Yo`l belgi guruhlari va ularning turli yo`l ko`cha sharoitida qo`llanilishi - Tilshunoslik - Referatlar

Yo`l belgi guruhlari va ularning turli yo`l ko`cha sharoitida qo`llanilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3182.5 KB

Ko'chirib olish

Yo`l belgi guruhlari va ularning turli yo`l ko`cha sharoitida qo`llanilishi Reja: 1. Ogohlantiruvchi belgilar 2. Imtiyoz belgilari 3. Taqiqlovchi belgilar 4. Buyuruvchi belgilar 5. Ahborot-ishora belgilari

Ogohlantiruvchi belgilar Ogohlahtiruvchi belgilar yo`l harakati qatnashchilariga yo`lda harakatlanishda vaziyatga qarab chora ko`rishni talab qiladigan havfli qismlarni joylashuvi hamda ularni hususiyatlari to`g`risida ma`lumot berish uchun qo`llaniladi Ogohlantiruvchi belgilar 31 ta bo`lib, ularni asosiy qismining ko`rinishi uchburchak shaklida, xoshiyasi qizil, foni oq va tasviri qora rahgda berilgan bo`ladi. Qolaversa to`rtburchak va kesishma shakllarida ham berilgan. Ogohlantiruvchi belgilar aholi yashaydigan joylarda havfli joydan 50-100 metr, aholi yashaydigan joylardan tashqarida esa 150-300 metr oldin o`rnatiladi. Agar nishablik va balandlik ketma-ket keladigan bo`lsa, belgilari bevosita nishablik va balandlik oldiga o`rnatilishi mumkin. Ikkinchi belgi yo`lning havfli qismi boshlanishiga kamida 50 metr qolganda o`rnatiladi. Agar yo`lning qatnov qismida qisqa muddatli yo`l ishlari olib borilayotgan bo`lsa o`sha ish bajarilayotgan joyga 10-15 metr masofa etmasdan kerakli belgi o`rnatiladi. 2.1-rasm. Ogohlantiruvchi belgilar yo’l harakati qatnashchilariga yo’lning harakatlanishda vaziyatga qarab chora ko’rishni talab qiladigan xavfli qismlarining joylashuvi hamda ularning xususiyatlari to’gprisida ma’lumot berish uchun qo’llaniladi. 2.1-jadval. «Shlagbaumli temir yopl kesishmasi»

1.1 1.2 «Shlagbaumsiz temir yopl kesishmasi» 1.3.1 «Bir izli temir yopl» 1.3.2 «Kopp izli temir yopl» Shlagbaum bilan jihozlanmagan temir yopl kesishmasi oldida oprnatiladi. 1.3.1 - bir izli yopl, 1.3.2 - ikki va undan ortiq izli yopl. 1.4.1 «Temir yopl kesishmasiga yaqinlashuv» Aholi yashamaydigan joylarda temir yopl kesishmasining yaqinligi haqida qoshimcha ogohlantirish.1.4. 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.4.6 1.5 «Tramvay yopli bilan kesishuv» 1.6 «Teng ahamiyatli yopllar kesishuvi» «Aylanma harakatlanish bilan kesishuv»

1.7 1.8 «Svetofor tartibga soladi» Harakat svetofor orqali tartibga solingan chorraha, piyodalar optish joyi yoki yopl qismi. 1.9 «Koptarma kopprik» Koptarma kopprik yoki solda kesib optish. 1.10 «Sohilga chiqish» Daryo oyki suv havzasi qirgpogpiga chiqish. 1.11.1 «Xavfli burilish» Yoplning kichik radiusli yoki koprinish cheklangan burilish joyi: 1.11.1 - opnga, 1.11.2 - chapga. 1.11.2 1.12.1 «Xavfli burilishlar» Yoplning havfli burilishlari boplgan qismi. 1.12.1 - birinchi burilish opnga, 1.12.2 - birinchi burilish chapga. 1.12.2 1.13 «Tik nishablik» 1.14 «Tik balandlik» 1.15 «Sirpanchiq yopl» Yoplning opta sirpanchiq boplgan qismi. 1.16 «Notekis yopl» Qatnov qismi notekis boplgan yopl (opnqir- chopnqir, opydim-chuqur joylar, kopprikning yoplga notekis tutashuvi va shu kabilar). 1.17 «Tosh otilish xavfi» Mukammal qoplamali yopl qismida transport vositasi gpildiragi ostidan shagpal, tosh va shunga opxshashlarning otilib chiqish ehtimoli.

1.18.1 «Yoplning torayishi» 1.18.1 - ikki tomonlama torayish; 1.18.2 - opnga torayish va 1.18.3 - chapga torayish. 1.18.2 1.18.3 1.19 «Ikki tomonlama harakatlanish» Yoplning qarama-qarshi harakatlanish qismining boshlanishi. 1.20 «Piyodalar optish joyi» 5.16.1, 5.16.2 belgilari va (yoki) 1.14.1 - 1.14.3 chiziqlari bilan belgilangan piyodalar optish joyi. 1.21 «Bolalar» Bolalar muassasasi (maktablar, bolalarning dam olish manzillari va shunga opxshashlar)ga yaqin yoplning qatnov qismidan bolalarning chiqib qolish ehtimoli. 1.22 «Velosiped yoplkasi bilan kesishuv» 1.23 «Tapmirlash ishlari» 1.24 «Mol haydab optish» 1.25 «Yovvoyi hayvonlar» 1.26 «Toshlar tushishi» 1.27 «Yonlama shamol» «Pastlab uchuvchi samolyotlar»

