Тилнинг лексик ифодавий катламлари ва катламлари бадиий таржима ва тил нормаси масалалари - Tilshunoslik - Referatlar

Тилнинг лексик ифодавий катламлари ва катламлари бадиий таржима ва тил нормаси масалалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Тилнинг лексик ифодавий катламлари ва катламлари бадиий таржима ва тил нормаси масалалари Тил нормаси нутқ маданияти масаласи билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, тил назарияси проблемалари қаторида мустаҳкам ўрин олган ҳолда, кишилар олдига асосан тўғрини нотўғридан ажрата билиш, тил традицияси кўтара оладиган ҳолатларни ҳар хил тасодифий, нотрадицион қўлланишлардан фарқлай олиш каби вазифаларни қўяди. Одатда барча ёшликдан ўрганилган, одатланилган воситалар норма сифатида қабул қилинади. Бинобарин, ҳар бир диалект соҳиблари ҳам ўзларининг нутқларини энг тўғри ҳисоблаганлари ҳолда, бошқа диалектларда гапирувчиларни ҳатто адабий нутқда сўзловчиларни ҳам тил нормасини бузаётганликда айблайдилар. Аммо ҳаммабоп умумхалқ тили нутқининг адабий формаси бўлиб, бу формани эгаллашнинг асосий шарти тилнинг адабий нормаларини ўзлаштириб олишдир. Сўзловчи адабий тил нормаларини нутқига сингдириб олар экан, ҳамиша унинг бузилишига қараши онгли равишда курашади ва ўз кундалик ҳаёти ва фаолиятида ундан иложи борича унумли фойдаланишга, энг нозик ва ранг-баранг маъно оттенкаларини ҳам тўғри ва силлиқ ифода этишга ҳаракат қилади. Баён этилган фикрларни умумлаштириб шуни айтиш мумкинки, ҳар бир миллий тил нормалар йиғиндисидан таркиб топган экан, фикрнинг табиий ёки ғайри табиий ифода этилиши санъаткорнинг ана шу нормаларга қай даражада риоя қилишига боғлиқ бўлиб, бу масала асосан қуйидагича хулосаларга келиш имкониятини беради: 1. Баъзан таржимонлар оргиналдаги бирликларнинг ясалишлари ва компонентларининг ўзаро бирикишларини, жумлаларнинг қурилишлари ва сўз тартибларини ўзича сақлаб қолиш йўли билан таржима тили учун ёт бўлган шаклларни ҳосил қиладилар. Бу ҳол ифоданинг ғайри табиий жаранглашига, ҳатто кўп ҳолларда автор кўзда тутган фикрнинг

www.arxiv.uz китобхонларга етиб бормай қолишига ҳам олиб келади. Чунки ҳар бир бирлик ўзининг норма сифатида қабул қилинган шаклида маълум маъно ва стилистик функция ифодаси учун хизмат қилади. 2. Маълум маъно ва стилистик функция турли тилларда қатор ҳолларда турлича семантикали компонентлар бирикувидан ҳосил бўлган бирликлар воситасида ифода этилар экан, таржима жараёнида ҳар қайси тилда норма сифатида қабул қилинган компонентлар уюшмасини назарда тутишга функционал уйғунликни юзага келтириши мумкин. 3. Жонли адабий нутқ нормаси сифатида қараладиган иқтисод принципининг бирликлар таркибларида бузилиши стил ғализлигига олиб келади. 4. У ёки бу предметни аташда халқлар асосан шу предметнинг ҳар хил хусусиятларига асосланар эканлар, бу жараёнга ҳар қайси халқнинг мустақил равишда ёндашиши туфайли предмет номи турли тилларда турлича семантикали сўзлардан ёки компонентлар бирикмасидан ташкил топган бўладики, таржима жараёнида айни жиҳатнинг ҳисобга олиш ишигина фикрнинг нормал баёнини таъмин этади. 5. Оргинал тилнинг ўзига хос нутқ штампларини таржима тилидаги муқобил вариантлари билан алмаштирмасдан, уларнинг функцияларини сўзма-сўз таржима ёрдамида қайта тиклашга уриниш асосан ҳеч қандай самара бермайди. Чунки бу бирликлар назарда тутилган функцияларни ўз шакл ва лексик таркиблари воситасидагина ўтай олганлари ҳолда, бу шакл ва лексик таркиблар бошқа тилларда зарурий стилистик эффект ярата олмайди. 6. Таржимада экививалент бирликларни бир-бирлари билан билиб- билмай алмаштиравермасдан, уларнинг қамров имкониятларини, ихтисослашиш хусусиятларини ҳисобга олиш ҳам фикрнинг адабий тил нрмаси доирасига баён этилишида аҳамияти катта. 7. Ўзга тиллар бирликларининг калька усули воситасида ўгирилиши натижасида таржима тилида пайдо бўлган бирликлар кўп ҳолларда тил нормасининг ҳазм даражасида жаранглаб, фикр баён қилишнинг зарурий

