Ko‘chirma va o‘zlashtirma gaplarning stilistik xususiyatlari - Tilshunoslik - Referatlar

Ko‘chirma va o‘zlashtirma gaplarning stilistik xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Ko‘chirma va o‘zlashtirma gaplarning stilistik xususiyatlari R e j a : 1. Ko‘chirma gaplarning funktsional uslublarda qo‘llanish xususiyatlari. 2. Ko‘chirma gaplarning badiiy uslubda personajlar ichki dunyosini, tashqi qiyofasini, tabiatini chizishda mu ҳ im vosita ekanligi. 3. O‘zlashtirma gaplarning stilistik xususiyatlari.

1. Ko‘chirma gaplarning funktsional uslublarda qo‘llanish xususiyatlari. Ҳ ar bir funktsional uslubda ko‘chirma gaplarning qo‘llanishi o‘ziga xos tarzda kechadi va o‘zbek tilidagi barcha uslublarda u yoki bu darajada uchraydi. Masalan, ilmiy uslubda ulardan muallif o‘z fikrini asoslash, to‘g‘ri ekanligini tasdiqlash maqsadida foydalanadi – shu fikrga mos keladigan qarashlardan tsitata – iqtiboslar keltiradi. YOki, aksincha, o‘z fikrining to‘g‘ri ekanligini tasdiqlash maqsadida unga zid bo‘lgan qarashlarni ҳ am keltirishi va uning noto‘g‘ri ekanligini, unga qo‘shila olmasligining sabablarini asoslashi mumkin. Bunga misol tarzida R.Qo‘ng‘urovning «O‘zbek tili stilistikasidan ocherklar» (Samarqand, 1975) asarining 11-betidan quyidagi parchani keltirishimiz mumkin: « A. M. Peshkovskiy o‘zining «Ona tili metodikasi, lingvistika va stilistikasi» nomli asarida stilistik kuzatishlar qanday yo‘l bilan borish kerakligini, xususan, grammatik stilistikaning xarakterli xususiyatini juda to‘g‘ri ko‘rsatib bergan edi. U yozadi: «Boshqa bo‘limlardagi kabi, so‘z faqat nafis ottenkalar va nozikliklar ҳaqida borishi mumkin, chunki stilistika, umuman, xuddi shular bilan shug‘ullanadi. «Ukamni yuboraman» va «ukamga yuboraman» birikmalari o‘rtasidagi farq qanchalik nozik bo‘lmasin, u ҳali stilistika uchun dag‘al ҳodisadir. Bu stilistik farq emas. «Menga yasadi» va «men uchun yasadi» gaplari o‘rtasidagi farq esa faqat grammatik emas, balki stilistik farq ҳamdir. Xuddi shu kabi «pichoqqa oldim» va «pichoq bilan oldim» bir-biridan faqat grammatik farqlanadi, «tosh otdi» va «toshbo‘ron qildi» esa bir-birlaridan ҳam grammatik, ҳam stilistik jiҳatdan farqlanadi. Boshqacha qilib aytganda, stilistikada, umuman, grammatik ma`nolar o‘rganilishi va chog‘ishtirilishi kerak emas, balki faqat grammatik sinonimlar, ya`ni grammatik ma`nosi bilan bir-birlariga yaqin so‘z va so‘z birikmalari o‘rganilishi va qiyoslanishi kerak»* ( TSitata A. N Gvozdevning “Ocherki po stilistike russkogo yazika" asaridan olindi, Moskva, 1955 y., 133- 134-betlar ). YUqorida aytganlardan xulosa qilib, A. M. Peshkovskiy grammatik stilistikaning, jumladan, morfologiyaning stilistik imkoniyatlari juda ҳam cheklanganligini ta`kidlaydi.