1.28 1.29 «Tonnel» Sunpiy ravishda yoritilmagan yoki kiraverishning peshtogpining koprinishi cheklangan tonnel. 1.30 «Boshqa xavf-xatar» Ogohlanturuvchi belgilarda kopzda tutilmagan xavf xatarlar boplgan yopl qismi. 1.31.1 «Burilishning yopnalishi» Kichik radiusda qurilgan, ko`rinishi cheklangan yoplda harakatlanish yopnalishi. Yoplning tapmirlanayotgan qismini aylanib optish yopnalishi. 1.31.2 1.31.3 «Burilishning yopnalishi» «T» simon chorrahada yoki yopl ayrilishlarida harakatlanish yopnalishi. Yoplning tapmirlanayotgan qismini aylanib optish yopnalishi. Imtiyoz belgilari Imtiyoz belgilari – chorrahalarda, alohida joylashgan qatnov qismlari kesishgan joylarda, shuningdek, yo`lning tor qismida yo`l harakati qatnashchilarining harakatlanishi navbatini belgilash uchun qo`llaniladi. Imtiyoz belgilari 7 ta bo`lib, ular ko`rinishi jihatidan har xil, chunki bu belgi guruhi boshqa yo`l belgi guruhlaridan tashkil topgan. Shuning uchun ham uchburchak, to`rtburchak va doira shaklidagi ko`rinishga ega. Bu belgilar bevosita kesishma, tutashma va yo`lning tor qismlariga o`rnatiladi. Imtiyoz belgilari - chorrahalarda, alohida joylashgan qatnov qismlari kesishgan joylarda, shuningdek, yoplning tor qismida yopl harakati qatnshchilarining harakatlanish navbatini belgilash uchun qopllaniladi. 2.2-rasm. 2.2-jadval.

2.1 «Asosiy yopl» Harakat tartibga solinmagan chorrahalarda ikkinchi darajali yoplda harakatlanayotgan transport vositasidan oldin optish huquqi beriladigan yoplning boshlanishi. 2.1 «Asosiy yoplning oxiri « 2.3.1 «Ikkinchi darajali yopl bilan kesishuv» 2.3.2 «Ikkinchi darajali yoplning tutashuvi» 2.3.2 - tutashuv opngdan, 2.3.3 - tutashuv chapdan. 2.3.3 2.4 «Yopl bering» Haydovchi kesib optilayotgan yopldan, 7.13 qopshimcha belgisi boplganda esa asosiy yopldan kelayotgan transport vositasiga yopl berishi kerak. 2.5 «Topxtamasdan harakatlanish taqiqlangan» Topxtash chizigpi oldida, agar u boplmasa, kesib optiladigan qatnov qismining chetida topxtamasdan harakatlanish taqiqlanadi. Haydovchi kesib optilayotgan yoplda 7.13 qopshimcha belgisi boplganda esa asosiy yopldan chiqayotgan transport vositalariga yopl berish kerak. Bu belgi temir yopl kesishmasi yoki karantin masqanidan oldin oprnatilishi mumkin. Bunday hollarda haydovchi topxtash chizigpi oldida, u boplmasa, belgi oldida topxtashi kerak. 2.6 «Roppara harakatlanishning ustunligi» Qarama-qarshi harakatnalishni qiyinlashtiradigan hollarda yoplning tor qismiga kirish taqiqlanadi. Haydovchi yoplning tor qismida boplgan yoki ropparadan harakatlanayotgan transport vositasiga yopl berishi kerak. 2.7 «Ropparadagi harakatlanishga nisbatan imtiyoz» Yoplning tor qismida harakatlanmoqchi boplgan haydovchi ropparadan kelayotgan transport vositasidan oldin optish huquqiga ega.

Taqiqlovchi belgilar Taqiqlovchi belgilar – yo`l harakatiga ma`lum cheklanishlar kiritish yoki ularni bekor qilish uchun qo`llaniladi. Taqiqlovchi belgilar 31 ta bo`lib, ularning asosiy qismining ko`rinishi doira shaklida bo`lib, xoshiyasi qizil, foni oq va tasviri qora va qizil ranglarda berilgan bo`ladi. 3.1-3.3, 3.18.1, 3.18.2, 3.19, 3.27 belgilarining belgilangan yo`nalishli transport vositalariga, 3.2-3.8 belgilari ta`sir oralig`ida yashovchi yoki ishlovchi fuqarolarga tegishli yoxud ularga va korxonalarga xizmat qiluvchi transport vositalariga daxli yo`q. Bunday hollarda transport vositalari belgilangan joyga yaqin chorrahadan kirib yoki chiqib ketishlari kerak. Ushbu qoidalarning 28.3 bandiga binoan “Nogiron” taniqli belgisi bilan belgilangan avtomobillar va kajavali mototsikllarni boshqarayotgan nogiron haydovchilar 3.2, 3.3 va 3.28 belgilari talablaridan chetga chiqishlari mumkin. 7.18 qo`shimcha ahborot belgisi bo`lganda 3.27 belgining tasiri oralig`ida to`xtashga ruxsat etiladi. 3.28 - 3.30 belgilari taksometri ishlab turgan taksilarga daxli yo`q. 3.18.1 va 3.18.2 belgilari qatnov qismlarining qaysi kesishmasi oldiga o`rnatilsa, shu kesishmaga tadbiq etiladi. 3.16, 3.20, 3.22, 3.24, 3.26-3.30 belgilarining ta`siri belgi o`rnatilgan joydan keyingi eng yaqin chorrahagacha, chorrahasi bo`lmagan aholi yashaydigan joylarda aholi yashaydigan hududning oxirigacha, yo`lga yondosh hududlardan dala va o`rmonlarning yo`l bilan tutashgan hamda ikkinchi darajali yo`llardan chiqish joylarida, ularning oldida tegishli belgilar o`rnatilmagan bo`lsa, bu belgining ta`siri bo`lmaydi. Aholi yashaydigan joylarga etmay o`rnatilgan 3.24 belgining ta`siri 5.22 belgisigacha kuchini saqlaydi. Belgilarning ta`sir doirasi: 3.16 va 3.26 belgilari 7.2.1 qo`shimcha belgisi orqali 3.20, 3.22, 3.24, belgilari 3.21, 3.23, 3.25 va 7.2.1 qo`shimcha belgi orqali.

