Қил, соч ва жунга бирламчи ишлов бериш - To'qimachilik - Referatlar

Қил, соч ва жунга бирламчи ишлов бериш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63 KB

Ko'chirib olish

Қил, соч ва жунга бирламчи ишлов бериш Режа: 1. Қилнинг тавсифи ва физик-механикавий хоссалари. 2. От ва сигир сочи. 3. Сочга қўйиладиган техник талаблар 4. Қил,соч ва жунга бирламчи ишлов бериш.

Таянч иборалар: Юлиб олинган, қил, қирқилган қил, буғлатиб олинган қил, от сочи, қорамол қили, таранди, шоқила, коқил, туллаган жун, буғлатиб олинган жун, қирқилган жун, қулоқ сочи, яхлит соч. Қилнинг тавсифи ва физик-механик хоссалари. Чарм саноатида чучқа териларидан турли хил ассортиментдаги чармлар ишлаб чиқариш ахамиятли миқдорда ошиб бормоқда. Бу эса ўз навбатида чучқа терилари билан биргаликда, унинг қилидан хам унумли фойдаланиш вазифаларини белгилайди. Қилнинг қайишқоқлик мустахкамлик ва эластиклик каби кимматли хоссаларга эга эканлиги уни бир қатор саноат корхоналарида кенг қўллаш имконини беради. Қилдан бош кийим, тиш, кийим ва пойабзал чўткалари, турли муйкаламлар ва буёк чўткаси, шунингдек баъзи машиналарнинг деталларини тайёрлашда фойдаланилади. Қил деб чўчқаларнинг мустахкамлиги ва қайишқоқлиги билан ажралиб турувчи ук сочларига айтилади. Қил иккита асосий қисм: ўзак (сочнинг теридан кўтарилиб турадиган қисми) ва илдиздан ташқил топган бўлиб, ўзакнинг учи байрокча кўринишига эга. Қилнинг микроструктураси сочнинг тузилишидан фарк қилмайди. Қилнинг структурасида ўзак қатламининг ривожланиш даражаси кўпрок ахамиятга эга бўлиб, бу қатлам қалинлигининг ошиши билан қилнинг сифати пасаяди. Қилнинг товар қиймати ва ишлаб чиқариш мақсади унинг узунлиги, қалинлиги, узилишга мустахкамлиги, қайишқоқлиги, тўғричизиқлиги, туси ва ялтироқлиги каби хоссаларига боғлик. Қилнинг физик-механик хоссалари чўчқаларнинг зоти, ёши, йил фасллари, сақлаш шароити, танада жойлашган жойи, ва шилиш услубига боглик холда ўзгаради. Бир танадан ўрта ч а йиғилган қил миқдори 120г - 300 г ни ташқил этади. Қилнинг ўзунлиги 3-10 см , баъзан 15 смгача бўлиши мумкин. Умур т ка қисмида

