Raqamli prepress jarayonlar - Tilshunoslik - Referatlar

Raqamli prepress jarayonlar

Yuklangan vaqt:

22.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

526.572265625 KB

Ko'chirib olish

Raqamli prepress jarayonlar Reja: Raqamli prepress jarayonlar  Rastrlar haqida ma’lumotlar va rastrlash texnologiyalari  Amplitudali vachastotali modullashgan rastrlash

Raqamli prepress jarayonlar 1. Raqamli bosma axborot vositalarinig tuzilmasi Matbaa ishlab chiqarishi xali uzoq vaqt multimedia texnologiyalarining muhim tarkibiy qismi bo’lib qoladi. Quyidagilar matbaachilik rivojlanishining zamonaviy tendensiyalari hisoblanadi: bosma mahsulotlari ishlab chiqarishni nomarkazlashtirish, “talab bo’yicha bosish” hisobiga mahsulot ulushini oshirish, bosma axborot vositalarini qo’llash sohalarini kengaytirish. Bosma medianing yangi bozorlari rivojlanmoqda. Multimedia axborot vositalarini ham hisobga olganda bosma mahsulotlarini qo’llash doimiy o’sib bormoqda va yangi tarmoqlari yuzaga kelmoqda. Bosma mahsulotlari va elektron axborot vositalari umumiy tayyorlov bosqichiga (premedia) ega bo’lib, ular orasidagi farq bevosita axborotni chiqarishdan oldingina namoyon bo’ladi. Raqamli ma’lumotlar oqimini qayta ishlash va texnologik imkoniyatlari. Matbaachilik sanoati yangi texnologiyalarga doimiy ravishda moslashib borayotganligi deyarli an’anaga aylandi. Bu bosishgacha bo’lgan jarayonlarning yanada rivojlanishiga olib keldi: - matnni terish matbaa korxonalarining qo’lda terish bo’limlaridan idora va reklama agentliklariga ko’chdi. Bosishgacha bo’lgan jarayonlarga ixtisoslashgan kompaniyalar faqatgina yetkazib berilayotgan matnli va rasmli axborotni “pardozlashga” mas’ul hisoblanadi; - rasmli axborotni qayta ishlash ham aksariyat holatlarda ixtisoslashtirilgan agentliklar tomonidan amalga oshirilmoqda. Skaneralar, boshqa qurilmalar va dasturiy vositalarning narxi yuqori emasligi tufayli, rasmli axborotni qayta ishlash istalgan foydalanuvchi uchun yuqori sifatda bajarilishi mumkin bo’lgan ishga aylandi. Shunga qaramasdan repromarkazlar murakkabligi yuqori rasmlarni qayta ishlash vaziflarini hal qilish bilan mashg’ul; - agentliklar matnli va rasmli axborotni sahifalash va birlashtirish, shuningdek, nashrning raqamlashtirilgan sahifalarini yaratish vazifalarini o’z

zimmalariga olganlar. Ular, shuningdek, bosmaga tayyorlash yoki chiqarish bo’limlariga tashuvchiga chiqarishga tayyorlangan fayllarni yetkazib beradilar; - yuqori quvvatli tarmoqlar va global ma’lumotlar almashinuvi katta masofalarga oson axborot uzatishni ta’minlaydi. Ikkinchi tomondan, buyurtmachi va bajaruvchio’rtasida mahalliy va xududiy aloqalarning yo’qolib borish tendentsiyasi kuzatilmoqda; - axborotni qayta ishlash va chiqarish tizimlari bosmaga tayyorlash korxonalarining asosiy ishiga aylandi. Ko’pchilik agentliklar sahifalarni o’zlari shakllantirishlariga qaramasdan, yana ko’plab vazifalar mavjud bo’lib, ular bosmaga tayyorlash korxonalarining asosiy faoliyat vazifasi hisoblanadi. To’liq o’lchamli spuskni raqamli yozish yoki “Kompyuter – bosma qolip” texnologiyasini shunday vazifalar qatoriga kiritish mumkin. Ko’pchilik korxonalarda bosma mahsulotlarini tayyorlash “Kompyuter – bosma qolip”, “Kompyuter – bosma uskunasi”, “Kompyuter – bosish” texnologiyalari bo’yicha amalga oshiriladi; - rastrlash va ranglarga ajratishning yangi, yuqori unumdorli texnologiyalari ham bosmaga tayyorlash kompaniyalari va matbaachilik korxonalarida keng qo’llaniladi; - raqamli ma’lumotlar bazasi bosishgacha bo’lgan jarayonlarning muhim tarkibiy qismiga aylandi; - axborotni saqlash va aks ettirishning yangi vositalari, xususan ixcham disklar va internetda publikatsiya qilish keng tarqaldi. Ularni bosma jarayoniga muqobil sifatida, axborot tashuvchilar sohasida esa an’anaviy qog’ozga qo’shimcha sifatida ko’rish mumkin. Bularning barchasi matnni terish, rasmni qayta ishlash, shuningdek, matnli va rasmli axborotni birlashtirish kabi ish turlari faqatgina matbaa korxonalarining ishi emasligini ko’rsatadi. Raqamli texnologiyalar tufayli terilgan matn va qayta ishlangan rasmlardan multimedia nashrlarda qo’llanilishi mumkin. Aslnusxalar Rasm Matn Grafika Bosiladigan sahifalar Svetoproba Skanerlash Rasmni qayta ishlash Matnni qayta ishlash Sahifa dizayni Ranglarga ajratish

Sahifa (bosma taboq) ning raqamli ifodalanishi 1-rasm. Alohida matn, grafika va rasm elementlaridan keyingi ishlov berish uchun zarur bo’lgan barcha axborotga ega raqamli sahifani kompanovka qilish 2. Sahifaning raqamli ifodalanishi Keng ko’lamli standartlashtirish kompyuter tizimlari (masalan PC yoki MAC/Apple), dasturiy ta’minotlar, buyurtmachilar, reklama agentliklari va bosmaga tayyorlash korxonalari tomonidan foydalaniladigan ma’lumotlar formatlari raqamli ma’lumotlarga parallel ishlov berishni ta’minlashga imkon beradi. Matnli, rasmli axborotni tayyorlash va ularni birlashtirish buyurtmachi tomonidan, muallif tomonidan yoki reklama agentligi tomonidan amalga oshirilishi mumkinligini ko’rsatadi. Mehnatning bunday taqsimlanishi matbaachilik korxonasining bosishgacha bo’lgan bo’limimda ham amalda bo’lishi mumkin. Raqamli sahifani va raqamli to’liq o’lchamli spuskni yaratishning asosiy bosqichlari 7.1-rasmda ko’rsatilgan. Matn. Matnni kiritish va qayta ishlashning imkoniyatlari, shuningdek, terish jarayonlari yuqorida ko’rib chiqilgan. Raqamli texnologiyaning kirib kelishi bilan ish uslublari o’zgarmadi, biroq, ko’p holatlarda ishlarni bajarish joyi o’zgardi. Ular fotonabor yoki reproduksiyalash bo’limlaridan buyurtmachi yoki agentlikning tegishli tuzilmalariga ko’chdi. Dastlab matnli axborot jahon standartiga aylangan «Word» matnni qayta ishlash paketi formatida tayyorlanadi. U juda keng tarqalgan bo’lib, professional ishlov berishning ko’plab vositalarini taqdim etadi. Shunga qaramasdan matn juda kam holatlarda Word dasturida sahifalanadi. Odatda, matn to’g’rilash ham amalga oshiriladigan sahifalash dasturlariga joylashtiriladi va sahifalanadi (masalan, QuarkXPress, InDesign yoki Page Maker). Svetoproba Svetoproba Sahifani sahifalash Sahifalar spuski Ma’lumotlar fayli Rastr protsessor va bosish tizimii

