Yo`l harakatining asosiy tavsiflari - Tilshunoslik - Referatlar

Yo`l harakatining asosiy tavsiflari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

Yo`l harakatining asosiy tavsiflari Reja : 1. Transport va piyodalar harakatini tavsiflovchi ko`rsatkichlar 2. Transport va piyodalar oqimining tezligi va zichligi 3. Transport oqimi tezligining yo`l sharoitiga va harakat miqdoriga nisbatan o`zgarishi 4. Transport oqimining zichligi, yo`lning o`tkazish qobiliyati va yuklanganlik darajasi ko`rsatkichlarini baholash

Transport va piyodalar harakatini tavsiflovchi ko`rsatkichlar Xavfsiz harakatni tashkil etishda transport va piyodalar harakatini tavsiflovchi ko`rsatkichlarni tadqiqot qilish birinchi navbatdagi vazifa hisoblanadi. Quyida ular to`g`risidagi asosiy tushunchalarga to`xtalib o`tamiz. Harakat miqdori (jadalligi) -yo`lning biron-bir ko`ndalang kesimidan vaqt birligi ichida o`tgan transport vositalarining soni (avt  sut yoki avt  soat)-bu ko`rsatkich kuzatish va avtomatik usullar bilan o`lchanishi mumkin. Kuzatish (viziual ham deyiladi) usulida harakat miqdori yo`lning ko`rsatilgan bo`lagida bir yoki bir necha soat davomida hisobchilar yordamida maxsus tayyorlangan blankaga transport vositalarining o`tishini belgilash orqali aniqlanadi. Bu usuldan foydalanilganda soha mehyoriy ko`rsatmalariga amal qilinishi maqsadga muvofiq bo`ladi. Ko`pchilik davlatlarda, shuningdek O`zbekistonda ham avtomobil yo`llaridagi harakat miqdorini kuzatuvchilar orqali aniqlanadi. Avtomatik usulda harakat miqdori har xil uslubda ishlaydigan datchiklar yordamida hisoblanadi. Hozirda bu maqsad uchun quyidagi keng tarqalgan datchiklar ishlatiladi: Pnevmatik; fotoelektrik; ulg’tratovush; mexanik; radiokatsion; induktiv; elektron; infraqizil nurli. O`zbekiston Respublikasi umum foydalanuvdagi avtomobil yo`llarida elektron ko`p kanallik schetchiklar ASD-5 va uning modifikatsiyalaridan foydalanilgan (engil va og`ir yuk avtomobillarini alohida-alohida hisblash mumkin). Harakat tarkibi -transport oqimida har xil transport vositalarining nisbatini belgilovchi ko`rsatkich bo`lib, u foizda yoki ulushda o`lchanadi. Bu ko`rsatkich transport oqimining tezligiga va zichligiga katta tahsir ko`rsatadi. Shahar ko`chalarida harakat tarkibining o`zgarishi quyidagicha: engil avtomobillar 60-80%; avtobuslar 5-15%; trolleybuslar 5-10%; yuk avtomobillari 9-15%. Shahar tashqarisidagi umum foydalanuvdagi avtomobil yo`llarida harakat tarkibi quyidagicha qiymatlarga ega bo`lishi kuzatiladi: yengil avtomobillar 30-60%; avtobuslar 2-5%; yuk avtomobillari 30-40%; yuk avtomobillari 30-40%;

