Расмий услуб - Tilshunoslik - Referatlar

Расмий услуб

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Расмий услуб Режа: 1. Расмий иш услубининг умумий белгилари. 2. Лексик–фразеологик ва грамматик хусусиятлари.

www.arxiv.uz Мавзуга оид таянч тушунчалар ва иборалар: Расмий, идоравий ва касбий терминлар. Бетараф сўзлар. Ҳаракат ном ива мажҳул шаклларнинг кенг қўлланиши. Тайёр қолип ва бирикмаларнинг устунлиги. Мавзуга оид асосий муаммолар: 1.Иш қоғозлари ва ҳужжатларни тўғри расмийлаштириш муаммоси ҳақида қандай янги фикрларингиз бор?. 2.Баённинг расмийлиги, китобийлиги, жиддийлиги, вазминлиги, қолипланганлиги қайси холатларда бузилади? 3.Расмий услуб лексикаси асосини умумуслубий (бетараф) сўз ва иборалар ташкил этадими ёки қандай қўшимча фикрларингиз бор? 1-савол бўйича дарс мақсади:  Талабаларга расмий услуб ҳақида тушунча бериш.  Иш қоғозлари ва бошқа ҳужжатларни аниқ ва ихчам расимйлаштиришларига эришиш. Идентив ўқув мақсадлари:  Расмий услубни тасаввур қилади ва тушунтириб бера олади.  Расмий-идоравий ҳужжатларни тайёр андозалар бўйича туза олади.  Мисоллар орқали изоҳлай олади. 1-асосий саволнинг баёни: Расмий услуб асосан хуқуқий –маъмурий муносабатлар сохаси учун хизмат қилади.У идоралар кишилар давлатлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солади.Фармон бериш,даъват этиш ва мажбурийлик оҳанги кучли бўлади. Расмий-идоравий ҳужжатларнинг тайёр андозалари ишлаб чиқилган бўлади.Мазмуни аниқ ва аён бўлиб,ёзма нутқ шаклида амал қилинади.Ортиқча изоҳ ва такрорлар бўлмайди.Тасвирийлик ва мажозийликдан маҳрум бўлади.Бу услубда холис баҳолаш, қатъий ундаш,буюриш оҳанги устувор бўлади.

www.arxiv.uz Расмий ёзишма ва хужжатлар услуби иқтисодий, юридик ва дипломатик муносабатларда, давлат идоралари, судлар, савдога доир ўзаро муамоларда алоқа қилиш учун ишлатилади. Шунга кура, бу усулда юридик қонун моддалари, дипломатик мурожаатномалар- ноталар, ҳукумат идораларининг қарорлари, инструкциялар, буйруқлар, шартномалар расмий эълон ва хабарлар, ёзишмалар ва шу каби хужжатлар ёзилади. Расмий ва ёзишма ва ҳужжатлар усулининг қўлланиши доираси кенг ва хилма- хил бўлганлигидан унинг таркиби ҳам турличадир. Улар лексик- фразеологик ҳамда грамматик воситаларни танлаш ва ишлатиш жиҳатидан бир-биридан озми-кўпми фарқ қилади. Баён қилинган фикрларнинг изчиллик билан узвий богланган бўлишига алоҳида эътибор қилинади. Идоравий ёзишмаларга оид қогозлар, чунончи, справка, тилхат, чақириқ хати, тушунтириш хати, таклифномалар қисқа ва аниқлиги билан ажралиб туради. Тилдаги муайян нутқий штаплар, қатъий одат тусига кириб ёзишмаларга хос хусусиятлар саналади. Шартноманинг лексик-фразеологик ва грамматик хусусиятларини расмий ҳужжатлар усулининг барча намуналари билан умумий белгиларга, шунингдек, ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Ҳарбий ҳужжатлар тили ҳам, асосан, расмий услубнинг қонуниятларига бўйсунади. Ҳарбий ҳужжатларгатартиб белгиловчи қоидалар мажмуи бўлмиш уставлар, қурол аслаҳаларга оид қўлланмалар, буйруқ, фармойишлар каби ҳужжатлар киради. Махфий маълумотлар беришда турли хил қисқартмаларнинг ишлатилиши ҳарбий ҳужжатларнинг энг муҳим белгиларидандир. Ҳарбий ҳужжатларда бевосита ҳарбий ишларда ҳамда ҳарбий техникада ишлатиладиган махсус терминлар жуда кўп учрайди.Расмий услубнинг бошқа турларидаги сингари ҳарбий ҳужжатларда ҳам с ў злар, асосан, ўзининг аниқ тўғри маъносида ишлатилади. Бундан фақат кўпинча уруш майдонидаги объектларнинг номларини шартли белги- аломатлар билан белгилаб қўйилишигина мустаснодир. Му ҳ окама учун саволлар:

www.arxiv.uz 1.1 . Расмий иш услуби қайси ҳолатларда қўлланилади ? 1.2. Расмий иш қоғозлари қайсилар? 1.3. Расмий иш услубида лахжага оид сўзлар ишлатиладими йўқми? 1.4. Расмий услубда аввал қўлланилган сўзларга мисоллар келтиринг. 2-савол бўйича дарс мақсади:  Расмий услубнинг лексик хусусиятлари ҳақида тушунча бериш.  Расмий услубнинг фразеологик хусусиятларини тушунтириш. Идентив ўқув мақсадлари:  Расмий услубнинг лексик-фразеологик хусусиятларини тасаввур қилади ва тушунтириб бера олади.  Расмий услубда қисқартма атамалар, бетараф турғун сўз бирикмалари ва ибораларга кенг ўрин берилишини изоҳлай олади. 2-асосий саволнинг баёни: Расмий услуб хуқуқий –маъмурий муносабатлар сохаси учун хизмат қилади.У кишилар идоралар ва давлатлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солади.Фармон бериш,даъват этиш, мажбурийлик оханги бу услубга хос.Ортиқча изоҳ ва такрорларга йўл қўйилмайди.Баёнлар расмий,қолипланган бўлиб, тасвирийлик ва маъжозийликдан йироқ.Ундовлар ,тасвирий сўзлар ва эркалаш-кичрайтириш воситалари ишлатилмайди Олмошга нисбатан от устун бўлади.Феълнинг харакат номи ва мажхул нисбат шаклидаги турлари кенг қўлланилади. Расмий услубда тайёр қолип ва ифодалар,кўмакчи обаротлар,мажхул тузилмалар асосий ўрин тутади.Бу услуб адабий тил маъромларига,расмий идоравий хужжат тузиш анъаналарига қаътий амал қилади Расмий иш услуби асос эътибори билан идоравий ёзишма ва хужжатларда қўлланилади. Бу услуб материали ниҳоятда хилма-хил. Унинг доираси кенгдир. Ариза, тилхат, фармонлар, қўшма баёнотлар, фирқа ва давлатлар орасидаги битимлар, ҳисобчилик ҳужжатлари ва ҳуқуқий ҳужжатлар – мана шу хилма-хил кўринишдаги материаллар расмий услубга мансубдир. Бу услуб материалларининг баёнида ҳам, грамматик қурилишида ҳам, лексик