жойлашган қилнинг қалинлиги 250-300 мкм, ён томонларида – 175-225 мкм га е т ади. Қил қ анчалик у зун ва қалин б ў лса, шунча юқори бахоланади. Энг яхши қил зотсиз чўчқалардан олинади. Уларнинг қили ўзун, қайишқоқ ва тугри чизикли бўлади. Шунингдек катта ёшдаги чўчқа қилларининг сифати ёш чўчқаларникидан яхшироқ бўлади. Қишги қил – қаттиқро қ , қайишқоқ ва яхши ялтироқликка эга. К у зги қил- ху д ди шундай қаттиқ ва қайишқоқ, аммо қишгига караганда ингичка. Бахорги қил- ингичкарок, лекин момиги кам бўлади. Ёзги қил- ингичка, қайишқоқлиги кичик ва ялтироқлиги булмайди. Чўчқа бўйнининг юқори қисми ва орқасидан шилинган қил қа йиш қ о қ ро қ ва ўзунро қ бўлади. Чўчқанинг ён томонлари, кураги ва са ғ рисидан шилинган қилнинг сифати умурт қ а қилидан пастро қ туради. Қил уч хил усул: юлиб олиш, кирқиш ва буглатиш билан олинади. Юлиб олинган қил сифат жихатдан энг яхшиси ҳисобланади. Унда қилнинг хам м а хоссалари ва илдизи сақланган бўлади . Илдизли қилнинг ч ў тка ишлаб чиқаришда ахамияти ката, чунки илдизли қил ч ў ткада яхши ушланади. Қ ир қ иб олинган қилнинг у зунлиги кичик ва илдизи бўлмаганлиги сабабли қ иммати пастро қ . Қил одатда бичиш-оклаш жараёнидан олдин жунни кирқишда қўлланиладиган машиналар ёрдамида қ ир қ иб олинади. Бу ғ латиб олинган қил энг сифат сиз ҳисобланади. Бу ғ латганда исси қ сув таъсирида қил бир қатор қ имматли сифатларини – қайишқоқлигини, мустахкамлигини, т ўғ ричизи қ лигини йўқотади ва жудаям аралашиб кетади. От ва сигир сочи. От, сигир ва бошқа сочлардан турли хил х ў жалик ва техник мақсадларда фойдаланилади. Саноатнинг қу рилиш, транспорт, тўқимачилик , пойабзал ва полиграфия тармо қ лари йирик соч истеъмолчилари ҳисобланади. Ушбу тармо қ ларда соч ч ў тка, м ў йкалам ва жилвирловчи вал кўринишида қўлланилади.

Соч хайвонларнинг хаёт даврида, шунингдек шилинган терилардан йиғиб олинади, Одатда соч от, ката шохли мол, қўтос ва эчқилардан олинади. От сочи - отнинг думи, ёли , пешанаси ва туёғи атрофидан қирқиб олинади. От сочи юқори мустаҳкамлик, қайишқоқлик, яхши чўзилувчанлик хоссаларига эга. От сочи кимёвий хамда физикавий таъсирларга жуда чидамли. Соч дум қисмидан 350-450 г, ёлидан 175-200 г, пешонасидан 35-60 г, туёк атрофидан 15-40 г миқдорида олинади. От сочларининг қ али н лиги бутун у зунлиги б ў йича деярли бир хил. От сочлари қаттиқ, юмшоқ, таранди ва ў ралашган хилларга б ў линади. Қаттиқ со ч га от ёки от терисининг думидан қирқиб олинган сочлар киритилади. Қаттиқ соч ўз навбатида яхлит соч, ко к ил ва кесик сочларга булинади. Яхлит со ч (жилка) – ута ўзун сочлар бўлиб, (60 см дан юқори) думнинг ён томонларидан қирқиб олинади. Одатда 50-100 г ни ташқил қилади. Коқил - ўзунлиги 45 см дан кичик бўлмаган қайишқоқ ўзун сочлар тутами. Кесик сочлар - тирик отлар думининг қўйи қисмидан чиккан, ўзунлиги камида 10 см келадиган тугри, ялтироқ, кайиш қ о қ соч. Юмшоқ сочга отнинг бўйнидан, бошидан ва оёғидан қирқилган соч киритилади. Ёл – ўзунлиги 10 см дан кам бўлмаган соч бўлиб, отнинг бўйин ҳамда бошидан ёки отнинг терисидан қирқилади ва боғлам қилиб боғланади. Соч ингичка ва бир оз буралган. От чёткаси – отнинг сўйилган танаси тўёғининг юқори қисмидан қирқиб олинади ва боғлам қилиб боғланади. Бундай соч юмшоқ, ингичка ва жингалак бўлади. Таранди – отларни тозалашда отнинг ёли ва думидан олинган ўралашиб кетган соч ёки навларга ажратишда олинган соч. Бу ерга 10 см дан кам бўлган отнинг ёлидан ва бўйнидан олинган соч ва боғлам қилиб боғланмаган соч ҳам киритилади.

