Археография - Tilshunoslik - Referatlar

Археография

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84.5 KB

Ko'chirib olish

Археография Режа: 1. Мавзу танлаш ва илмий иш режасини тузиш 2.А д а б и ё т л а р у с т и д а и ш л а ш , ҳ у ж ж а т л а р н и й и ғ и ш в а т а н л а ш у с у л и 3. Архив ҳужжатларини эълон қилишга тайёрлаш 4. Ҳужжатларни археографик жиҳатдан расмийлаштириш

Археография — архив ҳужжатларини нашр қилиш- га тайСрлашнинг қоида ва усулларини ургатадиган фан. Ҳужжатларни эълон қилиш тарих фанининг ри- вожланингида муҳим роль уйнайди. Архивлар, илмий- тадқиқот институтлари томонидан тайерлаб нашр қи- линган ҳужжатлар тупламлари тарихни чуқур урга-нингга, ҳақиқатни тиклашга ердам беради. Бундай Ҳужжатлар тупламлари тарихчилар томонидан илмий асарлар езишда муҳим манба ҳисобланади. Ҳужжат- лар тупламларининг тарих фани тараққиетида, тарих-чилар илмий-ижодий фаолиятида урни ва аҳамияти беқиесдир. Ҳужжатлар тупламини тайСрлаш мавзу Танлаш ва режа тузишдан бошланади. 1. МАВЗУ ТАНЛАШ ВА ИЛМИЙ ИШ РЕЖАСИНИ ТУЗИШ Мавзу танлаш Илмий тадқиқотга тайергарлик иши, шунингдск ҳужжатлар туплами чоп этишга тайергарлик мавзу танлашдан бошланади. Мавзуни танлаш учун энг ав-вало шу танланайтан мавзуга доир масалалар хусуси- да чуқур билимга эга булиш керак. Мавзу танлаш масаласи шу мавзунинг долзарблиги ва қимматлили- гига, унинг илмий, сиесий ва амалий аҳамиятига қа- раб ҳал этилиши керак. Ўзбекистоннинг урта асрлар тарихи, шунингдек Ўрта Осиенинг чор Россияси то- монидан босиб олининги ва мустамлакачилик даври, тарихи, миллий озодлик, жадидчилик ҳаракатлари, совет даври, шунингдек Туркистон, Хоразм, Бухоро ва Ўзбекистон Республикаси тарихи билан боглиқ мавзулар, яна шунингдек истиқлолчилик ҳаракати, коллективлаштириш муаммолари шундай мавзулар си расига киради. Ҳужжатлар туплами учун мавзу танла- наетганлигини назарда тутиб, шу мавзу буйича қулСз-ма ҳужжатлар архивларда қай даражада сақланабтган- лигини, яъни бор еки йуқлигини, куп еки озлигини ҳам ҳисобга олиш лозим. Танланган мавзу буйича манбалар етарли булсагина бу мавзу давлат архиви томонидан тасдиқланади ва иш бошланади.

Мавзу янгилиги, шу мавзуга оид илмий адабийт ларда у қандай ишлаб чиқилганлиги ишнинг аҳамия тини белгилашда муҳим урин тутади. Танланган мавзу янги ва фанда ҳали кам тадқиқ қилинган булиши зарур. Тарихий адабиетларда етарлича тула еритиб бе рилган мавзуни қайта ишлашнинг фойдаси йуқ. Шу нинг учун ҳали урганилиши аҳамиятли булган, янгилик элементлари бор мавзуларни танлашга ҳаракат қилиш керак. Бунинг учун мавзуга оид адабиетлар билан танингиб чиқиш талаб этилади. Мавзуни танлашда яна шу нарса муҳимки, тадқи- қотчи, тарихчи- архивчи Узбекистон тарихи билан шу- ғулланадиган илмий-тадқиқот институтларининг бу соҳадаги истиқболли режаларини ҳисобга олган ҳолда иш бошласа, мақсадга мувофиқ булади. Шундай қи- либ, илмий ишнинг мавзуи тарих фанининг вазифала- ридан келиб чиққан ҳолда танланинги зарур. Мавзуни аниқ ифодалаш жуда муҳим аҳамият касб' этади. У аниқ ифодаланган булиши лозим. Шундагаи на олиб борилган тадқиқот муваффақиятли чиқиши' мумкин. Мавзу номида масала, муаммодан ташқари ҳуду дий ва хронологик доиралар ҳам курсатилиши зарур. Агар ҳудудий доиралар тор булса, у ҳолда хронологик доираларни кенгайтириш, ва аксинча, агар хроноло гик доиралар тор булса, ҳудудий доираларни кенгайтириш керак. Тадқиқ қилининги кузда тутилаетган мавзунинг режаси ҳам чуқур уйланиб тузилиши ло зим, токи боблар ва параграфлар мавзу мазмунини тула очиб берсин. Иш режаси Иш режасини тузишдан аввал адабибтлар ва ман- балар библиографиясини тузиб олиш ҳамда адабиет- , ларни синчиклаб урганиб чиқиш зарур. Адабиётларни урганинг жараенида мавзуга доир асосий масалалар доираси

