Tabiiy ipak chiqindilarini boshqa tabiiy va sun’iy sintetik tolalar bilan aralashtirib kombinatsiyali yigirilgan iplarni ishlab chiqish usullari - To'qimachilik - Referatlar

Tabiiy ipak chiqindilarini boshqa tabiiy va sun’iy sintetik tolalar bilan aralashtirib kombinatsiyali yigirilgan iplarni ishlab chiqish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

338 KB

Ko'chirib olish

Tabiiy ipak chiqindilarini boshqa tabiiy va sun’iy sintetik tolalar bilan aralashtirib kombinatsiyali yigirilgan iplarni ishlab chiqish usullari Reja: 1. Sun‟iy va sintetik shtapell tolalarini tabiiy tolalar bilan aralashtirib bikomponentli ip olish. 2. Yaroqsiz pilla qobig‘i tolasini ajratish usulining tola uzunligiga ta’siri

Sun‟iy va sintetik shtapell tolalarini tabiiy tolalar bilan aralashtirib bikomponentli ip yigirish tobora keng yoyilmoqda. Bizga ma‟lumki (1-usul) sun‟iy yoki sintetik uzluksiz iplarni tabiiy ipak ipi, paxta, jun tolalari bilan qo’shib eshish asosida bikomponentli eshilgan iplarni olib to’quvchilikda ishlatish. (2-usul) Arqoq va tanda iplaridan birini kimyoviy yoki tabiiy ip tashkil etgan to’qimalarni ishlab chiqish (adras, shoyi va boshqalar). Sun‟iy shtapel tolani yigirishda esa tabiiy tolalardan: paxta, jun, zig’ir (len), tabiiy ipak chiqindilarini qo’shib yigirilgan iplarni ishlab chiqish mumkin. Bunday tolalarni aralashtirib ishlatishda, ularning chiziqli zichliklarini, uzunliklarini bir xilligini ta‟minlash muhim ahamiyatga ega. Yigirish jarayonida viskoza shtapel tolalarini jun bilan aralashtirilganda uzilishlar kam bo’lishi bilan bir vaqtda pryajani pishiqligi ham ortadi. Uzilishlarni kamayishi ayniqsa zig’ir tolasi bilan viskoza ishlatilganda kuzatilgan. Viskoza shtapel tolasini atsetat va sintetik tolalar bilan aralashtirilib yigirilgan iplarni fizikmexanik xususiyatlarini yaxshilashga olib kelingan. Aralashma tolalardan ishlab chiqilgan yigirilgan iplarni xom ashyo sifatida keng qo’llanilishi ko’ylak va kostyumbop matolarni turlarini ko’paytirish va tashqi ko’rinishlarini yaxshilashga olib keladi. Tolalarni aralashtirishda ularning xususiyatlarini inobatga olish muhim ahamiyatga ega. Viskozaga nisbatan atsetat tolasi yumshoqroq, shuning uchun №3000 (0,33teks) atsetatni №6000 (0,16-0,17 teks) viskoza bilan yoki №6000 (0,16-0,17 teks) atsetatni №9000 (0,11 teks) viskoza bilan aralashtirish tavsiya etiladi va yaxshi natijalarga erishiladi. Aralashtirishda tolalar qorishmasini bir tekisligiga erishish zarur. O’zga holda matolar bo’yalganda yo’l-yo’llar hosil bo’lishi mumkin. Paxta bilan aralashtirilganda atsetat yoki viskozani uzunligini 3-5 mm paxtadan uzunroq qilib olish kerak. Ikki xil usul aralashtirishda mavjud. 1. Dastlabki tolalarni qo ’ shib ishlatishda qat - qat qilib aralashtirish . Lekin kimyoviy tolalarni tozalashga ehtiyoj yo ’ qligi uchun qo ’ shimcha titish , ishlov