Rasmiy uslubda bu kabi ҳolatlar kam ko‘zga tashlanadi. Publitsistik uslubda ҳam xuddi ilmiy uslubdagi singari ҳolatlarda ko‘chirma gaplarga murojaat qilinadi. Masalan: «Davlat tili ҳaqida»gi Qonunning 8- moddasida «O‘zbekiston Respublikasining qonunlari, davlat ҳokimiyati va boshqaruv organlarining boshqa ҳujjatlari davlat tilida qabul qilinadi va e`lon etiladi. Maҳalliy ҳokimiyat va boshqaruv organlarining ҳujjatlari davlat tilida qabul qilinadi va e`lon etiladi», deb ta`kidlangan. Bugungi kunda ushbu qonunga to‘liq amal qilinmoqda, darsliklar, qo‘llanmalar, qonunlar, ilmiy asarlar davlat tilida nashr qilinayapti. («Huquq» gazetasi, 2009 yil 15 oktyabr’). Funktsional uslublarda ko‘chirma gaplarning qo‘llanish xususiyatlarini ushbu gaplar tarkibida qo‘llangan fe`llar taҳlilida yana ҳam oydinlashtirish mumkin. Masalan, turli uslublarda aytmoq, demoq fe`llarining bir necha sinonimlaridan foydalansa bo‘ladi. Jumladan, publitsistikada oddiy xabar aytilsa, mazkur fe`llarning odatdagi shakllari qo‘llanadi: Dokladchi aytdiki, qishloqlarimiz qiyofasini tubdan o‘zgartish uchun kurash davom etadi. Agar bu fe`llar orqali uslub bo‘yoqlari, ta`siriylik ҳam berilmoqchi bo‘lsa, ta`kidlamoq, uqtirmoq, e`tirof etmoq, qayd qilmoq, eslatmoq, ogoҳlantirmoq, to‘xtalmoq, da`vo qilmoq, ta`na qilmoq, ta`riflamoq, talab qilmoq, murojaat qilmoq, o‘tinmoq, yolvormoq, so‘ramoq kabi fe`l-sinonimlardan foydalaniladi, M i s o l l a r : Notiqlar ta`kidladilarki, shaҳar meҳnatkashlari davlatimizning sanoatni yanada rivojlantirish oldiga qo‘ygan vazifalarini bajarish uchun kurashda katta muvaffaqiyatlarni qo‘lga kiritdilar (Gazetadan). O‘tinib so‘rayman: tezroq oting. (M. Lermontov.) Avvalo, shuni qayd qilish kerakki, do‘stlik mavҳum narsa emas, u yo‘qdan paydo bo‘lmaydi. (V. Z.) 2. Ko‘chirma gaplarning badiiy uslubda personajlar ichki dunyosini, tashqi qiyofasini, tabiatini chizishda muҳim vosita ekanligi. Ilmiy manbalarda ko‘chirma gap badiiy nutqda boy stilistik-sintaktik vosita ekanligi ta`kidlangan (Kojina M.N. Stilistika russkogo yazika.- M., 1983, 161-bet). Ko‘chirma gap o‘zga kishining nutqini aynan, o‘zgarishsiz keltirishi bilan aloҳida aҳamiyatga ega bo‘lishi masalaning bir tomoni. Ikkinchidan esa, ana shu

