Tut ipak qurtining nafas olish tizimi. Tut ipak qurtining muskullari - To'qimachilik - Referatlar

Tut ipak qurtining nafas olish tizimi. Tut ipak qurtining muskullari

Yuklangan vaqt:

26.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1622.294921875 KB

Ko'chirib olish

Tut ipak qurtining nafas olish tizimi. Tut ipak qurtining muskullari Tut ipak qurti ham boshqa hashoratlar singari traxeya tizimi bilan nafas oladi. Bu nafas organi traxeya deb ataluvchi tarmoqlangan naychalardan iborat. Havodagi kislorod hamma organlarga va chuqurroqda joylashgan to’qimalarga juda ko’p sondagi traxeyalar orqali kiradi. Shuning uchun ham traxeya bilan nafas oluvchilar- kenja tipiga kiradi. Traxeya organi qurtning teri ostidagi muskullar orasida zich holda tarmoqlangan va ichki organlarni o’rab olgan naychasimon tolalardan iborat bo’lib, nafas teshigi orqali qabul qilingan kislorodni organ va to’qimalarga hamda ayrim hujayralarga mikroskopik juda ingichka traxeyalar orqali etkazib beradi. Traxeya naychalarining bir uchi qurt tanasida tashqi muhitga ochilgan bo’ladi. Traxeyaning asosiy nayi qurt tanasiga parallel holda yon tomonlarida joylashgan bo’lib, uning tashqariga ochiluvchi teshikchalari mavjud. Bu teshikchalarni nafas olish teshigi deb aytiladi. Bular ko’krakning birinchi va qorin qismining hamma (1-8) bo’g’imlarida joylashgan. Ikkinchi, uchunchi ko’krak va to’qizinchi qorin bo’g’imlarida nafas teshigi rivojlanmagan bo’ladi. Nafas teshigi oval shaklida bo’lib, chekkalarida chang zarrachalaridan himoya qiluvchi ketma-ket joylashgan, uch-to’rt qator qillari bo’lgan qalin xitin halqa bilan o’ralgan. Teshikchaning orqasida traxeyaning boshlang’ich keng qismi og’izcha joylashgan. Teshikdan uncha uzoq bo’lmagan masofada- xitinli qavatda, og’izcha traxeyaning yarim aylanasini yoysimon shaklda o’rab turganga o’xshash kengaygan dastlabki bekituvchi yoy, uning qarama-qarshi tomonidan birmuncha chuqurroqda ikkilamchi bekituvchi yoy joylashgan bo’ladi. Shu yerda ikkilamchi bekituvchi yoy bilan bir sathda ikki qator joylashgan xitinli tayoqchalardan iborat bekituvchi dastacha chiqadi. Dastacha traxeya devorining to’rtdan bir aylanasiga

boradigan va 50-80 C 0 burchak ostida bukilgan va ichkariga kiruvchi dastacha dastagini hosil qiladi. Oldingi ko’krak bo’g’imlaridagi nafas teshigining dastagi oldingi, qolgan sakkizta qorin bo’limlaridagi esa orqaga yo’nalgan bo’ladi. Dastakning burchagidan dastlabki bekituvchi yoyning pastki uchiga qarab bekituvchi nay ketadi. Bu tikanga o’xshash dastakning uncha katta bo’lmagan o’sig’iga birikadi. Dastlabki va ikkilamchi bekituvchi yoy nafas teshigining ichki chekkasi bilan tiniq parda orqali birlashgan bo’lib, ikkilamchi parda birlamchi pardaga qaraganda birmuncha uzunroq, chunki ikkilamchi yoy dastlabki yoyga qaraganda chuqurroqda joylashgandir. Bu pardalar o’zining oldingi uchlari bilan nafas teshigini ifloslanishdan himoya qiluvchi qillarga o’tadi. Ikkilamchi parda o’zining o’rta qismi bilan bekituvchi dastachaga birlashib, shu yerda burma hosil qiladi. Dastacha dastagining oxiriga ikkita muskul birlashadi; bittasi kalta bekituvchi, uzunligi 0,6 mm bo’lib ikkilamchi yoyning pastki qismiga, ikkinchisi ancha uzun (ochuvchi 1,8 mm ) bo’lib, qurt teri qoplamining ichki yuzasiga boradi. Ikkala muskulning eni bir xil va 0,006 mm ga teng. Bekituvchi muskullardan qarama-qarshi tomoniga uzunligi 2,0 - 4,0 mm va eni 0,11 mm bo’lgan uchinchi muskul-Versonov muskuli chiqadi. Dastacha parda bilan birga dastlabki bekituvchi yoyga yaqinlashganda uning o’tkir qovurg’asi dastacha tayoqchalari o’rtasidagi teshikka kiradi. Bunda bekituvchi muskul qisqaradi va nafas teshigi germetik holda bekiladi. Ochuvchi muskul qisqarib dastachani dastlabki holga keltiradi va nafas teshigi ochiladi. Versonov muskullarining izchillik bilan qisqarishi - traxeyaning asosiy nayi dastlabki qismining qisilish va kengayishi traxeyaga havo kirib turishiga yordam beradi.