Rasm. Matbaada qayta ishlash va ko’paytirishga mo’ljallangan rasmli aslnusxalar, odatda, fotografiyalar, diapozitivlar yoki noshaffof taglikdagi aslnusxalar bo’lishi mumkin. Bosmaga chiqarish uchun ular skanerlanadi va raqamlashtiriladi. Natijada raqamli ma’lumotlar ishchi stansiyada keyingi ishlov berish uchun tayyor bo’ladi. Raqamli fotografiya rasmli aslnusxa olishning boshqa manbasi hisoblanadi. Ushbu texnologiya fotoplyonkani ochiltirish va rasmlarni skanerlash kabi an’anaviy operatsiyalarni istisno qiladi. Ob’ekt haqidagi ma’lumotlar raqamli fotoapparatda qayd qilinganligi tufayli yozish natijasi raqamli ko’rinishda ifodalanadi, unig tarkibi ishchi stansiyada qayta ishlanishi mumkin. Rasmli aslnusxa haqidagi axborotlarni bevosita rasmlar arxividan (PhotoDisc, Bavaria, Imagebank yoki Mauritius, shuningdek boshqa) ham kiritish mumkin. Arxivlarda qo’llanilishi mumkin bo’lgan yuz minglab aslnusxalar mavjud bo’lib, ular doimiy ko’payib boradi. Masalan, fotoagentlikdan rasmli aslnusxa kerak bo’lsa, uni bir necha daqiqada olish va ma’lumot uzatish raqamli integral servis tarmog’i ISDN orqali ishchi stansiyaga qayta ishlash uchun yuklash mumkin. Grafika. Grafika sahifaning uchinchi tarkibiy qismi hisoblanadi. U, asosan, Freehand, Illustrator yoki CorelDraw kabi vektorli grafika dasturlarida tayyorlanadi. Bunda aksariyat holatlarda ma’lumotlar vektorli ma’lumotlar fayli ko’rinishida saqlanadi, ular sahifalash dasturlarida joylashtirilishi yoki tahrirlanishi mumkin emas. Biroq, dasturiy paketlar vektorli grafika yoki chizmalarni EPS formatida saqlashga imkon beradi va shu orqali sahifalash dasturlarida ularni qayta ishlash mumkin bo’ladi. Sahifalash. Sahifalash dasturlari dasturiy paketlar bo’lib, sahifada alohida elementlarni (matn, rasm va grafikani) birlashtirish bo’yicha ishlarni ijodiy tarzda keng imkoniyatlar bilan amalga oshirishga va ularni maketga muvofiq joylashtirishga imkon beradi. Shunday qilib, sahifalash dasturlari axborotni qayta ishlash texnologik jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Ishda foydalaniladigan barcha fayllar manbaning formatida yetkazib beriladi.

Ular bilan ishlashni ta’minlash uchun tizimda aksariyat holatlarda konvertordasturlar talab qilinadi. Keyingi qayta ishlash uchun sahifalash fayli tanlangan o’ziga xos ranglar, ranglarga ajratilgan rasmlar yoki trepping haqidagi axborotga ega bo’ladi (2-rasm). Matn, grafika va rasmni birlashtirish Ishchi Dasturiy stantsiya ta’minot Ma’lumotlar formati Ishlab chiqarish ma’lumotlari Matn Vektorli grafika Ko’p tusli rasm Sahifalash PC. Mac bazasi- dagi ishchi stantsiya Word, Wordperfect va b. Txt, doc va b. PC. Mac bazasi- dagi ishchi stantsiya EPS va b.Free Hand, Illustrator, Corel Draw va b. Skaner, raqamli kamera, ma’lumot tashuvchi Photoshop va b. TIFF, JPEG va b. PC. Mac bazasi- dagi ishchi stantsiya QuarkXPress, Pagemaker, InDesign va b. Turli ma’lumot formatlari Shriftlar ( Type 1) Grafika )EPS formati( Yuqori imkonli qobiliyatli rasmlar Sahifalash ma’lumotlari massivi

7.2-rasm. Apparatli va dasturiy ta’minot, ma’lumotlar formati kabi namunaviy vositalardan foydalanib alohida sahifani kompozitsiya qilish Turli sahifalash dasturlari bilan yetkaziladigan ma’lumotlar PostScript formatli fayllar hisoblanmaydi. Bu bosqichda generatsiyalanadigan ma’lumotlar PostScript qoidalari bo’yicha talab qilinadigan kerakli barcha axborotga ega bo’ladi. 3. Raqamli sahifa Raqamli ma’lumotlar oqimiga ishlov berish jarayonini optimallashtirish uchun matbaa korxonalari va bosmaga tayyorlash markazlari yuqori quvvatli serverlardan foydalanadilar, ularda ma’lumotlarni saqlash va tarmoq orqali axborotlarni qayta ishlash uchun zarur bo’lgan boshqa ma’lumotlarni olish mumkin. Raqamli ma’lumotlar massiviga ishlov berishning eng yangi texnologiyalari Preflight-Cheks – dastur-utilitlarni nazarda tutib, ular import qilinadigan ma’lumotlarni qayta ishlashda foydali bo’ladi. Ular axborotni biror taglikka yozishdan yoki qayta ishlashdan oldin xatoliklarning mavjudligini aniqlash maqsadida dastlabki nazoratni amalga oshirishga imkon beradi. Vaqt o’tishi bilan dasturlar shu darajada takomillashib ketdiki, ularda xatoliklar avtomatik ravishda aniqlanadi va to’g’rilanadi. (Masalan: agar chiqariladigan ma’lumotlar liniaturasi 34 lin/sm bo’lgan past imkonli qobiliyatli rastrli tuzilma ko’rinishida bo’lsa. Bunda juda mayda shtrixli detallar sahifalash dasturlarida aniqlanganda shtrixlar bilan almashtiriladi va bosish jarayonida hosil qilinadi). Sahifani raqamli ifodalash va chiqarish. Ko’pchilik holatlarda yuqori quvvatli serverlar ma’lumotlarni turli tizimlarda chiqarishga tayyorlash imkoniga ega, masalan, fotoplyonkaga tasvir yozishga mo’ljallangan FCHQ (fotochiqarish qurilmasi) (“Kompyuter – fotoqolip” tizimi), qolip materialiga chiqarish tizimi (“Kompyuter – bosma qolip” tizimi), bosma uskunasi (“Kompyuter – bosma uskunasi” tizimi) yoki nusxaga chiqarish (“Kompyuter – bosish” tizimlari).

