgan bo’ladi. Bu tipga kiruvchi hayvonlar uchun tanasini tashqi ta’sirdan himoya qilib turuvchi qattiq tashqi qoplamning bo’lishi xarakterlidir. Bo’g’imoyoqlilarning skeleti alohida moddadan - xitindan tuzilgan. Bo’g’imoyoqlilarning xitinli tashqi qoplami kutikula deb-ataladi. Bo’g’imoyoqlilarning tanasi pishiq kutikula bilan qoplangan bo’lib, egilishi mumkin, ya’ni u bo’g’imlardan tuzilgan. Bo’g’imlarning birlashgan joylarida xitinli kutikula yupqa, egiluvchan biriktiruvchi parda hosil qiladi. Bunday parda bir segmentning boshqa segmentga nisbatan siljishi va harakatlanishiga imkon beradi. Shunday qilib, tanasining o’ziga xos tuzilganligi, ya’ni tanasining segmentlarga, o’simtalarining esa bo’g’imlarga bo’linishi va xitinli qattiq kutikulaning bo’lishi bo’g’imoyoqlilarning xarakterli belgisidir. Xitinli kutikula juda kam cho’ziladi, lekin hayvon rivojlangan sari u tor bo’lib qoladi, bu esa qurtning eski po’stni tashlab, yangisini hosil qilishiga sabab bo’ladi. Bo’g’imoyoqlilar qoplamining yangilanish protsessi po’st tashlash deb ataladi. Tut ipak qurti bo’g’imoyoqlilar tipining hashoratlar Insecta sinfiga, to’la rivojlanishi, qanotlarida tangachalarning bo’lishi bilan tangaqanotlilar turkumiga, Bombycidae oilasiga kiradi. Tut ipak qurti bir yilda necha avlod berishiga qarab monovoltin (bir yilda bir avlod beradigan), bivoltin (bir yilda ikki avlod beradigan) va polivoltin (yiliga ikkitadan ortiq avlod beradigan) zotlarga bo’linadi. Asosan, mono va bivoltin zotlar sanoat ahamiyatiga ega. Monovoltin zotlar ko’proq ipak beradi, bular asosan, bahorgi qurt boqish davrida boqiladi. Bivoltin zotlar yuqori temperaturga juda chidamliligi bilan xarakterlanadi, sanoatda qaytadan yozda va kuzda qurt boqish uchun gibrid urug’lar tayyorlashda

komponentlardan biri sifatida foydalaniladi. Tut ipak qurti quyidagi to’rtta har xil rivojlanish bosqichiga ega. Bular tuxum (yoki urug’), lichinka yoki qurt, g’umbak va jinsiy jihatdan yetilgan shakli - kapalakdir. Tut ipak qurtida qurtlik bosqichi oziqlanadigan bosqich hisoblanadi. Tut ipak qurtining qolgan bosqichlaridagi hayot jarayonlari qurtning organizmida to’plangan zahira oziq moddalar hisobiga boradi. Tut ipak qurti yilning ko’p vaqtini - o’n oygacha (polivoltin zotidan tashqari) tuxumlik bosqichida o’tkazadi. Tut ipak qurti qo’ygan tuxumlar bir tomoni yassi bo’lib, ovalsimondir. Tuxumlar qo’yilgandan keyin dastlabki vaqtda uning keng tomoni birmuncha botgan bo’ladi. So’ngra oziq moddalarining ishlatilishi natijasida urug’ning hajmi kichrayadi va uning keng tomoni qavariqdan sekin-asta botiqqa aylana boshlaydi. Urug’larning katta-kichikligi tut ipak qurtining zotiga, tuxum avlodining to’laligiga va qo’yish navbatiga bog’liq bo’ladi. Kapalak qo’ygan birinchi to’p tuxumlar hamma vaqt keyingi qo’yilgan tuxumlardan yirik bo’ladi. Har bir tuxumda zahira oziq moddalari bo’ladi (sarik), mana shu oziq moddalari hisobiga embrion rivojlanadi. Tuxum rivojlanishi uchta davrga bo’linadi. Birinchi davr kapalakning tuxum qo’ygan vaqtidan boshlanadi va havo (embrion pardasi, embrion diski va boshqalar hosil bo’lishi) hosil bo’la boshlaydi. Bu jarayon rivojlanishning uchinchi-turtinchi kunlarida to’xtab qoladi. Keyingi -yozgi-kuzgi qurt boqish davrida tuxumning hayot faoliyati sekinasta pasayib boradi va uzoq vaqt tinchlik davriga kiradi, bunday holda urug’ kelgusi yil bahorigacha qoladi (qishlaydi, ya’ni deyapauza davri) Uchinchi davr ham sifat jihatidan turlicha bo’lib, bu qurt urug’ining bahorgi rivojlanish davridir. Nam va temperatura eng yaxshi bo’lgan sharoitda bu davr 1215 kun davom etadi. Tut ipak qurti bu davr bo’yicha rivojlanish jarayonining intensivligi farqli ravishda nafas olish faolligio’zgarishida namoyon bo’ladi. Ikkiuch kunlik ipak qurti urug’larida nafas olish juda tez bo’ladi, so’ngra nafas olish juda kamayib ketib, hatto zo’rga seziladigan bo’lib qoladi. Urug’larning bahorgi rivojlanish jarayonida nafas olish intensivligi keskin darajada ortadi. Bu hol tuxumdan qurt chiqqunicha davom etadi. Nafas olish intensivligi bahorgi qurt ochirishning oxiriga borib, qishlayotgan urug’larning