Сигир сочи – қўйидагича бўлинади: дум сочи, қулоқ сочи ва пешона сочи. Сигир сочи гуруҳида кўпроқ улуш қорамол қили (сигир ва буқаларнинг дум сочи) деб аталувчи сочга тўғри келади. Қорамол қили отнинг сочидан жингалаклиги ва ўзунлигининг кичиклиги билан фарқ қилади. Узунлиги 20 дан 50 см гача бўлиши мумкин. Гистологик тузилиши бўйича қорамол қилининг тузилиши отнинг дум сочига яқин, фақат унинг кўндаланг кесими овал шаклида, қалинлиги ўзакнинг бутун ўзунлиги бўйича бир хил. Қорамол қили от ёлига қараганда қаттиқроқ, лекин ўзилишга мустаҳкамлиги бўйича ундан қолишмайди. Қорамол қили хайвон сўйилгандан сўнг думғазанинг дум ўсимтасидан олинади. Қорамол қили от сочига ишлов бериш технологиясига мувофиқ ювилади ва қуритилади. Қорамол қилининг массаси молнинг зоти ва жинсига боғлиқ бўлади. Қорамол қилини қора рангга бўяб, отнинг қаттиқ сочига аралаштириб, ҳар хил чўтка ва мўйқаламлар ҳамда транспорт ўриндиқлари ва юмшоқ мебелларни тўлдиришда фойдаланилади. Қулоқ сочи катта шохли молларнинг қулоқ супрасидан олинади. Қулоқ сочи қайишқоқ, юмшоқ, синувчан эмас ва учи энсиз. Қулоқ сочининг ўзунлиги 5-12 см, қалинлиги 100 мкм. Сочнинг туси ранг-баранг, аммо жигарранг кўпроқ учрайди. Молни қайта ишлов берилганда жун котта шохли молларнинг қулоқлари ва пешонасидан, шунингдек қўйларнинг думи, бошидан олинади. Катта шохли молларнинг жуни уч турга бўлинади: туллаган, қирқилган ва буғлатиб олинган. Туллаган жун ҳайвонларнинг туллаш даврида йиғилади. Ҳар бошдан ҳайвон массасига қараб 300-500 г жун олинади. Қирқиб олинадиган жун бўрдоқига боқиладиган катта шохли моллардан олинади. Жунни қирқиш ШМЗ-2 машинасида амалга оширилади. Туллаган жун ва қирқилган жун ранги бўйича навларга ажратилади ва қуритгичда 15-18% намликгача қуритилади. Ёз пайтида жунни очиқ ҳавода қуритиш мумкин.

Буғлатиб олинган жун катта шоҳли молларнинг қулоғидан олинади. Қулоқлар иссиқ сувда буғлатилади ва барабан ёки центрифугада ишлов берилади. Қўй жуни териларга ишлов беришда боши, думи ва қулоқлардан олинади. Жун қирқиш, буғлатиш ёки кимёвий усулда олинади. Қирқишда ШЗМ-2 машинкаси қўлланилади. Сочга қўйилган техник талаблар. Тайёрловчилардан қабул қилинган сочда юқумли касалликлар йўқлигини тасдиқловчи ветеринария гувоҳномаси бўлиши лозим. Кейинги ишлов беришлар учун мўлжалланган соч дастлабки дезинфекция қилиниши зарур. Ҳамма турдаги сочлар димиқмаган бўлиши лозим. Қадоқлашга мўлжалланган сочнинг намлиги 18% дан ошмаслиги керак. Намлик 18% дан ошган бўлса, соч аввал қуритилиши, сўнгра қадоқланиши ва жўнатилиши лозим. Ҳамма турдаги сочда бегона аралашмаларнинг (кир, похол, ёввойи ўтлар, сим) миқдори 5% дан ошмаслиги керак. Сочнинг бир турига иккинчи тур қўшилмаслиги, тарандига – бошқа моддалар (кимёвий толалар, ип ва х.к.з) қўшилмаслиги керак. Сочнинг сифати, намлиги ва ифлосланганлиги органолептик аниқланади. Бахсли ҳолатларда аналитик йўл билан аниқланиб, бутун партиянинг массаси кондицион масса бўйича қабул қилинади. От ва сигир сочлари тутам (боғлам) қилиб боғлаб, таранди ва уралашиб кетган сочлар эса сочма кўринишида топширилади. Қил, соч ва жунга ишлов бериш. Қил, соч ва жуннинг сифатини сақлаш мақсадида уларга гўшт комбинатларида, тайёрлов пунктларида ва хом ашё базаларида ишлов берилади. Ишлов бериш жараёни асосан қуйидаги жараёнлардан иборат: навларга ажратиш, ювиш, қуритиш, қадоқлаш ва тамғалаш.