63– rasm . flyurografiya ko ’ rinishi Tut ipak qurti traxeya tizimini tana bo ’ ylab joylashishi . 1 va 9 chi bug’imlarda-9 juft nafas olish organlarining joylashishi. 65 .3-4.- rasm . Ipak qurti nafas olish organi ( traxeyasini ) ichkaridan ko ’ rinishi Traxeyalarning joylanishi va tuzilishi. Asosiy traxeya nayi o’qi qurt tanasida uzunasiga parallel holda ikki tomonida ko’ndalang joylashgan qorin traxeyalari 6 4 – [27] 1 - 2 . - rasm. Ipak qurti nafas olish organi ni ( traxeyasini ) tashqaridan ko‘rinishi

bilan birlashgan bo’lib, birinchi ko’krak va oxirgi qorin bo’g’imlarida ham bog’lovchi ko’ndalang traxeyalar bor. Traxeyalar o’z navbatida orqa muskullariga boruvchi traxeyaning orqa qismiga, ichakka va bel naychasigi boruvchi ichak traxeyasiga, nerv zanjiri va qorin tomonidagi muskullarga boruvchi qorin traxeyalar bo’linadi. 66- rasm. Nafas olish organining bekituvchi apparati. 1-ochuvchi muskul. 2-bekituvchi dastachaning biriktiruvchi elkasi. 3-bekituvchi dastacha 4-dastlabki bekituvchi yoy. 5-bekituvchi muskullar . Traxeya nayining ichki devori kutikulin qavatdan iborat. Bu qavat katta yadroli va tashqi pardalidir. Yirik traxeyalarning ichki qavatida xitin ham bo’ladi. Kutikulin ham, xitin ham traxeyaning hujayrali qavati tomonidan ishlab chiqiladi. Bu qavat katta yadroli va tashqi spiral holda joylashgan qalinlashmalar bor. Bu traxeyalarning mustahkamligini oshiradi va gemolimfa bosimi o’zgarganda ularning egilishi va qisilishiga imkon beradi.

67- rasm Tut ipak qurtining nafas olish organi traxeyalarning tashqi tomondan ko’rinishi . Traxeolalar va ularning kapillyarlari tashqi bosimga chidaganligi uchun yo’g’onlashmaydi. Traxeyadagi eski qavat spiral tayanch yo’g’onlashmagan oraliq uchastkalardagi qavatning po’st tashlash vaqtida bo’linishi yo’li bilan ajralib chiqadi. Qurtning harakati bilan bog’liq bo’lgan muskullarning qisqarishi va kengayishi , traxeyalarga havoning kirib turishi ham qorin, bel naychasi, qanotsimon muskul, ichakning qisqarishiga hamda qonning tanada va aylanishiga sabab bo’ladi, traxeyalarda havo almashinishi ham nafas teshigi va traxeya og’izchasi muskullarining harakatlanishi natijasida sodir bo’ladi va traxeyaning hajmi goh kengayadi, goh kichrayadi. Traxeya spiral burmalarning bo’lishi sababli uzadi va hajmini 20-30 % ga kengaytiradi. Agar ipak qurti tanasi qisqarganda nafas teshigi ochiq bo’lsa, havo traxeyadan tashqariga chiqib ketadi, agar nafas teshigi berk bo’lsa, bunda havo traxeya tizimining ichkarisiga kirib boradi. Qurt harakati bilan bog’liq bo’lgan muskullarning qisqarishi, traxeyalarga havoning kirib turishi ham qorin, bel naychasi, qanotsimon muskul, ichakning qisqarishiga hamda qoniing tanada aylanishiga sabab bo’ladi; traxeyalarda havo almashinishi ham nafas teshigi va traxeya og’izchasi muskullarining harakatlanishi natijasida sodir bo’ladi. Qurt tanasining qorin nerv zanjirida nafas markazlari bor; bu markazlar o’zi joylashgan bo’g’imlardagi nafas teshiklari faoliyatini boshqaradi. Ko’krakdagi nerv tugunlarida hamma segmentlardagi nafas organlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi markaz joylashgan. Ipak qurti kislorod kam bo’lganda ham yashay oladi, ya’ni imkoniyat bo’lganda traxeya tizimida ortiqcha kislorod to’playdi va bundan kislorod yetishmaganda hamda aerob nafas olganda foydalanadi. Kislorod qurtning organ va to’qimalariga traxeya tizimlaridan tashqari, gemolimfa orqali ham boradi. Kislorodning gemolimfaga o’tishiga traxeya