3.27 – 3.30 belgilarining amal qilish oralig`i 3.27 – 3.30 belgilari 7.2.3 qo`shimcha belgisi bilan birga Taqiqlovchi belgilar yopl harakatiga maplum cheklanishlar kiritish yoki ularni bekor qilish uchun qopllaniladi. 2.3-rasm. 2.3-jadval. 3.1 «Kirish taqiqlangan» Barcha transport vositalarining kirishi taqiqlangan 3.2 «Harakatlanish taqiqlangan» Barcha transport vositalarining harakatlanishi taqiqlanadi. 3.3 «Mexanik transport vositalarining harakatlanishi taqiqlangan» 3.4 «Yuk avtomobillarining harakatlanishi taqiqlangan» Topla vazni 3.5 tonnadan (agar vazni belgida koprsatilmagan boplsa) yoki topla vazni belgida koprsatilganda ortiq boplgan yuk avtomobillari va transport vositalari tizimlarining, shuningdek, traktorlar, opziyurar moslamalarning harakatlanishi taqiqlanadi. Bu belgi bortlariga qiya oq chiziq tortilgan yoki odamlarni tashiyotgan yuk avtomobillarining harakatlanishini taqiqlamaydi. 3.5 «Mototsikllar harakatlanishi taqiqlangan»

3.6 «Traktorlar harakatlanishi taqiqlangan» Traktorlar, opziyurar moslamalarning harakatlanishi taqiqlanadi. 3.7 «Tirkama bilan harakatlanish taqiqlangan» Yuk tashuvchi transport vositalari, traktorlarning barcha turdagi tirkamalar bilan harakatlanishi, shuningdek, mexanik trasport vositalarini har qanday usulda shatakka olish taqiqlanadi. 3.8 «Ot-arava harakatlanishi taqiqlangan» Ot-arava (chana), otliqlar, yuk ortilgan hayvonlarning harakatlanishi, shuningdek, mol (poda) haydab optish taqiqlanadi. 3.9 «Velosipedda harakatlanish taqiqlangan» Velosiped va mopedlarning harakatlanishi taqiqlanadi. 3.10 «Piyodalarning harakatlanishi taqiqlangan» 3.11 «Vazn cheklangan» Haqiqiy umumiy vazni belgida koprsatilgandan ortiq boplgan transport vositalarining, shuningdek, transport vositalari tizimlarining harakatlanishi taqiqlanadi. 3.12 «Opqqa tushadigan ogpirlik cheklangan» Birorta opqiga tushadigan haqiqiy ogpirligi belgida koprsatilganidan ortiq boplgan transport vositalarining harakatlanishi taqiqlanadi. 3.13 «Cheklangan balandlik» Gabarit balandligi (yuk bilan yoki yuksiz) belgida koprsatilgandan ortiq boplgan transport vositalarining harakatlanishi taqiqlanadi. 3.14 «Cheklangan kenglik» Gabarit kengligi (yuk bilan yoki yuksiz) belgida koprsatilgandan ortiq boplgan transport vositalarining harakatlanishi taqiqlanadi. 3.15 «Cheklangan uzunlik» Gabarit uzunligi (yuk bilan yoki yuksiz) belgida koprsatilgandan ortiq boplgan transport vositalari (transport vositalarining tizimlari)ning harakatlanishi taqiqlanadi. 3.16 «Eng kam oraliq» Belgida koprsatilganidan kam oraliq masofada harakatlanish taqiqlanadi.

3.17.1 «Bojxona» Bojxona (tekshiruv maskani) oldida topxtamasdan optish taqiqlanadi. 3.17.2 «Xavf-xatar» Yopl-trasnport hodisasi yoki boshqa xavfli holatlar tufayli barcha transport vositalarining harakatlanishi taqiqlanadi. 3.18.1 «Opngga burilish taqiqlanadi» 3.18.2 «Chapga burilish taqiqlanadi» 3.19 «Qayrilish taqiqlanadi» 3.20 «Quvib optish taqiqlanadi» Soatiga 40 km dan kam tezlikda harakatlanayotgan yakka transport vositasidan boshqa transport vositalarini quvib optish taqiqlanadi. 3.21 «Quvib optish taqiqlangan hududning oxiri» 3.22 «Yuk avtomobillarida quvib optish taqiqlangan» Topla vazni 3.5 tonnadan ortiq bopgan yuk avtomobillarida barcha transport vositalarini quvib optish taqiqlanadi (soatiga 40 km dan kam tezlikda harakatlanayotgan transport vositasi, traktor, ot-arava, velosiped bundan mustasno. 3.23 «Yuk avtommobillarida quvib optish taqiqlangan hududning oxiri» 3.24 «Yuqori tezlik cheklangan» Belgida koprsatilgan ortiq tezlikda (km/soat) harakatlanish taqiqlanadi. 3.25 «Yuqori tezlik cheklangan hududning oxiri» «Tovuch moslamalaridan foydalanish taqiqlangan» Yopl transport hodisasining oldini olish hollaridan boshqa vaziyatlarda

