Араб ва ўзбек тиллари фонетикасининг қиёсий таҳлили - Tilshunoslik - Referatlar

Араб ва ўзбек тиллари фонетикасининг қиёсий таҳлили

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43.5 KB

Ko'chirib olish

Араб ва ўзбек тиллари фонетикаси нинг қиёсий таҳлили Режа : 1. Араб ва ўзбек тилларида товушлар системаси. Ундошлар. 2. Араб ва ўзбек тилларида портловчи шовқинлилар. 3. Ўзбек тилидаги сирғалувчи ундош “С” ва араб тилидаги тил ўртасида сирғалувчи “С:” ўртасидаги тафовут. 4. Ўзбек тилидаги қисқа ва чўзиқ унлилар ва уларнинг араб тилидаги муқобиллари. 5. Араб ва ўзбек тилларида талаффузи бўйича (ўзбек) яқин турувчи харфлар.

Тушунчалар ва таянч иборалар: 1. Унлилар, ундошлар, артикуляция. 2. Товушлар системаси. 3. Портловчи шовқинлар, фонема. 4. Қисқа ва чўзиқ унлилар. 5. Унлилар ва ундош артикуляцияси. Араб ва ўзбек тилларида товушлар системаси. Ундошлар. Ҳар бир тил ўз нутқ системасига эга. Араб ва ўзбек тилларида ҳар икки тил учун уйқаш, бир хил талаффуз қилинадиган товушлар бор. Айни пайтда ҳар бирининг ўзигагина хос, бошқасида учрамайдиган товушлар ҳам мавжуд. Биз ўз она тилимизда гапирганимизда тилимиз, лабимиз ва бошқа нутқ аъзоларимизни бирор товушни талаффуз қилишимиз учун қандай ҳаракат қилдираётганимизни сезмаймиз ҳам. Талаффуз кўникмаси гўдаклигимиздан ҳосил қилинган. Бироқ ўзбекча сўзлашиш кўникмаси араб тилида гапириш учун ҳамма вақт ҳам тўғри келавермайди. Арабча тўғри сўзлашиш учун қтор янги кўникмалар ҳосил қилиш керак. Араб тилида ундошлар, асосан, товуш найчаларининг ҳаракат ва ҳолатига ёки оғиз бўшлиғининг қайси қисмида тўсиққа учрашларига, фақат шовқиндангина иборат бўлишларига ёки аксинча, овознинг шовқиндан устунлигига, шунингдек, талаффуз қилиниш усулларига боғлиқ равишда бир- биридан фарқланади. Араб ундошлари тоуш пайчаларининг ҳаракат ва ҳолатига кўра – жарангли ва жарангсиз, пайдо бўлиш ўринларига кўра – лаб, танглай олди, танглай (орқа) ўртаси, чуқур танглай орқаси ва бўғиз товушлари бўлиши мумкин. Ундошлар артикуляция усулига кўра портловчи, сирғалувчи (фрикатив), қоришиқ (аффрикатив), титровчи (вибрант) ва бурун иштрокида талаффуз қилинувчи (сонант) бўлади. Умуман айтганда, араб ундошларига хос энг характерли хусусиятлар – шовқиннинг мавжудлиги, мусиқавийлигк,

юмшоқланиш (катализация), ва товушнинг ошиғич куч билан артикуляция қилиниши (эмфатиклик)дир. Араб ва ўзбек тилидаги портловчи шовқинлилар. Араб тилидаги портловчи товушлар ҳам хавонинг нутқ аъзоларидаги тўсиқни ёриб ўтиб, портлаш йўли билан чиқиши натижасида талаффуз қилинади. Портлаш юқори ва пастки лаблар, тил ва тиллар, тил ва танглай ўрталарида, хуллас, нутқ аъзоларининг турли ўринларида содир бўлиши мумкин. “ ب ” “ (б) фонемаси – лаб ўртаси ундоши, жарангли. Бу товуш ўзбек тилидаги “б”нинг нусхаси. Бироқ араб “б”си ўзбек тилидагидек, сўз ўртаси ёки охирида жарангсизланмайди, яъни “п”лашмайди. “ ت ” (т) фонемаси – танглай олди товуши, тил ортида талаффуз қилинади, жарангсиз. Ўзбек тилидаги “т”нинг нусхаси (эквиваленти). د “ д” фонемаси –танглай олди товуши, тиш ортида талаффуз қилинади, жарангли. У жарангсизлар таъсири остида ўз жарангини йўкотмайди. Бинобарин, унинг ўзбек тилидаги каби “т”лашуви рўй бермайди. ك “ к” фонемаси – танглай ўртаси ундоши, жарангсиз. Араб “к”си рус тилидагидек чуқур эмас. Шунингдек, у ўрнига қараб баъзан юмшоқ, баъзан эса қаттиқ талаффуз қилинмайди ҳам. Балки у доимо бир хил – худди ўзбек тилидагидек, бир оз юмшоқроқ артикуляция олади. ق “ Қ” фонемаси – чуқур танглай орқаси ундоши, жарангсиз. Тил ўзагининг иштироки билан талаффуз қилинади. У ўзбек “қ” фонемасига тўла мосдир. Ўзбек тилидаги сирғалувчи ундош “с” ва араб тилидаги тиш ўртаси сирғалувчиси “с:” ث ўртасидаги тафовутлар. Маълумки ўзбек тилидаги “С” фонемаси – шовқинли жарангсиз ундош. У тил олдида талаффуз қилинувчи танглай олди сирғалувчи, жарангсиз шовқинли. У устки ва остки тишлар ўртасида талаффуз қилинади. Бундай