devorlarining o’tkazuvchanligi yordam beradi. Traxeyaning o’tkazuvchanligi nafas teshigining dastlabki yo’g’onlashgan yeridan traxeola tomonga oshib boradi. Biroq gemolimfa to’qimalarga gaz yetkazib (to’qima orqali nafas olganda) berishda yordamchi ahamiyatga ega. Bu quyidagicha isbotlanadi. To’rtinchi nafas teshigining rivojlanishi va ipak ajratuvchi bezlar o’rtasida, shuningdek, oltinchi nafas teshigi rivojlanishi bilan jinsiy bezlar o’rtasida aloqa borligi aniqlangan. To’rtinchi nafas teshigining bir tomonlama birikishidan shu tomonga joylashgan ipak ajratuvchi bezlar mahsuli fibrin i va seretsin lar og’irligi kamayib ketgan. Oltinchi nafas teshigining birikishi urug’donlarda spermalarning rivojlanishiga, tuxumdonlarda esa ovotsit va yetilgan tuxumlarning kamayishiga sabab bo’lgan. Bu kislorodning gemolimfa orqali organizmning hamma tomoniga baravar yetkazib berilmaganligini ko’rsatadi. Nafas olish natijasida qurt tanasida hosil bo’lgan karbonat angidrid molekulalari gemolimfa orqali teri qoplamiga yetkaziladi. Gemolimfaning SO 2 ni erkin molekulali eritma ko’rinishida saqlash qobiliyati ularning qurt terisi orqali chiqib ketishini ta’minlaydi. Organizmga tushgan moddalar (oziq moddalar) umumiy oksidlanish jarayonida ishtirok etadi. Bu jarayon havodagi kislorod yordamida amalga oshib, suv va karbonat angidridga ajraladi. Ajralib chiquvchi moddalar bu jarayoning mahsuli hisoblanadi. Oksidlanish jarayoni bog’langan reaksiya hisoblanadi, bunda bitta modda ikkinchi moddaning qaytarilishi hisobiga oksidlanadi. Oksidlanish deganda, kislorodning to’g’ridan-to’g’ri birikishi va vodorodning ajralib chiqishi tushuniladi. Oksidlovchi fermentlar nafas olishda kislorodni faollashtirib beradi. Gaz almashinuvi qurt bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o’tish vaqtida moddalar almashinuvining o’zgarishiga ta’sir etadi. Qurtlik bosqichi o’tgan sari qurtning tirik vazni ortib boradi, nafas olish intensivligi va energiya esa yosh ortgan sari kamayib boradi. Po’st tashlash (xitinli qavatni tashlash) vaqtda qurt oziqlanish-dan va harakatlanishdan to’xtaydi. Bu vaqtda gaz almashinuvi ham o’zgaradi.

Nafas olish energiyasi mayda turlarida (tuxum, qurt, g’umbak, kapalak) yirik turlariga qaraganda aktiv hujayra elementlari hisobiga yuqori bo’ladi. Qurtlarning pilla o’rayotgandagi nafas olish jarayoni sekin-asta pasaya boshlaydi va pilla o’rashning oxiriga kelib, kislorod yutish pilla o’rash boshlanganda yutilgan kislorodga nisbatan 2,5-3 marta kamayib ketadi. 68 rasm. Qurtning yoshiga qarab kislorod yutishi va og’irligining ortishi . Qurt jonlanayotganda nafas olish intensivligi eng yuqori, urug’larda esa eng kam bo’ladi (9-jadval). Tut ipak qurtining turli rivojlanish bosqichlarida O 2 ning yutilishi (butun rivojlanish davridagi o’rtacha ma’lumotlar bir g tirik modda uchun mikrometr hisobida) 9-jadval Tut ipak qurtining rivojlanish stadiyasi Inkubatsiya vaqtida tuxum Jonlanishi Qurti g’umbagi Kapalagi 227 2,586 1,382 361 1,789 Qurtlarning normal rivojlanishi uchun urug ’ yetishtirishni proektlash vaqtida uy hajmini hisobga olish zarur va havo kirib turishini to ’ g ’ ri hisoblash kerak . Buni