avtopoezdlar 5-8%; traktor va qishloq xo`jalik mashinalari 5-10%;. Umuman olganda harakat tarkibining o`zgarishi avtomobil yo`lining xalq xo`jaligida tutgan ahamiyatiga bog`liq, masalan, ichki qishloq xo`jaligidagi yo`llarda yuk va traktor mashinalari katta miqdorda bo`lsa, shahar yo`llarida uning aksidir. Harakat tarkibini avvalgi ko`rsatkichga o`xshab kuzatish yoki avtomatik usullar yordamida aniqlanadi. Harakat oqimining tezligi -yo`l bo`laklari bo`yicha har xil transport vositalarining tezligini alohida va umuman o`zgarishini ko`rsatuvchi ko`rsatkich, o`lchov birligi m  s yoki km  soat. Maqsad va vazifalariga qarab tezlik quyidagi turlarga bo`linadi: Hisobiy tezlik -yakka avtomobillarning (xavfsizlik va ustivorlik sharti bo`yicha) ob-havoning muhim sharoitida, avtomobilshinasining yo`l qatnov qismi yuzasi bilan mehyoriy tishlashish holatida, yo`lning eng noqulay ruxsat etilgan elementlariga ega bo`laklarida mumkin bo`lgan eng katta tezlikdagi harakatiga aytiladi. Bu tezlik bo`yicha yo`lning rejadagi, bo`ylanma va ko`ndalang kesimdagi barcha geometrik elementlari loyihalanadi. Oniy tezlik -aniq kichik masofadagi real yo`l sharoitidagi haqiqiy tezlik. U yakka avtomobillarning yoki transport oqimining u yoki bu belgilangan qisqa masofadagi (odatda masofa 50, 100, 150, 200 metr belgilanadi) tezligini bildiradi. Bu tezlikdan mahlum yo`l bo`laklarida harakatni tashkil qilishda keng ko`lamda foydalaniladi. Aloqa tezligi -mahlum marshrutdagi ushlanib qolishlar (bir sathli chorrahalar, temir yo`l pereezdlari, qoplamaning notekis bo`laklari mavjudligidan hamda transport oqimidagi avtomobillarning o`zaro tahsiri natijasida) hisobiy aniqlanadigan tezlik. Bu tezlik harakatlanuvchi laboratoriya yordamida bir necha marotaba real marshrut uzunasi bo`yicha harakat tezligini o`lchash orqali topiladi. Aloqa tezligi avtomobil yo`lining transport inshooti sifatida qanday ishlashini belgilovchi asosiy ko`rsatkich sifatida yuritiladi. Avtomobilning konstruktiv tezligi -mahlum konstruktsiyali avtomobilning maksimal tezligi, u asosan avtomobilning turiga bog`liq ravishda o`zgaradi,

masalan, o`rta va kichik litrajli yengil avtomobillar 200  260 kmsoat; kichik litrajli yengil avtomobillar 150  200 kmsoat; kichik va ko`taruvchi avtomobillar 100  120 kmsoat va h.k. ni tashkil etadi. Texnik tezlik -mahlum marshrutdagi ushlanib qolishlarni hisobga olmagan ravishda aniqlangan harakat tezligi, uning qiymati asosan avtomobil yo`lining geometrik o`lchamlariga va yo`l sharoitiga, shuningdek, transport oqimining tarkibiga bog`liq. Transport harakatini tavsiflovchi keyingi ko`rsatkich bu transport oqimning zichligi-transport vositalarining 1 km uzunlikdagi bitta harakat polosasiga joylashgan soni bilan o`lchanadi (q-kmdona). Bu ko`rsatkich harakat tarkibiga, uning tezligiga va yo`l sharoitiga nisbatan o`zgaradi. Yengil avtomobillardan iborat maksimal transport oqimning zichligi q max *200 avtkm bunda V*0 kmsoat; shu transport oqimining optimal zichligi q opt *15-25 avtkm. Harakatning ushlanishi -yo`l uchastkasida hisobiy tezlikka nisbatan transport vositalari tezligining pasayishi tushuniladi, uni ms yoki kmsoatda, shuningdek. Sekund miqdorida ham aniqlash mumkin. Piyodalar harakatini tavsiflovchi ko`rsatkichlar ham asosan harakat miqdori, tezlik va zichlik orqali belgilanadi va fizik jihatdan avval keltirilgan birliklarda o`lchanadi. Piyodalarning harakat miqdori -mahlum yo`l kesimidan vaqt birligi ichida o`tgan piyodalar soni bilan o`lchanadi. Piyodalar harakat miqdori o`zgaruvchan ko`rsatkich bo`lib, u oylar, hafta kunlari va sutka soatlari ichida yo`nalishlar bo`yicha o`zgarib turadi, hamda ko`chaning ahamiyatiga bog`liq. Masalan, yirik shaharlarning markaziy ko`chalarida 5  6 ming piyodasoat miqdorida kuzatilsa, tuman ahamiyatidagi ko`chalarda esa 50  150 piyodasoatni tashkil etadi. Piyodalar harakat tezligi -piyodalarning yoshiga, psixologik holatiga, harakatlanish maqsadiga, qatnov zichligiga bog`liq bo`lib, o`rtacha 1,8-5,7 kmsoat tashkil etadi. Minimal tezlik 0,7  0,8 kmsoat bilan asosan yosh bolalik ayollar va qariyalar harakatlansa, maksimal tezlik 10 kmsoat bilan esa yoshlar harakatlanadi. Piyodalar

