Umumoriy til eramizdan avvalgi, miloddan avval, qadimgi eroniy tillar davri, o‘rta eroniy tillar davri - Tilshunoslik - Referatlar

Umumoriy til eramizdan avvalgi, miloddan avval, qadimgi eroniy tillar davri, o‘rta eroniy tillar davri

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46 KB

Ko'chirib olish

Umumoriy til eramizdan avvalgi, miloddan avval, qadimgi eroniy tillar davri, o‘rta eroniy tillar davri Reja: 1. Eroniy tillar tarixining davriy bo‘linishi. Eroniy tillarning umumoriy tillardan ajralib chiqishi. 2. Eroniyzabon qabilalar va eng qadimgi xalqlar (asosiy manbalar).

Eroniy tillar tarixining davriy bo‘linishi Eroniy tillarning umumoriy tillaridan ajralib chiqishi Eroniy tillarning oriy umumjamoa tillaridan ajralishi (taxminan er.av. II minginchi yillarning boshlanishi) eroniy tillar oilasi tarixining davriylashiga asos bo‘ladi. Fanda Eroniy tillar tarixini shartli ravishda uch davrga ajratish qabul qilingan. 1. Qadimgi eroniy tillar davri (er.av. II minginchi yillarning boshlanishi va er.av. IV - III asrlargacha). 2. O‘rta eroniy tillar davri (er.av. IV - III asrlardan to eramizning VIII - IX asrlarigacha). 3. Yangi eroniy tillar davri (eramizning VIII - I X asrlaridan to shu kunlargacha). Yuqorida aytganimizdek, tillarni davrlash bu shartli holatdir chunki til juda asta-sekin rivojlanadi. Jamoaning keskin o‘zgarishi bilan tildagi o‘zgarishlar bir- biriga mos kelmaydi. Shuning uchun davrlar o‘rtasida keskin chegara tortish mumkin emas. Til tarixini davrlash esa yiG‘ilgan ko‘plab materiallarni klassifikatsiyalash va ularni sistemalashga imkon beradi. Til tarixini yaratishda asosiy material bo‘lib, yozma yodgorliklar xizmat qiladi, chunki bunda tilning grammatik strukturasi, lug‘at tarkibi va shu o‘rganilayotgan davrga oid tilning fonetikasi mujassamlashgan bo‘ladi. Goho o‘rganilayotgan tilning o‘zida yozma yodgorliklar qolmay, bir necha asr keyinroq boshqa tilda yozilgan yozma yodgorliklardan mazkur tilning grammatik strukturasi, lug‘at tarkibi va fonetikasi haqida ma’lumotlar topamiz. Masalan: Xorazm tili o‘rta eroniy til davriga xos bo‘lsa ham, undan yozma yodgorlik qolmagani uchun (hozirgi) yangi eroniy tillardan, yoki arab manbalaridan ma’lumotlar olamiz (X II -X III asrlar).

QADIMGI ERONIY TILLAR DAVRI (er.av. II minginchi yillarning boshlanishi er.av. IV - III asrlar) Eroniyzabon qabilalar va eng qadimgi xalqlar (asosiy manbalar) Qadim zamonlarda qadimgi forsiyzabon qabila va elatlar yashagan tarixiy va tarixiy-madaniy hayotni o‘rganishdagi asosiy manba bo‘lib, Avesto va qadimgi mixxat yozuvlari xizmat qiladi. Eroniyzabon yodgorliklarni va o‘sha davr tarixiy hayotini o‘rganishda va yoritishda qadimgi Sharq va O‘rta yer dengizi atrofida yashagan boshqa xalqlarning yozma manbalari ham qo‘l keladi. Mixxat yozuvidan foydalangan tillardagi manbalar eronzabon xalqlar tomonidan egallangan hududlar haqidagi ma’lumotlar ikki daryo oraliG‘idagi shumer va akkad (vavilion va assuriy shevalari bilan) tillaridagi yodgorliklarda birinchi bor aks etgan. Eron yassi tog‘liklarining g‘arbiy qismlari haqidagi ozgina ma’lumot er.av. III minginchi yillarning tarixi va II minginchi yillarning boshlariga oid eski akkad va shumer tillaridagi manbalarda uchraydi. 1 Bibliya (Injil) Middiy va Pors podshohliklarining tashkil topishi va ularning xarbiy yurishlari skif qabilalarining bostirib kelishlari bilan bog‘liq ma’lumotlar qadimgi juhudlarning yozma adabiy yodgorligi Bibliyada uchratish mumkin. Eroniy qabilalar va elatlarning tarixini yoritishda payg‘ambarlarning diniy siyosiy vazifalari: Naum (er.av. VII asr oxiri), Ieremin (er.av. VI asr boshi), Ezra va Nexemin (er.av. V asr) va boshqalar katta axamiyatga ega. Boshqa ba’zibir ma’lumotlar diniy kitoblar, jumladan Podshohlik kitobi (kniga sarstv) da uchraydi. Yunon manbalari 1 Qarang: I.M.Dyakonov, Assira-vavilonskie istochniki po istorii Urartu, VDI, 1951 № 2-4, yana Istoriya Midii, M- L., 1956».