Istalgan tizim uchun chiqarishga mo’ljallangan ma’lumotlar bir-biridan keskin farq qilmaydi. Imkonli qobiliyat, rastrlash liniaturasi va boshqa parametrlarni kiritish rastrlash protsessori vositasida aniqlanadi. PostScript fayllarga asoslangan oddiy ma’lumotlar oqimi uchun chiqarish uchun talab qilinadigan barcha ko’rsatmalar server yoki ishchi stansiyada saqlanadi (yangi tizimlar PDF formatidan foydalanuvchi texnologiyalarga asoslanadi). Shundan so’ng axborot rastrlash protsessoriga jo’natiladi. PostScript formati asosida ishlaydigan barcha qurilmalar standart ko’rsatmalar to’plamiga ega bo’lib, ular biror parametrni kiritmagan holda rastrlashni avtomatik rejimda amalga oshirishga imkon beradi. Rastrlash jarayoniga alohida talablar yuzaga kelganda, uning parametrlari operator tomonidan kiritiladi. Agar ko’rsatmalar klaviaturadan kiritilmasa, kiritish tartibi quyidagi parametrlar ierarxiyasiga muvofiq avtomatik tarzda aniqlanadi: - alohida fayl ob’ektlari uchun ko’rsatmalar; - import qilinadigan EPS fayllari uchun ko’rsatmalar; - dastur ilovalari uchun ko’rsatmalar; - drayver ko’rsatmalari; - rastr filtri parametrlari; - chiqarish qurilmasi uchun standart ko’rsatmalar. 4. Elektron reproduktsiyalash texnologiyasi (reproskanerlar) Elektron reproduksiyalash texnologiyasi qulay va yuqori samarali hisoblanadi. U qayta ishlash imkoniyatlari va prepress jarayonning alohida bosqichlarini boshqarish aniqligi bo’yicha fotomexanik reproduksion texnologiyadan ilgarilab ketgan. Ma’lum texnologiyalar, masalan, nodavriy rastrlash, rangli bo’yoqlarning ulushini kamaytirish, rang sintez qilish yoki axromatik tarkibiy qism generatsiyasi elektron reproduksion texnikaning yaratilishi tufayligina amalga oshirilishi mumkin bo’lgan holatga keldi. Reproskanerlar. “Ixcham skanerlar”, “rang ajratgich-rang korrektorlari”, yoki qisqa qilib ayotganda “skanerlar” deb ham nomlanuvchi elektron reproduksiyalash

apparatlari uchta funksional qismdan tashkil topadi: axborotni kiritish (o’qish) qurilmasi, signalni qayta ishlash bloki, axborotni tegishli tashuvchiga chiqarish (yozish) qurilmasi. Kiritish qurilmasi yordamida aslnusxa qatorma-qator yoki nuqtama-nuqta o’qiladi. Bunda aslnusxadan qaytgan (yoki o’tuvchi yorug’likda skanerlashda aslnusxadan o’tgan) yorug’lik oqimi aslnusxaning tus va rang qiymatlariga mos keluvchi analogli elektr signalga aylanadi. Bu elektrik signal to’g’rilanadi, kuchaytiriladi va chiqarish blokiga beriladi, u yerda chiqish signali, fotomaterialni eksponirlash uchun yorug’lik energiyasiga aylantiriladi yoki chuqur bosma qoliplarini o’yishda qirqish qurilmasini boshqarish uchun qo’llaniladi. O’qish qurilmasi. Kiritish blokida aslnusxa qaytarilgan yoki o’tuvchi yorug’likda optoelektron qabul qilgichlarda o’qiladi. Agar aslnusxa tekislikda joylashgan bo’lsa, o’qish planshetli skanerlash prinsipi bo’yicha satrma-satr amalga oshiriladi. Agar aslnusxa katta tezlikda aylanuvchi barabanda joylashgan bo’lsa, o’qish boshchasi silindr o’qi bo’ylab harakatlanadi. O’qish vintli chiziq bo’ylab satrma-satr amalga oshiriladi. O’qish boshchasida skanerlash nuri optik taqsimlovchilar, masalan, yarim shaffof ko’zgular yordamida to’rtta oqimga ajratiladi. Uchta oqimdan har biri kirish qorachig’i va yorug’lik filtrlaridan biri (qizil, yashil, ko’k) orqali o’tadi, keyin esa tegishli fotoko’paytirgichga tushadi. To’rtinchi oqim katta o’lchamli apertura orqali to’rtinchi fotoko’paytirgichga tushadi. Bu signal keskinlikni oshirish uchun qo’llaniladi. Fotoko’paytirgichlar aslnusxa tomonidan modullangan yorug’likni analogli elektrik signalga aylantiradi. Skanerlash boshchasining shakli 7.3-rasmda keltirilgan. Planshetli skaner aksariyat holatlarda PZS (zaryadli aloqali fotosezgir yarimo’tkazgichli qurilmalar) bilan jihozlanadi. Oq-qora aslnusxalar uchun bitta PZS chizg’ichidan foydalanish yetarli. Rangli skanerlarda aslnusxa satridan qaytarilgan yorug’lik oqimi uchta tarkibiy qismga ajralib, ularning har biri rangga ajratuvchi yorug’lik filtrlaridan (qizil, yashil, ko’k)

biri orqali o’tadi va PZS chizg’ichiga tushadi. Skanerlarning boshqa konstruksiyalarida bir-birini to’suvchi sariq va havorang niqoblar (mozaikali texnologiya) bilan jihozlangan bir nechta chizg’ichdan foydalaniladi. To’silish sohasida yashil niqob yuzaga keladi. Ma’lum mantiqiy vositalar yordamida PZS elementlardan olingan signallardan qizil va ko’k tarkibiy qismlar bo’yicha axborot ajratib olinadi. Yorug’lik Diafragma Fotoko’paytirgich Ko’k filtr signali (sariq bo’yoq uchun) Yashil filtr signali (qirmizi bo’yoq uchun) Qizil filtr signali (havorang bo’yoq uchun Nokeskin signal 7.3-rasm. Ranglarga ajratish skanerining o’qish boshchasi Qayta ishlash bloki. Qayta ishlash blokida o’qish bosqichida olingan signallar qo’yilgan vazifaga muvofiq qayta ishlanadi. Dastlab analogli signallarning kuchlanishio’zgartiriladi, ya’ni potensiometrlarda to’g’rilanadi. Signal kuchlanishi qiymati chiziqli o’zgaradi. Bu usul maqsadga olib kelgani bilan kuchlanishdagi o’zgarishlar kompensatsiya qilinishi mumkin bo’lgan xatoliklarni keltirib chiqaradi. Aniq, barqaror va ishonchli natija olish uchun signal qiymatidan bir necha foizni tashkil qiluvchi murakkab tizimlarni qo’llash talab qilinadi. Raqamli qayta ishlash usulida bu muammolar (kuchlanishning o’zgarishi, kichik qiymatlar korreksiyasi, yoyishning real vaqtida ishlash) samaraliroq xal qilinadi, analogli signal uning diapazonini bosqichlarga ajratish (kvantlash) yo’li bilan raqamli qiymatlarning diskret ketma-ketligi orqali ifodalanadi. Kvantlash Yarimshaffof ko’zgular Skanerlovchi boshcha Optika Rangli aslnusxa Yorug’likmanbai Tekis yoki silindrik aslnusxaushlagich