vazifani ado etish borobarida u nutq egasining fikr va muloҳazalarini aniq bera oladigan ҳamda nutq muallifiga tavsif ҳam bera oladigan xususiyatga ega. «O‘zgalarning ҳech o‘zgarishsiz, so‘zma-so‘z berilgan gapi ko‘chirma gap bo‘lib, unda ҳam, avvalo, tugal fikr, ҳis-tuyg‘u ifodalanadi. – deyiladi «O‘zbek tili stilistikasi» asarida. - SHu bilan birga, yozuvchi ko‘chirma gapdan uslubiy maqsadda ҳam foydalanadi: uning vositasida obraz yaratiladi, qaҳramonga ma`lum darajada xarakteristika beriladi. Ba`zi personajlar nutqidan ularning ichki dunyosini, tashqi qiyofasini, tabiatini ҳam anglab olish mumkin: — CHexovmi? Ҳimm... burjuaziya realizmi to‘g‘risida so‘zlaganda, eng avval, uiing ob`ektiga diqqat qilish kerak. Burjuaziya realistlari tushungan, ular aks ettirgan ob`ektiv voqelikni anglash lozim bo‘ladi. Turgan gapki, CHexovning ijodi boshdan-oyoq, butun moҳiyati bilan ilk burjuaziya realizmi, ya`ni... ҳimm,.. Mukarram, tovuqqa moyak qo‘ydingmi? Qo‘yish kerak, bo‘lmasa daydi bo‘lib ketadi... Tavba, tovuqdan ҳam aҳmoq jonivor yo‘q — moyak qo‘ysang, tug‘adi! Nima uchun moyak qo‘ysang, tug‘adi? Xo‘roz nima uchun saҳarda qichqiradi? Ajoyib psixologiya! Biologiya o‘qiysiz-larmi? (A. Q. Adabiyot muallimi). Ko‘chirma gap bo‘lgan keyin, so‘zsiz u bilan birgalik muallif so‘zlari ҳam ishtirok etadi. Muallifning ana shu so‘z va jumlalari nutqda ma`lum ekspressiv aҳamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Dramatik asarlarda qatnashuvchi shaxslarning replikalari muallif remarkalari ҳam ayrim qaҳramonlar xarakterini yoki ular orasidagi munosabatlarni tushunishda o‘ziga xos o‘rin tu tadi: X o l m a t (o‘zicha). Voy xom kalla-ey, sen ҳali ҳayvon deb yurgan edingmi? X o l m a t (o‘zicha). Mana qo‘y, deb tumshug‘iga solmaysanmi siynitalog‘ni! X o l m a t (o‘zicha). Bo‘lmasa ҳali surma ichgan itdek ovozi bo‘g‘ilib, imomatga o‘ta olmay qoladilar. (Imomga.) CHarchamaysiz, domla pochcha, faqat quruq qoshiq og‘iz yirtadi, xolos! Sadqai gapingiz ketsin bu gadoga! Bunga

o‘xshagan mingta sarpoyoqdan sizlar uchun boyga o‘xshagan bitta xo‘l tayoq yaxshi! (Ҳ. Ҳ.) Navoiy kuladi. Mansur kirib erga tashlanadi, yig‘lab, Navoiyning etagini o‘padi. Ҳaram. Sochlari parishon, ozg‘in Guli to‘shakda yotibdi. Nozik qo‘llari bilan Alisher bergan devonni ko‘kragiga bosgan. YOnida enaga. («Alisher Navoiy» dramasidan.) Ko‘chirma gap ko‘proq muallif gapi bilan birga qo‘llanadi. Bu vaqtda ҳar ikki sodda gap birikib, to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gapga sinonim bo‘ladi: ko‘chirma gap ҳam muallif gapini, uning kesimidan anglashilgan xilma-xil ma`nolarni to‘ldiradi. Muallif gapining kesimi, asosan, aytmoq va demoq fe`llarining tuslangan (aniq) shakllari orqali ifodalanadi. Qo‘chirma gapli qo‘shma gaplarni uslub talablariga ko‘ra, turlicha qurish mumkin: YOzuvchi aytgan edi: «So‘z barcha fikrlar va faktlar libosidir». «So‘z barcha fikrlar va faktlar libosidir», — degan edi yozuvchi. Ko‘chirma gapdan shu tarzda foydalanilsa, aytmoq, demoq fe`llari betaraf ma`noda — xabar qilish, xabarni aytish usuli vazifasidagina ishlatiladi. Bu vaqtda ko‘chirma gap og‘zaki nutqda o‘ziga xos oҳang bilan aytiladi, yozuvda esa qo‘shtirnoq orqali belgilanadi va ҳar ikki gap orasidagi chegara aniqlanadi. Turli nutq uslublarida so‘ramoq o‘rnida iltimos qilmoq, arz qilmoq (arz aylamak – arxaik) kabi shakllar; pichirlamoq, shivirlamoq, do‘ng‘illamoq, vaqillamoq (va boshqa ko‘rinishlari), javob bermoq, e`lon qilmoq, ma`lum qilmoq va boshqa fe`llar qo‘llanadi. Bunday fe`llar ma`nosini yanada ochish, fikrni kuchaytirish, tinglovchiga buyurish, da`vat, eslatish kabi maqsadlarda bosh gap tarkibida -ki, -chi, -mi, -ku kabi yuklamalarni ҳam keltirish mumkin: Qani ayting-chi, bu shiferlarni qaysi kolxozchiga berdingiz? (N. Safarov.) Aytdim-ku, boramiz deb. So‘zlovchining xilma-xil kayfiyati, ҳis-tuyg‘usi, ҳarakat va ҳolati, mimikasini aynan berish uchun xabar qilish, suroqlash ifodalovchi fe`llar o‘rnida muallif ko‘pincha kulimsiramoq, shod bo‘lmoq, tabassum qilmoq, jilmaymoq,