3.26 tovush moslamasidan foydalanish taqiqlanadi. 3.27 «Topxtash taqiqlangan» Transport vositalarining topxtashi va topxtab turishi taqiqlanadi. 3.28 «Topxtab turish taqiqlangan» Transport vositalarining topxtab turishi taqiqlangan. 3.29 «Oyning toq kunlarida topxtab turish taqiqlanadi» 3.30 «Oyning juft kunlarida topxtab turish taqiqlanadi» 3.31 «Barcha cheklovlarning oxiri» 3.16, 3.20, 3.22, 3.24, 3.26-3.30 belgilaridan bir nechtasiga bir vaqtda amal qiladigan oraliqlarning oxirini bildiradi.

2.4-rasm. 2.5-rasm. Buyuruvchi belgilar Buyuruvci belgilar travsport vositalariga ko`rsatilgan yo`nalishda yoki faqat ma`lum yo`nalishlarda harakatlanishlari lozimligini buyuradi.

Buyuruvci belgilar doira shaklda bo`lib, foni ko`k, tasviri oq rangda bo`ladi. Ular 8 ta bo`lib, birinchi va ikkinchi belgilar turlanishlarga ega, ya`ni 4.1.1, 4.1.2, 4.1.3, 4.1.4, 4.1.5, 4.1.6 kabi. Belgilarni ta`sir doirasi va daxldorligi: 4.1.1-4.1.6 belgilarining belgilangan yo`nalishdagi transport vositalariga daxli yo`q. 4.1.1-4.1.6 belgilarining ta`siri qatnov qismlarining qaysi kesishmasi oldiga o`rnatilsa, shu kesishmaga tadbiq etiladi. 4.1.1 belgisi yo`l boshlanishiga o`rnatilsa, unga yaqin chorrahagacha amal qilinadi. Belgi o`ng tomonda joylashgan hovli va yo`lga tutash boshqa hududlarga burilishni taqiqlamaydi. 4.4. “Yengil avtomobillar harakatlanadi”.Yengil transport vositalari, avtobus, mototsikllar, to`la vazni 3.5 tonnadan oshmaydigan yuk tashuvchi transport vositalarining harakatlanishiga ruhsat etiladi. Belgining ta`sir oralig`ida yashovchi va ishlovchi fuqarolarga tegishli ularga va korhonalarga xizmat ro`rsatuvchi transport vositalariga bu belgi tadbiq etilmaydi. Bunday hollarda transport vositalari belgilangan joyga eng yaqin chorrahadan kirib yoki chiqib ketishlari kerak. 2.6-rasm. 2.4-jadval. Transport vositalariga ko’rsatilgan yo’nalishda yoki faqat ma’lum

yo’nalishlarda harakatlanishlari lozimligini buyuradi. 4.1.1 «Harakatlanish to ’ griga» 4.1.2 «Harakatlanish o ’ ngga» 4.1.3 «Harakatlanish chapga» 4.1.4 «Harakatlanish tog ’ riga yoki o ’ ngga» 4.1.5 «Harakatlanish to ’ griga yoki chapga» 4.1.6 «Harakatlanish o’ngga yoki chapga» Faqat yopnaltirgichlar buyurgan tomonga harakatlanishga ruxsat etiladi. Chapga burilishga ruxsat etuvchi belgi qayrilishga ham ruxsat beradi. (Muayan kesishmada talab etilgan harakat yopnalishiga tegishli yopnaltirgichning shakli tushirilgan 4.1.1-4.1.6 belgisini qopllash mumkin. 4.1.1-4.1.6 belgilarining belgilangan yopnalishli transport vositalariga daxli yopq (avtobus, trolleybus, marshrut taksi va hokazo). 4.1.1-4.1.6 belgilarining tapsiri qatnov qismlarining qaysi kesishmasi oldida oprnatilsa, shu kesishmasiga tatbiq etiladi. 4.1.1 belgisi yopl boshlanishiga oprnatilsa, unga yaqin chorrahagacha amal qilinadi. Belgi opng tomonda joylashgan hovli va yoplga tutash boshqa hududlarga burilishni taqiqlamaydi. 4.2.1 «To ’ siqni o ’ ngdan chetlab o ’ tish»

