Мукаммал таржима омиллари хусусида мулохазалар - Tilshunoslik - Referatlar

Мукаммал таржима омиллари хусусида мулохазалар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.5 KB

Ko'chirib olish

Мукаммал таржима омиллари хусусида мулоҳазалар Таржима, хоҳ у ёзма бўлсин, хоҳ оғзаки бўлсин, миллатлар ва халқлар ўртасидаги муҳим алоқа воситаси ролини бажариб келмоқда. Дунёда глобаллашув жараёни кечаётган шу кунда таржиманинг нафақат амалий, балки назарий аҳамияти ҳам янада ортиб бормоқда. Ҳар қандай таржиманинг асосий вазифаси асл тилда сўзловчи ёки ёзувчи томонидан билдирилган коммуникатив мақсадни ўзга таржима тилида тўла ва аниқ ифода этишдан иборат. Таржимада “ мукаммаллик ” атамаси кўп тилга олинади. Лекин, унинг аксарият мутахассислар томонидан эътироф этилган, таржиманинг барча турларига хос универсал таъриф ёки қолипи мавжуд эмас. “Мукаммаллик”, назаримизда, нисбийлик хусусиятига эга. У ёки бу асар (матн) таржимасига бир пайтни ўзида ёки турли даврларда бир нечта таржимон қайта қўл уриши мумкин. Ушбу жараёнда таржима асари сайкаллашиб, такомиллашиб боради. Таржиманинг аниқ ва мукаммал бўлишида таржима тилининг грамматик қурилиши, унда мувофиқ тил бирликларининг мавжуд эканлиги ёки эмаслиги, тилнинг объектив борлиқни ифода эта олиш имкониятларининг миқёси бир хил эканлиги ёҳуд бир хил эмаслиги каби омиллар қаторида таржимоннинг маҳорати катта роль ўйнайди. Шу маънода, таржиман нафақат аслият, таржима тилларининг грамматик қурилиши, лексик бойлигини, балки ўша тилларда гапирувчи халқлар тарихи, урф – одатлари анъаналари, тил бирликларининг функционал жиҳатлари кабилар ҳақида ҳам мукаммал билимларга эга бўлишлари керак. Таржима жараёнини осон ва қийин кечишида тилларнинг қариндошлиги ёки қариндош эмаслиги, типологик жиҳатдан бир ёки бошқа – бошқа тил тизимларига мансублиги ҳам катта роль ўйнайди. Аналитик қурилишга эга бўлган инглиз, француз, испан каби тилларнинг грамматикаси

ва грамматик қурилишида ўхшаш томонларнинг кўплиги таржима жараёнини осонлаштирса, агглютинатив тилларга мансуб ҳозирги замон ўзбек тилида ва аналитик қурилишга эга бўлган ҳозирги замон инглиз тили асосида амалга ошириладиган таржималарда бу жараён қийинроқ кечиши мумкин. Юқоридагиларга сабаб бўлувчи лисоний ва нолисоний омиллар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1. Таржима жараёнига жалб этилган тилларда гаплар турли қолиплар асосида ноўхшаш сўз тартибида ясалиши; 2. Гаплар таркибига кирган сўзлараро муносабатларнинг ўхшаш эмаслиги. Масалан, ўзбек тилида келишик категорияси яхши ривожлангани ҳолда, инглиз тилида келишиклар сонининг камлиги. Бу ҳол инглиз тилининг ифода воситаларига камбағал деб ҳисоблашга асос бўла олмайди. Чунки инглиз тилида ўзбек ва бошқа тиллардаги келишиклар маънолари предлоглар орқали ўз ифодасини топади; 3. Асил ва таржима тилларда мавжуд имо – ишора, ҳис – ҳаяжонни ифодаловчи воситалар, мақол ва фразеологизмлар ҳақида билим ва тасаввурларга эга бўлмаслик. М асалан : Оҳ ! Эҳ! Паш ! Oh, Good Gracious, Good heavens! Ouch! When pigs fly!, Сичқон сиғмас инига , ғалвир боғлар думига, to shake one’s head, to nod кабилар . Назаримизда, расмий ҳужжатлар, нутқлар ва илм – фан соҳаларга оид мақола, рисола, матбуот ҳабарларида таржиманинг аниқ бўлишига талаб кучли бўлса, бадиий таржимада коммуникатив интенцияни ифода этишда нисбатан эркинлик мавжуд бўлади. Масалан: - The earth rotates round its axis. - Ер ўз ўқи атрофида айланади. Марк Твеннинг “The Man that corrupted Hadleyburg” асаридан олинган “The news about the gold spread rapidly” гапини ўзбек тилида қуйидагича таржима қилиш вариантлари мавжуд: “Олтин ҳақидаги хабар тез тарқалди”, “Олтин ҳақидаги хабар тез ёйилди”. “Олтин ҳақидаги гаплар тез тарқалиб кетди” кабилар.