iljaymoq, ochilib ketmoq, olqishlamoq, qarshi olmoq, so‘zini bo‘lmoq, rad etmoq, man qilmoq, qaytarmoq, ma`qullamoq, tasdiqlamoq, bosh irg‘amoq, ҳis etmoq, o‘ylamoq, tasavvur qilmoq, nazarda tutmoq, ishontirmoq, asasla moq, isbot etmoq, taajjublanmoq, buyurmoq, tushuntirmoq, eslat moq, jerkmoq, achchiqlanmoq, koyimoq, bo‘g‘ilmoq, kesatmoq, g‘ovg‘a solmoq, yuziga solmoq, shovqin ko‘tarmoq, oҳ chekmoq, baqirmoq kabi modallik ma`nosi kuchli bo‘lgan fe`l yoki fe`l-iboralardan foydalanadi: Anvar o‘ylanib yana kulimsidi: — Sening fotiҳang bo‘lmasin? (A. Qod.) Moҳlar oyim Ra`noni bag‘ridan chiqarib buyurdi: — Bor, Anvar akangga salom qil. (A. Qod.) Ra`no to‘xtab, Maҳmudni koyishga majbur bo‘ldi: — Maҳmud, Maҳmud, esi yo‘q Maҳmud!. (A. Qod.) «Quloq teshish fazl emas, pulni topish ҳazil emas, jevak taqish farz emas!»— g‘ovg‘a solar taqsirim. (A. Qod.) Farishta ҳam shunchalik bo‘lar deb o‘ylab qoldim. (A. Qod.) Maҳdum qo‘lini bir-biriga urib oҳ chekdi: — SHarmanda bo‘ldim, rasvo bo‘ldim! (A. Qod.) SHaҳodat mufti bosh chayqadi: — Biz yanglishamiz. (A. Qod.) Safar bo‘zchi Mamatqulning so‘zini bo‘ldi: — Kimga yomonlabdi? (A. Qod.) Badiiy asarlarda dialoglarni berish yozuvchining ixtiyoriga bog‘liq: shaxslar gapi orasida (oldin yo keyin) muallif gapi ҳam keltirilishi mumkin. 3. O‘zlashtirma gaplarning stilistik xususiyatlari. Ko‘chirma va muallif gapi orasida, ayniqsa, mazmun yaqinligi kuchli bo‘ladi: birinchisi ikkinchisini to‘ldiradi. SHuning uchun bunday qurilmalarni shaklan o‘zgartirish va ikki sodda gapni birlashtirib, bir gapga keltirish mumkin. Bu vaqtda mazmun saqlangan ҳolda, gap bo‘laklarining miqdori va shakli o‘zgaradi: ko‘chirma gapning kesimi to‘ldiruvchiga, egasi esa qaratqich aniqlovchiga aylanadi: Donolardan biri aytgan edi: «Ҳech kimga yomonlik qilmagan odam elga yoqadi». — Donolardan biri ҳech kimga yomonlik qilmagan odamning elga yoqishini aytgan edi. Demak, ko‘chirma va o‘zlashtirma gap orasida sinonimiya: — parallellik bo‘ladi. Ko‘chirma gap o‘zlashtirma gapga o‘ziga xos grammatik qonun-qoidalar va stilistik talablar asosida aylantiriladi.