nafas olishiga nisbatan 90 marta, qurt ochirishning birinchi kunlariga qaraganda esa deyarli 20 marta ortadi. Bahorgi ochirilayotgan urug’larda embrion rivojlanishida gaz almashinuvi 1 jadval. K o’rsatgi chi Urug’ ochirish kunlari 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 T irik vazni 1g urug’ni ng 1 s oatda qabul qilgan O 2 m iqdori ( ml hisobid a) Nafas olish koeffits ienti 3 2 0 ,79 4 6 0 ,73 5 7,5 0 ,79 6 1 0 ,75 9 8 0 ,69 1 36 0 ,76 2 37 0 ,65 2 65,5 0 ,67 3 45,5 0 ,67 4 48 0 ,67 6 06 0 ,67

Tirik vazn birligida hisoblashga ko’ra mayda urug’lar yirik urug’larga qaraganda birmuncha intensiv nafas olishi aniqlandi va binobarin, mayda urug’lar yiriklariga nisbanat O 2 ni ko’proq qabul qiladi. Urug’ ochirishning oxiriga borib urug’dagi embrion qurtga aylana boshlaydi, u tuxum po’chog’ini kemiradi va undan chiqadi. Endi tut ipak qurtining qurtlik davri boshlanadi. Butun qurtlik davri besh yoshga bo’linadi; har bir yosh o’rtasidagi chegara po’st tashlashdan iborat. Bunda qurt tanasining o ’ sishiga to ’ sqinlik qilayotgan xitinlik qoplamini tashlaydi . Har bir yosh davomida qurt tanasi kattalashadi , bu quyidagi jadvaldan ko ’ rinib turibdi . Tut ipak qurti tanasining uzunligi (mm hisobida). 2-jadval . Tuxumdan chiqqanida 2,95 1-yoshning oxirida 8,78 2-yoshning oxirida 13,17 3-yoshning oxirida 26,34 4-yoshning oxirida 43,90 5-yoshning oxirida 87,60 Dastlabki uch yoshi uch - to ’ rt kundan davom etadi , to ’ rtinchi yoshi besh - olti kun va beshinchi yosh yetti - to ’ qqiz kun davom etadi . Yoshlarning davom etish muddati, ko’p jihatdan, qurt boqilayotgan joyning temperatura sharoitiga, oziqning- tut bargining miqdori va sifatiga bog’liq. Qurt kichik yoshlarida eski po’stini 12-16 soat davomida, katta yoshlarida bir sutkaga yaqin vaqtda tashlab bo’ladi. Bu vaqtda qurt harakatdan to’xtaydi va oziqlanadigan -yuzaga (barg qoldiqlariga, shoxlarga) ipaklari bilan yopishib oladi va boshini ko’targanicha uyquga kirgandek bo’ladi.

Shuning uchun, ko’pincha, po’st tashlashni qurtning uyquga kirishi deyiladi. Uyqu oxiriga borib, eski po’st yoriladi va qurt yangi teri hosil qilgan holda undan chiqib o’rmalay boshlaydi. Tut ipak qurti qurtlik davrida o’zining hayot faoliyati va ipak (pilla) hosil qilish, keyingi davrlari (g’umbaklik; kapalaklik)da rivojlanish, urug’lar hosil bo’lishi uchun juda ko’p miqdorda oziq moddalari talab qiladi, qayta ishlaydi. Qurtlik davrida qurtlarning og’irligi 10- 12 ming marta ortadi. Qurt og’irligining har bir yoshdagi oshib borishi bir xilda bo’lmaydi. Qurt og’irligining yuqori darajada ortishi dastlabki to’rt yoshida, asosan, har bir yoshning ikkinchi va uchinchi kuni kuzatiladi. Beshinchi yoshdagi qurt og’irligining yuqori darajada ortishi bu yoshning uchinchi- beshinchi kunlarida kuzatiladi. Turli temperaturada oziqlantirilganda 10 ta qurtning har bir yosh boshidagi og’irligi 3-jadval. Qurtla r yoshi Ko’tarilgan temperaturada--o’rtacha temperaturada 1 11 111 1V V C o 28, 8 28, 6 27, 6 23, 8 24, 0 m gr 0,020 0,056 0,959 5,438 24,05 5 C o 25, 2 25, 3 24, 8 24, 6 24, 4 m gr 0,020 0,080 0,996 5,150 19,69 0