товуш ҳозирги замон ўзбек тилида йўқ. Унинг артикуляциясида тил учини тишлар орасига шундай жойлаштириш керакки, у юқоридаги тишларга маҳкам жипслашиб турсин. Шунда тил учи билан пастки тишлар орасида кичик тирқиш қолади. Нутқ аъзоларининг шундай ҳолатида “С:” ث куч билан талаффуз қилинади. Масалан: ،َث َّبش َت ثابث Ўзбек тилидаги қисқа чўзиқ унлилар ва уларнинг араб тилидаги муқобиллари. Ўзбек тилидаги а, и, у фонемалари араб тилидаги қисқа унлилар а َ , и ِ , у ُ фонемаларига ўхшашдир. Чўзиқ фонемалар эса қисқаларига сифат жиҳатдан мос келади. Улардан артикуляцияни кўпроқ чўзиш билан фарқ қилади. Араб тилида ундошлар унли товушларнинг талаффузига таъсир қилади. Шунинг учун унли фонемалар ундошларининг хусусиятларига қараб ёки ўзгаришсиз, яъни фонема сифатида, ёки вазиятга қараб фонеманинг варианти сифатида талаффуз қилинади. Артикуляцион жиҳатдан унли товушларнинг ҳосил бўлишида ўпкадан чиқиб келаётган ҳаво оқими оғиз бўшлиғида ғеч қандай тўсиққа учрамайди. Акустик ҳаво оқими кучсиз тебранади. Унлилар мусиқа оҳангига жўр бўла олувчи майин оҳангга эгадир. Араб тилида 6та унли фонема бор бўлиб, уларнинг учтаси қисқа: (a, i, u) ва учтаси чўзиқ (ā, ī, ū) унлиларидир. Ўзбек тилидаги ё ва я унлиларини араб тилидаги қуйидаги узун ва қисқа унлилар ёрдамида ифодалаш мумкин. Масалан: اي اه ُّيأ ُ سا ّنلا Буларнинг араб тилидаги муқобиллари َ ا +ى ёрдамида таҳминий, яқинлаштирилган тарздагина ьерилиши мумкин. Араб ва ўзбек тилларидаги талаффузи бўйича яқин турувчи товушлар.

Биз юқорида араб тилидаги бир неча ўзбек тилидаги муқобилларга яқин турувчи товушларни мисол қилиб келтирдик. Бундай товуш араб тилида талайгина ўзбек тилида бўлмаган товушлар булар қуйидагилардир. 1. Тил ўрта сирғалувчилар : ، ثذ 2. Эмфатик товушлар: ،ظ ،ط ،ص ض ، 3. Бўғиз товушлари : ، ،ع حء (ҳамза) Булардан бошқа товушларнинг барчаси ўзбек тилидаги муқобилларга артикуляцияси нуқтаи назаридан яқин туради. Назорат саволлари ва топшириқлар: 1. Араб ва ўзбек тилларида товушлар системаси қандай таркиб топган? 2. Араб ва ўзбек тилларида портловчи шовқинлар қандай таснифланади? 3. ўзбек ва араб тилларида нечта фонема талаффузи жиҳатидан ўхшаш ва нечтаси бир-биридан фарқ қилади? 4. Ўзбек ва араб тилларидаги қисқа ва чўзиқ унлиларнинг ўхшаш ва тафовутли жиҳатлари қандай? 5. Унлилар артикуляция жиҳатидан қандай ҳосил қилинади? Мустақил иш топшириқлари: Фақатгина араб тилига хос бўлган, ўзбек ва бошқа тилларда учрамайдиган товушлар, уларнинг махражлари, ҳосил бўлиш ўринлари ҳақида батафсил маълумот беринг. Асосий адабиётлар: 1. Б.М.Гранде. Курс арабской грамматики в сравнительно-историческом освещении. М-1998г. 2. Н.Иброҳимов, М.Юсупов. Араб тили грамматикаси. Т-1997й. 3. С.Рустамов “Араб тили фонетикаси”. Т.2000й 4. Э.Талабов “Араб тили” Т.1993й. 5. Б.З.Холидов “Учебник арабского яз ы ка” Т 1981 й.

6. Г.Ш.Шарбатов “Учебник араб ского языка ” М.1998 г. Қўшимча адабиётлар: 1. К.Кузмин. Учебник арабского язқка. М. 2003г. 2. Ғ. Абдураҳмонов, Ш.Шукуров. Ўзбек тилининг тарихий грамматикаси. Т. 1973й. 3. وحنلا ىفطصم .حضاولا ،نيمأ يلع دادغب .مراج 1998م . 4. Аз-Замахшарий. Ал-Унмузаж фин-наҳв.

O'xshashlar

Араб ва ўзбек тилларида содда гапнинг қиёсий таҳлили

Араб ва ўзбек тилларида феълларнинг қиёсий таснифи

Араб ва ўзбек тилларининг грамматик қурилиши ҳақида умумий қиёсий маълумот

Узбек ва араб тилида олмошларнинг қиёсий таснифи

Араб ва ўзбек тилларида отларнинг турлари