Qadimgi yunon mualliflarining Eron, uning tarixi va aholisi bilan qiziqishi er.av. V asrlarda yunon-fors urushi va Iskandar Zulqarnaynning (Makedonskiy) sharqqa yurishi bilan bog‘liqdir. Qadimgi fors mixxat yozuvlarini deshifrovka qilgunga qadar yunon mualliflarining bayozlari qadimgi eroniyzabon qabila va elatlarning tarixi va tarixiy madaniy hayotlarini aks ettiruvchi asosiy manba bo‘lib xizmat qildi va hozirgi kunga qadar ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgan emas. Ayniqsa, Geredotning (er.av. 425-yilda vafot etgan) «Tarix» kitobi juda ahamiyatlidir. Kitobdagi Midiy podshohlarining forslar davlati boshliqlari va Ahamoniylar sulolasi tarixi haqidagi ma’lumotlar bevosita midiy va fors qabilalarining mashhur urug‘lari namoyandalari bergan ma’lumotlar asosida yozilgan. Ayniqsa, Geredotning skiflar haqidagi ma’lumoti juda muhimdir. Yana Ktesiya (er.av. V asr oxiri – IV boshlari) va Ksenofont (er.av. 430-yilda tug‘ilgan)larning shaxsiy kuzatuvlari ham katta axamiyatga ega. Ktesiyaning « Persica » asaridan ba’zi parchalar keyingi mualliflar asarida saqlanib qolgan. Yunon mualliflariga va mixxat yozuvchilarida O‘rta Osiyo va Sharqiy Eron hududi va uning aholisi haqida hech qanday ma’lumot bo‘lmagan. Qadimgi Misr hududidan topilgan manbalar Er.av. 525-yilda Misr maydoni ahamoniylar tomonidan bosib olingan. Fors podshohlarining tashqi siyosatiga bog‘liq Misr yozuvlarida bu haqda aytiladi. Bundan tashqari Misr maydonidagi mefantil xarbiy qo‘rg‘onidagi qazish ishlari olib boilmoqda Ahamoniylar hukumronlik qilgan davrni yorituvchi oromiy xujjatlari ham katta ahamiyatga ega. Tayanch iboralar Umumoriy til eramizdan avvalgi, miloddan avval, qadimgi eroniy tillar davri, o‘rta eroniy tillar davri, yangi eroniy tillar davri, Ahamoniylar sulolasi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I.M.Oranskiy «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» M. 1960, 1988. 2. Osnovi iranskogo yazikoznaniya M., 1979, 1981, 1982 . 3. Gamkrelidze T.V.Ivanov Vch.Vs. «Indoyevropeyskiy yazik i indoyevropeysi» tom I- II , Tbilisi, 1984. 4. Naselenie SSSR M, 1976 . 5. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

O‘lik tillar, tirik (jonli) tillar, qadimgi eroniy tillar, o‘rta eroniy tillar, eramizdan avvalgi

Eroniyzabon xalqlar, oriyzabon qabilalar, umumoriyzabon qabilalar, hindiyzabon xalqlar ko‘chmanchi xalqlar, o‘troq xalqlar, tub yerli aholi

Tirik tillar. Buxoro yahudiylari, o‘zlarini eroniy deb atovchi guruh

Flektiv tizim, grammatik qo‘shimchalar, reduksiya holati, morfologik struktura (qurilma)

Jonli fors tili, mavali askarlar, yag‘nob (tili) shevasi. Zarafshon vohasi, ahamoniylar yozuvi, budda dini, qoraxoniylar sulolasi, turk xoqonligi, saljuqiylar davri