4.2.2 «To ’ siqni chapdan chetlab o ’ tish» 4.2.3 «Topsiqni o’ngdan yoki chapdan chetlab o’tish» Topsiqni har tomondan chetlab optishga ruxsat etiladi. 4.3 «Aylanma harakatlanish» Yunaltirgichlarda koprsatilgan yopnalishlarda harakatlanishga ruxsat etiladi. 4.4 «Engil avtomobillar harakatlanadi» Engil transport vositalari, avtobus, mototsikllar, topla vazni 3.5 tonnadan oshmaydigan yuk tashuvchi transport vositalarining harakatlanishiga ruxsat etiladi. belgining tapsir oraligpida yashovchi va ishlovchi fuqarolarga tegishli, ularga va korxonalarga xizmat koprsatuvchi transport vositalariga bu belgi tatbiq etilmaydi. Bunday hollarda transport vositalari belgilangan joyga eng chorrahadan kirib yoki chiqib ketishlari kerak. 4.5 « Velosiped yo ’ lkasi » Faqat velosiped va mopedlarda harakatlanishga ruxsat etiladi . Velosiped yoplkasidan piyodalar ham yurishlari mumkin. 4.6 «Piyodalar yo’lkasi» Faqat piyodalar yurishiga ruxsat etilgan. 4.7 «Eng kam tezlik» Faqat belgida koprsatilgan yoki undan yuqori tezlikda (km/soat) harakatlanishga ruxsat etiladi. 4.8 «Eng kam tezlik belgilangan yo’lning oxiri» Ahborot ishora belgilari

Ahborot – ishora belgilari hararat qatnashchilariga yo`ldagi harakat tartibi hususiyatlati hamda aholi yashaydigan joylar va manzillarning joylashuvi haqida ma`lumot berish uchun qo`llaniladi. Ahborot ishora belgilari asosan to`g`ri to`rtburchak shaklida bo`lib, foni ko`k, yashil, oq va sariq rangda bo`ladi. Tasviri esa oq va qora rangda bo`ladi. Ahborot ishora belgilari 40 ta bo`lib, ma`lum belgilari turlanadi. Yashil fonli ahborot - ishora belgilari avtomagistrallarga ta`luqli ekanligini bildiradi. Oq fonli ahborot – ishora belgilari aholi yashash joyidaligini bildiradi. Sariq fonli ahborot – ishora belgilari esa ta`mirlash ishlari ketayotgan yo`llarga o`rnatiladi. 2.7-rasm. Axborot-ishora belgilari harakat qatnashchilariga yo’ldagi harakat tartibi xususiyatlari hamda aholi yashaydigan joylar va manzillarning joylashuvi haqida maplumot berish uchun qopllaniladi. 2.5-jadval. 5.1 «Avtomagistral» Yopl harakati qoidalarining avtomagistrallarda harakatlanish tartibi oprnatilgan yopl. 5.2 «Avtomagistralning oxiri»

5.3 «Avtomobillar uchun mo’ljallangan yo’l» Faqat avtomobillar, avtobus va mototsikllar harakatlanishi uchun mopljallangan yopl. 5.4 «Avtomobillar uchun mo’ljallangan yo’lning oxiri» 5.5 «Bir tomonlama harakatlanish yo’li» Transport vositalarining butun kenglik bopyicha bir yopnalishda harakatlanadigan yopli yoki yopl qismi. 5.6 «Bir tomonlama harakatlanish yo’lining oxiri» 5.7.1 «Bir tomonlama harakatlanish yo’liga chiqish» Harakatlanish bir tomonlama boplgan yoplga yoki qatnov qismiga chiqish.5.7.2 5.8.1 «Bo’laklar bo’yicha harakatlanish yo’nalishi» Bo’laklar soni va har biri bo’yicha ruxsat etilgan harakatlanish yo’nalishi. 5.8.2 «Bo’lak bo’yicha harakatlanish yo’nalishi» Bo’lak bo’yicha ruxsat etilgan harakatlanish yo’nalishi. Yo’lning chetki chap bo’lagidan chapga burilishga ruxsat beruvchi 5.8.1 va 5.8.2 belgilari shu boplakdan qayrilishga ham ruxsat beradi. Chorrahadan oldin oprnatilgan 5.8.1 va 5.8.2 belgilarining tapsiri, agar shu turkumdagi boshqa belgilar oprnatilmagan

boplsa, butun chorrahaga tadbiq etiladi. 5.8.3 «Bo’lakning boshlanishi» Yoplning balandlikka koptarilish yoki topxtash qismidagi qopshimcha boplagining boshlanish joyi. Agar qopshimcha boplak oldida 4.7 «Eng kam tezlik» belgisi oprnatilgan boplsa, koprsatilgan yoki undan kattaroq tezlikda harakatlana olmaydigan transport vositasining haydovchisi asosiy boplakdan qopshimcha boplakka qayta tizilishi kerak. 5.8.4 «Bo’lakning boshlanishi» Uch bo’lakli yo’llarda harakatlanish uchun oprta boplakning boshlanishi. 5.8.5 «Bo’lak oxiri» Balandlikka koptarilish yoki topxtash qismidagi qopshimcha boplakning oxiri. 5.8.6 «Bo’lak oxiri» Uch boplakli yoplda harakatlanish uchun mopljallangan oprta boplakning oxiri. 5.8.7 « Bo ’ laklar bo ’ yicha harakatlanish yo ’ nalishi » Agar 5.8.7 belgisida biror transport vositasining harakatlanishini taqiqlovchi belgi tasvirlangan boplsa , unda bu transport vositasining tegishli boplakda harakatlanishi taqiqlanadi . 5.8.7 va 5.8.8 belgilari yopnalishlar soniga kopra toprt va undan ortiq boplakli yopllarga ham tadbiq etilishi mumkin. Tasviri almashilgan 5.8.7 , 5.8.8 belgilari yordamida reversiv harakat tashkil etilishi5.8.8