Юлиб олинган ва қирқиб олинган қил боғламлари навларга ажратилгандан сўнг 20-30 0 С ҳароратдаги сувда ювилади, сўнгра қуритгичда қуритилади. Қуритиш 60-70 0 С ҳарорат ва 0.5 м/с хавонинг ҳаракат тезлигида 6-7 соат давомида ёки 30-40 0 С ҳароратда 10-12 соат давомида олиб борилади. Қилни ўта қуритиш мумкин эмас. Шунингдек тез фурсатда қуритиш ҳам қил сифатига таъсир этади. Қил синувчан бўлади ва ундан қўйган ҳид келиб туради. Секин қуритиб олинган қилни сақлашда моғор ва димиқиш ҳосил бўлиш мумкин. Яхши ва тўғри қуритилган қилнинг намлиги 12% га тенг, қилни букканда у синмаслиги керак. Қуритилган қил 1-1,5 соат совутилади ва қадоқланади. Буғлатиб олинган қилни ювишдан сўнг, эпидермис ва ҳар хил ифлосликлардан тозалаш мақсадида қўшимча ишлов берилади. Бунинг учун ювилган қил центрифугада сиқилади ва 2% ли сульфонафтен кислотаси эритмасининг 30 – каррали миқдорда, 62-65 0 С ҳароратда 6-7 соат давомида ишлов берилади. Сўнгра қил 3 марта ювилади, центрифугада сиқилади ва қуритилади. Кўрсатилган эритмада ишлов берилганда қил ёғсизлантирилади, эпидермисдан тозаланади, шунингдек унинг қайишқоқлиги қисман тикланади. Эпидермис қолдиқларини ўювчи натрий ёки калийнинг 0.5% ли эритмасида шунингдек 0.01% ли натрий сульфид эритмасида ҳам ишлов бериб бартараф этиш мумкин. Бу ҳолатларда ҳам қил ишлов беришдан сўнг, худди шундай 3 марта ювилиши зарур: Аввал 35-40 0 С ҳароратда , сўнгра 25-30 0 С ва охирида 15-20 0 С ҳароратда ювилади. Шундан сўнг қил центрифугада сиқилади , қуритилади, прессланади ва қопларга қадоқланади. Бир чўчқа танасидан ювилган қуруқ қилнинг ўртача чиқими : юлиб олинганда 120 г, қирқиб олинганда 60 г, буғлатиб олинганда 180 г ни ташқил қилади. Қуртилган қил 100-200г массали боғламларга қадоқланади. Қил боғламлари яшикларга қатор қилиб зич жойлаштирилади. Юкнинг массаси 40 кг дан ошмаслиги керак. От сочи