harakatiga ob-havo sharoiti katta tahsir ko`rsatadi va yaxshi sharoit yuqori tezlikda harakatlanish kuzatiladi. SHuningdek, piyodalar harakat tezligi o`rtacha qiymatdan ertalabki soatlarda 25  30% ga ko`proq va aksincha kechki vaqtlarda 15  20% pastroq bo`ladi. Piyodalar oqimining zichligi -bir metr kvadrat trotuar maydoniga to`g`ri keladigan qiymat bilan aniqlanadi. Piyodalar oqimining zichligi trotuarning eniga va piyodalarning harakat miqdoriga to`g`ridan-to`g`ri bog`liq bo`lib, ularning nisbati piyodalarning harakatlanish qulayligini belgilaydi. Transport va piyodalar oqimining tezligi va zichligi Harakat miqdori yillar, oylar, sutka soatlari va hafta kunlari hamda yo`lning bo`laklariga nisbatan o`zgaruvchan ko`rsatkichidir. Harakat miqdorining o`zgarishini quyida Respublikamiz yo`llariga xos misollar orqali ko`rsatamiz. Harakat miqdori avtomobil yo`lining ahamiyatiga va uning atrofidagi viloyat va tumanlarning iqtisodiy rivojlanishiga bog`liq ravishda o`zgaradi. Masalan, Toshkent-Qo`qon avtomobil yo`lida harakat miqdorining yildan-yilga oshib borishiga asosiy sabab qo`shni respublikalar va chet el bilan transport aloqalari shu yo`l orqali amalga oshirilishidir. Aksincha harakat miqdorining pasayishi iqtisodiy-ijtimoiy aloqalarning cheklanishi yoki katta hajmdagi qurilish ishlarining yakunlanishi oqibatida yuzaga keladi. Harakat miqdorining yil davomida oylar bo`yicha o`zgarishi avtomobil yo`lining xalq xo`jaligidagi ahamiyatiga qarab turlicha bo`ladi, bu o`zgarish shahar ko`chalarida bir muncha tekis bo`lsa, shahar tashqarisidagi avtomobil yo`llarida kuz yoki yoz oylarida eng katta harakat miqdori kuzatiladi. Umuman O`zbekiston Respublikasi xududidan o`tgan umum foydalanuvdagi avtomobil yo`llarining asosiy qismi uchun harakat miqdorining yuqori ko`rsatkichlari yalpi qishloq xo`jalik mahsulotlarini yig`im-terim davri avgust, sentyabr va oktyabr oylariga, dam olish zonalari bilan bog`laydigan avtomobil yo`llarida esa yoz oylariga to`g`ri keladi. Avtomobil yo`llaridagi harakat miqdorining sutka davomida o`zgarishi ko`pincha harakat yo`nalishiga, hafta kunlariga va yo`lning ahamiyatiga bog`liq bo`lib, asosan sutka davomida ikki marta (ertalab va kechki) ko`tarilish kuzatiladi.