www.arxiv.uz таркибида ҳам бир қанча ўзига хос белгилар мавжуд. Масалан: Ариза ҳажми жиҳатидан ихчам бўлади, чунки аризада мақсад ифода қилинади. Тилхат ҳам шундай. Турли хилдаги мажлисларнинг қарорларига келсак, уларнинг ҳажмидан қатъи назар, ҳаммаси ҳам ўзида уч хусусиятни мужассамлаштиради. 1. Кун тартиби. 2. Муҳокама қилинаётган масаланинг баёни. 3. Қ арор қисми. Бу материалларни тил жиҳатидан бирлаштирадиган, уларнинг барчасига хос бўлган тил хусусиятлари қуйидагича: 1. Бу материалларни лексикаси асосан кундалик муомала жараёнида ишлатиладиган сўзлардан иборат бўлади. 2. Лаҳжа сўзлари ишлатилмайди. Ариза, тилхат, баёнот ёки қайдноманинг ҳужжат сифатидаги хусусияти шевачиликка имкон қолдирмайди. 3. Бу услуб материалида тимсолли бирикмалар, умуман тимсоллар қўлланилмайди, чунки тимсол замирида турли хилдаги маъно нозикликлари мужассамлашади. Ҳуқуқий ҳужжатнинг хусусияти эса фикрнинг аниқ ифодасини талаб қилади. Айни вақтда бу услуб материалида тимсолдан фойдаланишнинг имкони бўлмайди. Масалан: Кичик ҳажмли тилхат ёки аризада, Рақамлар билан тўлиқ бўлган ҳисобчилик ҳужжатларида тимсолликка интилишнинг ўзи имконсиз. 4. Баёнда қолипланган бирикмаларнинг мавжудлиги. Масалан, кун тартиби, кўриладиган масалалар, сўзга чиқадилар, қарор қилади, зиммасига юклатилсин ва ҳ.к. 5. Услубнинг ўзига хос атамалари: йиғилиш, мажлис, анжуман, қурултой, Раис, ҳисобчи, мудир, муовин, котиб, вилоят жумҳурият туман ва б. 6. Услуб атамаларининг тараққиёти давр билан боғлиқлиги. Масалан, ўзбек тилига давлатмақоми берилгач, ҳаётини тугатмасдан, барвақтроқ бадаоға қилинган бир қанча сўзларимиз Яна истемолдан ўрин олади.

www.arxiv.uz Бунда халққаь тушунарли бўлиши асосий омил бўлаяпти: администрация –маъмурият, администратор-маъмур, аттестация – кўрик, рапорт-хабарнома, командировка-сафар, печать-муҳр, бухгалтер, микрорайон- мавзе, транспорт-улов, адрес- манзилгоҳ. Расмий услуб адабий тил маъромларига,расмий-идоравий хужжат тузиш анъаналарига қатъий амал қилинади.Расмий услуб унсурлари публицистик ва бадиий нутқда ҳам учрайди. Муҳокама учун саволлар : 2.1. Қ айси сўзлардан кейин расмиятга кўра икки нуқта қўйилади? 2.2. Расмий услубда ҳаракат номи ясовчи қўшимчалардан қайси бири қўлланилмайди? 2.3. Расмий услубда қўлланиладиган баъзи атамалар қайси аффикслар қўшилиши орқали ясалади? 2.4. Расмий услубда баъзи ҳолларда кишилар номлари қандай номлар билан алмаштириб қўлланилади? 2.5.Расмий иш қоғозларининг айрим турларида қандай гаплар кўп қўлланади? 2.6 Маълумотнома қайси услубда ёзилади? 2.7. Ариза қайси услубда ёзилади? 2.8. Таржимаи ҳол, таклифнома, мажлис баённомаси қайси услубда ёзилади? Г) Модул бўйича якуний машғулот. Ўзбек тили услубияти фанидан 3-мавзу бўйича қуйидаги хулосаларга келиш мумкин: Расмий нутқнинг икки хил кўриниши мавжуддир: 1. Оғзаки тарздаги расмий маърузалар нутқи. 2. Расмий иш қоғозлари нутқи (асосан ёзма нутқ). Оғзаки тарздаги расмий маърузалар нутқи, биринчидан, бадиий, илмий, жонли сўзлашув ва публицистик нутқлардан фарқ қилса, иккинчи томондан, расмий иш қоғозлари нутқидан (ёзма нутқдан) ҳам фарқ қилади.