агар у тоза бўлса, шамоллатилади, сўнгра боғламларга боғлаб 60 кг массасагача қопламларга жойлаштирилади. Ифлос соч 25-30 0 С ҳароратдаги сувга 2-3 соат давомида ботирилади ва душ остида ювилади, сўнгра суви сиқилиб, қуритиш аппаратларида 50-60 0 С ҳароратда, 8-10 соат давомида қуритилади. Қуритишдан сўнг, соч совутилади, ранги бўйича навларга ажратилади, 40-50 см диаметрли боғламларга боғлаб 50-60 кг массагача қопларга жойлаштирилади. Катта шохли мол териларининг сочи қуйидаги тартибда ишлов берилади. Думнинг қирқиб олинган шоқиласи ундаги навал ва ифлосликларни юмшатиш учун сувга ботирилади, сўнг баркас ёки сувни аралаштириш қурилмаси билан жиҳозланган чанларда 25-28 0 С ҳароратли сув билан 1,5-2 соат давомида ювилади. Ювилган шоқилалар баркас ёки чандан туширилади ва центрифугада суви сиқилади. Агар центрифуга бўлмаса, шоқилаларни 30-40 минутга оқизиш учун штабел кўринишида жойлаштирилади. Намлик бартараф этилгандан сўнг шоқилалар, қайчи ёки электромашинкалар билан қирқилади. Қирқилган соч туби матолик яшик ёки корзиналарнинг сеткасига 3-5 см қатлам қилиб жойлашитирилади ва қуритиш бўлимига юборилади. Дум сочи қуритиш аппаратларида 30-35 0 С ҳароратда 3-6 соат давомида қуритилади. Ёз пайтларида қуёшда ҳам қуритиш мумкин. Қуритилган сочнинг намлиги 10-13% бўлиши керак. Катта шохли молларнинг қирқиб олинган қулоқ сочини даста қилиб боғлаб ёғ ва тердан тозалаш учун 5-10% ли кальцинирланган сода билан 6- 7 соат давомида ишлов берилади. Сўнгра соч 20-25 0 С ҳароратдаги илиқ сувга чайилади, юлиб олинган қулоқ сочини диққат билан илдизини бир томонга қилиб сеткага жойлаштирилади ва 35-40 0 С ҳароратда 4-5 соат давомида қуритилади. Қуритилган соч совутилгандан сўнг навларга ажратилади, 2-3 см диаметрли боғламларга боғланиб, массаси 30 кг га етгунча қопларга жойлаштирилади. Буир жуфт қулоқдан қулоқ сочининг чиқими 4 г гача бўлиши мумкин. Эчки сочини ишлов бериш учун қирқиб

олинган соқолчаларни 25-30 0 С ҳароратдаги сувда ювиб, сўнгра совуқ сувда чайилади, суви сиқилади ва қуритиш шкафининг сеткаларида юпқа қатлам қилиб 30-40 0 С ҳароратда, 8-10 соат давомида қуритилади. Совутилган соч ранги бўйича навларга ажратилади ва 40 кг массагача қопларга жойлаштирилади. Куядан зарарланмаслик учун қадоқлаш вақтида нафталин сепилади. Йиғилган жун чанларда ювилади, центрифуга ёки вальцларда суви сиқилади ва қуритгичда қуритилади. Ёз мавсумида ишлов берилган жунни очиқ ҳавода 15-18% намликгача қуритиш мумкин. Тайёр жун 50 кг массагача қопларга жойлаштирилади. Куядан зарарланмаслик учун хом ашё массасидан 0.2-0.3% миқдорида нафталин сепилади.

Фойдаланадиган адабиётлар: 1.А.Ф.Костилёв и другие “Товароведение и технология первичной обработки кожевенного с ыр ья” М. Легпромбытиздат, 1988. 396 с. 2. Е.В.Гаевой «Обработка кожевенного сырья меховой и шубной овчины на мясокомбинатах» М. Пищевая промышленность. 1987. 196 с.

O'xshashlar

Қил, соч ва жунга бирламчи ишлов бериш

Хом –ашёга бирламчи ишлов бериш

Тикув буюм қисмларига ишлов бериш

Матоларга ишлов бериш жихозларининг умумий механизмлари

Тикув буюмлар деталларига дастлабки ишлов бериш