eng katta yoshdagi qurtlarning O 2 ni o’zlashtirish va SO 2 ajratish normalari keltirilgan jadvaldan ko’rish mumkin. Ko’rsatilgan hisoblash katta yoshdagi qurtlar uchun berilgan. Kichik yoshdagi qurtlarni boqish uchun juda katta maydon va hajm zarur emas, shuning uchun bu davrda ularni saqlash uchun xonalar tanlashda alohida hisobot talab qilinmaydi. IV - V yoshdagi qurtlarning O 2 ga bo’lgan talabi va SO 2 ajratish( 1000 ta qurtning bir soatda olgan O 2 si ajratgan SO 2 si litr hisobida olingan) 10 jadval Qurt yoshlarining kunlari 1 2 3 4 5 6 7 IV - yosh O 2 yutishi ... 0,20 0,45 0,47 0,30 0,15 SO 2 ajratishi 0,15 0,35 0,47 0,21 0,10 V- yosh O 2 yutishi ... 0,81 1,20 1,50 1,30 1,20 1,09 0,99 SO 2 ajratishi 0,57 0,93 1.12 0,90 0,90 0,87 0,87 Gaz almashinuvining hajmi qurtning yoshiga va rivojlanish bosqichigagina bog’liq emas, balki haroratga, havo namligiga va sutkaning qancha davom etishiga ham bog’liq. Haroratning ko’tarilishi bilan nafas olish intensivligi ham ortadi. Yuqori namlik, aksincha, nafas olishni qiyinlashtiradi va nafas olish jarayonida qurt tanasida hosil bo’ladigan suv hamda SO 2 ajralib chiqishini sekinlashtiradi. Shu narsa ham aniqlanganki, qurtlarning nafas olishi sutka davomida ham bir xil emas. Masalan, qurtlar kichik yoshida kechasi ham tez nafas oladi. Nafas olish intensivligining turlicha bo’lishi bir sutka davomida yuqori temperaturaga turlicha munosabatda bo’lishga olib keladi. Qurt intensiv nafas olish davrida yuqori haroratga nafas olish intensivligi pasaygandagiga nisbatan kamroq chidaydi. Qurtlarni tungi soatlarda boqish vaqtida yuqor haroratga yo’l qo’ymaslik kerak.

Qurtlarda nafas olish intensivligining turlichaligi, og’irlikning bir xilda ortmasligi va sutka davomida yuqori haroratga har xil munosabatda bo’lish biologik qonuniyat hisoblanadi . Yoshi va sutkaning davrlariga qarab qurtlarning yuqori harorat ta’siriga chidamliligi 11 -jadval Qurtning yuqori haroratli sharoitida bo’lgan vaqti Yoshiga qarab qurtlarning chidamliligi (% hisobida) I - II - III yosh IV - yosh V- yosh Ertalabki 8 dan kechki...... 20 gacha ( kunduzi ) ....... Kechki 20 dan ertalabki....... 8 gacha ( kechasi) ...... 77,8 58,4 51,1 61,3 82,0 86,0 Tut ipak qurtining hayot jarayonlarining sutkalik ritmi ( boshqa hashoratlar kabi) evolyusion rivojlanish jarayonida tashqi muhit bilan o’zaro aloqa natijasida hosil bo’lgan. Muhitning bunday omillari,ya’ni harorat, yorug’lik, namlik,atmosfera bosimi va boshqalar sutka davomida qat’iy qonuniyat asosida o’zgaradi. Bu omillarning doimiy o’zgarib turishi ipak qurtidagi fiziologik jarayonlarning davriy o’zgarishga olib kelgan. Nafas olish intensivligi, ya’ni vaqt birligi ichida qurt tanasi qabul qilgan kislorod va ajratgan karbonat angidrid miqdori hayot jarayonlarining faollik darajasini ko’rsatadi,lekin bu jarayonlar organizmlardagi qaysi moddalar hisobiga bo’lishini bildirmaydi. Bu ajratib chiqarilgan karbonad angidridning qabul qilingan kislorodga nisbatan ya’ni nafas koeffitsienti (NK) bilan aniqlanadi. Nafas koeffitsienti birga teng yoki yaqin bo’lsa, bu moddalar almashinuvi asosan uglevod bilan ovqatlanish va kislorod bilan nafas olish hisobiga bo’lganligini ko’rsatadi. Nafas koeffitsientining kamayishi energiya sarf bo’lishi o’rniga yog’ moddalari zapasi ishlatilganini ko’rsatadi. Hisoblashlar nafas