аниқлаб олинади ва шу асосда иш режаси тузиб чиқилади. Режа тадқиқотчининг илмий ишни тайерлаш борасида қилинадиган ишларида маълум бир қулланма булиб хизмат қилади. Ишда қандай ма- салалар еритилиши зарурлигини аниқ белгилаб олиш ва уни чуқур тасаввур этиш материаллар, ҳужжатлар- ни туғри топиш, ҳамда танлаш учун жуда муҳим давр ҳисобланади. Илмий тадқиқот режаси бошқа ҳар қан- дай илмий иш режаси сингари тўплам тузувчилар то- монидан тупламнинг масъул муҳаррири раҳбарлигида тузилади. Дастлаб илмий иш режаси тузилади. Демак, бу ре жа ҳали мукаммал булмайди. Тахминий режадаги са-воллар ҳажми илмий ишнинг тузилажак мукаммал ре- жасидаги саволлар ҳажмига қараганда кенг еки тор булиши мумкин. Чунки унда ҳали барча мавжуд ман- балар ҳисобга олинмаган булади. Ишнинг давом эттирилиши жараёнида тахминий режа топилган ҳужжатлар таркиби, мазмунига қараб ўзгариб, аниқлашиб, мукаммаллашиб боради. Илмий ишни Сзиш учун зарур булган барча манбалар топил ганидан кейингина ишда аниқ масала вки масалалар ни тўла еритиш имконияти тугилади. Эълон қилин ган, эълон қилициаган манбаларнинг ҳаммаси топил ганидан кейин шу асосда қатъий режа тузилади. Режа тузишга ижодий ендашиб уни янги боблар ва пара графлар билан тўддириш еки бирон-бир бобдан, параграфдан воз кечиш, айни пайтда айрим боб ва па раграфларни кенгайтириш, йириклаштириш мумкин. Режанинг структураси суз боши, боблар, параграфлар ва сўнг сўздан иборат бўлади. Қуйида илмий ишнииг дастлабки тахминий рсжасига, унинг ўзгариб бориши га мисол келтирамиз. Мавзуга тааллуқли адабиетларни урганиб чиқиш асосида мана бундай тахминий режа тузилди: Мана шу режага биноан йиғилган ҳужжатлар па матс- риаллар режани узгартиришни талаб қилди. Йиғилган манбалар таркиби ва мазмуни режадаги боб- ларни парафафларга

