logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tilshunoslik
  4. Akkomodatsiya

Akkomodatsiya

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.5 KB
Ko'chirib olish
Akkomodatsiya Akkomodatsiya (lotincha accomadatio – moslashuv) keng tarqalgan fonetik hodisalardan biri bo'lib, talaffuz iqtisodi bilan uzviy bog'liqdir. Akkomodatsiya uch turli bo'ladi. Keyingi tovushning ekskursiyasi o'zidan oldin kelgan tovushning rekursiyasiga moslashsa, progressiv akkomodatsiya deyiladi. Aksincha, agar oldingi tovushning rekursiyasi keyingi tovushning ekskursiyasiga moslashsa, regressiv assimilatsiya deb ataladi. Qo'shni kelgan tovushlarning bir-biriga ta'siri natijasida ularning artikulatsiyasi moslashuvi o'zaro akkomodatsiya deyiladi. Akkomodatsiya unlilarning undoshlarga va undoshlarning unlilarga moslashuvida ro'y berishi mumkin. O'zbek tilida chuqur til orqa (uvulyar) undoshlardan (x, g', q) keyin til oldi unlilari /i, e, a/ til orqa unlilari bo'lib talaffuz etiladi, ya'ni ularning talaffuzi moslashadi. Aksincha, til orqa unlilari (u, o', o) til oldi undoshlaridan keyin til oldi unlilari bo'lib artikulatsiya qili nadi. O'zbek tilidagi bu xususiyat progressiv akkomoda siyaga misol bo'la oladi. Unli tovushlar burun undoshla ridan oldin nazalizatsiya qilinishi regressiv akkomoda siyaga misoldir: kon, tong, tom kabi. Non, nom, ming so'zlarida bir yo'la progressiv va regressiv akkomodatsiya kuzatiladi, chunki ikki burun undoshi orasidagi unli nazalizatsiya qilinadi. Rus, mordva, chuvash, nenes va fransuz tillarida til oldi unlilaridan oldin undoshlar palatalizatsiya qili nadi 1 , ya'ni regressiv akkomodatsiyaga uchraydi. Ba'zi tillarda esa, til orqa unlilaridan keyin undoshlar velyari za siya qilinadi, ya'ni tilning orqa qismi orqaga yoki yumshoq tanglayga tomon yo'naladi va undoshning ton va shovqini pasayib qattiq talaffuz etiladi. Undoshlarning lablangan unlilar bilan birikuvi natijasida lab а lizatsiya hodisasi ro'y beradi. Ba'zan esa, velyar va lab undoshlari til orqa lablangan unlilari bilan birikishi natijasida labio-velyarizatsiya hosil bo'ladi. Bu hodisalar ham akkomodatsiyaning turlari hisoblanadi. O'zbek tilidagi qurt, bolta, qarta, mingta, kamchil so'zlaridagi undosh birikmalarning har ikki elementi bir-biriga ta'sir qilib, jarangsiz undoshlar sonorlarni qisman jarangsizlashtiradi va o'z navbatida, sonorlar ham jarangsiz undoshlarda ovoz 1 Серебренников Б.А. Вероятносные обоснования в компаративистике. М., Наука, 1974, с. 142. tonini kuchaytirib, shovqinni pasaytiradi. Bu hodisa o'zaro akkomodatsiyaga misoldir. Akkomodatsiya tovushlarning hosil bo'lishi o'rni va usuli, labning holati va tovush paychalarining tebranishi va yaxshi tebranmasligiga ko'ra moslashuv orqali amalga oshiriladi. Nutqdagi barcha tovushlar bir-biri bilan artikulatsiya fazalari orqali bog'lanadi va bu artikulatsiya strukturasini tashkil etadi. Tovushlar o'rtasidagi bog'lanishning artikulatsiya strukturasini chuqur o'rganish yordamida fonetik hodisalar oydinlashadi. Adabiyotlar 1. Аракин В.Д. Сравнительная типология английского и русского яз ы ков . М., Просвещение, 1989. 2. Аракин В.Д. Типология языков и проблема методического прогнозирования. М., Высшая школа , 1989. 3. Абдуазизов А.А. Тилшуносликка кириш. I -қисм. Фонетика ва фонология. II - қисм. Лексикология ва семасиология. Грамматика. Тошкент, Университет, 1999. 4. Абдуазизов А.А. Ўзбек тили фонологияси ва морфонологияси. Т., 1992. 5. Абдуазизов А.А., Шереметьева А.Г., Зализняк А.М. О б щ ее яз ы кознание. Т а шкент , Университет, 2004. 6. Ашурова Д.У. Производное слово в свете коммуникативной теории языка. Ташкент, Фан, 1991. 7. Беланин В.П. Психолингвистика. М., Флинта, 2003. 8. Бушуй А.М. Сущность языка как проблема общей лингвистики. Самарканд, 2004.

O'xshashlar

Nutqdagi fonemalar
Fonologiya
Nutqda tovushlarning kombinator o'zgarishlari
Nutqning fonetik bulinishi
Leksikografiya. Lug’at va uning tuzilishi, turlari