www.arxiv.uz Расмий иш қоғозлари турли-туман бўлганлиги туфайли ҳар бирининг ўзига хос тузилиши, хусусиятлари ҳам бор. Бироқ улардаги асосий ҳолатлар муштарак кўринишларга эга бўлади. Шундай қилиб, расмий услуб бир томондан, инсонлар ўртасидаги расмий муносабатларни ифодаласа. Иккинчи томондан, ташкилотлар, идоралар орасидаги, улар хизматчилари орасидаги муносабатларни ифодалайди. Расмий нутқ ана шу муносабатларни ифодалаш мақсадида, шу асосда шаклланади ва турлича кўринишларга эга бўлади. Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, расмий услуб ижтимоий, ҳуқуқий муносабатлар, давлат ва давлатлараро расмий сиёсий-иқтисодий, маданий алоқалар учун хизмат қилади. Давлат қонунлари, фармонлар, баёнотлар, шартномалар, идора ҳужжатлари, эълоналр ва расмий ёзишмалар расмий услубда ёзилади. Расмий услуб ҳужжат матнининг дарак характерида бўлишини, сўзларнинг бир маънода ишлатилишини, бадиий-тасвирий воситаларнинг бўлмаслигини, феълнинг мажҳуллик ва буйруқ-истак шаклларининг, қўшма гап турларининг кенг қўлланишини талаб қилади. Назорат саволлари: 1. Расмий иш услуби қайси ҳолатларда қўлланилади ? 2. Расмий иш қоғозлари қайсилар? 3. Расмий иш услубида лахжага оид сўзлар ишлатиладими йўқми? 4. Расмий услубда аввал қўлланилган сўзларга мисоллар келтиринг. 5. қайси сўзлардан кейин расмиятга кўра икки нуқта қўйилади? 6. Расмий услубда ҳаракат номи ясовчи қўшимчалардан қайси бири қўлланилмайди? 7. Расмий услубда қўлланиладиган баъзи атамалар қайси аффикслар қўшилиши орқали ясалади? 8. Расмий услубда баъзи ҳолларда кишилар номлари қандай номлар билан алмаштириб қўлланилади? 9. Расмий иш қоғозларининг айрим турларида қандай гаплар кўп қўлланади? 10. Маълумотнома қайси услубда ёзилади?

www.arxiv.uz 11. Ариза қайси услубда ёзилади? 12. Таржимаи ҳол, таклифнома, мажлис баённомаси қайси услубда ёзилади? Маъруза бўйича мустақил таълим материаллари: 1. Муайян муассасага ёки мансабдор шахс номига бирор илтимос, таклиф ёки шикоят мазмунида ариза ёзиш. 2. Таржимаи ҳолингизи ёзиб беринг Мавзу бўйича ечимини кутаётган илмий муаммолар:  Ифоданинг аниқ, ихчам, изчил бўлиши ва уни айнан тушуниш;  Расмий услубда орти қча изоҳ ва такрорнинг бўлмаслиги;  Баённинг расмийлиги, китобийлиги, жиддийлиги ва қолипланганлиги. Тавсия этилган адабиётлар: 1. Н. Маҳмудов, А. Мадвалиев, Н. Маҳкамов, М. Аминов. Ўзбек тилида иш юритиш (муншаот). Тошкент , 1990. 2. Қ . Самадов. Ўзбек тили услубияти. Гулистон , 1992. 3. И. Тошалиев. Ўзбек тили услубияти.-Тошкент: Университет, 1996. 4. А. Шомақсудов, И. Расулов, Р. Қ ўнғуров, Ҳ, Рустамов. Ўзбек тили стилистикаси. Т.: «Ўқитувчи» нашриёти, 1983. 5. Ё. Тожиев, Н. Ҳасанова, Ҳ. Тожиматов, О. Йўлдошева. Ўзбек нутқи маданияти ва услубият асослари (оммабоп қўлланма). Тошкент , 1994.

O'xshashlar

Илмий услуб.

Бадиий услуб

Публицистик услуб

Темурийлар даври расмий ёзмаларининг мурожаат кисми

Тилнинг лугавий бирликлари