булишни тақазо қилди. Шу сабабли илмий ишпинг узил-кесил вариантини тайерлаш жараёнида бу боблар бир неча параграфларга ажратилди ва яна бир боб қушилди. Натижада илмий ишнинг қатъий режаси қуйидагича курининг олди. ТУРКИСТОН ЧОРИЗМ МУСТАМЛАКАЧИЛИГИ ДАВРИДА Ҳужжатлар тўплами К и р и ш I б о б . Уз бе к хо нли кл ар ин инг Ро сс ия то м о нид ан ис тило қилининги. 1. Россиянинг Марказий ОсиСни ўз тасарруфига олиш учун қуйган илк қадамлари. 2. Россия имнсрияси томонидан Марказиий Осийнинг босиб олининги. Туркистопда миллий давлатчиликиииг тугатилиши, рус давлатчилиги ва қонунчилигининг жорий этилиши. II боб. Россиянинг Туркистопни иқтисодий ва маъиавий истило этишга қаратилган сиёсати ва унинг оқибат- лари. 1. Чоризмнинг ўлкани хом аше манбаи ва рус моллари бозорига айлантириши. Бож, солиқ, пул ислоҳотлари. 2. Туркистон халқларини маданий қолоқликка маҳкум этишга қаратилган тадбирлар ҳамда маданият ва маърифат соҳасидаги руслаштириш сийсати. III б о б. Туркистон ўлкасида миллий давлатчиликни тикла]гг ва истиқлол учун куратнинг асосий босқичлари. 1. XIX асрнипг 80—90-йилларидаги халқ ҳаракатлари. 2. Чоризмнинг улкадага миллий озодлик ҳаракагларини бостириш учун махсус жазо отрядлари ташкил этиши. Улкадаги 1916 йилги миллий озодлик қузғолони ва унинг оқибатлари. 3. Туркистон мухторияти (1917 йил ноябрь — 1918 йил февраль) — миллий давлатчиликни тиклаш йулидаги би ринчи қадам. И л о в а л а р. Шуни таъкидлаш лозимки, илмий иш режаси муайян муаммо ва мавзу тамойилига кўра (мавзу тадқиқ қилинаСтган масалани умуман очиб

беради- ган муаммоларга булинади), шунингдек хронологик тамойилга кура (боблар маълум тарихий даврларга бағишланади, мавзу эса тарихий изчиллиқца очиб б е р и л а д и ) т у з и л и ш и м у м к и н . Б и з н и н г р е ж а н и м у а м м о л и т а р з д а т у з и ш у с у л и қ у л а й к у р и н а д и . Б у н д а м а в з у д а г и а с о с и й , б о ш м у а м м о л а р б о б л а р н и н г н о м - л а р и д а а к с э т т и р и л г а н б у л а д и . П а р а г р а ф л а р б о б н и н г а л о ҳ и д а т о м о н л а р и н и о ч и б б е р а д и . Б а р ч а п а р а г р а ф в а б о б л а р б и р г а л и қ ц а т а д қ и қ қ и л и н а е т г а н м а в з у н и б у т у н л а й у з и ч и г а о л а д и . Ш у н д а й қ и л и б , м а в з у т а н л а ш , и л м и й и ш т у з и л и - ш и н и н г и ш л а б ч и қ и л и ш и , а н и қ р о ғ и б о б в а п а р а г р а ф - л а р с а р л а в ҳ а л а р и н и а н и қ л а ш т а р и х г а о и д т а д қ и қ о т н и н г , ҳ у ж ж а т л а р т у п л а м и қ у л е з м а с и у с т и д а и ш л а ш - н и н г м у ҳ и м в а м а с ъ у л и я т л и б о с қ и ч и ҳ и с о б л а н а д и . 2 . А Д А Б И Ё Т Л А Р У С Т И Д А И Ш Л А Ш , Ҳ У Ж Ж А Т Л А Р Н И Й И Ғ И Ш В А Т А Н Л А Ш У С У Л И ! Ҳужжатлар туплами асосини архив ҳужжатлари, га зета материаллари, статистик маълумотлар, мемуар лар ва ҳоказолар ташкил этади. Манбалар ва адабист ларни ўрганингни мавзуга оид тарихий асарларда эъ лон қилинган манбалардан бошлаш мақсадга муво- фиқдир. Бу илмий адабиетлар тарихий далиллар ва ҳодисаларни тўғри баҳолаш сари йўллайди. Мавзуга оид адабиет тадқиқ қилинаетган масала-нинг моҳияти билан танингтиради, унга тадқиқ қили- наетган воқеалар содир бўлган тарихий давр шарт- шароитлари тўғрисида билим бсради. Яқин вақт ичи- да чиққан адабиетдан ҳозирги пайтда масаланинг қан- дай қуйилаетганлигини билса бўладики, бу илгари чиққан адабиетлардан анча танқидий нуқтаи назар- дан фойдаланинг имкониятини .беради. Тор соҳадаги эмас, балки умумий соҳага бағишланган адабийтни ўрганинг мақсадга мувофиқдир. Чунки умумий соҳада ги масалаларни англаб етгандан сунг тор соҳани ту-шуниб блиш осон бўлади. Илмий ишни тайерлаш учун ҳужжатли материаллар- ни аниқлаб топиш ва