qadami qancha kichik bo’lsa diskret funksiya analoglini shuncha aniqroq ifodalaydi. Rastrlar haqida ma’lumotlar va rastrlash texnologiyalari 1. Umumiy ma’lumotlar Rastrlash – bu matbaa texnologiyasida tayanch tushuncha hisoblanadi. Turli bosma usullarda rastrlash jarayoni funksionalligi bo’yicha ikki guruhga bo’linishi mumkin. Birinchi guruhga yuqori, tekis va trafaret bosmaning turli ko’rinishlari taalluqli hisoblansa, ikkinchi guruhga chuqur bosmaning barcha ko’rinishlari kiradi. Yuqori, ofset va trafaret bosmada bo’yoq qatlami qolipning bosiluvchi elementlariga bir xil qalinlikda surtiladi. Matn va shtrixli tasvirlar (fonga nisbatan bir xil optik zichlik darajasiga ega alohida elementlardan tashkil topadigan tasvirlar) uchun bo’yoq qatlamining bir xil bo’lishsharti sifatli nusxa olish uchun yetarli bo’ladi. Yarim tusli tasvirlarni bosish zarurati tug’ilganda rastrlashdan foydalaniladi. U bo’yoq qatlami qalinligining doimiyligi va yarim tuslarni hosil qilish orasidagi qarama-qarshilikni hal qiladi. Rastrlashning mohiyati yarim tusli tasvirni turli shakl va maydonga ega bo’lgan alohida mikroelementlardan (rastrli elementlardan) tashkil topadigan mikroshtrixli ko’rinishga o’tkazishdan iborat. Bu elementlarga bosish jarayonida qalinligi bo’yicha bir xil bo’yoq qatlami surtiladi. Rastr elementlari maydonining yoki ularni joylashtirishchastotasining o’zgarishi hisobiga nusxaning turli maydonlar vizual turli yarim tuslar ko’rinishida qabul qilinadi. Shunday qilib, bosiluvchi material bosilgan va bosilmagan yuzasining nisbiy maydoni yarimtuslar illyuziyasini hosil qiladi. Endi ikkinchi guruhni ko’rib chiqamiz. Chuqur bosmada matn va shtrixli tasvirlar uchun bo’yoq qatlamining qalinligi bir xil, xuddi yuqori, ofset va trafaret bosmada olingan nusxalar singari. Biroq yaim tusli tasvirlarni bosishda ham muammolar yuzaga kelmaydi, chunki chuvur bosmada bosiluvchi elementlar turli chuqurlikka ega, ya’ni bosiluvchi materialga beriladigan bo’yoq qatlamini

o’zgartirish mumkin. Shunga muvofiq, yarim tuslar bo’yoq qatlami qalinligining o’zgarishi hisobiga hosil qilinadi. Rastrlash sohasidagi texnologik bosqichlar. Uzoq vaqt davomida rassomlar yarim tusli tasvirlarni qayta chizib, ularni shtrixli ko’rinishga o’tkazib yuqori yoki ofset bosmada bosish uchun aslnusxalarni yaratganlar. Yarim tusli tasvirlarni alohida mikroelementlardan (shtrixlardan) tashkil topadigan ko’rinishga o’tkazish, albatta san’at hisoblanadi. Shuning uchun o’sha davrlarda matbaada buyuk rassom va o’ymakorlar ishlaganlar. Matbaada yarim tusli mahsulotlarni shtrixli ko’rinishga texnologik yo’l bilan o’tkazish muammosi matbaa rastrlari, ya’ni noshaffof yoki yarimshaffof elementlarga ega shisha plastina yoki plyonkalardan foydalanishning boshlanishi bilan muvaffa-qiyatli hal qilingan. Rasmlarni bosish uchun bosma qoliplari qanday tayyorlanganligini aniqlashtiramiz. Biz tabiatda turli rasm va tasvirlarni yarim tusli holatda ko’ramiz. Agar deyarli bitta tekislikda yotuvchi qabariq bosiluvchi elementlarga faqat bir xil qalinlikdagi bo’yoq surtish mumkin bo’lsa, yarim tusli tasvirlar qanday bosiladi? Rasmli bosma qoliplarni tayyorlovchi o’yuvchi usta yarim tuslarni (masalan, oqdan kulrang orqali qoraga o’tish) turli qalinlikdagi shtrixlar va ularning joylashishchastotasini o’zgartirishi hisobiga hosil qilgan. Yarim tusli tasvirni shtrixli ko’rinishga o’tkazishga faqat yuksak malakali ustalar qodir bo’lgan. 1882 yilda Meyzenbax va Shmeydel fotografik qatlam oldida joylashgan chiziqli rastr orqali aslnusxani suratga olishni taklif qilishgan. Zaruriy ekspozisiyaning yarmi berilgandan keyin rastr o’z o’qi atrofida 90 0 ga burilgan va ekspozisiya yakuniga yetkazilgan. Ochiltirilgandan va fiksaj qilingandan so’ng mayda shaffof va noshaffof elementlardan iborat bo’lgan negativ olingan. Elementlar orasidagi masofa doimiy, maydonlarning nisbati esa aslnusxaning yorqinligiga yuog’liq holda o’zgaruvchan bo’lgan. Negativ bosma qolipni tayyorlashda ishlatilgan. Undan olingan nusxalar avtotipiya nomini olgan. Rastr bilan reproduksiyalash usuli ham keyinchalik shu nomni olgan. Yorqinligi ko’zga

turlicha ko’rinadigan maydonlar avtotipiya usulida bosiluvchi va oraliq elementlar maydonlari nisbatini o’zgartirishi hisobiga hosil qilinadi. Levining kesishma rastrlari avtotip jarayonining keyingi rivojlanishiga xizmat qilgan. Oq-qora aslnusxani reproduksiyalash uchun rastrni burish talab qilinmagan. Tasvirga ishlov berish kompyuter tizimlari yaratilgunga qadar bunday rastrlardan reproduksion jarayonda keng foydalanilgan. 1890 yilda Filadelfiyada (AQSH) Maks Levi tomonidan matbaa rastrlarini shaffof taglikdagi noshaffof to’g’ri burchakli to’rning ichga kiritilishi avtotipiyaning yanada kengayishiga zamin yaratadi. Shu sababli yarim tusli tasvirni shtrixli (mikroshtrixli) ko’inishga o’tkazish - rastrlash oddiy ishchi-suratga oluvchi tomonidan amalga oshiriladigan texnogolik operasiyaga aylandi. Yarim tusli tasvirlarni rastlash jarayonining ixtiro qilinishitufayli rasmli bosma qoliplarni tayyorlash san’at jarayonidan texnologik jarayonga aylandi. Avtotipiya (avtotip bosma) - bu matbaa rastrlari yoki maxsus kompyuterli Rip dasturlar yoki Rip qurilmalar yordamida yarim tusli tasvirni rastrli (mikroshtrixli) ko’rinishga o’tkazish yo’li bilan yarim tuslarni hosil qilishdir. Aslnusxalar tekis, yuqori, trafaret va chuqur bosma usullari bilan qayta ishlanganda avtotip rang sintezidan foydalaniladi. 2. Raqamli rastrlash jarayonlari PostScript dasturlash tilining tarqalishi dastlabki yillarida (1985 yildan boshlab) unga nisbatan bo’lgan asosiy tanqidiy fikrlar bevosita rastrlash jarayoniga taalluqli bo’lgan. Aniqlangan muammolar birinchi navbatda yuqori darajali chiqarish tizimlarida rasmni yomonlashtiradigan noxush muarlarning yuzaga kelishi bilan bog’liq bo’lgan. Muar chastota va rastr tuzilmasining turilish burchaklarining moslashmasligi tufayli yuzaga kelgan. Fotoreproduksion jarayonlar texnologiyasida ko’zga oson seziladigan muarli naqshlarning yuzaga kelishini bartaraf qilish uchun rastr tuzilmalarining burilish burchaklari va chastotalari aniqlangan va standartlashtirilgan vaqtlarda (DIN