koeffitsienti har bir yoshining boshlanishida yoshning oxiridagiga ( 0,6- 0,8) nisbatan hamma vaqt yuqori ( 0,9 ga yaqin) bo’lishini ko’rsatadi. Nafas koeffitsienti po’st tashlash vaqtida ham kamayib ketadi. Tut ipak qurtining muskullari Hayvonlarning hamma harakatlari muskullar yordamida amalga oshiriladi. Juda uzun va ingichka muskul hujayralari guruhi muskullar deb ataladi (bular muskul tolalari hisoblanadi). Bularning asosiy xususiyati katta kuch bilan qisqarishidir. Muskullar qisqarishi natijasida qurt harakatlanadi, yurak uradi, ichak qisqaradi, traxeyalar torayadi, kengayadi va boshqalar. Hayvonlarda silliq va ko’ndalang- targ’il muskullar bor. Silliq muskullar sekin qisqaradi, bunday muskullar sekin harakatlanuvchi hayvonlarda (chuvalchang, mollyuskalar va ko’pgina bo’g’im oyoqlilarda) bo’ladi. Umurtqali hayvonlarda esa silliq muskullar sekin harakatlanuvchi organlarda (ichak, qon tomirlari va boshqalar), ichki organlar (yurakdan tashqari) bo’ladi. Ko’ndalang- targ’il muskullar tez qisqaradi; umurtqali hayvonlarning skelet muskulaturasi, yurak muskullari va boshqalar shunday muskullardan tashkil topgan. Hasharotlar eng tez harakatlanuvchi hayvonlar bo’lganligidan faqat ko’ndalang-targ’il muskullarga ega. Umurtqali hayvonlar va hasharotlarning muskullari tuzilishi jihatidan birbiridan keskin farq qiladi. Umurtqali hayvonlarda muskul tolalari biriktiruvchi to’qima qavati bilan qoplanib, ayrim guruhni tashkil qiladi, bunint natijasida har xil kuchga ega bo’lgan muskullar hosil bo’ladi. Hasharotlarda muskul tolalari bir- biridan alohida-alohida joylashadi. Muskul boylamlarining ayrim birikmalari umumiy yoki alohida paylar yordamida biror nuqtaga birikadi va bundan yelpig’ich holida chiqib, qarama-qarshi tomonlarda joylashgan bir nechta nuqtaga birikadi. Ba’zan muskul boylamlari bir-biriga parallel holda joylashadi (masalan, qanotlarda), lekin bunda muskul tolalari biriktiruvchi to’qima qavati bilan birlashmaydi, bular ham alohidajoylashadi. Shunday qilib, hasharotlarda har bir