танлаш масъулиятли босқич ҳисобланади. Манбаларни аниқлаш ҳар томонлама ва тўла булиши лозим. Чунки бусиз тадқиқот мавзуини, тўғри ва тулиқ еритиб булмайди. Ижтимоий ҳодисалар соҳасида айрим кичик далилларни юлиб олиб, мисол бозлик қилиш усули совет даврида кенг тарқалган эди. Воқеалар тор синфийлик тамойили асосида ендашган ҳолда бир томонлама еритилар эди. Ўзбекистоннинг мустақиллиги шароити билан тарихий ҳодисаларга умуминсоний, миллий қадриятлардан келиб чиққан ҳолда бндашилиб, улар холисона еритилмоқца. Мустақил Узбекистоннинг тарих фани айрим ҳодисаларни аниқ тарихий шароит билан боғлаб тадқиқ қилишни, далилларни бутунлигича, бир- бирига бог- лаб олишни, воқеаларни атрофлича, уларнинг ижсь бий ва салбий оқибатларини инобатга олган ҳолда Сритишни талаб қилмоқда. Мавзуни еритиш учун за рур булган ҳужжатлар ва материаллар, далиллар ва мисоллар архивлардан, вақтли матбуотдан, эълон қи-линган манбалардан олинади. Қуйида энг муҳим ман- балар ва улардан фойдаланинг йўллари ҳақида қисқа ча тухталиб утамиз. Библиография тузиш. Узбекистонда собиқ Иттифоқ даврида жуда кўп миқдорда адабийт, шу жумла дан тарихга оид адабиетлар нашр этилган. Мана шун дай куп китоблар ичидан кераклигини қай йусинда танлаб олиш мумкин? Шу нарса маълумки, бу ишда тадқиқотчига энг бирйнчи ёрдамчи кутубхона ҳисобланади. Ҳар бир ку тубхонада адабийтларнинг алфавитли ва системали ка- талоглари мавжуд. «Книжная летопись», «Лстопись журнальннх ста тей», «Летопись газетньк статей», «Летопись рецен зий» каби нашрлар мавзу бўйича адабибтлар танлаш ишида тадқиқотчига жуда катта ердам беради. «Книжиая летопись» материаллари асосида эса «Ежегодник книги СССР» тўплами тузилган эди. Худди шундай қулланмалар Узбекистон Республи- каси давлат китоб палатаси томонидан ҳам чиқарил- ган ва унда республикада чиққан

адабиетлар, мақола лар курсатилган. «Узбекистон ССР китобларининг йилномаси» юггоблар кўрсаткичининг кўплаб жилдла рида республикада совет ҳокимияти йилларида чоп этилган китоблар қайд этилган. Кундалик умумий библиография билан бир қатор да махсус тарихий библиография ҳам нашр қилиб бо рилган. Узбекистон тарихига оид библиографик қўлланмалар жуда кўп. Тарихнинг барча асосий муаммолари юзасидан тавсия қилинадиган тарихий адабибтлар- нинг библиографик руйхатлари эълон қилинган. Бу- ларни кутубхоналарнинг библиография булимларидан топиш мумкин. Узбекистонда совет ҳокимияти йилларини ўз ичи- га олган қатор библиографик кўрсаткичлар эълон қи- линдики, улар тадқиқотчиларимиз ишини анча енгил лаштиради. А. Навоий номидаги Узбекистон Респуб ликаси Давлат кутубхонаси 60-йиллар охирида Узбе кистоннинг қадимги замондан бошлаб 60-йиллар охи ригача булган тарихи бўйича «История Узбекистана. Ч. 1, 2. Указатель Советской литературм» (Тошкснт, 1967, 1969 гг.) номли махсус кўрсаткич чиқарган эди. 1953 йилдан эътиборан Узбскистон буйича чиққан адабиетларнинг йиллик библиографик курсаткичлари эълон қилинмоқда. Шу билан бирга «Узбекистонда ижтимоий фанлар» журнали Узбскистон тарихи буйи- ча чиққан адабистларнинг йиллик руйхатини эълон қилиб борган. Шундай қилиб, тадқиқотчилар мат- буотда Узбекистон тарихи ҳақида барча адабистлар- нинг тўла рўйхатига эгадирлар. Умуман олганда юқорида тилга олиб утилган асо сий библиография тадқиқотчига танланган мавзу буйича адабистлар руйхатини тузиб олиб, уларни маълум бир изчиллиқда урганиб чиқишда ердам бе ради. Манба ва адабиетларни ўрганинг чоғида уларни конспект қилиш, керакли ҳужжатлардан кучирма олиш фойдалидир. Ҳужжатлардап кўчирмалариинг ҳар бирини алоҳида-алоҳида варақларга езиш мақсад- га мувофиқ. Шунда уларни айрим масалалар буйича исталган тартибда жойлаштириш осон бўлади.