16547 standartiga muvofiq) elektron rastrlash tizimlari mavjud bo’lmagan. Standart sariq, havorang, qora va qirmizi bo’yoqlar uchun tegishlicha 0, 15, 45 va 75 0 burilish burchagiga asoslanadi. Tajriba shuni ko’rsatdiki, DIN standarti ma’lum kamchilik-larga ega. Masalan, qora bo’yoq uchun burilish burchagi har doim ham 45° ga o’rnatilavermaydi, sariq va havorang bo’yoqlar uchun rastr tuzilmalari o’rtasidagi 15° interval ideal emas, balki kompromissli hisoblanadi. Rastr nuqtasining elliptik shakliga ega tuzilmadan foydalanilganda holat yaxshilanishi mumkin. Va nihoyat, elektron rastrlash muammosi shundaki, unda eksponirlash qurilmalarida foydalaniladigan pikselli matritsa vositasida o’ziga xos rastrlash tizimlari (burilish burchaklari va rastr tuzilmalari chastotasi) ni amalga oshirish talab qilinadi. Ma’lumki, boshlang’ich analogli signalni raqamli shaklga o’tkazishning istalgan usuli kvantlash xatoligining yuzaga kelishi bilan kechadi. Signalning raqamli qiymati kvantlash intervali chegarasida kvantlash darajasiga mos bo’lgan qiymatga ega bo’lishi mumkin (lekin qiymat kvantlash intervali chegarasidan chiqib ketmaydi). Kvantlash natijasida farqlanishlar yuzaga kelib, ular qurollanmagan ko’z bilan sezilmasligi mumkin, lekin to’rt bo’yoqli bosmada muarning yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. 3. Superyacheykalar Rastr yacheykasi qancha katta bo’lsa, burilish burchagini shuncha aniq o’rnatish mumkin. Biroq, katta o’lchamli yacheykalardan foydalanish noma’qul, chunki liniaturaning pasayishi qurollanmagan ko’z bilan seziladigan rastr tuzilmasining hosil bo’lishiga olib keladi va bundan tashqari, katta o’lchamli yacheyka mayda detallarni hosil qilishda imkonli qobiliyatning yo’qotilishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun superyacheyka – bu faqatgina kattalashtirilgan yacheyka emas, uni bir nechta alohida yacheykalarni bitta kattalashtirilgan maydonchaga birlashtirilgan element sifatida ko’rish kerak. Alohida yacheykalar superyacheykada turli o’lcham va shakllarga ega bo’lishi mumkin. Bu farqlanishlar

superyacheyka chegarasida kompensatsiya qilinadi. Umuman olganda, superyacheykalar bilan rastrlash standart burish burchaklarining aniqroq approksimatsiyasini ta’minlaydi. Rasmlarga ishlov berish rastrlash protsessori rastrlash jarayonida RT tipi bo’yicha rastr nuqtasi shaklini faqat bir marta hisoblaydi (barcha nuqtalar bir xil shaklga ega bo’ladi), superyacheykalarning hisobi esa murakkabroq bo’ladi. Har bir yacheyka superyacheyka chegarasida o’z shakliga ega, bu har bir elementar yacheykani interpretator vositasida hisoblash zaruratini taqozo qiladi. Bunday operatsiyalar ham ishlov berish vaqtini, ham xotira hajmini oshirishni talab qiladi. Accurate Screening texnologiyasi maxsus PostScript ko’rsatmalari vositasida faollashtiriladi, ular dastur ilovalari bilan generatsiya qilinadi. Ishlov berish vaqti ortishidan tashqari, Accurate Screening uslubi bo’yicha rastrlash katta xotira hajmini talab qiladi. Adobe firmasi maxsus apparatli ta’minotdan foydalanish vositasida superyacheykalarni hisoblash murakkabligi bilan bog’liq bo’lgan muammolarni yengib o’tdi. PixelBurst soprotsessori asosiy RIP protsessori ishini kamaytiradi va rastrlash bilan bir qatorda boshqa maxsus vazifalarni ham bajaradi, masalan, tezlikni oshirish bilan bog’liq bo’lgan vazifalarni bajaradi. Dasturiy vositalar ishlab chiqaruvchi boshqa firmalar ham superyacheyka g’oyasiga asoslangan rastrlash variantlarini taklif qiladilar: Linotype-Hell (hozirgi vaqtda Heidelberg) firmasi o’z ishlanmasini HQS Screening deb nomlagan, Agfa firmasi esa o’z tizimini Balanced Screening deb nomlagan. Irratsional tangenslar uslubi bo’yicha rastrlash. Linotype-Hell firmasi superyacheyka tamoyilini rivojlantirdi va uni “irratsional” rastrlash deb nomladi. Ushbu texnologiya Hell reproskanerlarining dastlabki modellari uchun optimal sifatni ta’minlagan rastr liniaturasi va ularning burilish burchaklaridan foydalanadi. “Ratsional” va “irratsionl” rastrlash uslublari orasidagi asosiy farq ratsional va irratsional sonlar orasidagi farqda namoyon bo’ladi. 4. Bosma qolipini tayyorlash va nusxani bosish jarayoni

Bosma qolipini tayyorlashda eksponirlash jarayoni rejimlarini tanlashchastotali rastrlash yordamida tasvirlarni qayta ishlashning muhim bosqichi hisoblanadi. Optimal sifatga erishish uchun bosma qolialarini joylashtirishning mikroshtixlarga ega nazorat qilishshkalalaridan foydalanish kerak (masalan, UGRA). Ekspozisiya shunday tanlanishi kerakki, 5 mkm o’lchamlishtrix to’liq hosil bo’lsin. Biroq, ikkinchi tomondan, shtrixlarning bunday o’lchamida pozitiv nusxa ko’chirish plastinalari bilan ishlashda qiyinsilik yuzaga kelishi mumkin. Ular uchun eksponirlash vaqtini individual ravishda tanlash kerak. Shuning uchun har bir konkret plastina partiyalari uchun to’g’ri ekspozisiyani tanlashga imkon beradigan sinov eksponirlashni o’tkazish kerak. Chastotali rastrlashda rastrli tasvirlarning donadorligi doimiy rastrda 15 dan 35% gacha bo’lgan nisbiy maydonga to’g’ri keladigan optik zichlik intervalida ayniqsa yaqqol seziladi. 15% dan past darajada shovqin namoyish qilish ehtimolligi kam, tasvirning yarim tus va soya (to’q) joylarida shovqin kamroq ko’rinadi, chunki nuqtali rasm doimiy ravishda nuqtalarning birlashib ketishholatiga o’tadi. Agar dog’ning o’lchami kichik qilib tanlansa, donadorlikning seziluvchanligi kamayadi. Aynan shuning uchun ba’zi chastotali rastrlash dasturlari ishlab chiqaruvchilar nisbatan kichik bo’lgan o’lchamlarini taklif qilsalar, boshqalari katta o’lchamli nuqtalarni tavsiya qiladilar. Ammo, nuqtalarning o’lchami kichik bo’lganda texnologik jarayonni amalga oshirish qiyinroq, bu nuqtai nazardan nuqtalarning katta o’lchami qulayroq, ayniqsa bosish jarayoni uchun. Gazeta qog’ozidan bosishda donadorlik juda muhim emas, chunki tolaning tuzilmasi nuqtaning keskinligini kamaytiradi va shu orqali rastrlarning donador tuzilmasini pasaytiradi. Bir bo’yoqli tasvirlarni qayta ishlash. Yuqori va ofset bosma usullarida bir bo’yoqli yarim tusli tasvirlarni qayta ishlashda doimiy yoki nodoimiy (shu jumladan stoxastik) tuzilmalardan foydalanish masalasi muhim emas. Bosma qog’ozi yuzasining qolip plastinasining sifatli va tasvirning xususiyatlariga bog’liq

