Жигар касаллиги уни турлари келиб чиқиши патофизиологияси ва фармакотерапияcи - Tibbiyot - Referatlar

Жигар касаллиги уни турлари келиб чиқиши патофизиологияси ва фармакотерапияcи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB

Ko'chirib olish

Жигар касаллиги уни турлари келиб чиқиши патофизиологияси ва фармакотерапияcи Режа: 1. Ӯ ткир гепатит. 2. Суринкали гепатит. 3. Ӯ т хайдовчи препаратларнинг ножўя таъсирлари

Жигарнинг ўзига хос функционал фаолиятининг бузилиши билан боғлиқ патологик холатларига жигар касаллиги дейилади. Жигар касалликлари ичида энг кўп тарқалгани гепатит-жигарнинг яллигланиши билан боғлик касалликдир. Гепатит ўз кечимига қараб ўткир ва суринкали гепатитга бўлинади. Ӯ ткир гепатит. Ӯ ткир гепатит жигарни диффузияли жарохатланиши бўлиб, унда органнинг эпителиал паренхималари, тўқималараро ва ретикуло-эндотелиал тўқималари нисбатан купрок жарохатланади. Шу билан бирга гепатитда жигарни стромаси, тукималараро хужайралари ва ретикуло-эндотелиал тукималарида эксудатив ва пролифератив ўзгаришлар қайд этилади, қон- томир деворининг ўтказувчанлиги ошиб кетади ва жигар стромасида яллигланиш билан боглик сарик рангни пайдо булиши диффузияли ёки паренхиматоз гепатитни юзага чиққанини кўрсатади. Баъзан диффузияли сарик касаллиги сарик ранг чикмай утиши мумкин, лекин доимий диффузияли гепатит жигар функциясини оғир бузилиши билан ўтади ва уни кўпинча Боткин касаллиги дейилади. Ӯ ткир гепатитни келиб чиқишида турли хил факторлар рол ўйнаши мумкин. Уларга: Турли хил инфекцион касалликлар, Масалан: Боткин касаллиги, сепсис, крупоз пневмония, қайталанувчи тиф, паратиф, малярия ва б. Специфик вирусли инфекциялар, тропик лихорадка билан ўтувчи холатлар ва интерогемморрагик лептоспероз ва б. Турли хил интоксикациялар, Масалан: саноат ишлаб чиқариш билан боғлиқ, дорилар, овқат билан, тринитротолуол, динитрофенол, дихлорэтан, ССl 4 , хлороформ, новарсенол, атофан, тиоурацил, алкогол ва гриблар билан захарланишда. Баъзи моддаларга нисбатан юқори сезувчанликда, Масалан: зардоб билан (сывортка) боғлиқ, сульфаниламид препаратлари билан, тиоурацил билан боғиқ холларда.

Кучли куйишда ёки қон гурухи мос тушмаган қон қуйишда юз берувчи гепатитлар киради. Баъзан ўткир гепатит бошқа органларнинг жарохатланиши билан бирга ўтади. Масалан: буйрак билан ва уни гепато-нефрит дейилади, меъда ости бези билан-гепатопанкреатит дейилади. Юқорида санаб ўтилган ўткир гепатитларнинг классиксимптоматик кечими билан ўтувчи формаси Боткин касаллигигдир. Боткин касаллиги бошқачасига эпидемик гепатит дейилади. Уни энг кенг тарқалган паренхиматоз ёки диффузияли гепатит хам дейилади. Боткин касаллигини авваллар катарал сариқ касаллиги дейиларди, лекин уни С.П.Боткин специфик умумий инфекцион касаллик эканлигини, унда жигардан бошқа орган ва системаларнинг хам жарохатланишини кўрсатиб берди. Боткин касаллигини асосий сабабчиси специфик фильтрланувчи вирусдир. Уни инкубацион даври бир неча ой (2-4 ой) бўлиб, ўзига хос лейкопения билан бирга ўтади. Касалликни асоси фақат касал одам бўлиб, касални биринчи куни ва инкубацион кунининг охирида инфекция-вирус кенг тарқалади. Баъзан касаллик ўтказган соғлом одам хам вирус тарқатувчи бўлиши мумкин. Вирус қонда, жигарда ва б. органларда бўлиб, улардан ажралиб чиқаётган инфекция-вируслар атроф-мухитни зарарлайди ва касаллик ичак инфекцияси сифатида ифлос қўл, сув, овқат ва пашшалар орқали юқади. Касаллик кўпинча эпидемик кўтарилиш йўли билан болалар коллективида кўпроқ куз ва қиш ойларида юзага чиқади. Баъзан касаллик қон орқали (қон қуйишда), игна орқали (вакцинация, инъекция қилиш ва б. холларда) хам юқиши мумкин. Шунингдек касаллик тинкаси қриган, рухий эзилган ва организм кучсизланган, бўшашган, алкоголга ружу қилган инсонларга хам тез юқади. Касалликни 3 та даври қайд этилади: продромал, сариқ ранг хали юзага чиқмаган даври; касаллик тўла юзага чиққан даври, бунда сариқ ранг тўла намоён бўлади;