Адабибтлар, эълон қилинган манбалар билан бирга вақтли матбуотни ҳам ўрганиб бориш фойдадан ҳоли эмас. Газета ва журналлардан туплам учун ҳужжатлар йиғилади. Шунингдек, улар тадқиқ қилинаётган данр- ни, мавзуга оид тарихий жараенларни ҳар томонлама урганингда кўмаклашади. Вақтли матбуот. Юқорида ҳужжатлар тўпламини тайбрлашда китоблардан, эълон қилинган манбалар- дан фойдаланибгина қолмасдан, балки вақтли мат- буотдан, яъни газета ва журналлардан ҳам фойдала нинг керак дейилди. Вақтли нашрларда муҳим давлат ҳужжатлари, давлат раҳбарларининг нутқлари эълон қилинади, иқтисодиет, фан, маданият соҳасида эри шилган сунгги ютуқлар, жамият ҳаетидаги муҳим во қеалар еритиб борилади. Олдин ҳам, ҳозир ҳам Узбекистонда жуда куплаб газета, журнал ҳамда журнал типидаги нашрлар чиқа рилади. Уз-ўзидан маълумки, илмий иш тайерлаш учун вақтли матбуотнинг қайсиларидан фойдаланинг керак, деган савол туғилади. Ҳар бир тадқиқотчи бу масалани узининг қандай масалани ўрганаетгани, ни-малар билан қизиқишига қараб ҳал этади. Маеалан, «Узбекистонда аграр сиесатнинг амалга оширилиши (1976— 1985)» деган мавзу буйича тадқиқот ишлари олиб бориш учун мана шу йиллар мобайнида чиққан «Хлошсоводство», «Узбекистон коммунисти», «Партия турмуши», «Узбекистон қишлоқ хужалиги» каби жур- наллардан, «Қишлоқ ҳақиқати», «Сельская жизнь», «Совет Узбекистони», «Правда Востока» каби газета- лардан ва бошқа айрим вилоят газеталаридан фойда- ланинг мақсадга мувофиқдир. Газетадаги материаллар тематикаси, уларнинг жойлаштирилиши, махсус булимлар, рукнлар талабага, тадқиқотчига уни қизиқтираетган мавзу учун материал- ни қийналмасдан топиш имконини беради. Журналлар- да эса улардаги мундарижалар, ҳамдайил бўйи эълон қилинган мақола ва материаллар рўйхати (одатда, бун- дай рўйхатлар журналнинг ҳар йили охиридаги сонида эълон қилинади) кераюти мақола ва чиқишни топишда ердам беради. Газета ва журнал материалларини уқиш чоғида улардан зарур