holda u yoki bu rastrli tuzilmaga ustuvorlik berish mumkin. Bu ishning nozik jihati hisoblanadi. Rastr tuzilmasini tanlashda amal qilinishi kerak bo’ladigan ikkita qoida mavjud. Birinchidan, qog’oz yuzasi va qolip plastinasining tagligi qanchalik dag’al bo’lsa, doimiy rastrning liniaturasi shunchalik past bo’lishi hamda stoxastik tuzilma rastrli elementining maydoni shunchalik katta bo’lishi kerak. Aks holda yakuniy natijani oldindan aytib bo’lmaydi. Ikkinchidan, doimiy rastr tuzilmasi chizig’ining tasvir gorizontaliga nisbatan qiyalik burchagi 45 0 ga yaqin bo’lishi kerak. Bu nusxadagi tasvir rastli tuzilmasini vizual qabul qilishni qiyinlashtiradi va tasvirni umumiy qabul qilishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Doimiy rastrlardan foydalanilganda tuzilmaning seziluvchanligi tufayli sifat pasayadi, ammo liniatura oshirilganda u deyarli sezilmaydigan bo’lib qoladi. Shuni ham e’tiborga olish kerakki, liniaturani juda ham oshirib yuborish foto- va bosma qoliplar tayyorlash jarayonining murakkablashuviga, shuningdek, bosish jarayonining ham qiyinlashuviga olib keladi. Bunday sharoitda natijalarni oldindan aytib bo’lmaydi. Odatda liniaturaning quyidagi qiymatlaridan foydalaniladi: 1) dag’al yuzali qog’ozlar uchun (gazeta qog’ozi, karton, muqovabop materiallar) 20-36 lin/sm (50-90 lpi;) 2) kitob-jurnal mahsulotlari uchuch (bo’rlangan va silliq qog’ozlar) 48- 80 lin/sm yoki 120-175 (200) lpi; 3) sifatiga yuqori talab qo’yiladigan ishlar uchun 100 (120) lin/sm gacha yoki 250 (300) lpi; Amplitudali vachastotali modullashgan rastrlash 1. Amplitudali modullashgan rastrlash Matbaada qo’llaniladigan turli rastli tuzilmalarni uch guruhga ajratish mumkin (7.4-rasm): 1) doimiy (davriy); 2) nodoimiy (tasodifiy, irregulyar, xaotik); 3) stoxastik.

Doimiy rastrli tuzilmalarda mikroelementlar markazlari orasidagi masofa doimiy bo’ladi, elementlar turli maydonga hamda tasvirning turli gradasion darajalarida turli geometrik shaklga ega bo’ladi. Doimiy rastrli tuzilmalar ikki parametr - rastr elementlarining chastotasi va shakli bo’yicha baholanadi. Matbaada rastr tuzilmasining chastotasi liniatura atamasi bilan aniqlanadi va dyuymga yoki sm ga to’g’ri keluvchichiziqlar soni bilan o’lchanadi. Rastr elementlaring shakli turlicha bo’lishi mumkin; to’g’ri va to’lqinsimon chiziqlar, konsentrik aylanalar, dumaloqlar, ellipslar, kvadratlar, to’g’ri to’rtburchaklar, romb va boshqalar. Bu ko’plab shakllarning ichida ellips shakli optimal deb baholanadi, chunki 45-55% rastr element intervalida rastrli elementlarning bir-biriga qo’shilishi sohasida gradasion o’tishning ravonligi ta’minlanadi. 7.4-rasm. Chastotali modullashgan rastrlash va amplitudali modullashgan rastrlashni taqqoslash Rastr elementlarining kattalashuvi natijasida rastr elementlarining tutashuvidagi optik zichlik sakrashlarini silliqlash maqsadida qo’shaloq rastrli tuzilmalar ixtiro qilingan. Qo’shaloq rastli tuzilmaga ega bo’lgan kontaktli rastrlarni yaratish uchun odatiy xochsimon rastrlardan foydalanilgan. Tirqishli diafragmalardan foydalanishda kontaktli rastlar ham yaratilgan bo’lib, ularda rastrli elementlar 95% gacha tutashmaydi, keyin esa darhol plashkaga o’tadi. Masalan,

chuqur bosma rastridagi kvadratlar (rastrli elementlar o’z maydonini 5% dan 95% gacha o’zgartiradi). Keyinchalik, elektron rastrlash texnologiyasi ishlab chiqilgan va berilgan shakldagi rastr elementlarini yaratishning imkoniyati paydo bo’lgandan keyin rastr elementining optimal shaklini tanlash bo’yicha tadqiqotlar o’tkazilgan. Rastr elementlarining quyidagi shakllari optimal deb topilgan: yorug’ joylarda (25% gacha) dumaloq, yarim tuslarda (25 dan 75% gacha) nosimmetrik geometrik shakl va to’q joylarda (75 dan 99% gacha) dumaloq oraliq elementi. Dumaloq shakl bosish jarayonidagi o’lchamo’zgarishida minimal darajada o’sadi, ya’ni maksimal maydon va minimal perimetrga ega bo’ladi. 2. Chastotali modullashgan rastrlash Rastrlash texnologiyasining rivojlanishi jarayonida rastrlardan foydalanmasdan ofset bosma qolipini tayyorlash usullari yaratilgan. Ofset usulida rastrli tuzilma sifatida alyuminiy plastinasining donadorligidan foydalanilgan. Unga yupqa yorug’likka sezgir qatlam surtilgan. Ishlov berish jarayonida (yarim tusli fotoqolipdan nusxa ko’chirilgandan keyin) qatlamning turli darajada dublenie bo’lishi tufayli donador yuzalarning turli miqdori ochilib qolgan. Qatlamning dublenie bo’lishi qancha kam bo’lsa, yuvilganda alyuminiyning shuncha katta qismi ochilib qolgan. Toza alyuminiyning yuzasi oraliq elementlarni tashkil qilganplastinaning yuzasida yuvilmagan qatlam sifatida qolgan maydonlar bosiluvchi elementlarini tashkil qilgan, bu texnologiya “rastrsiz ofset” atamasi bilan yuritiladi (qolipda nodoimiy rastrli tuzilma yuzaga keladi). Bosma qolipi donador litografiya toshida tayyorlanadigan litografiya usulida uning yuzasining fakturasidan (“rastrsiz ofset” dagi singari) rastr sifatida foydalanilgan. Shunday qilib, tabiiy nodoimiy tuzilmalar rastr sifatida qo’llanilgan. Bu tuzilmalar tasvir gradasiyasining o’zgarishini ravon hosil qiladi, nusxada mayda detallar va nozik o’tishlari sifatli hosil qilinadi.