berish ularni xususiyatlarini pasaytirishga ta ‟ sir qilishi mumkin . SHuning uchun tabiiy tolalarni sun‟iy tolalar bilan aralashtirish ikkinchi usul 2. Tarashdan so’ngi lenta olish mashinasida qo’shilsa iqtisodiy samarasi yuqoriroq bo’ladi. Viskoza tolasi tabiiy ipak yoki junga nisbatan boshqacha usulda bo’yaladi. SHuning uchun ularni aralashmasidan ishlab chiqilgan ip yoki matoni bo’yash murakkab ikki vanna takroriy bo’yashlarga olib keladi. Agar bo’yalgan viskozani jun bilan aralashtirilsa, u holda matoni bir vannada takroriy emas, junni bo’yash usulidan foydalanish mumkin. Ammo viskozani ipak tolalari bilan aralashtirib ip, mato olinganda uning xususiyatlari sof ipak pryajasiga nisbatan pastroq bo’lgan. Sintetik: kapron, lavsan, nitron shtapell tolalarini ipak tarandilari bilan aralashtirish yaxshi samarali bo’ldi. Viskoza shtapell tolasini paxta bilan aralashtirilib melanj effektli pryaja olinganda, sof paxtadan olingan melpnj pryajasidan yuqori sifatli, yaltiroq tashqi ko’rinishi bilan ajralib turadi. Undan ishlab chiqilgan matolar ham tashqi ko’rinishi chiroyli melanj tusda bo’lgan. Ammo bunday matolarning kamchiligi, yuqori darajada g’ijimlanishida, shuning uchun keng sanoatda rivojlanmadi. Sun‟iy va sintetik shtapell tolalarini jun yigirishda, paxta yigirishda qo’shib ishlatilishi, nisbatan uzunroq tola qo’shilishi paxta aralashmali ip va matolarni ishlab chiqarishda mavjud texnologik dastgohlardan unumli foydalanishga olib keladi. Shtapell tolani dag’al jun bilan aralashtirish, junni paxta bilan aralashtirishga nisbatan kamroq buram berilsa ham xususiyatlarini yaxshilangan va pryajani yaxshi bo’lishiga erishish mumkin. Yigirish mashinalarini unumdorligini 15-20% oshirish mumkin, chunki uziqlar kam bo’ladi.

Biroq jun va paxtaga aralashtiriladigan shtapel tolalarni 70 mm dan uzunroq bo’lmasligi kerak. Aks holda uzun tolalar cho’zish jarayonlarida uzilib (mushkovatost) nuqsonlar paydo qiladi. Shtapel tolalarini paxta yigirish texnologik jarayonida qo’llashda quyidagilarga e‟tibor qaratish kerak. a) Sexdagi harorat 20-26 o S, nisbiy namlik: titish, savalash, aralashtirishda 50-55%, lenta-piltalashda 60-65%, yigirishda 55-60% bo’lishi; b) Sexlar toza, havoda tolalar uchib yurishiga yo’l qo’ymaslik; v) Tolalar titishdan oldin ochiq kiplarda 24 soat dam berish, emulsiyalash kerak; g) Bir vaqtda 10-12 kipni, obdon titib, aralashtirish zarur; d) Ta‟minlovchi juftlar va taroqlar orasidagi masofa shtapell uzunligiga mos bo’lishi zarur. Ta‟minlovchi reshetkani tezligini 40-50% ga kamaytirish zarur (chiqaruvchiga nisbatan); e) Tarash mashinasini unumdorligini oshirish maqsadida va lenta tarandilarini bir tekisligini ta‟minlash uchun uzluksiz chiqindi tozalash valiklarini o’rnatish kerak. Moskvadagi “Proletarskiy trud” ipak yigirish texnologiyasida bir qator ipak texnologiyasi olimlari bilan quyidagi mahsulotlar olingan. 1. №34/2 (29,4/2 teks) kapron, lavsan, nitron shtapell tolalari yoki ular aralashmasidan. Bunday yigirilgan iplar sun‟iy mexning tuki, ustki trikotaj va texnik matolar uchun qo’llaniladi. 2. №54/2 (18,5/2 teks) kapron, lavsan, lilion to’quvchilikda oddiy to’qima olishda ishlatilgan. 3. №32/2 (31,4/2 teks) atsetat tolasidan texnik to’qimalar uchun. 4. №60 (16,6 teks) xlorin tolasi trikotajda tibbiyotda qo’llash uchun. 5. №80/2 va 100/2(12,5 va 10 teks) kapron shtapell tolasini turli miqdordagi tabiiy ipak tolalarini aralashtirib ko’ylak uchun to’qimalarga ishlatilgan.