mumkin. 5.9 «Belgilangan yo’nalishli transport vositalari uchun mo’ljallangan bo’lak» Transport vositalari yopnalishida harakatlanadigan belgilangan yopnalishli transport vositalari uchun mopljallangan boplak. Belgi qaysi boplak ustida joylashgan boplsa, shu boplakka tatbiq etiladi. Yolning opng tomoniga oprnatilgan belgining tapsiri opng boplakka tatbiq etiladi. 5.10.1 «Belgilangan yo’nalishli transport vositalari uchun bo’lagi bor yo’l» Belgilangan yopnalishli transport vositalarining umumiy oqimga qarshi harakatlanishi uchun ajratilgan boplak. 5.10.2 «Belgilangan yo’nalishli transport vositalari uchun bo’lagi bor yo’l» Belgilangan yopnalishli transport vositalarining umumiy oqimga qarshi harakatlanishi uchun ajratilgan boplak. 5.10.3 5.10.4 «Belgilangan yo’nalishli transport vositalari uchun bo’lagi bor yo’lning oxiri» 5.11.1 «Qayirilish joyi» Chapga burilish taqiqlanadi 5.11.2 «Qayirilish oralig’i» Qayirilish oralig’ining uzunligi. Chapga burilish taqiqlanadi.

5.12 «Avtobus va trolleybus to’xtash joyi» 5.13 «Tramvay to ’ xtash joyi» 5.14 «Taksi to ’ xtab turish joyi» 5.15 «To ’ xtab turish joyi» 5.16.1 «Piyodalar o’tish joyi» Optish joyi oldida 1.14.1 - 1.14.3 yotiq chizigpi boplmaganda 5.16.2 belgisi yopldan opng tomonga optish joyining old chegarasiga, 5.16.1 belgisi esa chap tomon optish joyining orqa chegarasiga oprnatiladi.5.16.2 5.17.1 «Piyodalarning er ostidan o’tish joyi» 5.17.2 5.17.3 «Piyodalarning er ustidan optish joyi» 5.17.4 5.18 «Tavsiya etilgan tezlik» Yoplning shu qismida tavsiya etilgan harakatlanish tezligi. Belgiga eng yaqin chorrahagacha amal qilinadi. 5.18 belgisi ogohlantiruvchi

belgi bilan birga qopllansa, uning tapsir oraligpi xavfli qismning uzunligi bilan aniqlanadi. 5.19.1 «Oxiri berk yopl, kopcha» Yopl yoki kopchaning koprsatilgan yopnalishda oxiri berk.5.19.2 5.19.3 5.20.1 « Yo ’ nalishlarning dastlabki ko ’ rsatkichi » Belgida koprsatilgan aholi yashaydigan joyga va boshqa manzillarga tomon harakatlanish yopnalishi . Belgida 5.29.1 belgisining hamda avtomagistral, aeroport va boshqa ramziy belgilar tasviri tushirilgan boplishi mumkin. 5.20.1 belgisi yoplning 3.11-3.15 taqiqlovchi belgilaridan biri oprnatilgan qismlarini aylanib optish kerakligini koprsatish uchun ham qopllaniladi.5.20.2 5.20.3 «Harakatlanish tasviri» Chorrahada ayrim harakatlar taqiqlangan vaqtda harakatlanish yopnalishi yoki serqatnov chorrahada ruxsat etilgan harakatlanish yopnalishi. 5.21.1 «Yo ’ nalish ko ’ rsatkichi»

5.21.2 «Yo’nalishlar ko’’rsatkichi» Manzillar tomon harakatlanish yopnalishlari. Belgilarda manzillargacha boplgan masofa (km) koprsatilishi, avtomagistrallar, aeroportlar va boshqa ramziy belgilar tasvirlangan boplishi mumkin. 5.22 «Aholi yashaydigan joyning boshlanishi» Ushbu Qoidalarning aholi yashaydigan joylarda harakatlanish tartibini belgilovchi talablariga amal qilinadigan joylarning nomi hamda uning boshlanishi. 5.23 «Aholi yashaydigan joyning oxiri» Ushbu Qoidalarning aholi yashaydigan joylarda harakatlanish tartibi talablari bekor qilingan joy. 5.24 «Aholi yashaydigan joyning boshlanishi» Ushbu Qoidalarning aholi yashaydigan joylarda harakatlanish tartibini belgilovchi talabraliga amal qilinmaydigan joyning nomi hamda uning boshlanishi. 5.25 «Aholi yashaydigan joyning ohiri» 5.24 belgisi bilan koprsatilgan aholi yashaydigan joyning ohiri. 5.26 «Manzil nomi» Aholi yashamaydigan joylar (daryo, kopl, dovon, xushmanzara joy va h.k)ning nomi.

5.27 «Masofalar ko’rsatkichi» Yopnalish boyicha joylashgan aholi yashaydigan joylargacha boplgan masofa (km). 5.28 «Kilometr belgisi» Yoplning boshi yoki oxirigacha boplgan masofa 5.29.1 «Yo’l raqami» 5.29.1 - yoplga berilgan raqam, 5.29.2 - yoplning raqami va yopnalishi. 5.29.2 5.30.1 «Yuk avtomobillari uchun harakatlanish yo’nalishi» Chorrahada yuk avtomobillari, traktorlar va opziyurar moslamalarga biror yopnalishda harakatlanish taqiqlangan boplsa, bunday transport vositalariga tavsiya etilgan harakatlanish yopnalishlari.5.30.2 5.30.3 5.31 «Aylanib o’tish tasviri» Harakatlanish uchun vaqtincha yopib qopyilgan yopl qismini chetlab optish chizmasi. 5.32.1 « Chetlab o ’ tish yo ’ nalishi » Harakatlanish uchun vaqtincha yopib qopyilgan yopl qismini chetlab optish yopnalishi .5.32.2 5.32.3 «To’xtash» Svetoforning (tartibga soluvchining) taqiqlovchi ishorasida