Ko‘chirma gapning kesimi ot, sifat, ravish va son bilan ifodalansa, uni to‘ldiruvchiga aylantirishda e kan to‘liqsiz fe`lidan ҳam foydalaniladi: «YOlg‘on so‘zdan olam bezor», — degan edi Abay . — Abay yolg‘on so‘zdan olam bezor ekanini aytgan edi. Ayrim gaplarni esa o‘zlashtirma gapga aylantirish uchun qo‘shimcha vositalardan foydalaniladi: — Sen uy egasidan qochib o‘tirma, o‘zi mening og‘am... Tuzukmi, Ra`no? — dedi Anvar. (A. Qod.) - Anvar uy egasining o‘ziga og‘a ekanligini, shuning uchun undan qochmaslikni Ra`nodan iltimos qildi. Ҳis-tuyg‘u kuchli ifodalangan gaplarni, so‘z-gaplarni ҳatto o‘zlashtirma gapga ҳam aylantirib bo‘lmaydi: U favqulodda bir narsa kashf etganday ҳovliqib: «CHiroq! elektr» — dedi. (A.Q.) Bunday gaplarni biror eҳtiyoj bilan o‘zlashtirma gapga aylantirish zarur bo‘lsa, gapni qayta qurish kerak: U birdan yalt etib ko‘ziga tashlangan elektr chiroqni ko‘rib, favqulodda bir narsa kashf etganday ҳovliqib «chiroq» va «elektr» so‘zlarini aytib yubordi. Ko‘chirma gapli qo‘shma gapiing yana bir sinonimi to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplardir. Bular ikki xil bo‘ladi: 1. Aytdi, dedi, uqtirdi fe`llaridan keyin -ki (-kim), deb kabi bog‘lovchilar qo‘llanadi: Ҳikmatoy s`ezd delegatlarini ishontirib aytdiki, uning brigadasi bu yil ҳar gektar erdan olinadigan ҳosilni 50 tsentnerga etkazadi. 2. Aytdi, dedi, uqtirdi, va`da berdi kabi fe`l kesimlardan keyin izoҳiy oҳangdan foydalaniladi; bu vaqtda bosh va ergash gaplar (muallif gapi va ko‘chirma gap) orasiga ikki nuqta qo‘yiladi: Deyman: quvonchingga tor kelur jaҳon... (E.V.) Men undan so‘radim: meҳringni qo‘yib, shunchalar saralab gul terding kimga? Ishidan ko‘zini uzmayin singlim, qisqa javob berdi: o‘qituvchimga. (S. Zunnunova.) Ko‘chirma gaplar kirish so‘z yo iborali sodda gaplar orqali ҳam berilishi mumkin: Abu Ali ibn Sinoning aytishicha, agar ҳavoda chang bo‘lmasa, odam ming yil yashashi mumkin.

Gaplarning ushbu turlaridan foydalanishda mualliflarning o‘ziga xos bayon uslublari ҳam namoyon bo‘lishi mumkin. A.Qaҳҳorning «Adabiyot muallimi» ҳikoyasini taҳlil qilib ko‘ramiz: O‘zining aytishiga ko‘ra «nafis adabiyot muallimi» o‘rtoq Boqijon Baqoev og‘ilga kirib ta`bi xira bo‘ldi: sigirning qulog‘iga yana kana tushibdi! Kanadan ҳam ko‘ra sigir uning achchig‘ini keltirdi: kanani teray desa qo‘ymaydi – boshini silkiydi, pishqiradi. – Ҳayvon! Sigir emas, ҳayvon!– dedi og‘ilning eshigini qattiq yopib.– Ҳayvon! Xotini Mukarram ҳovlida samovarga suv quyar edi. – Ҳayvon!– dedi Baqoev,– bu sigirni sotib puliga cho‘chqa olish kerak! – SHaҳarda cho‘chqa asrash mumkin emas,– dedi Mukarram samovarga ko‘mir solayotib. – Nima uchun? Taqiq qilinganmi? Kim aytdi? Men aytib edimmi? To‘g‘ri, mumkin emas... albatta, mumkin emas... – Uyga kiring, Ҳamida keldi. Ҳamida o‘n olti yoshlardagi tiyrak, quvnoq qiz, pochchasini ko‘rib sevinib ketdi. – Siz uyda ekansiz, bilsam daftarimni olib kelar ekanman... esizgina... O‘rtoq Boqijon Baqoevning ta`bi ochildi – sigir, uning qulog‘idagi ko‘m- ko‘k kana, g‘o‘qillab tumshug‘i bilan ariq yoqalarini buzib yurgan cho‘chqa ko‘z oldidan ketdi. – Texnikumdan rabfakka o‘tibsan deb eshitdim, rostmi?– dedi.– Ҳmm... yaxshi qilibsan. Rabfakka o‘t, deb men aytib edim shekilli? Ҳmm... Auff, zarda bo‘libman... Rabfak yaxshi. Men bir borgan edim. Kantselyariyaning eshigiga praktikum deb yozib qo‘yipti. To‘g‘ri emas. Praktikum, minimum, maksimum bular ҳammasi lotincha yoki lotinchaga yaqin so‘zlar. Men shaxsan shunday deb bilaman. Bir oz jim qolishdi.