Yaroqsiz pilla qobig‘i tolasini ajratish usulining tola uzunligiga ta’siri Ipak yigirish jarayonida nuqsonli pillalar qobig’ini qayta ishlash uchun yaroqli holga keltirish- qobiqni g’umbakdan ajratishni, seritsinni qaynatib eritishni va yopishqoqlik holatini yo’qotishni talab etadi. Pillani g’umbakdan ajratish uchun mavjud texnologiya bo’yicha qobiq qirqiladi, so’ngra maxsus sovunli-sodali eritmada qaynatiladi. Qobiqni mexanik usul bilan kesilganda uzluksiz ipak ayrim bo’laklarga ajratib tashlanadi, uning uzunligi qobiq tuzilishiga va kesishning yo’nalishiga bog’liq bo’ladi. Qobiqni kesish natijasida tolaning uzunlik bo’yicha taqsimlanishini o’rganish uchun laboratoriya sharoitida qobiqni turli yo’nalishda qirqib tolaning uzunlik bo’yicha taqsimlanishi tajriba yo’li bilash o’rganiladi. Qobiqlar uzunligi bo’ylab (simmetriyaning markaziy o’qi bo’ylab), kesik va o’q, markazga nisbatan 45 burchakda kesildi. Tolador massaning shtapel tahlili, uzun tolador xom ashyo-zig’ir, kanop va hokazolar uchun tola uzunligini belgilash uslubi asosida o’tkazildi. 100 mg miqdoridagi namunani qaynatilgandan keyin ehtiyotkorlik bilan massadan sug’urib olingan tola baxmal taxta ustiga qo’yib tola uzunligi o’lchab olinadi. Umumiy massadagi tolalarniig taqsimlanishi tarozida tortish usuli orqadi va tolalar sonini qaytadan shartli hisoblash vositasida aniqlanadi. Tajribada olingan tolalarning taqsimoti 4 jadval, hamda 7 va 8 rasmlarda keltirilgan. Pilla qobig’ini istagan variantda qirqishda, tolalar fraksiyasini massa bo’yicha taqsimlanishi qonuniyatining chiziqili xarakteriga ega.

7-rasm. Nuqsonli pillani qirqilgandan keyin uzunligiga ko’ra tolaning massa ichida taqsimlanishi (tolaning soniga ko’ra) Qirqim (keyin) yo’nalishi: 1-pilla o’qi bo’ylab (uzunasiga); 2-ko’ndalangaga (o’qiga nisbatan). 8-rasm. Nuqsonlik pilla qirqilgandan keyin uzunligiga ko’ra tolaning massa ichida taqsimlanishi (tolaning massa bo’yicha guruhiga ko’ra) Qirqimning (kesimning) yo’naliish: 1-pilla o’qi bo’ylab (uzunnasiga); 2- ko’ndalangiga (o’qiga iisbatan). 4- jadval Pilla qobig ’ ini turli yo ’ nalishda kesish paytida tolalarning uzunligiga ko ’ ra taqsimlanishi

Kalta tolali (25 mm gacha ) fraksiyaga hamma tolaning 21-24 foizgachasi , o ’ rta tolali (150 mm gacha ) fraksiyaga - 45-60 foiz to ’ g ’ ri keladi . Chiziqiy zichlik va uzunlik fraksiya massasi bo ’ yicha tolalar sonini hisoblab chiqilganda kalta tolalar zimmasiga umumiy miqdordan tolaning 62-65 foizgachasi , o ’ rta uzunlikdagi tolalar zimmasiga esa hammasi bo ’ lib 25-30 foiz to ’ g ’ ri keladi va taqsimot ( taqsimlash ) qonuniyati eksponensial xarakterga ega bo ’ ladi . Iplar massasi va soni bo’yicha taqsimlangan tolalarning regressiya tenglamasi koeffitsientlarining hisob qiymati 5-jadvalda keltirilgan. 5-jadval. Pilla qobig’ini qirqishda (kesish paytida) tolaning uzunlik bo’yicha eksponensial va chiziqiy taqsimot tenglamasining hisoblash koeffitsientlari Qirqim (kesim) yo’nalishi Taqsimlanish Koeffitsientlar Pillaning markaziy o’qi bo’ylab tolalarning massasi* soni** bo’yicha 5,83 16,69 0,098 -0,015