касални соғайиш даври, сариқ ранг кета бошлайди ва турли хил касалнинг асоратлари бўлиши мумкин. Ушбу босқичлар 3 хафтадан 8 хафтагача давом этиши мумкин. Продромал даврда температура кўтарилади(38-38,5 0 С), баъзан озноб (совуқ қотиш ва б. холатлар) қайд этилади. Унда ўзини ёмон сезиш, катарал холатлар, масалан томоқда, терига қизилчалар тошиши, лабида тошмалар бўлиши, диспептик ўзгаришлар, таъм билишни бузилиши, қайт қилиш, қоринда, жигар остида бироз оғриқларни пайдо бўлиши қайд этилади. Бу давр 2-3 хафта бўлиши мумкин. Касаллик тўла юзага чиққан даврида : бутун тана бўйлаб сарғайиш, умумий анарексия, холсизланиш, пешобни кучли сарғайиши, нажосни кашасимон оқ рангли бўлиши қайд этилади. Кўз склерасида сарғайиш юзага чиқади ва бемор ётиб қолишга мажбур бўлади. Текширилганда сариқ ранглардан ташқари жигар қисман ўсган бўлади, баъзан қора талоқ хам катталашади, ўт йўлида пальпацияда оғриқ пайдо бўлади, баъзан бу оғриқ куракга хам ўтади, пульс камаяди-брадикардия юзага чиқади. Касалнинг соғайиш даврида кўп миқдорда тиниқ пешоб ажрала бошлайди, иштаха очилади, тинка қуриш кета бошлайди, нажос хам ўз аксига қайтади, пульс нормаллашади, бадандаги сариқ ранглар кетади ва бемор постелдан туради. Жигар ва қора талоқ ўз холига қайтади ва бемор ўзини яхши хис этади. Ӯ ртоқлар, сариқ касаллиги билан боғлиқ турли хил лаборатория анализлари бор. Буни сиз яхши биласиз (оқсил, билирубин, ферментлар, қон ва б.), лекин биз булар устида тўхтаб ўтирмаймиз, чунки булар инфекцион стационарларда тўла амалга оширилади…! Шунингдек сариқ касаллигининг турлари кечимига қараб турли босқичлари хам мавжуд. Сариқ касаллигини ўз вақтида даволанмаса ва уни кечимини олди олинмаса турли хил ножўя таъсирлар, хаттоки жигар циррози ва ўлим