Qurt vazning maksimal darajada ortishi uning ikkinchi yoshiga to ’ g ’ ri kelishi jadvaldan ko ’ rinib turibdi . Har bir yosh davomida qurtning kundalik rivojlanishiga qarab og’irligining ortib borishi 4- jadval. Qur tning yoshi Yosh kunlari P o’st tashlas h 1 2 3 4 5 1 1 00,0 1 65,3 2 19, 0 1 69,0 — 11 1 00,0 2 01,0 1 89,0 — — 111 1 00,0 1 59,0 1 75,0 1 46,0 — 1V 1 00,0 1 45,0 1 61,0 1 43,0 — V 1 00,0 1 13,0 1 36,0 1 30,0 1 24,0 Bu yosh davom etishi jihatidan ham juda qisqadir. To’rtinchi yoshdan boshlab , qurtda jinsiy deformizm aniq ko’rina boshlaydi. Erkak va urg’ochi qurtlarning vazni bir-biriga to’g’ri kelmaydi. Vazn orasidagi farq 20% ga etishi mumkin. Rivojlanish jarayonida qurt vaznining o’zgarishiga oziq sifati ham ta’sir etadi. Quyidagi jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, oziqning sifati qurtning ko’plab ipak hosil qiladigan dastlabki ikki va beshinchi yoshlarida uning vazniga katta ta’sir ko’rsatadi. Binobarin, qurt og’irligining har bir yosh davomida o’zgarishiga modda almashinuvining o’zgaruvi sabab bo’ladi. Sifati har xil bo’lgan tut bargi bilan boqilgan 10 ta qurtning o’rtacha

og’irligi ( g hisobida ) 5-jadval. Tut bargi bilan boqilgan qurtlar I yosh IIyos h III yosh IV yosh V yosh Asosi y novdadan olingan Bach ki novdadan olingan h isobida kamayishi 0,02 2 0,07 7 22,7 0,08 1 0,05 6 14,5 0,08 4 0,95 9 11.5 6,05 8 5,43 8 10,3 27,87 5, 24,05 5 13,7 Pilla o’rash vaqtida qurtning vazni kamayib ketadi. Bunga sabab qurt ipak ajratuvchi bezining pilla o’rash uchun ipak ajratishi va qurt tanasidagi suv miqdorining kamayishidir. Olib borilgan qator tekshirishlarga ko’ra, ipak qurti bir kecha kunduz davomida bir tekis o’smasligi aniqlandi. 100 ta qurt vaznining yoshiga va sutkaga qarab bir soatda ortishi 6-jadval O’lchashlar davridagi Soatlar Yoshgi qarab o’sish I II III IV V Ertalab soat 7 dan 1 5 gacha Soat 16 dan 23 gacha 15,5 5,5 3,75 45,2 34,0 19,3 238,0 168,0 120,0 902,0 450,0 444,0 1,400 -- 1,892

Soat 24 dan ertalab 7 gacha Qurt bir yoshining chegarasida sutka davomida yorug’likdan har xil ta’sirlanishi aniqlandi. Qurtlar dastlabki uch yoshida ertalabki va kunduzgi soatlardagi yorug’likdan yaxshi ta’sirlanadi, kechqurun esa yoritilgan joydan qochadi. To’rtinchi yoshdagi qurtlar kechqurungi soatlarda, beshinchi yoshdagi qurtlar esa tungi soatlarda birmuncha faol bo’ladilar. Qurt rivojlanishining har bir bosqichida (urug’, qurt, g’umbak, kapalak) nafas olish intensivligining sutkalik ritmi belgilangan. Bir sutka davomidagi metabolizm (moddalar almashinuvi) jarayonlari intensivligining turlicha bo’lishi nafas olish aktivligi, tana og’irligining oshishi va organizmning yorug’likka munosabatiga bog’liq. Bu jarayonlar kuchining teng emasligi organizmning tashqi muhit omillaridan ta’sirlanishiga sabab bo’ladi. Eng keyingi tekshirish ishlari kichik yoshdagi qurtlar tungi soatlarda yuqori temperatura (32°C) sharoitida boqilganda ularning yashovchanligi 10 - 20% ga, ipak chiqishi 6,4% ga, pilladan ipak sug’urilishi 3,6% ga kamayib ketishini ko’rsatdi. Tut ipak qurtining rivojlanish davrlari Tuxum (urug’) tashlash Ipak qurti т uxumi Birinchi yoshdagi jarayoni (urug’i) qurtlar

