Таржимада синтактик алмаштиришлар (трансформациялар) - Tilshunoslik - Referatlar

Таржимада синтактик алмаштиришлар (трансформациялар)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Таржимада синтактик алмаштиришлар (трансформациялар) Маълумки, таржима тиллараро трансформациялар (ўзгартишлар, алмаштиришлар) мажмуаси бўлиб, бундай трансформация турларига қуйидагилар киради: 1) ўрин алмаштиришлар (перестановки); 2) алмаштиришлар (замены); 3) қўшишлар (добавления); 4) тушириб қолдиришлар (опущения) (Л.С.Бархударов, 1975, 11). Қуйида биз таржимадаги фақат синтактик алмаштиришларнинг асосан қўшма гап ва текстема миқиёсида кечиши хақида сўз юритамиз Унда биз бундай алмаштиришлар ва ўзгартиришларни келтириб чиқарувчи омиллар хақида фикр-мулохазалар юритишга ҳаракат қиламиз. 1) қўшма гапни содда гап билан синтактик алмаштириш; (бундай алмаштиришлар асл нусха тилидаги қўшма гапнинг таржима тилида содда гап билан берилишида кўзга ташланади). Мисол : They came to the town in order that they might find some profitable job (T.Dreiser, American Tragedy, 112) ( қўшма гап ) - Улар шаҳарчага бир фойдали иш топиш учун келдилар ( содда гап ): The guests left for their homes earlier, because they worried about their children (S.Maugham. Theatre, 214) ( қўшма гап ): Мехмонлар уйларида болаларини қ олдириб келганликлари учун эртаро қ тар қ алишди ( содда ё йи қ гап ). Ушбу алмаштиришни та қ озо қ илувчи бир омил бор , у ҳам бўлса асл нусха тилидаги қўшма гапнинг кисмларидаги грамматик эгаларининг бир шахсни ифодалашидир , шу туфайли уларни бир эгалик содда ёйи қ гапга айлантириш осон , ва ҳола нки тилларда бир хил эгалари бор қўшма гаплар жуда кам қў лланилади . 2) тенг бо ғ ланган қўшма гапни ў зига ў хшаш қўшма гап билан синтактик алмаштириш , ( бунда асл нусха тилида ҳам , таржима тилида ҳам , таржима

www.arxiv.uz бирликлари - транслятемалар бир хил бўлиб , тенг бо ғ ланган қўшма гаплардан иборат б ў лади ). Мисол : You will do it, but we will have a rest ( тенг бо ғ ловчили қўшма гап ). Сиз уни киласиз, лекин биз дам оламиз (тенг бо ғ ловчили қўшма гап). His father works at a plant, and his mother teaches at school (S.Maugham. Theatre, 244) ( тенг бо ғ ловчили қўшма гап ). Унинг отаси заводда ишлайди, онаси эса мактабда дарс беради (тенг бо ғ ловчили қўшма гап). 3) тенг богланган қўшма гапни эргаш гапли қўшма гап билан синтактик алмаштириш (бундай алмаштириш эргашиш ва тенг бо ғ ланиш ў ртасида синонимлашиш ҳодисаси мавжудлигидан далолат беради). Мисол : I was reading magazines, when she was watching TV(S.Maugham. Theatre, 119). Қ ачон у телевизор кураётган бўлса, мен журналлар ўқ иётган б ў лардим. 4) эргаш гапли қўшма гапни тенг бо ғ ланган қўшма гап билан синтактик алмаштириш (бундай алмаштириш ҳам эргашиш ва тенг бо ғ ланиш ў ртасида синонимлашиш ҳодисаси мавжудлигидан далолат беради). Мисол : The old man could not even sit up in his bed, because he was seriously ill (E.Hemingway, Selected Short Stories, 186). Чол кроватида хатто ў тира олмасди, унинг ҳ асталиги жиддий эди. The tenante was a young boy, that's why he never took an interest in his neighbours (O.Wilde, The Picture of Dorian Gray, 227). Хонадон сохиби ёш бир ў спирин эди , унинг учун қў шнилари кимлигининг ҳеч қ изи ғ и й ўқ эди . Ва ҳола нки , ю қ оридаги гапларни аналогик таржима ор қ али амалга оширсак ҳам б ў лаверади . Масалан : Кекса киши ҳ атто кроватида ҳам ў тира олмасди , чунки у жиддий касал эди ( унинг хасталиги жиддий эди ) ( сабаб эргаш гапли қўшма гап ).