холатлари қайд қилиниши мумкин. Шунинг учун биз ўз маърузамизда Боткин-сариқ касаллигининг олдини олиш ва уни даволаш асослари устида қисқача тўхтаб ўтамиз. Чунки сариқ касаллиги ўз вақтида даволанмаса ёки уни олди олинмаса суринкали гепатит касаллиги юзага чиқиши мумкин. Суринкали гепатит . Бунда жигарда диффузияли жарохатлар хамда жигар паренхимасини, ундаги қўшилувчи тўқималарни ва ретикуло-эндотелиал тўқималарни жарохатлари юзага чиқади. Жигардаги жарохатлар билан параллел холда қора талоқда хам маълум ўзгаришлар қайд этилади. Шунинг учун хам суринкали гепатитни гепато-лиенал касаллик деб тан олинади. Гуммозли сифилисларда жигарнинг тўқималараро хужайраларида специфик инфильтратлар юзага чиқади, органни фибрози қайд этилади. Суринкали диффузли гепатит секин-аста ривожланади ва суринкали инфекция ва ўтиб кетган инфекциялар билан боғлиқ септик эндокардит, бруцеллёз, малярия, сифилис ва ўтибкетган (затяжной) лейшманиёзларда юзага чиқади. Шунингдек суринкали интоксикацияларда (рух, динитрофенол, тринитротолуол ва б. билан), ревматоид артритларда, узелли полиартиритларда, зардоб касаллигида, турли хил дориларга нисбатан юқори сезувчанликларда хам суринкали гепатитлар юзага чиқиши мумкин. Суринкали гепатит кўпинча сариқ рангсиз қайд этилади, баъзан касаллик кучайганда сарғайиши юзага чиқиши мумкин, бунда паренхиматоз гепатит касаллиги формаси қайд этилади. Натижада жигардаги модда алмашинуви ва жигарни барьер функциялари бузилади ва ўткир жигар атрофияси, баъзан жигар абцесси, жигар циррози ва жигар карциномалари юзага чиқиши мумкин. Шу билан бирга суринкали гепатитда ўт билан боғлиқ ўт-тош касаллиги хам қайд этилади ва бунда кучли оғриқ билан кечувчи жигар коликаси юзага чиқади, чунки ўт пуфагини спастик қисқариши кўнгил айнаш, қайд қилиш, қабзият ва меъдада газ йиғилиши билан бирга ўтади.

Жигар касалликларида унинг функционал активлиги бузилади, ўт пайдо бўлиши ва ажралиши ёмонлашади ва оғир кечади. Шунинг учун ҳам жигар касалликларини даволашда гепатопротектор ва ўт ҳайдовчи препаратлар кенг қўлланади. Гепатопротекторлар деб таъсир механизми қандай бўлишидан қатъий назар гепатоцитларни синтез қилиш қобилиятини оширувчи, интоксикацияларни олдини олувчи ва уларни ҳамда турли хил БАМларни унумларини организмдан олиб чиқиб кетилишини юзага чиқарувчи доривор моддаларга айтилади. Шу билан бирга гепатопротекторлар қаторига витаминларни, нуклеин кислотага яқин аспаркам, оротат калий, метилурацил ва рибоксинларни, табиий дезинтоксикаторлар (цитрулин, аспарагин, глутамин) ни, митохондриал нафас метаболитлар (цитохром, сукцинат натрий, олма кислотаси ва аминалон) ни ва аллергенлардан тозаловчи экстрактлардан иборат препаратлар (витогепат, сирепар ва б) ни киритиш мумкин. Классик гепатопротекторлар деб жигарнинг функционал холатини ва структурасини яхшиловчи, лекин организмни бошқа аъзо ва тизимларига деярли таъсир этмайдиган препаратларга айтилади. Улар қаторига: зиксорин, катерген, силибор, легалонлар киради. Кейинги йилларда махаллий хом-ашёлардан ва ўсимликлар асосида бир неча гепатопротектор таъсирга эга препаратлар яратилди. Хусусан, улар қаторига: гепатин, БСХЙ, протопин, кобавит, GM- элексир ва б. препаратларни киритиш мумкин. Зиксорин-ОИСда яхши сўрилади, оқсиллар билан 96 % гача бирикади. Уни Т 1/2 α даври 1,25 соатга, Т 1/2 β даври эса 17,2 соатга тенг бўлиб, тарқалиш ҳажми 269 л/кг ни ташкил этади. Препарат микросомал оксидланишни субстрат компонентларини синтезини кучайтиради ва бу таъсир 5 кундан сўнг бошланади.