Таржиманинг миқёси ва роли ҳозирги глобаллашув даврда янада ортди. У инсоният жамиятининг барча соҳаларида қўлланилмоқда, чунки таржимасиз глобал мулоқат, глобал тараққиётни тасаввур қилиш қийин. Ушбу жараёнда таржимонда камида икки тиллик луғатларга, изоҳли ва соҳа луғатларига мурожаат этиш эҳтиёжи туғилади. Шундай экан, уч ундан ортиқ тиллик соҳа луғатлари яратиш шу куннинг долзарб вазифаси даражасига кўтарилди. Шу кунда кўп тиллик спорт, юридик, қишлоқ хўжалиги, саноат, тиббиёт каби атамалари луғатларини яратиш зарурияти мавжуд. Бу борадаги талабларни тез фурсатларда қондириш учун бу соҳада билим ва тажрибага эга мутахассислар таркибидан ижодий гуруҳларни шакллантириш, улар учун самарали ижодий шарт – шароитларни яратиб бериш керак бўлади. Чунки кўп тиллик соҳа луғатлари жамият ривожида муҳим роль ўйнайдиган омилга айланди. Бу тоифа кўп тиллик соҳа луғатлари таржимон кадрларни ихтисослашувига ҳам кўмак беради. Ҳозирги кунда таржима жараёнини нг миқёси анча кенгайди. Лекин таржимон ўз фаолиятида барча соҳаларни қамраб олиш имкониятига эга эмас. Шу боис, таржима тўлақонли, аниқ ва табиий чиқишида ихтисослашувнинг хам аҳамияти беқиёс экан. Бу борада таржимонлар тайёрловчи таълим йўналишлари ўқув режаларида кўзда тутилган малакавий амалиёт борасида ҳам анча – мунча ислоҳатларни амалга ошириш лозим деб ўйлаймиз. Бизнингча, амалиёт жараёнини шартли равишда уч босқичга бўлиш мумкин. Биринчи босқич даврида талабаларга ҳаётий зарур, турли ҳаётий вазиятларни ўз ичига олган монологик, диалогик нутқларни, нисбатан содда тузилишга эга матнлар, эртак, ҳикоя кабиларни оғзаки ва ёзма таржима қилиш кўникмалари ва малакалари шакллантирилади ва ривожлантирилади; Иккинчи босқичда талабаларга сиёсий – публицистик расмий хабарлар, бадиий адабиётлар, полигогик нутқларга бой баҳс – мунозаларни ўгириш малакалари сингдирилади;

Учинчи босқичда эса талабаларни илмий – оммабоп матнлар ва асарлар, дипломатия хужжатлари ва учрашувларда тилмочлик қилиш қаторида таржиманинг талаба танлаган соҳаси бўйича ихтисослашувига йўналтириш мақсадга мувофиқ. Юқорида санаб ўтилган уч босқич даврида талабалар транслаталогия фанининг тарихи, таҳлил методлари ва қонуниятлари хақидаги назарий билимларни ҳам эгаллаб борадилар. Демак, барча тилга олинган омиллар нафақат таржима ривожида, етук таржимон кадрлар тайёрлашда, балки таржима амалиётининг сифатли ва мукаммал бўлишида муҳим роль ўйнайди.

O'xshashlar

Таржима билан боглик айрим лингводидактик масалалар хусусида

Эркин таржима

Таржима тилида мантик

Грамматик шакллар ва таржима

Оксимарон ва унинг таржима масаласи