кучирмалар олиб бориш мақсадга мувофиқ. Бу иш матсриалнинг мазмунига қараб қилина- ди. Шунингдек, газета ва журналлардан мавзуга доир ҳужжатлардан ҳам нусха олинади. Вақтли матбуотда расмий ҳужжатлар (Олий Мажлис сессиялари материаллари ва бошқа муҳим анжуманлар-нинг қарорлари, стенографик ҳисоботлари ва протокол- лари) билан бир қаторда жамоат ташкилотлари, жамоа- лар, меҳнаткашларнинг алоҳида вакиллари ҳақидаги материаллар ҳам мунтазам бериб борилади. Айнан мана шундай материалларнинг архивларда камлиги вақтли матбуот материалларининг тадқиқот учун муҳим манбага айланингидан далолат беради. Архив ҳужжатлари. Илмий асар тайерлашда архив ҳужжатларининг аҳамияти бениҳоят катта. Ўзбекистон тарихига доир куплаб воқеа ва ижтимоий ҳодисаларни фақат архив ҳужжатлари орқали билиш мумкин. Шуни- нг учун ҳужжатлар тупламини тузишда асосан архив ҳужжатларидан фойдаланинг мақсадга мувофиқ. Юқорида таъкидланганидек республикада бир не- ча давлат архивлари мавжуд. Шу билан бирга Узбе- кистонда битта республика ва 12 та вилоят партия архиви бор эди. Ҳозир бу архивлар УзР Президенти девони архиви (ПДА) ва унинг вилоятлардаги филиал-ларидир. УзР ПДА Марказий Осиедаги энг катта архивлар- дан бири ҳисобланади. Архивда Туркистон, Бухоро, Хоразм, Узбекистон Компартияси ва комсомол Мар- казий қўмиталари, уларнинг нашриётлари, жамгарма- лари ва бошқа жамғармалар жамланган. Узбекистон Компартияси МК жамғармасида 1924 йилдан 1990 йилларгача булган даврни уз ичига олувчи 70 мингдан ортиқ йигма жилдлар сақланмоқда. Бу ҳужжатларда республика ҳайтидаги барча воқеалар ўз аксини топ- ган ва тадқиқотчилар учун муҳим манба бўлиб хизмат қилиши мумкин. Давлат архивларининг тармоғи партия архивлари-никига нисбатан анча кенг. Узбекистон Республикаси Марказий давлат архиви, Қорақалпоғистон Республи- каси Марказий давлат архиви, 11 та вилоят давлат архиви ва

уларнинг 40 дан ортиқ филиаллари бор. ЎзР МДАда Узбекистон ва Марказий Осие халқлари- нинг октябрь тунтаришидан олдинги ва совет даври тарихига оид қимматли ҳужжатлари сақланади. Бу ер- да бир миллиондан ортиқ сақлов бирлигида ҳужжат- лар тўпланган. Вилоят архивларида ва уларнинг фи- лиалларида фақат совет даври тарихига оид ҳужжат- лар сақланмоқца. Архив ҳужжатларини йиғишга, танлаб олишга қа- чон киришиш керак? — деган савол туғилади. Таж- риба шуни курсатадики, бунга эълон қилинган ки- тобларни уқиб, ҳужжатларни йиғиб бўлгандан ксйии киришиш маъқулдир. Чунки илмий ишларда фойда- ланилган ҳужжатларни, далил ва мисолларни архин- дан олишнинг ҳожати йуқ. Бундай ҳолларда тадқи- қотчиларга зарур маълумот ва ҳужжатларни китоблардан, матбуотдан олиш тавсия қилинади. Архив- дан фақат янги, бошқа олимлар ҳали фойдаланиб улгурмаган ҳужжатларни олиш мақсадга мувофиқ- дир. Шундай архив ҳужжатлари асосида янги хулоса- лар қилиш, фикрлар айтивд ва фанга янгилик кири- тиш мумкин. Айрим мавзу бўйича архив ҳужжатларини қандай қилиб топиш мумкин? Архивда, юқоридаги бўлимлар- да айтилганидек, материаллар жамғармалар бўйича сақланади. Бир ташкилот, корхона еки айрим шахс- ларнинг ҳужжатлари бир архив ^камғармаси ҳисобла- нади. Демак, тадқиқотчи биринчи галда илмий иш мавзуидан келиб чиқиб қандай архив жамғармалари урганилишини аниқлаб олади. Масалан, маданият та- рихига доир мавзу булса, маданий масалалар билан шуғулланадиган ташкилотларнинг архив жамғармала- ридан фойдаланинг керак. Керакли архив жамгарма- сини топишда, танлаб олишда архивлардаги хилма- хил маълумотномалар, курсаткич (путеводитель)лар, жамғармалар руйхати, қулланмалар, каталоглар, шарҳ- лар брдам беради. Ҳар бир архив жамғармасида юзлаб, катталарида минглаб йиғма жиддлар жамланган. Булардан керакли жилдларни танлаб олишда жамғарма руйхатлари, жилд рўйхатларидан фойдаланинг мумкин. Ҳужжатлар йиғма