Препаратни бир кунда 1 та капсуладан (0, 1 гр) берилади, оғир ва ўткир гепатитларда, холангитда ва кучли заҳарланганда 1,5-2 капсуладан бериш мумкин. Зиксоринни узоқ муддатга қўлланганда эндоген вит. Д 3 биотрансформациясини кучайтириш хисобига остеопороз ва суяк синиши юзага чиқиши мумкин. Шунингдек жиғилдон қайнаши ва аллергик холатлар (1 % атрофида) қайд этилади. Катергин-ўсимлик флавоноидларидан иборат ярим синтетик модда. Препарат дражеда 0,5 г дан чиқарилади, ОИСдан яхши сўрилади, уни қондаги максимал концяси 1-4 соатда юзага чиқади ва 1 кунда препаратни 70-80 % буйрак орқали чиқиб кетади. Катергин-жигар ҳужайраларидаги эркин радикалларга бирикиб ва уни микросомал оксидланиш активлигини сусайтириб, гепатоцитларнинг лизосома мембранасини стабиллайди, гепатоцитлардаги ёғсимон дегенерациясини қайтадан ўз холига келтиради. Купер ҳужайралари ва гепатоцитларни регенерациясини ва простогландин ҳамда коллагенларнинг синтезини кучайтиради. Препаратни жигарни турли хил ёғли гепатозлари (алиментар, алкоголли, токсик ва б)да, фиброзда ва циррозида ишлатилади ва бир кунда касални холати ва оғиренгиллигига қараб 2 тадан 8 тагача драже берилади. Баъзан гемолитик анемия чақириши мумкин. Легалон-силибинин ўсимлик флавоноидларидан иборат яримсинтетик препарат. ОИСда тез сўрилади ва ўт орқали чиқиб кетади. Максимум экскрецияси 2 соатдан кейин юзага чиқади, уни 80 % ни препаратнинг метаболитлари, яъни глюкурон ва сульфат кислота билан бириккан конъюгатлари ташкил этади. Препарат жигар ва ўт йўлини ўткир ва сурункали яллиғланишида ва холестазда қўлланилади.Легалон 35-70 мг дан 3-4 марта узоқ муддат (бир неча ой) давомида берилади. Препаратни таъсири аста-секин юзага чиқади.

Препарат эркин радикаллар билан бирикади, мембраналар ўтказувчанлигини мустаҳкамлайди, ПОЛни сусайтиради ва РНК ва оқсиллар синтезини кучайтиради. Препаратни қўлланганда диарея бўлиши мумкин. Силибор-легалон сингари ўсимлик мевасининг флавоноидларини йиғмасидан иборат бўлиб, легалон сингари таъсир этади. Кейинги йилларда Республикада ишлаб чиқилган махаллий гепатопротектор препаратлар-гепатин, протопин ва кобавит препаратлар устида қисқача тухтаб ўтилади! Жигар касаллигида жигарнинг асосий функционал фаолияти, яъни ўтни синтез қилиши ва уни чиқаришига ёрдам бериш хамда дезинтоксикацион хусусияти бўлгани учун хам қуйида ўт хайдовчи препаратлар устида тўхтаб ўтамиз. Ӯ т хайдовчи препаратлар гурухини кўпчилик ўсимлик ва синтетик препаратлар ташкил этади. Улар ўт секрециясини кўпайтиради ва уларни ўт йўли бўйлаб харакатини жадаллаштириб, уни 12 б/и ичакка тушишини юзага чиқаради. Ӯ т хайдовчи препаратлар ўз таъсир механизмига қараб 3 та гурухга бўлинади: Жигарни ўт пайдо қилувчи функциясини стимуляцияловчи-холеретик препаратлар; Ӯ т қопини тонусини оширувчи ва ўт йўли тонусини бўшаштирувчи яъни ўтни ажралишини енгилаштирувчи- холекинетик препаратлар; Ӯ т қопида ва ўт йўлида ўт компонентларини чўкмага тушиб қолишига қарши ўтни гидрофиллигини оширувчи препаратлар. Ушбу гурухларга ўт хайдовчи препаратларни бўлиниши шартли равишда бўлиб, улар кўпинча комплекс таъсир кўрсатадилар, яъни бир вақтни ўзида битта препарат хам ўт пайдо бўлишини кўпайтирувчи ва уни ўт йўли орқали харакатини кучайтирувчи таъсир этиши мумкин. Биринчи группа ўт хайдовчи препаратларни хақиқий (истинный) ўт хайдовчи препаратлар деб хам аталади. Чунки улар:

жигар паренхимасининг тўғридан-тўгри ўт секреторлик таъсирини оширади; ўт билан қон ўртасидаги осмотик градиентни ошиши ўт кпилярларидаги сув ва электролитларни осмотик фильтрациясини кучайтиради; ингичка ичак шиллиқ қабатидаги рецепторларнинг стимуляциялаб ўт пайдо бўлишини кучайтиради. Ӯ т кислоталаридан иборат ДМ-лар кўпинча ўтнинг хажмини оширади, хайвонлар ўтини ушловчи ДМ-ри эса кўпроқ хелатларни кўпайтиради. Холензим ва Аллахол ўзидаги қўшимча таъсири хисобига ОИС секретор функциясини яхшилайди, ични юмшатади, ичакдаги ачиш жараёнини камайтиради. Синтетик препаратлардан Осафенамид ўтни ёпишқоқлигини камайтиради ва қондаги холестерин билан билирубин миқдорини камайтиради. Бу группа препаратларининг яна бир ижобий томони уларда қайд этилувчи яллиғланишга қарши ва антимикроб таъсирларни (масалан: никотинда) борлигидир, чунки никотин метаболизмга учраганда ундан формальдегид ажралиб чиқади. Ӯ симликлардан олинган холеретик препаратларни таъсирини юзага чиқишида улар таркибидаги эфир мойлари, смолалар, флавонлар, фитостеринлар ва б. борлигидир. Ӯ симлик препаратларидан бўзноч ва жўхори попуги ўт секрециясини кучайтиради ва уни ёпишқоқлигини камайтиради. Бўзноч, шиповник мевалари, володушка ва халогол хелатлар миқдорини оширади, бўзноч, пижма, Осиё ялпизи микробларга қарши, олиметин, холагол ва шиповниклар яллиғланишга қарши хамда холеспазматик, пижма, петрушка, амур барбарислари эса холекинетик таъсирларни юзага чиқаради. Минерал сувлар хусусан , Ессентуки №17, №4, Ишевский суви, Смирнов ва Словянский сувлари гидрохолеретик таъсирни юзага чиқаради. Чунки улар ўт секрециясини кучайтириб, ўт йўлида ва ўт қопида сув ва