muskul tolasi alohida muskul hisoblanadi. Bir necha muskul tolalarining bir nuqtaga birikishi, ularning hamma organ yoki uning ayrim qismiga muskullar ta’sirini kuchaytiradi. To’g’ri chiziq bo’ylab joylashgan muskul tolalari paylar orqali terining ikki qarama- qarshi nuqtasiga birlashgan. Paylarning uchlari teri qoplamining ichki qavatidan o’tadi va kutikula (tashqi qavat) ga birikadi. Bu yerda u teri qavati bilan birga tayanchmexanik tizimini hosil qiladi. Kutikula bu yerda umurtqali hayvonlardagi skelet kabi vazifani bajaradi. Qorin va ko’krak bo’g’imlarida uch qavat: tashqi, o’rta va ichki muskullar joylashgan. Tashqi qavat ko’ndalang muskullardan, o’rta qavat ko’ndalang muskullardan o’rta qavat qiyshiq muskullardan va ichki qavat uzunasiga joylashgan muskullardan iborat. Muskullar o’zining faoliyati xarakteriga qarab eguvchi,bukuvchi, uzatuvchi,buruvchi ko’taruvchi, tushiruvchi va boshqalarga bo’linadi. Tashqi qavatning ko’pgina qisqa muskullari tana segmentlarining chekkalaridan egadi,ular tashqi o’simtalarni eguvchi va bukuvchi muskullardir; traxeyalarni bog’lab turuvchi nafas teshiklari orasining qisilishi ham shu qavatdagi muskullar tomonidan amalga oshiriladi. O’rta qavatdagi qiyshiq muskullar tanani yon tomonlarga egadi. Ichki qavatdagi uzunasiga (bo’ylama) ketgan muskullar bir segmentdan ikkinchi segmentga o’tadi,ya’ni ularning uchlari qo’shni segmentlarda joylashgan nuqtalarga birikadi; bu muskullar qisqarganda bir segment ikkinchisiga tomon cho’ziladi; bular birtomonlama qisqarganda qurt tanasi bir tomonga bukiladi. Qurtda hammasi bo’lib, 268 ta ko’ndalang, 168 ta qiyshiq va 110 ta uzunasiga ketgan muskullar bor. Bir guruh muskullarning ishi boshqa guruh muskullar ishi bilan bog’liq bo’ladi.

Qurtning bosh tomonida bosh va uning o’simtalari, mo’ylov, jag’lar, ostki lab, paypaslagichlar va boshqalarni keltiruvchi muskullarjoylashgan. Ichakning bo’ylama va halqali muskullari yurak bilan bog’liq bo’lgan muskullar haqida yuqorida aytib o’tilgan. Muskullarning ishlashi nerv tizimi faoliyati bilan bevosita bog ’ langan , shuning uchun muskullarda nerv uchlari juda ko ’ p bo ’ ladi . Muskullar ishlayotgan vaqtda juda ko ’ p oziq moddalari va kislorod talab qiladi , buning oqibatida bularga ko ’ p miqdordagi mayda nafas naychalari - traxeolalar tutashadi , bulardan organlarga kislorod keladi ; bundan tashqari har bir muskulga gemolimfa oqib keladi , bu gemolimfa tarkibida ichak devori orqali kirgan oziq moddalari bo ’ ladi . To ’ qimalar devorida yoki ichida joylashgan muskullarga gemolimfadan keladigan oziq moddalar biriktiruvchi to ’ qima pardasi orqali o ’ tadi . 69 rasm Ipak qurti tanasida muskullarning joylashish chizmasi. 68 - rasm Ipak qurti muskullarining joylashishi 268 - ta ko‘ndalang , 168 ta qiyshiq va 110 ta uzunasiga

Muskullar nerv tizimi orqali hosil bo’lgan qo’zg’alish natijasida qisqaradi va bo’shashadi; buning natijasida muskullarda kimyoviy jarayonlar sodir bo’lib, katta ahamiyatga ega bo’lgan energiya ajralib chiqadi. Bu jarayonlarning kimyoviy energiyasi juda katta tezlik bilan mexanik energiyaga aylanadi. Muskullar mexanik ishni moddalar almashinuvi jarayoni mahsulotlarining ta’sirida muskul tolalarining oqsil struktura holatining va fizik xossasining (mexanik) o’zgarishi natijasida bajaradi, ya’ni ulardagi biokimyoviy jarayonlarda muskullarda bo’ladigan va unga gemolimfa orqali keladigan organik moddalarning boy energiyasi ishtirok etadi. Bunday moddalarning asosiy turlari uglevodlar hisoblanadi, uglevodlar muskullarda glikogen holida bo’ladi; gemolimfadan esa trigaloza holida keladi. Muskullardagi glikogen zapasi uncha katta emas, shuning uchun muskullar trigalozasiz davomli ishlay olmaydi. Bu uglevod moddalaridan ajralgan energiya muskul hujayralarining oqsil moddalariga bevosita emas, balki tarkibida fosfor bo’lgan alohida birikmalar, asosan, adenozin, adenozin uch fosfat kislota (AUF) orqali ta’sir etadi. Muskullarga kelgan nerv qo’zg’alishi ta’sirida adenozii uch fosfat kislota fermentativ parchalanadi, bu parchalanish mahsuloti muskulning oqsil moddalariga ta’sir etadi va strukturasini o’zgartiradi; bu esa ularning qisqarishiga sabab bo’ladi. Adenozin uch fosfat kislotaning qaytarilish jarayoni natijasida muskullar yoziladi; bunda uglevodlarning parchalanish energiyasi hisobiga adenozin uch fosfat kislota qoldig’iga muskullar qisqarganda ajralib chiqadigan fosfor kislota qayta birikadi. Tarkibida fosfor bo’lgan boshqa birikmalar ham qaytariladi. Uglevod birikmalari ikki formada dastlab kislorod ishtirokisiz (anaerob), so’ngra esa kislorod ishtirokida (aerob) parchalanadi. Anaerob parchalanish muskullar qisqarganda sodir bo’ladi va glikogenning sut kislotaga aylanishdagi (glikogenoliz) reaksiya zanjiridan iborat bo’ladi. Bu jarayonning asosiy ahamiyati shundaki, bunda muskullarning ishlashi uchun zarur bo’lgan energiya ajralib chiqadi. Aerob parchalanish muskullarning bo’shashish (dam olish) holatiga to’g’ri