An’anaviy nodoimiy rastrli tuzilmalar turli shakl va maydonga ega hamda bosma qolipining yuzasida xaotik joylashgan alohida rastrli elementlardan tashkil topadi. Ba’zi rastrli tuzilmalarda elementlar apelsin terisi ajinlari ko’rinishidagi cho’zilgan shaklga ega bo’ladi. U koreshokli rastr deb nomlangan. Bunday rastrli tuzilmalar fototipiya usuli bosma qolipi yuzasida ham hosil qilingan. Bu yarim tusli fotoqolipdan nusxa ko’chirilgandan keyin albiminli yorug’likka sezgir qatlamning turli darajada bo’kishi va dublenie bo’lishi tufayli yuzaga keladi. An’anaviy nodoimiy rastli tuzilmalar chastotasi bilan emas, balki chastotalar intervali bilan tavsiflanadi. Chastotalar intervali minimal rastr elementlari qiymatiga hamda rastr tuzilmasi alohida boshlang’ich elementlarining katta maydoni agregatlarga birlashishga moyilligiga bog’liq. Agregatlarning hosil bo’lishi (tuzilma alohida mikroelementlarining qo’shilishi) chastotaning pasayishiga olib keladi. Tuzilmma o’zining chastotasini qancha tez o’zgartirsa, u nusxada tasvirni, xususan element va konturlanri yaxshi hosil qiladi. Tuzilmaning tasvir gradasiyasining o’zgarishiga yuqori darajada sezgirligi nusxa yolg’on konturlarning yuzaga kelishiga olib keladi, bu esa tasvir sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Stoxastik rastrli tuzilmalar. Matbaachilikka hisoblash va lazerli texnika va texnologiyalarining kirib kelishi an’anaviy matbaachilikda sezilarli o’zgarishlarga olib keldi. Har doim muommo hisoblangan sifatli ranglarga ajratish va rastrlash hozirda texnika, texnologiya va dasturiy ta’minotlarning ishiga aylangan. Hisoblash texnikasi va chiqchrish qurilmalarining imkoniyatlari ko’plab eski g’oya va texnologiyalarni yuzaga chiqaradi. Tasvirning to’q joylaridan rangli bo’yoqlarni ayirib tashlash (UCR) to’rt bo’yoqli bosmada qora bo’yoq generasiyasi (GCR) rangli yarim tusli tasvirlarni (geksaxrom, hexachrome) (Hi-Fi bosma) bo’yoqlaridan foydalanib bosish, yarim tusli tasvirlarni chastotali rastrlash (stoxastik rastrlash) shular jumlasidandir. Stoxastik rastrlash nodoimiy tuzilmali rastrlardan foydalanib rastrlash texnologiyasiga taalluqli. Bu tuzilmalar buning uchun maxsus yaratilgan apparatli

va dasturiy vositalardan foydalanib elekrton yo’l bilan hosil qilinadi. Umuman olganda “chastota” atamasi jarayon yoki uning natijasining chastotali tavsifnomalarini aniqlaydi. Aloqa nazariyasida chastota to’lqinli signallarni ifodalash uchun qo’llaniladi. Rastlashga nisbatan qo’llanilganda esa chastota avtotip (yuqori va ofset) bosmada rastr liniaturasiga, amplituda esa rastr nuqtalarining o’lchamiga to’g’ri keladi. Shunday qilib, an’anaviy rastrlashni amplitudali modulyasiya sifatida tasavvur qilish mumkin. Turli o’lchamli nuqtalarning markazi bir-biridan bir xil masofada joylashgan an’anaviy avtotip rastrlashdan farqli ravishda chastotali rastrlarda (CHR) katta nuqtalar ko’plab mayda nuqtalar bilan almashtirilgan. Bu birinchidan, ko’rinadigan doimiy rastrli tuzilmaning yo’qligi tufayli yarim tuslarni yaxshi hosil qiladi, ikkinchidan, tus berishning ravonligini ta’minlaydi. Rastr nuqtalarining stoxastik taqsimlanishi quyidagi afzalliklarga ega: - ko’rinadigan rastrli tuzilmaning yo’qligi tufayli yarim tuslarni yaxshi qayta ishlash; - nuqtalar burchaklari bilan tutashmasligi tufayli tus berishning ravonligi; - ko’p bo’yoqli bosmada rastrli tuzilmani burish zaruratining yo’qligi; - nusxada rozetka va muar ko’rinishidagi qo’shimcha past chastotali tuzilmalarning yuzaga kelmasligi; - matbaa nusxalari ko’inishidagi aslnusxalarni (CMYK aslnusxalarni) skanerlashda ikkita davriy tuzilmalarning ustma-ust tushmasligi va muar yuzaga kelishi ehtimolligining kamligi. Bosiluvchi element bosiluvchi nuqtasining o’lchami va shakli stoxastik rastrlashda muhim parametr hisoblanadi. Agar nuqtaning o’lchami juda katta bo’lsa, fotoqolipdan qolip plastinasiga nusxa ko’chirishda qiyinchilik yuzaga keladi, bosishda esa nusxada bo’yoq bo’yicha to’yingan mayda rastr nuqtasini hosil qilishda qiyinchilik yuzaga keladi. Bu ayniqsa, bo’rlanmagan va qisilmagan qog’ozlarda muammoli bo’ladi.

Masalan, sifatli gazeta bosmasi uchun dog’ning optimal o’lchami 30-40 mkm ni tashkil qiladi. 3. Bosish jarayonida rastr nuqtalari o’lchamining ahamiyati Rastr nuqtasining o’lchami. Chuqur bosmada o’yuvchi yordamida mexanik o’yish yo’li bilan olingan rastr yacheykasining shakli u yoki bu darajada aniqroq bo’ladi, boshqa bosma usullarida rastr nuqtasining o’lchami alohida piksellarning yig’indisi sifatida shakllanadi va shunga muvofiq, uni o’zgartirish mumkin. Tus chuqurlining doimiy o’sib borishi barobarida o’rtacha zichlikning ma’lum qiymatiga erishilganidan keyin alohida nuqtalar bir-biri bilan tutasha boshlaydi. An’anaviy amplituladi-modullashgan rastrlashdan foydalanilganda nuqtalarga turli shakl berish mumkin, ular tutashuvining boshlanishi esa rastr nuqtalarining turli maydoniga to’g’ri kelishi mumkin (nuqtalarning birinchi va ikkichi tutashuvi). Rastr nuqtalarining o’ziga xosshaklidan foydalanish hisobiga reproduksiyada rastr nuqtalari maydonining yakuniy qiymati ¾ rast kattaligigacha (75%) siljitish mumkin. Bunda juda och joylar sohasida qayta ishlashning yaxshi sifatiga erishish mumkin, lekin umumiy holda rastr nuqtalarining bunday shaklidan foydalanish tavsiya qilinmaydi. Muammo shundaki, bunday rastr tuzilmalarining tutashuvi chiziqli tuzilmalar kabi noxush holatlarga olib kelishi mumkin, rastr nuqtalarining kattalashuvi ham ortib ketadi. Shu sababli DIN ISO 12647-2 standartida bu tuzilmalar ofset bosmasi va uzluksiz formulyarlarni bosish uchun tavsiya qilingan, ISO 12647-3 da esa gazeta bosmasi uchun tavsiya qilingan. Rastr nuqtalarining birinchi va ikkinchi tutashuvi nisbiy maydonlar intervali 40 dan 60% gacha bo’lganda, ya’ni farq 20% dan ko’p bo’lmaganda tavsiya qilinadi. Dumaloq shakldagi rastr nuqtalari gazeta bosmasida faksimil qayta ishlash va bosish jarayonini nazorat qilishshkalalarini chiqarish uchun tavsiya qilingan. Rastr nuqtasining o’lchami ma’lum darajada uning shakliga bog’liq bo’lganligi tufayli turli nazorat shkalalarida bir-biriga o’xshash natija olish uchun rastr nuqtasining bitta shaklidan (dumaloq shaklidan) foydalanish kerak. Rastr nuqtasining dumaloq