5.33 transport vositalari topxtaydigan joy. 5.34.1 «Boshqa qatnov qismiga qayta tizilishning boshlangpich ko’rsatkichi» Ajratuvchi boplagi boplgan yoplning harakatlanish uchun yopiq hududini aylanib optish yoki ong tomondagi qatnov qismiga qaytish uchun harakatlanish yopnalishi. 5.35 «Reversiv harakatlanish» Bir yoki bir necha boplaklarda harakatlanish yopnalishi qarama-qarshi tomonga opzgarishi mumkin boplgan yopl qismining boshlanishi. 5.36 «Reversiv harakatlanish oxiri» 5.37 «Reversiv harakatlanish yo ’ liga chiqish» 5.38 «Turar-joy dahasi» Yopl harakati qoidalarining turar-joy dahalarida harakatlanish tartibi oprnatilgan yopl. 5.39 «Turar-joy dahasining oxiri» 5.40 «Falokatli holatlar uchun kirish yo’li» Yopl harakati qoidalaridagi 20.2 bandda koprsatilgan hollarda foydalanadigan yopl. Servis belgilar Servis belgilari transport vositalari, yo`lovchilar va haydovchilarga hizmat ko`rsatish joylari haqida ma`lumot berish uchun qo`llaniladi.

Servis belgilari to`g`ri to`rtburchak shaklida bo`lib, foni ko`k va oq rangda, tasviri esa qora rangda berilgan bo`ladi. Servis belgilari 12 ta bo`lib, asosan bevosita joyning o`ziga o`rnatilgan bo`ladi. 2.6-jadval. Servis belgilari transport vositalari, yoplovchilar va haydovchilarga xizmat koprsatish joylari haqida maplumot berish uchun qopllaniladi. 6.1 «Tibbiy yordam koprsatish joyi» 6.2 «Shifoxona» 6.3 «Yonilgpi shoxobchasi» 6.4 «Texnik xizmat koprsatish joyi.» 6.5 «Transport vositalarini yuvish joyi» 6.6 «Telefon»

6.7 «Oshxona» 6.8 «Ichimlik suv» 6.9 «Mehmonxona» 6.10 «Kemping» 6.11 «Dam olish joyi» 6.12 «DAN maskani» Qo`shimcha ahborot belgilari Qo`shimcha ahborot belgilari ular bilan birgalikda qo`llangan belgilarga aniqlik kiritish yoki ularning ta`sirini cheklash uchun qo`llaniladi. Qo`shimcha ahborot belgilari ham to`rtburchak shaklida bo`lib, fono oq, tasviri qora rangda bo`ladi. Qo`shimcha ahborot belgilari 18 ta bo`lib, bazilari turlanadi.

Qo`shimcha belgilar qaysi belgi bilan birga joriy etilsa, bevosita shu belgi tagiga joylashtiriladi.7.2.2-7.2.4, 7.13 qo`shimcha belgilari yo`lning, yo`l yoqasining, piyodalar yo`lkasining tepasiga o`rnatilgan belgining yoniga joylashtiriladi. Vaqtinchalik (ko`chma tirgakdagi) va doimiy belgilar mano jihatdan bi-biriga zid kelgan hollarda haydovchilar vaqtincha o`rnatilgan belgilarga amal qilishlari kerak. Eslatma: Ogohlantiruvchi, taqiqlovchi, buyuruvchi, ahborot ishora yo`l belgilarining tagida mazkur yo`l belgisining ta`sir oralig`ini 7.2.1 qo`shimcha ahborot belgisi o`rnatilgan bo`lsa, yo`l belgilarining ta`sir oralig`i ohirini ko`rsatuvchi yo`l belgisi o`rnatilishi shart emas. 2.8-rasm. Qo’shimcha axborot belgilari ular bilan birgalikda qo’llangan belgilarga aniqlik kiritish yoki ularning tapsirini cheklash uchun qopllaniladi. 2.7-jadval. 7.1.1 «Manzilgacha bo’lgan masofa» Belgilangan yoplning xavfli joyigacha boplgan masofani, yopl harakatiga tegishli cheklovlar kiritilgan joyni yoki harakat yopnalishi bopyicha oldindagi muayan joyni koprsatadi. 7.1.2 «Manzilgacha bo’lgan masofa» Chorraha oldida 2.5 belgisi oprnatilgan boplsa, 2.4 belgisidan chorrahagacha boplgan masofani koprsatadi. 7.1.3 «Manzilgacha boplgan masofa» Yopldan manzilgacha boplgan masofa.