keladi. Bunda kislorod yutiladi, buning yordamida sut kislota - boshlang’ich gilikogengacha qaytariladi. Bunday o’zgarishga sut kislotaning beshdan to’rt qismi uchraydi: qolgan qismi esa suv va uglekislotagacha oksidlanadi. Bunda ajralib chiqqan energiya faqatgina muskullar ichida bo’ladigan jarayonlar uchun sarf bo’lmasdan, balki organizmda bo’ladigan ximiyoviy o’zgarishlarga, harakatlanishga va tanada issiqlikni saqlab turishga xizmat qiladi. Shunday qilib, muskullar faqatgina sof mexanik ish bajarmasdan, balki issiqlik manbai ham hisoblanadi. Issiqlik energiyasi sintezlangan moddalar energiyasiga aylanadi, bir qismi esa organizm tomonidan tashqi muhitga chiqarib yuboriladi. Gemolimfadagi uglevod birikmalarining sintezi qurtlar uchun eng zarur sintez hisoblanadi. Yuqorida eslatib o’tilganidek, (qon aylanish bo’limiga qarang) gemolimfa moddalar almashinuvi uchun oraliq joy hisoblanadi. Oziq bilan kiruvchi uglevodli moddalar organizmga yetishmaydi, shuning uchun gemolimfada oqsil moddalar- aminokislotalar ko’p miqdorda bo’ladi. Parchalanishining oxirgi mahsulotidan uglevod moddalar sintezlanadi. Bu sintez zapas uglevodlarni erituvchi trigaloza hosil bo’lguncha davom etadi. Uning miqdori qurtlik davrida (I yoshdan -V yoshgacha) 8150 marta oshadi, bu raqam sintetik jarayonlarning gemolimfada juda tez borishi va muskullar ishlaganda uglevod birikmalariga katta ehtiyoj sezishini ko’rsatadi .

Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Turkistanskie” vedomosti jurnali 1871y.№ 47,48 son 2. «Шелководство и шелковая промышленность» jurnali.1913, №12. 3. Abduqodirov SH. – Pillachiligimiz tarixidan lavhalar. Toshkent, «Fan», 2000 y 4. Biology and Behaviour of the Silkworms Lochinska. 5. Bombyx mori-the selkworms bloq Serying the Tiny Masters may.2004 6. K.M.Rojdestvenskiy, Z.T.Toirov, A.A.SHeveleva. «Tut ipak qurti biologiyasi ». “ O’qituvchi ” nashriyoti . Toshkent -1965 y. 7. Morphology and histology of Lyonet’s gland of the tropical. Journal of insect Science www.insectscience.org . Sudip Patra, Ravindra Nath Singt 8. Muxamedov M.M. – «Buyuk ipak yo’li», - madaniyatlarini birlashtiruvchi yo’l. Ipak jurnali, 1996, 3-son,.

O'xshashlar

Tut ipak qurtining nerv tizimi

Tut ipak qurtining chiqarish organlari. Tut ipak qurtining ipak ajratuvchi bezlari

Tut ipak qurtining sezgi organlari. Tut ipak qurtining ichki sekretsiya organlari

Tut ipak qurtining rivojlanish bosqichlari

Tut ipak qurtining tashqi tuzilishi