Bunday soatlardagi harakat miqdorini «tig`iz» deyilib, bu vaqtlarda harakatni to`g`ri tashkil etish xavfsizlikni tahminlashning birlamchi omili bo`lib hisoblanadi. Harakat miqdori haftaning ish kunlarida bir mehyorda kuzatilsa, shanba va yakshanba kunlari dam olish zonalarini bog`laydigan yo`llarda ikki va undan ko`p marotaba ortishi mumkin, boshqa ahamiyatdagi yo`llada esa uning aksi kuzatiladi. Keltirilgan misollardan aniqlanadiki, harakat miqdori o`zgaruvchan ko`rsatkichidir. Amaliy hisob ishlari uchun harakat miqdorining notekislik koeffitsientini quyidagicha aniqlanadi.йил ой нй N N К 12 .   bu yerda: N oy -ko`rilayotgan oydagi harakat miqdori, avt  oy; N yil -yil davomidagi harakat miqdorining jami (  Ni); 12-yildagi oylar soni K y.n O`zbekiston Respublikasidagi umum foydalanuvdagi yo`llar uchun 0,3-2,2. Sutkalik xarakat mikdorining notekislik koeffitsenti xam yillik notekislik koeffetsentiga uxshab aniklanadi: сутка соат нс N N К 24 .   bu yerda N soat -ko`rilayotgan soatdagi harakat miqdori, avt  soat; N stuka -1 sutka davomidagi jami harakat miqdori, avt  sut; 24-sutkadagi soatlar soni. Shahar tashqarisidagi yo`llar uchun K s.n *0,05-1,85. Transport oqimining tarkibi harakat miqdoriga o`xshash o`zgaruvchan ko`rsatkichdir, u vaqt o`tishi bilan yo`l sharoitiga qarab o`zgaradi. Masalan. Shahardan tashqaridagi yo`llarda yuk avtomobillari, avtopoezdlar, turli qishloq xo`jalik mashinalari va traktorlar qatnovi shahar ko`cha va yo`llariga nisbatan ko`p miqdorda uchraydi. SHuningdek, yo`l va ko`chalarda sutkaning tonggi va kechki vaqtlarida yengil avtomobillar oqimi ko`p bo`ladi. Transport oqimi tezligining yo`l sharoitiga va harakat miqdoriga nisbatan o`zgarishi

Harakat tezligi yo`l harakatining asosiy ko`rsatkichi bo`lib. U yo`lda harakatlanishning asosiy maqsadi shaklida namoyon bo`ladi. Yo`lda eng obhektiv ko`rsatkich sifatida harakat tezligining butun marshrut bo`ylab o`zgarishini ko`rsatuvchi grafik hisoblanadi. Lekin bunday tezlikning o`zgarish egri grafigini chizish marshrut bo`ylab laboratoriya avtomobili yordamida amalga oshirilishi lozim. Bu esa amalda mahlum qiyinchiliklar tug`diradi va ko`pchilik hollarda uni bajarib bo`lmaydi. Shuning uchun harakatni tashkil qilishda yo`lning xarakterli bo`laklarida transport vositalarining oniy tezligini o`lchash orqali xulosa qilishga amaliyotda ko`nikma hosil qilingan. Umuman avvalgi bo`limlarda aytib o`tganimizdek, transport vositalarining va oqimning harakat tezligi «A-H-Y-P-M» tizimiga ko`pdan bog`liq bo`lib, tezlikni tanlash ikkita mzon orqali amalga oshiriladi: 1) eng kam vaqt sarflash; 2) harakat xavfsizligini tahminlash. Bunda albatta haydovchining mahorati, ish staji, psixofizik holati, harakatlanish maqsadi tezlikni tanlashga tahsir ko`rsatadi. SHuningdek, tezlikning o`zgarishiga avtomobilning texnik sharoiti, atrof-muhit holati va piyodalar harakati katta tahsir ko`rsatadi. Avtomobilning maksimal konstruktiv tezligi V max uning dvigateli quvvatiga bog`liq. Kuzatishlar ko`rsatadiki, V max tezlik bilan haydovchilar faqat ayrim hollardagina qisqa muddatda harakatlanishadi. Yaxshi yo`l sharoitlarida transport vositalarining tezligi 0,7-0,85 V max ni tashkil qiladi. Bunday tezlik asosan yakka holda gorizontal to`g`ri yo`l bo`laklarida kuzatiladi. Amalda yo`l sharoiti ko`tarilish, tushish, rejada kichik egriliklardan, ko`rinish masofasi normadan past, vertikal egriliklardan tashkil topadi, shuningdek, harakat miqdori va tarkibi har xil bo`lishi oniy tezlikning qiymatiga tahsir ko`rsatadi. Real yo`l sharoitlarida yakka holda harakatlanayotgan avtomobillarning tezligi 50-120 km  soatdan 20-30 km  soatgacha o`zgarishi mumkin. Yo`l sharoitiga va harakat miqdoriga nisbatan transport oqimi tezligining o`zgarishini real O`zbekiston Respublikasi umum foydalanuvdagi ikki polosalik avtomobil yo`llarida ko`rib o`tamiz. Muallifning o`tkazgan ko`p yillikilmiy- tadqiqot ishlari natijasida bizning yo`l sharoitimizga harakterli bo`lgan aralash