жилдларнинг ичида сақланадй. Архив йиғма жидди ўрганилиб, керакли ҳужжатдан кучирма қили наетганда қуйидаги қоидаларга эътибор бериш керак: ҳужжатдан кучирма тўла, сузма-суз кучирилади. Кучи рилган ҳужжатнинг бирор қисми тушириб қолдирилса, уч нуқта қуйилади, кучирмага бирор суз еки жум ла қушиладиган бўлса, у квадрат қавс ичида ёзилади. Кучирмадан олдин ҳужжат-тамғадаги маълумотлар, ҳужжатнинг сарлавҳаси, санаси бзиб қуйилади. Шу билан бирга ҳужжатдаги резолюция, белги, муҳр ку чирмадан кейин езилади. Кучирилган ҳужжатнинг охирида архив шифри кўрсатилади. Шундай қилиб, архивларда барча керакли жамғар-малар, йиғма жилдлар, ҳужжатлар синчиклаб ургани- лади ва текширилаетган мавзуга оид зарур ҳужжатлар кучириб олинади. Юқорида қисқача таърифланган манбалар ва бош- қа турдаги манбалар (статистик материаллар, эсдалик лар ва ҳоказо) ҳужжатлар тўпламини тайерлашга асос бўлади. 3. АРХИВ ҲУЖЖАТЛАРИНИ ЭЪЛОН ҚИЛИШГА ТАЙЁРЛАШ Архив ҳужжати эълон қилиш учун танлаб олинган- дан кейин машинкада унинг нусхаси тайерланади. Уни чоп этишга тайерлаш жараенида архив ҳужжаги- да мавжуд булган имло хатолари туғриланади, қисқар- тириб езилган сузлар квадрат қавс ичида тўла езила- ди. Бу ишдаги асосий талаб архив ҳужжати мазмуни- нинг узгармаслигидир. Ҳужжатларда рсзолюция ва ҳар хил белгилар бўлса, улар тушириб қолдирил- майди, ҳужжатнинг асосий матнидан кейин бсрилади. Ҳужжатнинг охирида имзо булади. Имзони уқиб, унинг эгаси исм-шарифини аниқлаб езиб қуйиш ло- зим. Мабодо уни ўқишнинг иложи бўлмаса, «имзо» сўзи езилиб, имзонинг эгаси исм-шарифини уқиб бўл- маганлиги ҳақида изоҳ бериб ўтилади. 4. ҲУЖЖАТЛАРНИ АРХЕОГРАФИК ЖИҲАТДАН РАСМИЙЛАШТИРИШ Ҳужжатга сарлавҳа Взилади ва ҳужжатнинг архив шифри, манзили

кўрсатилади. Ҳужжат сарлавҳасида ўнинг санаси, Тўри, номи, муаллифи, кимга қарата еки кимга нисбатан езилгани (адрссати), мазмуни кўрсатилади. Ҳужжатнинг охирида «легенда», яъни назорат- маълумотнома езилади. Бу қисмда архиннинг номи, шифри, яъни жамғарма номи, тартиб рақами, рўйхат рақами, йиғма жилд тартиб рақами, жилд варақлари, шунингдек ҳужжатнинг асл нусха еки кучирма экан- лиги кўрсатилади. Ҳужжатнинг «легенда»си қуйидаги-ча кўринингга эга бўлади: УзР МДА, 837-жамгарма, 2-рўйхат, 24-йиғма жилд, 10—12-варақлар. Асл нусха

O'xshashlar

Yangi alifboda hujjatlar tayyorlash e’lon reklama majlis bayoni

Davlat tilida ish qog‘ozlari yuritish tarjimayi hol tavsifnoma tavsiyanoma

Qoraxoniylar davrida tilshunoslik

Тemuriylar davrida tilshunosligi

Mustaqillik davri o’zbek tilshunosligi