Pilla o’qiga nisbatan ko’ndalang tolalarning massasi soni buyicha 5,48 16,81 0,090 -0,013 Eslatma: * Aralashmadagi tolalarning massaga nisbatan taqsimlanishi chiziqiy yo’nalish qonunga ko’ra y=a+bx. ** Tolalarning soniga ko’ra taqsimlanishi eksponensial qonun bo’yicha y=a·exp (b·x) Qobiqni kesmasdan turib qaynatilgan nazorat namunasi tahlil qilinganda, chiqindilarning tolali tuzilishi, iplarni uzmasdan paralellash iloji bo’lmaydigan darajada chigal bo’lib ketgan ipak tolalaridan iborat ekanligi aniqlanadi. Bu holat - yaxlit pilla qobig’ini kesish yoki bo’laklarga ajratish yo’li bilan yaroqsiz pillalarni qayta ishlash - alohida tolalarga ajratishni nazorat qilib bo’lmagani uchun tolador chiqindilardan samarali foydalanishni ta‟minlay olmasligini tasdiqlaydi. Qobiqni har qanday yo’nalishda kesilganda ham yuzaga keluvchi kalta tolali fraksiya ipak yigirish sohasida dastlabki xom ashyo massasidan 21-24 foizgachasi isrof bo’lishga olib keladi. YA‟ni, pilla qobig’ini yoki qaznoqni har qanday mexanik kesish, pilla ipini turi uzunlikdagi ayrim tolalarga ajratilishini nazorat qilib bo’lmaydigan holatga olib keladi, ularning bir qismi (25 mm gacha uzunlikdagi qisqa tolali fraksiya) mavjud ipak yigirish texnologiyasi bo’yicha yigirilgan ip ishlab chiqarishga yaramaydi va mayda tolali chiqindilar hosil qiladi. Ipak yigirishdagi bunday chiqindilar faqat, qisman apparat texnologiyada yo’g’on yigirilgan ipak va noto’qima materiallar olishda ishlatilishi mumkin. Qiya kesim ( qirqim 45 ) tolalarning massasi soni bo„yicha ,82 13 22 52, - ,044 0 - 0,024

Adabiyotlar ro’yxati: 1.Алимова X. Безотходная технология переработки шѐлка. Ташкент. “Фан”, -1994. 2.Усенко А., Заболоцкий Л.М. Технология шѐлкопрядения. М.Тизлекнром. 1961.-392 с. З.Совершенствование технологии подготовки шѐлковых отходов к чесанию (обзор). Туйчиев Д., Мухамедов М.М., Бурнашев И.З. Ташкент: ГФНТИ, 1993. 4.Алимова Х.А. О проблемах рациональпого использования отходов переработки коконного сырья. Шѐлк: РС/ УзНИИНТИ. 1992. - № 6. -С.18-19. 5.Дерягин Б.В. Что такое грение? М: АН 1963. -230 с. 6.Махкамов Р.Г. Основы процесса взаимодействия поверхностей твердых тел с волокнистой массой. Ташкент: Фан - 1979.

O'xshashlar

Tabiiy ipakning tolali chiqindilaridan qimmatbaho qog‘oz navlarini ishlab chiqarish uchun foydalanish

Tabiiy ipak tolali chiqindilarini shtapellash jarayonining nazariy asoslari

Uzib shtapellash mashinalarida uzish usuli bilan tolalarni shtapellash

Dunyo miqyosida to‘qimachilik xom ashyosini ishlab chiqarish va iste’mol qilish

Ipak mahsulotlarini assortimentini ko’paytirish