– Boqijon aka,– dedi qiz uyalibroq,– bir narsani sizdan so‘ramoqchi edim: biz sinfda CHexovning «Uyqu istagi»ni o‘qidik, go‘dakni o‘ldirgan qizni sud qilmoqchimiz. Da`vogar go‘dakning onasi – Raҳima bo‘ladi, qoralovchi – SHarifjon. Sud’yalar ҳam bo‘ladi. Men qizni oqlab, butun gunoҳni uning xo‘jayiniga, yosh qizni bu qadar beraҳm ekspluatatsiya qilgan kishiga qo‘ymoqchiman. Mana shu... SHuni yozdim. SHu to‘g‘rida sizning fikringizni bilmoqchiman. CHexov shunday demoqchi emasmi? O‘rtoq Baqoev o‘ylab turib, so‘radi: – Nafis adabiyot darsini sizlarga kim beradi? Ҳakimov? Aҳmoq odam! O‘z ustida ishlamaydi. Savol alomati ҳammavaqt «mi»dan keyin qo‘yiladi desam, kuladi. Gap bunda ҳam emas... Mukarram samovar ko‘tarib kirdi. Ҳamida irg‘ib turib, samovarni opasining qo‘lidan oldi va stolga qo‘ydi. U ҳomilador xotinga samovar ko‘tartirib, qarab o‘tirgan pochchasidan o‘pkalamoqchi edi, biroq uyaldi, indamadi. O‘rtoq Boqijon Baqoev juda chanqab turgan ekan, ustma-ust to‘rt piyola choy ichdi va terladi. – CHuchvaradan keyin choy juda yaxshi ketadi-da,– dedi yuzidagi, terni artib.– Ҳmm... soqol ҳam o‘sipti, sartarosh bo‘lmasa odamlar maymun bo‘lib ketar edi. Maymun juni to‘kilib, odam bo‘lgan. Bu ҳaqda engel’sning fikri bor... – Ҳaligini aytmadingiz, Boqijon aka,– dedi qiz,– CHexov shunday demoqchi emasmi? O‘rtoq Baqoev yana bir piyola choy so‘radi. – CHexovmi? Ҳ mm... burjuaziya realizmi to‘g‘risida so‘zlaganda eng avval uning ob`ektiga diqqat qilish kerak. Burjuaziya realistlari tushungan, ular aks ettirgan ob`ektiv voqelikni anglash lozim bo‘ladi. Turgan gapki, CHexovning ijodi boshdan-oyoq, butun mo ҳ iyati bilan ilk burjuaziya realizmi, ya`ni... ҳ mm... Mukarram, tovuqqa moyak qo‘ydingmi? Qo‘yish kerak, bo‘lmasa daydi bo‘lib ketadi... Tavba, tovuqdan a ҳ moq jonivor yo‘q – moyak qo‘ysang tug‘adi! Nima uchun moyak qo‘ysang tug‘adi? Xo‘roz nima uchun sa ҳ arda qichqiradi? Ajoyib psixologiya! Biologiya o‘qiysizlarmi? Ҳ amida biologiyadan nimalar o‘qiganini, bu o‘qish yilida yana nimalar o‘tilajagini so‘zlab berdi va o‘zining oqlash nutqida