36-rasm Tut ipak qurtining rivojlanish davrlari: 1-Tuxumi (urug’i); 2 -5- birinchi yoshdan beshinchi yoshgacha bo’lgan qurtlar; 6-pillasi;7- pilladagi g’umbaklar; 8- ipagi;. 9-urg’ochi va erkak kapalaklari;10- Tuxum (urug’) tashlash jarayoni; Rivojlanishning hamma bosqichlarida nafas olishning sutkalik o’zgarish xarakteriga, sutka davomida qurt og’irligining oshishiga va yorug’lik hamda issiqlikka bo’lgan munosabatiga qarab, ipak qurti ritmik hasharotlarga kiritilish kerak, bu qurt boqish agrotexnikasini ishlab chiqishda hisobga olinishi zarur. Qurt 5-yoshining oxirida to’la yetiladi va oziqlanishdan to’xtaydi. Yetilgan qurt pilla o’raydi va ikki-uch kun davomida uning ichida g’umbakka aylanadi. G’umbak - bu harakatlanmaydigan bosqichdir. 37- rasm. Ipak qurtini pillasi, urg’ochi va erkak g’umbagi. Bu stadiyada yarim jinsiy jihatdan yetilgan stadiya-kapalakka aylanish uchun to’qima va organlar katta o’zgarishga uchraydi. Urg’ochi g’umbaklarda tuxum, erkak g’umbaklarda esa spermatozoyid rivojlanadi va yetiladi. G’umbak 10 - 16 kun davomida rivojlanadi, so’ngra kapalakka aylanish uchun po’st tashlaydi.

Kapalak - tut ipak qurtining jinsiy jihatdan yetilgan bosqichidir. 38-rasm. 1-2.Pilladan chiqgan kapalaklar. G’umbaklik po’stini tashlagandan keyin kapalak jig’ildonidan pilla qobig’ini yumshatadigan maxsus suyuqlik ajratadi. So’ngra kapalak pilla ipaklarini oyoqlari bilan itarib, hosil bo’lgan teshikni boshi bilan kengaytirib, undan chiqadi. Birmuncha qurigach, qanotlarini to’g’rilagach, kapalak juftlasha boshlaydi. Juftlashgandan bir oz vaqt o’tgach (ba’zan esa shu vaqtda) ular ajratilgandan so’ng urg’ochi kapalak tuxum (urug’) qo’yishga kirishadi. Tut ipak qurtining to’la rivojlanish davri shu bilan tugaydi. 39-rasm.1.2.3.4..Urg’ochi kapalakni juftlashish va tuxum (urug’) qo’yish jarayonlari. 1-juftlashayotgan kapalaklar. 2-tuxum (urug’) qo’yayotgan urg’ochi kapalak

3- tuxum ( urug ’) qo ’ yayotgan urg ’ ochi 4- sog ’ lom tuxum ( urug ’) kapalak

Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Turkistanskie” vedomosti jurnali 1871y.№ 47,48 son 2. «Шелководство и шелковая промышленность» jurnali.1913, №12. 3. Abduqodirov SH. – Pillachiligimiz tarixidan lavhalar. Toshkent, «Fan», 2000 y 4. Biology and Behaviour of the Silkworms Lochinska. 5. Bombyx mori-the selkworms bloq Serying the Tiny Masters may.2004 6. K.M.Rojdestvenskiy, Z.T.Toirov, A.A.SHeveleva. «Tut ipak qurti biologiyasi ». “ O’qituvchi ” nashriyoti . Toshkent -1965 y. 7. Morphology and histology of Lyonet’s gland of the tropical. Journal of insect Science www.insectscience.org . Sudip Patra, Ravindra Nath Singt 8. Muxamedov M.M. – «Buyuk ipak yo’li», - madaniyatlarini birlashtiruvchi yo’l. Ipak jurnali, 1996, 3-son,.

O'xshashlar

Tut ipak qurtining chiqarish organlari. Tut ipak qurtining ipak ajratuvchi bezlari

Tut ipak qurtining nafas olish tizimi. Tut ipak qurtining muskullari

Tut ipak qurtining sezgi organlari. Tut ipak qurtining ichki sekretsiya organlari

Tut ipak qurtining rivojlanish bosqichlari

Tut ipak qurtining tashqi tuzilishi