avtomobil-traktor oqimi tezligi bilan harakat polosasi orasidagi bog`liklar aniqlanadi, u quyidagicha ifodalandi V*a  1,2  0,011 V a m; Bu yerda: a-avtomobil kuzovining kengligi, m; V a -avtomobilning oniy tezligi km  soat; 1,2-qo`shimcha oraliq, m. Transport oqimining o`rtacha harakat miqdorini har xil yo`l sharoitlarida quyidagi empirik formula aniqlashimiz mumkin. V ur *V a  K d km  soat; Bu yerda: V a -erkin harakatlanayotgan avtomobilning oniy tezligi, km  soat; K d -har xil yo`l sharoitlarida «V a » ga nisbatan tezlikning o`zgarishini hisobga oluvchi koeffitsient. O`zbekiston sharoitidagi ikki polosalik avtomobil yo`llari uchun yo`l sharoitiga bog`liq ravishda, K d qiymatining o`zgarishi. Harakat miqdorining transport oqimi tezligiga quyidagi formular orqali aniqlash mumkin. V ur *V a  (1-R  N) km  soat; Bu yerda: V a -erkin harakatlanayotgan avtomobil tezligi, km  soat; R-harakat miqdoriga nisbatan tezlikning pasayishni hisobga oluvchi koeffitsient; N-harakat miqdori, avt  soat; Avtomobil yo`llarida tezlikni oddiy sekundomer, «Fara», ««Barg’er», «To`pponcha» kabi tezlik o`lchovchi asboblar hamda har xil avtomatik datchiklar yordamida, shuningdek, kinoshyomka usuli bilan o`lchanadi. Harakatni tashkil qilish maqsadida eng sodda va qulay bo`lgan sekundomerdan tezlik o`lchashda keng foydalaniladi. Buning uchun yo`lning qatnov qismida uzunligi 50-100 m bo`lgan masofa belgilanadi. Avtomobillarning kuzatuv uchastkasiga kirish va chiqish vaqtini aniq belgilash uchun yo`l yoqasiga ishora tayog`i o`rnatiladi yoki yo`lning qatnov qismiga ko`ndalang belgi chiziqlari tushiriladi. Harakat tezligini o`lchovchi kuzatuvchilar yo`lning yon tomonidan 10- 15 m masofada joylashadilar va avtomobil o`lchov bo`lagiga kirishda daqiqa