7.1.4 7.2.1 «Tapsir oraligpi» Ogohlantiruvchi, buyuruvchi, axborot- ishora belgilarining tapsir oraligpini koprsatadi. «Tapsir oraligpi» Bu belgilar faqat taqiqlovchi 3.27 - 3.30 belgilari bilan qopllaniladi. 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.2.6 Belgining tapsiri saqlangan oraliqni koprsatadi. Belgi tapsir oraligpi oxirini koprsatadi. Haydovchila rga belgi tapsirida ekanliklari haqida maplumot beradi. Maydon, binolar oldi va shunga opxshash joylar chetida topxtash va topxtab turish taqiqlanganda belgining tapsir oraligpi va yopnalishni koprsatadi. 7.3.1 «Tapsir yopnalishlari» Chorraha oldida oprnatilgan belgilarning tapsir yopnalishini koprsatadi. 7.3.2 7.3.3 7.4.1 «Transport vositasining turi» Belgining tapsiri joriy etilgan transport vositalari turini koprsatadi. 7.4.2 7.4.3

7.4.4 7.4.5 7.4.6 7.4.7 7.4.1 qopshimcha belgisining tapsiri yuk tashuvchi, shu jumladan, tirkamali, topla vazni 3.5 tonnadan ortiq boplgan transport vositalariga, 7.4.3 qoshimcha belgisi esa engil avtomobillarga, shuningdek, topla vazni 3.5 tonnagacha boplgan yuk tashuvchi transport vositalariga tatbiq etiladi. 7.5.1 «Shanba, yakshanba va bayram kunlari» 7.5.2 «Ish kunlari» 7.5.3 «Hafta kunlari» Belgiga haftaning qaysi kunlari amal qilishi koprsatilgan. 7.5.4 «Amal qilish vaqti» Belgiga kunning qaysi vaqtida amal qilishni koprsatadi. 7.5.5 «Amal qilish vaqti» Belgiga haftaning qaysi kuni va qaysi soatlarida amal qilishni koprsatadi. 7.5.6 7.5.7 «Transport vositasini to’xtab turish joyiga qo’yish usuli». 7.6.1 Barcha turdagi transport vositalarini topxtab turish uchun yoplning qatnov Piyodalar yoplkasi yonidagi topxtab turish joyiga engil avtomobillar va mototsikllarni qanday qopyish usuli koprsatilgan.

qismida, piyodalar yoplkasi yoniga qopyish usuli. 7.7 «Yurgizgichni ishlatmasdan topxtab turish joyi» 5.15 belgisi bilan birgalikda qopllanganda, topxtab turish joyida faqat yurgizgichi ishlamayotgan transport vositalariga topxtab turishiga ruxsat etilganini bildiradi. 7.8 «Pullik xizmat koprsatish joyi» Naqd pulga xizmat koprsatilishini bildiradi. 7.9 «To’xtab turish muddati cheklangan» 5.15 belgisi oprnatilgan topxtab turish joyida transport vositalari topxtab turishining eng kopp muddatini koprsatadi. 7.10 «Avtomobillarni ko’rikdan o’tkazish joyi» 5.15 yoki 6.11 belgisi bilan koprsatilgan maydonlarda estakada yoki kopzdan kechirish chuqurchalari borligini bildiradi. 7.11 «Topla vazni cheklangan» Topla vazni qopshimcha belgida koprsatilgan miqdordan ortiq boplgan transport vositalariga taaluqli. 7.12 «Xavfli yo’l yoqasi» Yopl ishlari bajarilayotgani sababli yopl yoqasiga chiqish xavfli ekanligi haqida ogoxlantiradi, 1.23 belgisi bilan qopllaniladi. 7.13 «Asosiy yo’lning yo’nalishi» Chorrahada asosiy yoplning yopnalishini koprsatadi. 7.14 «Harakatlanish bo’lagi» Belgi yoki svetofor tapsiridagi harakatlanish boplagini koprsatadi. 7.15 «Ko’zi ojiz piyodalar» 1.20 , 5.16.1 , 5.16.2 belgilari hamda svetofor bilan qopllaniladi, piyodalar optish joyidan kopzi ojiz kishilar foydalanishi haqida ogohlantiradi. 7.16 «Nam qoplama» Belgi qatnov qismining qoplamasi nam boplgan vaqtda tapsir etishini koprsatadi. 7.17 Nogironlar 5.15 belgisi bilan qopllaniladi. Topxtab turish joyi (yoki uning bir qismi) ushbu Qoidalarning 28.3 bandiga

muvofiq Nogiron taniqliq belgisi oprnatilgan transport vositalari uchun ajratilganligini koprsatadi. 7.18 «Nogironlar mustasno» Belgilarning tapsiri ushbu Qoidalarning 28.3 bandiga muvofiq «Nogiron» taniqliq belgisi oprnatilgan transport vositalariga va motokajavalarga joriy etilmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov, Jahon moliyaviy inqirozi O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo`llari va choralari. Toshkent. “ O`zbekiston” – 2009 y. – 56 bet. 2. “Yo`l harakati qoidalari”. Toshkent – 2001 y. 3. “Yo`l belgilari va yo`l chiziqlari”. Toshkent – 2001 y. 4. Q. X. Azizov. “Yo`llarda xavfsiz harakatlanish asoslari”. Toshkent – 2005 y. 5. N. F. Muhitdinov, G. K. Nurmuhamedov, R. N. Dimitov “Yo`l harakati qoidalariga sharhlar”. Toshkent – 2005 y. 6. Azizov K. X., Dorobov M., Sayfutdinova R.A. Obespechenie bezopasnosti dvijeniya na gorodskix ulitsax. –T; TADI. 2009.-132 st. 7. Babkov V.F. Dorojniya usloviya i bezopasnostgp dvijeniya; uchevnik dlya vuzov. – M; Transport, 1993. – 271 st. Internet saytlari 1. www.gai.auto.ru. 2. www.maha.ru 3. www.dataforce.net 4. www.home.ricor.ru 5. www.goocities.com 6. www.rools.da.ru .

O'xshashlar

Yo`l harakatining asosiy tavsiflari

Fe`l

Fe‘ l zаmonlаri

Ravish va fe`l stilistikasi

Fe`l turkumi tahlili