www.arxiv.uz воситалари сифатида тилнинг луғат таркибидан мустаҳкам ўрин олсалар, таржима тилида оргиналдаги фрезеологик бирликникига баъзи компонентлари ўхшамайдиган эквавалент воситанинг мавжудлиги бирликнинг моддий жиҳатдан аниқ таржимаси натижасида ҳосил бўлган бирикманинг табиий оҳанг касб этишига халал беради: бирикма таржима тилидаги бирликнинг бузиб қўлланилган шаклига ўхшаб, қулоққа ғайри табиий эшитилади. 8. Бир-бирларидан таркибларида ўзлари мансуб бўлган халқлар турмуш тушунчаларини акс эттирадиган компонентлари мавжудлиги билан фарқ қиладиган шакл тил эквавалент бирликларининг таржима жараёнида бирини иккинчиси орқали ўгиришда таржимонлар олдида асосан икки хил хавф кўндаланг бўлади: биринчидан, оргинал тили бирлиги компонентини таржима тили бирлиги компоненти орқали алмаштириш йўли билан асл нусхани миллийлаштириб қўйиш; иккинчидан, оргиналдаги компонентни ўзича қолдириб, автор кўзда тутган стилистик эффектнинг китобхонларга етиб боришини таъминлай олмасликдир. Бу мушкулотларни енгишнинг бирдан-бир шарти таржимонларнинг ўз масъулиятларига ижодий муносабатда бўлганлари ҳолда амалий фаолиятнинг адекват таржималар яратиш бобидаги ютуқларидан унумли фойдаланишларидир. 9. Ўзлари мансуб бўлган халқлар тарихи, ҳар хил афсоналари, урф- одатлари, диний, сиёсий ва эстетик қарашлари асосида пайдо бўлган эквавалентларга эга бўлмаган тилларга моддий жиҳатдан аниқ таржима қилиш ижобий натижа бермайди: бирлик асосида ётган этимология таржима тили вакилларига тушунарли бўлмаганлиги сабабли, ҳосил бўлган бирикма оргинал маъносини китобхонларга етказиб беришга ожизлик қилади. 10. Тилларнинг мустақил тарихий тараққиёт жараёнини бошларидан кечиришлари маълум маъно ва стилистик функцияларнинг ифодаси учун қўлланиладиган турли тиллар фрезеологик бирликларнинг кўп ҳолларда турлича лексик таркиблардан иборат бўлиб қолишларига сабаб бўлар экан, бундай бирликларни бир тилдан иккинчи тилга мавжуд муқобил вариантлари

www.arxiv.uz ёрдамида ўгирмасдан, моддий жиҳатдан аниқ таржима қилиш камдан-кам ижобий натижа беради. Чунки ҳосил бўлган сўзлар бирикмаларининг мантиқий-тарихий асосдан ҳоли бўлишлари, уларнинг назарда тутилган маъно ва функцияларни тил нормаси ҳазм қила олдиган даражада акс эттиришларига йўл қўймайди.

www.arxiv.uz АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. Абдуллаев В.А. Ўзбек адабиёти тарихи, иккинчи китоб. Т., «Ўқитувчи», 1966. 2. Атажонов Н. Переводў узбекской классической литературў на иносраннўе язўки. Т., 1993. 3. Долимов С.Д. «кобуснома» ҳақида. «кобуснома». Т., «Ўқитувчи», 1967. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Тилларнинг лугат таркиби

Бадиий таржимада нутк маданиятининг айрим масалаларига доир

Бадиий ва публицистик матн вариантларини ўрганиш масалалари

Грамматик шакллар ва таржима

Таржиманинг стилистик муаммолари