o`lchagichni ishga tushiradilar hamda avtomobil o`lchov bo`lagidan chiqishida uni to`xtatadilar. Olingan natijalarni maxsus tayyorlangan. Amaliyotda hozirgi vaqtda operativ kuzatuv yo`lning har xil bo`laklarida harakat tezligini «Fara», «To`siq», «To`pponcha» va boshqa tezlik o`lchagich asboblari yordamida aniqlanadi. Harakat tezligi to`g`risida olingan boshlang`ich mahlumotlarni matematik statistika usuli bilan tahlil qilinadi. Buning uchun birinchi navbatda kuzatuv natijasida tezlikni turkumlarga (ryazryadga) ajratiladi. Shundan so`ng har bir turkumga to`g`ri kelgan tezlik mahlumotlarni yig`ib chiqiladi, shundan keyin chastota hisoblanadi. CHastota-bu chastotaning har bir ryazryaddagi qiymatini jami chastota yig`indisiga nisbatan (foizda ko`rsatiladi). CHastotaning yig`ilmasi esa chastostni birin-ketin har bir ryazryaddagi qo`shilmalaridan iborat bo`ladi. Ko`rsatilgan qiymatlarni jadvalga kiritib, yo yordamida taqsimot va jamlangan egrilik chizilib, so`ngra tezlik qiymatlari tahlil qilinadi. Taqsimot egriligi yordamida ko`p qaytariladigan tezlik-modal tezlik aniqlanadi. Jamlangan egrilik yordamida esa 15, 50, 85, 95% tahminlanganlik tezlik qiymatlari topiladi. Jamlangan egrilikdan aniqlanadigan tezliklari quyidagicha tahlil qilish mumkin. Bunda 15% tezlik harakatni tashkil qilishda eng past tezlik sifatida qabul qilinishi kerak va u yordamida minimal tezlik chegaralanib, 4.7 buyurovchi belgisi o`rnatiladi. 50% tahminlanganlikdagi tezlik qiymati oqimdagi hamma avtomobillarning o`rtacha qiymatini ko`rsatadi. 85% tahminlanganlikdagi tezlikka asosan yo`l belgilari va belgi chiziqlari o`rnatiladi. 95% tahminlanganlikdagi tezlik hisobiy tezlikka teng deb qabul qilinadi va bu qiymatni yo`l elementlarini hisoblashda qo`llaniladi. Tezlikni aniqlash borasida olib boriladigan kuzatuvlar natijasi birinchi navbatda qancha o`lchov olib borilishiga katta bog`liq. Ko`rsatkichlarning aniqlik ehtimoli o`lchov soniga bog`liq, u esa o`z navbatida harakat miqdorining o`zgarishiga bog`liqligi.

Transport oqimining zichligi, yo`lning o`tkazish qobiliyati va yuklanganlik darajasi ko`rsatkichlarini baholash Transport oqimining zichligi oshgan sari transport vositalari oraliq masofasining kamayishi, tezlikning pasayishi, haydovchilarning psixologik ish rejimining qiyinlashishi umumiy yo`l harakatining noqulayligiga olib keladi. Eng katta transport oqimining zichligi transport vositalarining to`xtab qolish («zator») holatida kuzatiladi. Transport oqimining zichligini qiyidagicha baholash mumkin.V N q bu yerda: N-bitta polosadagi harakat miqdori, avt  soat, V-transport oqimining tezligi km  soat. Bu ko`rsatkich harakat miqdori «N» va yo`l sharoiti o`zgarishiga bog`liq chunki yuqorida aytib o`tganimizdek, «N» ko`rsatkichi o`zgaruvchan. Masalan «q» aholi punktiga yaqinlashishda quyidagicha o`zgaradi. Keltirilgan (2.6) formuladagi biror-bir ikki ko`rsatkich mahlum bo`lsa, uchinchi ko`rsatkichni topish oson. Transport oqimining harakat tartibini kuzatishda bunday bog`lanish qulaylik beradi. Yo`l bo`laklari yoki umuman yo`l bo`yicha transport oqimining holatini tavsiflashda zichlik ko`rsatkichi orqali baholash obhektiv natija beradi. Zichlikni bilgan holda «harakat miqdori-zichlik» grafigini qurish mumkin, uning yordamida esa yo`l bo`lagining o`tkazish qobiliyati va harakat tezligi aniqlanadi. Transport oqimining zichligini aerofoshyomka yoki yo`lning yon tarafidan baland joydan kinoshyomka qilish orqali aniqlanadi. Yo`lning o`tkazish qobiliyati-vaqt birligi ichida yo`lni mahlum kesimidan o`tkazish mumkin bo`lgan avtomobillar soni, u avt  soatda yoki avt  sutkada aniqlanadi. Yo`lning o`tkazish qobiliyati harakat tezligiga va harakatni tashkil etishga ko`p jihatdan bog`liq. O`tkazish qobiliyatini quyidagi turlarga ajratish mumkin:

- maksimal nazariy o`tkazish qobiliyati-bu turdagi avtomobillarni qulay yo`l sharoitidan ideallashtirilgan tartibda o`tkazish mumkin bo`lgan soni. Uni transport oqimining dinamik formulasi yordamida aniqlanadi; - amaliy o`tkazish qobiliyati-qulay ob-havo sharoitida konkret yo`l bo`lagidan mahlum harakat tartibiga ko`ra avtomobillarni maksimal o`tkazish mumkin bo`lgan soni. Avtomobil yo`lining maksimal nazariy o`tkazish qobiliyati quyidagi empirik formula orqali aniqlanadi.dL V Р  1000 avt  soat bu yerda: V-polosada harakatlanayotgan avtomobilning tezligi, km  soat; L d -avtomobilning dinamik gabariti, m. Dinamik gabaritni quyidagi formula yordamida aniqlanadi. lx S lp la Ld Т    bu yerda: l a -avtomobilning statik uzunligi; l d -haydovchining reaktsiya vaqtida o`tadigan masofasi; S t -avtomobilning tormoz yo`li; l x -xavfsizlik masofasi; d- xavfsizlik oralig`i. Avtomobilning dinamik gabaritini tashkil etuvchilar. Avtomobillarning dinamik gabaritidan ko`rinadiki, bu ko`rsatkich transport vositalarining bir polosada bo`ylama joylashuviga va transport turlariga bog`liq. Buni inobatga olgan holda amaliy hisoblarni bajarish uchun odatda turli turdagi transport vositalarining harakat miqdorini yengil avtomobillarnikiga keltirish koeffitsienti kiritilgan va ularning qiymatini QMQ 2.05.02-95 mehyoriy xujjatiga asosan qabul qilinadi. Engil avtomobillarga keltirilgan harakat miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi    n келт i келт К n N 1 1 bu yerda: N kelt -engil avtomobilga keltirilgan harakat miqdori; n i -i turddagi transport vositasi harakat miqdori; K kelt1 -I turadagi transport vositasining yengil avtomobilga keltirish koeffitsienti.

O`tkazish qobiliyati yo`lning asosiy hisobiy ko`rsatkichi bo`lib, u yo`lning holatiga va harakatni tashkil etishning darajasiga bog`liqdir. Yo`lning yuklanganlik darajasini quyidagicha baholash mumkin.Р N Z /  bu yerda: R-o`tkazish qobiliyati, avt  soat; N-harakat miqdori, avt  soat. Agarda Z  0,2 transport oqimi erkin, Z*0,2-0,45 transport oqimi qisman bog`langan Z*0,45-0,7 bog`langan oqimi, Z*0,7-0,1 to`yingan oqim yoki zich oqim deyiladi. O`tkazilgan ko`p yillik ilmiy izlanishlar natijasida yo`lning yuklanganlik: darajasining optimal qymati shahar tashqarisidagi yo`llar uchun 0,45-0,55 deb aniqlandi. Har xil yo`l sharoitlarida harakatni tashkil etishda yuklanganlik darajasi ko`rsatkichlariga asosan ish yuritiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov, Jahon moliyaviy inqirozi O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo`llari va choralari. Toshkent. “ O`zbekiston” – 2009 y. – 56 bet. 2. “Yo`l harakati qoidalari”. Toshkent – 2001 y. 3. “Yo`l belgilari va yo`l chiziqlari”. Toshkent – 2001 y. 4. Q. X. Azizov. “Yo`llarda xavfsiz harakatlanish asoslari”. Toshkent – 2005 y. 5. N. F. Muhitdinov, G. K. Nurmuhamedov, R. N. Dimitov “Yo`l harakati qoidalariga sharhlar”. Toshkent – 2005 y. 6. Azizov K. X., Dorobov M., Sayfutdinova R.A. Obespechenie bezopasnosti dvijeniya na gorodskix ulitsax. –T; TADI. 2009.-132 st.

O'xshashlar

Yo`l belgi guruhlari va ularning turli yo`l ko`cha sharoitida qo`llanilishi

Fe`l

Fe‘ l zаmonlаri

Fe`l turkumi tahlili

Ravish va fe`l stilistikasi