Dialektal farqlar, aniqlovchi va aniqlashmish o‘rtasidagi bog‘lanish, skif, sarmat tili, alan tili - Tilshunoslik - Referatlar

Dialektal farqlar, aniqlovchi va aniqlashmish o‘rtasidagi bog‘lanish, skif, sarmat tili, alan tili

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.5 KB

Ko'chirib olish

Dialektal farqlar, aniqlovchi va aniqlashmish o‘rtasidagi bog‘lanish, skif, sarmat tili, alan tili Reja: 1. O‘rta eroniy tillar davrining dialektologik munosabatlari: a) g‘arbiy -eroniy tillar; b) sharqiy-eroniy tillar. 2. So‘g‘d va xorazm tillari.

O‘rta eroniy til davrining dialektologik munosabatlari XX asrda eronshunoslikda ochilgan yangi kashfiyotlar ilgari fanga ma’lum bo‘lmagan uch eroniyzabon tillar – so‘g‘d, sak (xotan) va xorazm tillari bo‘yicha qimmatli materiallarni berdi. Bu esa o‘rta fors tili davriga oid sharqiy eron dialektlari guruhiga kiruvchi uchta tilni eronshunoslarga ma’lum qildi. Bu asrda tarixiy dialektologiyaga oid ishlar tez taraqqiy eta boshladi. Ilmiy izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, qadimgi eroniy tillar davridagi dialektologik farqlar unchalik sezilmaydi. O‘rta eroniy til davrida esa yaqqol ko‘zga tashlanib, keskin farqlanadigan bo‘ldi. Buning ustiga yangi differensiatsiyalar paydo bo‘la boshladi. G‘arbiy va sharqiy eroniy tillar orasidagi farqlar chuqurlasha boshladi. Bu yerda farqlar faqat fonetik va leksik jihatdan emas, balkim grammatik struktura (morfologiya va sintaksis) bo‘yicha ham keskin sezila boshlandi. Mazkur ikki asosiy eroniy til guruhi qadimgi eroniy til davrining oxiri va o‘rta eroniy til davrining boshlanishida bir xilda taraqqiy etmaganini ko‘ramiz. G‘arbiy eroniy guruhga oid tillardagi flektivlik xarakteri sharqiy guruhdagi tillarga nisbatan tezroq yo‘qolgan. Yana o‘rta fors tilida rod va kelishik qo‘shimchalari butunlay yo‘qolgan bo‘lsa, o‘sha davrdagi so‘g‘d, sak (xotan) tillarida bu qo‘shimchalar keng iste’molda edi. Morfologiyada ham (sintaksisda aniqlovchi va aniqlanmish o‘rtasidagi bog‘lanish) o‘rtasida farqlar yaqqol ko‘zga tashlandi. G‘arbiy eroniy tillar Qadimgi eroniy til davridagi dialektal bo‘linish o‘rta eroniy til davrida ham davom etdi. (Dashti kabirning g‘arbiy qasmida yashovchi fors va midiylar). Moniy matnlarini o‘rganish o‘rta fors tili davrining ikki dialektini aniqlashga imkon berdi. Bular g‘arbiy eron guruhining janubiy- g‘arbiy qismiga oid o‘rta fors tiliga aynan o‘xshash persik bo‘lib, ikkinchisi pahlavik tiliga teng parfyan tili edi. Bular shimoliy- g‘arbiy qismiga tegishlidir. Parfyan tili deganda fan Xuroson, O‘rta Osiyoning janubiy- g‘arbiy , Eronning shimoliy va shimoliy- g‘arbiy qismida tarqalgan o‘rta eroniy dialektlarning katta qismini tushunadi. Parfyan tiliga ko‘plab

qadimgi arman va er.av. oxirgi asr hamda eramizning birinchi asrlaridagi eroniy dialektlaridagi leksikalar iqtibos qilingan. Sharqiy eroniy tillar Sharqiy eroniy tillar guruhiga o‘rta eroniy til davridagi so‘g‘d, Xorazm sak (xotan) tillari kiradi. Dialektologiya nuqtai nazardan So‘g‘d tili xorazm tiliga juda yaqin turadi. So‘g‘d va xorazm tillari o‘rtasidagi farqlardan biri shuki xorazm tili so‘g‘d tiliga nisbatan taxminan 500 yil yoshroqdir, Xorazmda qazish ishlari olib borgan S.P.Tolstov buni isbotlab bergan. So‘g‘d va xorazm tillari o‘zining bir qator fonetik va morfologik xususiyatlariga ko‘ra skif (sarmat) tillariga yaqin turadi. Eramizning III - IV asrlaridan boshlab tarixiy manbalarda skif va sarmat terminlari uchramaydi. O‘rta asrlarda eron (skif) dialektlari alan tiliga birikib ketgan va bular janubiy Rossiya (Don daryosining sharqiy qismi) va shimoliy Kavkazda yashagan hozirgi osetinlarning ajdodlaridir. Tayanch iboralar Dialektal farqlar, aniqlovchi va aniqlashmish o‘rtasidagi bog‘lanish, skif, sarmat tili, alan tili .

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I.M.Oranskiy «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» M. 1960, 1988. 2. Osnovi iranskogo yazikoznaniya M., 1979, 1981, 1982 . 3. Gamkrelidze T.V.Ivanov Vch.Vs. «Indoyevropeyskiy yazik i indoyevropeysi» tom I- II , Tbilisi, 1984. 4. Naselenie SSSR M, 1976 . 5. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Flektiv tizim, grammatik qo‘shimchalar, reduksiya holati, morfologik struktura (qurilma)

Оltоy tili

Og’zaki tili

O’zbеk tili - O’zbеkiston Rеspubliksining Davlat tili

Xuroson viloyati, dashti-kabir cho‘llari, videvdat, otashkada spiytmon zardo‘sht, shulmanuasharidu III ning yozuvlari