shakli shunday afzallikka egaki, u oddiy uslublar bilan nazorat qilinishi mumkin, bundan tashqari, rastr nuqtasining bunday shakli rastr nuqtasi o’lchami kattalashuvining minimal bo’lishiga xizmat qiladi. Nuqtalarni birlashtirish ahamiyat kasb etmaydi, chunki nazorat shkalalari jarayonning gradatsion tavsifnomasini baholash uchun emas, balki adadni bosish jarayonida rastr nuqtalarining o’lchamini tanlab nazorat qilish uchun qo’llaniladi. Fleksografik va trafaret bosmada rastr nuqtalarining birinchi tutashuvi 35% dan past bo’lgan darajada, ikkinchisi 60% dan yuqori bo’lmagan darajada sodir bo’lishi kerak. Chuqur bosma usulida rastr nuqtalarini birlashtirish muammosi yuzaga kelmaydi. Shunga muvofiq, bu yo’nalishda reproduksyion jarayonni olib borish bo’yicha tavsiyanomalar mavjud emas. Bosma qolipini tayyorlashni talab qilmaydigan bosma texnologiyalari uchun bunday tavsiyanomalar hali ishlab chiqilmagan. Rastr nuqtalarining umumiy maydoni. Ko’p bo’yoqli bosmada aslnusxaning syujetli tarkibi bosma sintezi bo’yoqlari rastr nuqtalarining umumiy maydoni bilan beriladi. Bunda maksimal bo’yoq qatlami (rastr nuqtalarining umumiy maydoni) chegaralanishi kerak, chunki qalin bo’yoq qatlamlarini quritish tezligi bosish jarayoni talablarini qondirmaydi. Gradatsion parametrning umumiy qiymati ranglarga ajratilgan rasmlar rastr nuqtalari qiymatlari bo’yicha hisoblanadi. Shunday qilib, rastr nuqtalarining umumiy yig’indisi reproduksion parametr hisoblanadi. 100% qiymat plashkaga mos keladi, 400% esa ketma-ket bosilgan to’rtta bo’yoqda olingan plashkaga mos keladi. Varaqli aksident ofset bosmada bo’yoqlarning umumiy miqdori 350% dan oshmasligi kerak, rulonli ofset bosmada bu qiymat 300% ni tashkil qiladi. Gazeta sanoatida bo’yoqlarning maksimal umumiy yig’indisi 240% dan past bo’lmasligi va 260% dan oshmasligi kerak. Chuqur bosmada bu borada hech qanday chegara mavjud emas, chunki har bir bosma seksiyasidan keyin mato quritiladi. Fleksografik bosma uchun bo’yoqlarning maksimal umumiy miqdori 280320% chegarada bo’lishi kerak. Qalin bo’yoq qatlamlari va bo’yoqlarning

umumiy miqdori 400% ni tashkil qila olishi trafaret bosmaning asosiy afzalligi hisoblanadi. Biroq odatda u bir oz kamroq bo’ladi. Kontaktsiz bosma usullari uchun bo’yoqlarning maksimal miqdoriga taalluqli bo’lgan ma’lumotlar mavjud emas. Ob’ektlarni toraytirib/kengaytirish bosish (Trepping). Katta tezlikda ishlaydigan bosma uskunasidan bosiluvchi materialning o’tishi jarayonida qog’ozning qiyshayishi, moslashtirishdagi siljishlar va boshqa omillar ranglarga ajratilgan rasmlarning “geometrik, mahalliy siljishiga” olib keladi, u ko’zga noxush qabul qilinadigan “oqish yo’lka” bo’lib ko’rinadi. Bunday noxush holatlar bosish jarayoniga tegishli bo’lgan o’ziga xos muammoni emas, balki bosishgacha bo’lgan bosqichga tegishli bo’lgan muammoni tashkil qiladi. Keskin chegaralarga ega bo’lgan rangli qo’shni maydonlar hosil bo’lishi bilan bo’yoqlarnig moslashmasligi yuzaga kelishi mumkin. Shu sabablar tufayli bosishgachabo’lgan jarayonlar bosqichida ikkita rangli qo’shni maydonlardan biri kengaytiriladi (uning o’lchamlari kattalashtiriladi). Odatda o’lchamlarni kattalashtirish shaffofroq bo’yoq bo’yicha amalga oshiriladi. Bu maqsadda foydalaniladigan dasturiy vositalar ob’ekt atrofiga (virtual) egri chiziq chizishga imkon beradi. Bo’yoqni keltirishning talab qilinadigan darajasi bosiluvchi materialning xossalariga va rastrli tuzilmaga bog’liq bo’lganligi tufayli quyida eslab o’tiladigan kattaliklar taxminiy qiymat sifatida ko’rilishi kerak. 60 lin/sm liniatura uchun kengaytirish kattaligi 0,1 dan 0,2 mm gachachegarada bo’ladi, 33 lin/sm liniatura uchun 0,2 dan 0,4 mm gacha.

Adabiyotlar 1. Helmut Kippxan. Handbook of printmedia: Technologies and Production Methods. Germany, 2014. 2. С.Стефанов. “Цвет Ready Made или теория и практика цвета”. Учебное пособие. - М.: «Репро ЦЕНТР М» 2006. - 316 с. 3. Волкова Л.А., Решетникова Е.Р. Технология обработки текстовой информации. M Книга, 2007. 4. Bаbахаnоvа Х.А. Mаtnli ахbоrоtni qаitа ishlаsh tехnоlоgiyasi.Tоshkеnt, TTYЕSI, 2011. 5. Кузнецов Ю.В. Технология обработки изобразителной информации. Учебное пособие. - М-С-П.: «Петербургский институт печати» 2002. - 310 с 6. Jalilov A.A. «Rasmli aхborotni qayta ishlash tехnologiyasi» fanidan ta’lim tехnologiyasi. O’quv qo’llanma. - T.: TTYЕSI 2012. – 112 bеt.

O'xshashlar

An’anaviy prepress jarayonlar

Axborotni kiritish va ishlov berish uskunalari

Tasvirli aslnusxalar va ishlov berish jarayonlari

Sintez va sifat nazorati

Axborotlarni kiritish va raqamlashtirish