электролитларни қайта сўрилишини сусайтиради, натижада ўтни коллоидлиги кучаяди. Минерал сувларнинг гидрохолеретик таъсирида улар таркибида сульфатлар ва магний элементларини борлигидир. Шу билан бирга минерал сувлар жигарда қон ва лимфа айланишларини яхшилаб, жигарда модда алмашинувини яхшилайди ва уни дезинтоксикацион функциясини кучайтиради. Иккинчи гурух ўт хайдовчи препаратларига ксилит, сорбит, магний сульфат, цинорекс, эссел форте ва берберин сульфатлар киради. Бу препаратлар меъда секрециясини нормаллаштиради, ични юмшатади ва вит Д-ни синтезини кучайтиради ва седатив таъсирларни юзага чиқаради. Учинчи гурух ўт хайдовчи препаратларига М-холинолитиклар, нитроглицерин, нитросорбид ва теофиллинлар киради. Бу препаратлар ўзларини спазмалитик таъсири хисобига ўт йўлини дискинезиясида ва у билан боғлиқ оғриқларни йўқотиш учун ишлатилади. Юқорида санаб ўтилган 3-чи гурух ўт хайдовчи препаратларни ўт йўлини механик бузилишида (обтурацион сариқ касаллигида), ўткир гепатитда, жигар дистрофиясида бериш тавсия этилмайди. Фармед фирмаси ишлаб чиқараётган Эссел Форте препарати ўз таркибида Эссенциалнинг асосий фосфолипидларини ва яна 6та асосий витаминларни (В 1 +рибофлавин+В 6 +никотинамид+В 12 ва токоферол ацетат) сақлайди. Бир кунда 2 тадан капсулани 2-3 махал берилади. Даво курси 5 ойгача давом эттирилади. Шу билан биргажигарни функционал холатини сақлашда Цинарекс препарати қўл келади. Препарат мураккаб таркибдан иборат 400 мг.дан табл чиқарилади, овқат билан бирга 1-2 таблеткадан бир кунда 3 махал берилади. Кейинги йилларда Покистондан олиб келинган «Бонджигар» препарати сироп ва капсула холида ишлатилади. Бу препарат 10 та ўсимликларнинг БАМ-ларидан ташкил топган бўлиб, сироплари 1-2 чой қошиқдан 3 махал овқатдан кейин берилади. Капсуласи эса 1-2 капсуладан бир кунда 2 махал овқатдан кейин берилади.

Солвей фарма фирмасининг Дюфалак препарати 200-500 мл пластик флаконларда чиқарилади ва жигар комаларида (ични юмшатувчи таъсирга хам эга) ишлатилади. Бир кунда 30-40 мл дан 3 махал берилади. Умуман жигар патологиясига қарши ишлатишга мўлжалланган препаратлар кундан-кунга кўпайиб бормоқда…! Ӯ т хайдовчи препаратларнинг ножўя таъсирлари . Никодин диспепсияни, оксафенамин эса стенокардия хуружини ва аллергик реакцияларни юзага чиқариши мумкин. Ӯ тни гидрофиллигини оширувчи препаратлар гурухига адурсал, хенофальк препаратлари киради. Бу препаратлар ўт кислоталарини модификацияланган унуми бўлиб, улар ўт йўли ва пуфагида холестеринларни кристализацияланишини олдини олади ва холестеринли тошларни пайдо бўлишини сусайтиради. Хенофальк жигар ишини яхшилайди, организмдан холестерин чиқиб кетишини кучайтиради, шу билан бирга холестеринли тошларни хам эритиб у ердаги холестеринларни хам чиқиб кетишини юзага чиқаради. Адурсал-дестолит- ни хам ўт гидрофиллигини юзага чиқарувчи таъсири хенофальк таъсири сингаридир. Бу препаратларни овқатдан сўнг бир кунда 3 махал берилади. Уларни қўлланганда ОИС-нинг силлиқ қабатини қитиқлайди, айниқса энтероколитда ва эрозияли гастродуоденитда ушбу таъсир кўпроқ юзага чиқади.

Адабиётлар: 1. Клиническая фармакология, под ред. В.Г. Кукеса, М.1991 г. 2. Основы клинической фармакологии и рациональной фармакотерапии, М.2002 г. 3. Харкевич Д.А.Азизова С.С., Махсумов М.Н. ва бошқаларнинг «Фармакология» уқув адабиётлари 4. Лепахин В.К. и др. «Клиническая фармакология», М. 1988 г. 5. Маматов Ю ва бошқалар «Клиническая фармакология», Т.2002 й.

O'xshashlar

Қандли диабет касаллиги уни келиб чиқиш патофизиологияси ва фарматерапияси асослари

Аритмиялар патофизиологияси ва фармакотерапияcи принциплари

Атеросклероз касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари

Ревматизм уни патофизиологияси ва даволаш принциплари

Ўткир ва сурункали юрак етишмовчилик касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси принциплари