fiziologik asoslar ҳ am ko‘rsatish niyati bor ekanini aytib, yana so‘zni CHexov ustiga burdi. – Ҳ mm...– dedi Baqoev,– CHexov to‘g‘risida o‘zimning fikrim bor. Boshqalar nima desa desin, ҳ ar ҳ olda uning dunyoga qarashida... Uning dunyoga qarashi Pushkin va Lermontovlarning dunyoga qarashidan farq qiladi. Bir davr, bir sinf, bir mamlakat yozuvchilari bo‘lishlariga qaramasdan mutlaqo farq qiladi! – CHexov Pushkin bilan bir davrda yashagan emas-ku,– dedi Mukarram,– bizning kutubxonada uning Maksim Gor’kiy bilan oldirgan surati bor. CHexov 1904 yilda o‘lgan bo‘lsa kerak. O‘rtoq Baqoev bir oz o‘ng‘aysizlandi. – Sizlar qaysi CHexov to‘g‘risida gapirayotibsizlar? CHoydan quy!.. Bu CHexov ҳ aqidami? To‘g‘ri, bu 1904 yilning birinchi yarmidami, ikkinchi yarmidami o‘lgan... Boshqa ro‘molcha ber, bundan piyoz ҳ idi kelayotipti. Men ana u CHexov, ilk burjuaziya realizmining namoyandasi bo‘lgan CHexov ҳ aqida so‘zlayotibman. – «Uyqu istagi» qaysi CHexovniki?– dedi Ҳ amida. – Ҳ ech shub ҳ asiz, bu CHexovniki. Bu narsa birinchi marta «Sovremennik» jurnalida bosilgan. SHundan keyin o‘rtoq Boqijon Baqoev uzundan-uzoq so‘zlab ketdi. Uning nima to‘g‘rida so‘zlayotganini Ҳ amida bilmas edi. Detirding degan allaqanday mash ҳ ur tanqidchi SHelling degan yozuvchiga «sen dastyorga zor bo‘lguncha o‘g‘ling dastyor bo‘ladi» deb xat yozgan; Marks Dobrolyubovni Mering bilan bir qatorga qo‘ygan; Stending degan allaqanday bir dramaturg o‘lar chog‘ida Demping degan bir tanqidchiga: «Agar butun jonivorlarni xudo yaratgan bo‘lsa, men uning zavqiga qoyil emasman, echkiemar ҳ am jonivor bo‘ldimi?» degan... Ҳ amidaning boshi og‘irlashib ketdi, ikki marta sekin, og‘zini ochmasdan esnadi. Ҳ amida mezbonlar bilan xayrlashib ko‘chaga chiqqanda qorong‘i tushgan edi, «Uyqu istagi» to‘g‘risida pochchasidan ҳ ech qanday fikr ololmadi. Uning so‘zlaridan nima olgani ҳ aqida o‘ziga ҳ isob berar ekan, g‘uvillab turgan boshida

shundan boshqa ҳ ech narsa yo‘q edi: praktikum, minimum, maksimum; Detirding, Stending, SHelling, Mering, Demping...

А д а б и ё т л а р 1. Каримов С. Ўзбек тилининг функционал стилистикаси – Самарқанд: СамДУ нашри, 2012. 2. Мамажонов А. Қўшма гап стилистикаси.- Тошкент, 1990. 3. Шомақудов А., Расулов И., Қўнғуров Р. Ўзбек тили стилистикаси. – Тошкент, 1983. 4. Содиқова М. Феъл стилистикаси. – Тошкент, 1975. 5. Қўнғуров Р. Ўзбек тили стилистикасидан очерклар.- Самарқанд, 1975. 6. Қўнғуров Р. Грамматик стилистика // “Ўзбек филологияси” тўплами. СамДУ асарлари, янги серия, № 315. – Самарқанд, 1975. 7. Қўнғуров Р. Субъектив баҳо формаларининг семантик ва стилистик хусусиятлари. – Тошкент, 1980. 8. Қўнғуров Р. Стилистика имени существительного в узбекском языке. – Ташкент, 1983. 9. Қўнғуров Р. Олмош стилистикасига оид айрим мулоҳазалар // “Ўзбек тили стилистикасидан кузатишлар” тўплами. – Самарқанд, 1981. 10. Қўнғуров Р. Сифат стилистикаси // “Ўзбек тили стилистикаси ва нутқ маданияти” тўплами. – Самарқанд, 1982. 11. Қўнғуров Р. Каримов С. Ўзбек тили стилистикаси ва нутқ маданияти. Библиографик кўрсаткич.– Самарқанд, 1984. 12. Ўзбек тили грамматикаси. I том – Тошкент, 1975. II том – Тошкент, 1975.

O'xshashlar

Ko‘chirma gap

Tilning uslubiy ko‘rinishlari

Gaplarning pragmatik assimmetriyasi

O‘zbek tilida undovlarning funktsional-stilistik xususiyatlariv

Sintaktik uslubiyat sodda gaplar uslubiyati