www.arxiv.uz Хонадон со ҳ иби ёш бир ў спирин йигит эди , шунинг учун ҳам уни қў шниларининг ким эканлиги ҳеч ҳам қ изи қ тирмасди ( натижа эргаш гапли қўшма гап ). 4. Эргаш гапли қўшма гапни тенг бо ғ ланган қўшма гап ор қ али алмаштириш ( а ғ дариш ). Масалан : They couldn't visit their friends at Christmas, because they were too much busy with the new business ( эргаш гапли қўшма гап ) Улар ўртоқлариникига янги йил кечаси бора олмадилар, янги бизнес ишлари билан жуда банд эдилар (тенг боғланган қўшма гап) When she was cooking a dinner, he read a book (S.Maugham. Theatre, 111). У тушлик пиширар эди, эри эса китоб ўқ ир эди. 5. Бош гапни эргаш гап ор қ али алмаштириш, (бундай алмаштиришни келтириб чи қ арувчи омил бош гап билан эргаш гап кесимларидаги замонларнинг бир хиллиги ё ки жуда я қ инлигидир). Масалан : While the guys we drinking coffee, she was cooking a lunch (S.Maugham. Theatre, 101). Қ из бир оз егулик тайёрлаётганди , йигитлар эса қ ахва ичишаётган эдилар . If she cooks а meal, he prepares salads (S.Maugham. Theatre, 243). Агар у салат тай ё рласа, қ из ов қ ат пиширади. 6) эргаш гапни бош гап билан алмаштириш: When she came to us, we were working upon the article. Биз ма қ ола устида ишла ё тган пайтда, у бизникига келди. When we were out, she was in. У ичкарида турган пайтда , биз таш қ арида эдик. Ю қ оридаги барча қўшма гапларнинг қ исмларидаги замон муносабатлари бир хил булганлиги туфайли эргаш гапни бош гап билан, ё ки унинг акси билан алмаштириш имконияти ту ғ иляпти. 7. Тенг бо ғ ланган қўшма гапни текстема билан алмаштириш (а ғ дариш) (бундай алмаштириш ҳам асл нусха тилидаги ва таржима тилидаги таржима бирликлари орасидаги синонимик алмашинувига асосланган). Масалан :

www.arxiv.uz The old man was about 70, but his wife was much younger than him, about 50(S.Maugham. Theatre, 143). Чолнинг ёши 70ларда эди, хотини ундан анча ё шрок эди, чамаси 50 ларга борганди. The children would ask me to tell fairy tales, and I would do that with pleasure (S.Maugham. Theatre, 224). Болалар мендан сехрли эртаклар айтиб беришимни (илтимос қ илиб) с ў радилар. Мен уни бажонидил бажарардим . The people I have met are great, and I have loved them so far (S.Maugham. Theatre, 22). Мен учратган одамлар ажойиб кишилар. Менга улар жуда ё қи б қ олдилар ( ё ки: мен уларни жуда ё қ тириб қ олдим) 8. Текстемани қўшма гап ор қ али синтактик алмаштириш (бундай алмаштиришда асл нусха тилидаги текстема (икки ё ки ундан орти қ манти қ ан муста қ ил гаплар йи ғ индиси текстемалар)ни қўшма гап ор қ али алмаштириш кузатилади).Мисол: He was too strong.We could not equal him (S.Maugham. Theatre, 22). Унга биз тенг кела олмадик, чунки у жуда ба қ увват эди. The man was ill. He had to stay at home and keep to bed (S.Maugham. Theatre, 202). У одам бетоб эди , шунинг учун ҳам унинг уйда қ олиб , кроватда ётишига т ўғ ри келди . Хулоса қ илиб айтганда , синтактик трансформациялар ( алмаштиришлар , ў згартишлар ) таржимада кенг қў лланилади , уларни тегишли ў ринда қў ллаш таржиманинг пухта , равон , керак бўлса , жозибали ва энг муҳими т ў ла қ онли чи қ ишига бевосита ёрдам беради . Ю қ орида айтиб ў тганимиздек , синтактик алмаштиришлар асосан аналогик ва эквивалент таржималарни амалга оширишда муҳим воситалар бўлиб хизмат қ иладилар .

www.arxiv.uz Таржимада кичик танслятема ў рнига катта таржима бирлигини , ё ки унинг аксини қў ллашда бир қ атор омиллар борки , уларни хисобга олиб алмаштиришлар амалга оширилмаса , кутилган натижага эришиб б ў лмайди . Улардан бири , яъни таржима бирлигида икки иш - ҳаракатнинг бир хил ёки икки хил эгалар томонидан бажарилиши ҳам эътиборга молик омилдир , айнан мана шундай Ҳолат ларда эквивалент таржима ё ки аналогик таржима амалга оширилади . Қ андай б ў лмасин , қ андай синтактик алмаштиришлар амалга оширилмасин , мазмун т ў лалигича қ олиши , унга путур етмаслиги лозим . Бош қ ача айтганда , шакл ( ифода ) даги ў згариш ( алмашиш ) мазмундаги ў згаришга олиб келмаслиги керак . Акс ҳ олда таржима сифатини ва энг муҳими , аҳамиятини й ўқ отади , чунки барча трансформациялар мазмунни са қ лаш учун амалга оширилаётганлигини доимо ёдда тутиш керак .

O'xshashlar

Таржимада лексик ва грамматик трансформациялар

Синтактик категориялар

Таржимада муқобиллик муаммоси

Синтактик санъатлар услубияти

Таржиманинг лексик муаммолари