Аритмиялар патофизиологияси ва фармакотерапияcи принциплари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

Аритмиялар патофизиологияси ва фармакотерапияcи принциплари Режа: 1. Аритмия 2. Нормада синус узелида юзага келувчи импульслар 3. Юракнинг ишини унинг специфик функциялари

Аритмия алоҳида касаллик бўлмай, юракнинг қайсидир функционал фаолиятини бузилишидан келиб чиққан симптомлар комплексидир. Шунингдек, аритмия юрак ва йкғон артериал томирларни операциясидан кейин, баъзан организмни турли хил система ва органларидаги патологик кзгаришлар натижасида юзага чиқади. Шунинг учун ҳам аритмия ва уни даволаш билан шуғулланувчи олимлар турли хил тиббиёт соҳасида ишловчи мутахассислардир. Маълумки, юракнинг ритмик қисқариши юрак автоматизми орқали юзага чиқади. Организмдан ажратиб олинган, озуқали эритмалар билан таъминланган юрак узоқ вақт давомида кзини туғри ритмик қисқаришини чиқариши мумкин. Юракнинг мушаклари бир хил булмайди.Унинг ишчи мушакларини қисқаришидан юракнинг механик қисқариши, алоҳида мушаклардан иборат қисмидан эса қисқаришни юзага келтирувчи импульслар пайдо бўлади. Юракнинг ритмик қисқариши шу юракнинг ўтказувчи системаси деб номланувчи махсус система ёрдамида пайдо бўлади. Бу системанинг барча қисми автоматик қисқариш қобилиятига эга бўлиб, унинг энг оптимал қисми юракга келиб қўшилувчи иккита вена жойлашган ўнг бўлмача деворидадир.Бу ерда мушаклар тўплами жойлашган бўлиб,у Кейт-Флякс ёки синус тугуни деб номланади. Нормада синус узелида юзага келувчи импульслар бошқа ерда пайдо бўлувчи импульслардан тезроқ юзага келади ва барча ўтказувчи юрак системаларига тарқалади. Хусусан ўнг ва чап бўлмачаларга тарқалади, кейин узини махсус ўтказувчи системаси – Ашоф-товар ёки антриовентрикуляр тугунчага ўтади. Ашоф-товар тугунчадан қоринчалараро чегара орқали Гисс номли юракнинг антриовентрикуляр системасига ўтади. Ундан импульслар қоринчалараро деворда 2 бўлакга: ўнг ва чап қоринчага бўлинади ва Пуркинье толаларига айланади. Шу йўллар орқали юрак ўтказувчи системаси бир мақомдаги бошқариладиган юрак мушакларининг қисқаришини юзага чиқаради.

Тажрибаларда юракнинг ўтказувчи системаларининг турли хил бўлимларининг тузилиши турли хил эканлиги тасдиқланган бўлиб, улар ўзаро чаплашиб кетган специфик тўқима элементларидан, ганглионар нерв ҳужайраларидан ва миокардни қисқарувчи толаларидан иборатдир. Мана шу гетероген тузилишга эга тўқима ва ҳужайраларнинг ўзаро нормал муносабати туфайли юракнинг ритмик қўзғалиши юзага чиқади. Чунки турли хил тузилишга эга шу тўқима ва ҳужайраларнинг биоэлектрик потенциаллари турлича бўлиб, уларнинг қўзғалишидан маҳаллий электрохимик токлар юзага келиши мумкин. Шу билан бирга юрак жуда бой нерв иннервацияси билан, хусусан симпатик ва парасимпатик нерв толалари билан таъминланган.Бу эса юрак автоматизмини тезлигини назорат қилиб туради (юракни тез ва секин уришини ёки қисқаришини назорат этади),яъни юрак уришини бошқариши вегетатив нерв системасининг экстрокардиал иннервациясига ҳам боғлиқдир. ВНСнинг функцияси гуморал-гормонал факторлар билан чамбарчас боғлиқдир. Шундай экан юракнинг ритмик функциясиниишини юрак мускулатураси бажаради, лекин унинг бошқарилиши нейрогуморал факторларга боғлиқ бўлган юрак ўтказувчи системасининг қўлидадир... Юракнинг ишини унинг специфик функциялари бажаради. Юрак специфик функциялари нимадан иборат? Уларга: Юрак автоматизми; Юрак қузғалувчанлиги; Юрак системасининг утказувчанлиги; Юракнинг қисқарувчанлиги киради. Юрак автоматизми юракга боғлиқ бир ва ундан ортиқ функцияларни бузилишига боғлиқдир. Шунинг учун ҳам юрак автоматизми бузилганда ва синусли тахикардия ёки брадикардия, синусли аритмия, антриовентрикуляр ритм,миграция ритми, юрак бклмачасини қисқариши тўхтаб қолиши ва идиовентрикуляр ритмлар юзага чиқади.

Юрак қузғалувчанлиги бузилганда кўпроқ экстрасистолия ва пароксизмал тахикардиялар юзага чиқади. Юрак ўтказувчанлиги - бузилганда эса чала, ҳали етилмаган ва тўла блокадалар юзага келади. Баъзан юрак қузғалувчанлиги бир вақтда бузилиши мумкин. Бунда бўлмача ва қоринчаларнинг титраши қайд этилади. Кўпинча юрак қўзғалувчанлигига боғлиқ аритмиялар юзага чиқади. Бунда юрак қўзғалувчанлигини бузилишига юрак автоматизми ёки юрак ўтказувчанлигининг бузилиши қўшилиб келиши кўпроқ учрайди. Яъни турли хил экстрасистолиялар, пароксизмал тахикардиялар, юрак мерцанияси ва трепетаниялари қайд этилади. Юқорида санаб ўтилган аритмияларнинг келиб чиқиш механизмлари ҳалигача тўла ҳал этилмаган. Аритмияларни келиб чиқиши устида турли хил теориялар мавжуд. Масалан: экстросистолияларни чиқишини ”парасистолия” теорияси билан тушунтирилади ва бунда, бир вақтни ўзида бир-бирига боғлиқ бўлмаган иккита эктопик ритмик марказини мавжудлигидан деб билинади. Юрак трепетацияси ва мерцаниясини келиб чиқиши 2та теория билан тушунтирилади: 1-Айланма ҳаракат теорияси 2-Эктопик марказ мавжудлиги теорияси. Умуман аритмияларни келиб чиқишининг сабаблари ичида кўпчилик томонидан тан олинган И.А.Черногоровнинг “унитар теорияси” катта аҳамиятга эгадир. Бу теория Введенский-Ухтомскийларнинг тирик тўқималарнинг нисбий лабиллиги ва ритмни ўзлаштириб олиши билан боғлиқ уқувлари билан тушунтирилади. Яъни ҳамма аритмияларнинг келиб чиқишида юракнинг қўзғалиш, ўтказувчанликнинг, автоматизмлари ўртасидаги нормал ўзаро муносабатларнинг ўзгариши, натижада янги қўзғалиш марказини юзага чиқиши билан боғлиқ юрак рефрактор фазасининг қисқариши торайиши ётади.

Кейинги икки кн йилликларда юрак-қон томир касалликларини аниқловчи асбоб ускуналарнинг, даволовчи селектив дори –дармонларнинг юзага келиши юрак-қон томир касалликларидан нобуд бўлаётган беморларнинг сонини 2 баробардан ортиқ даражада камайтирди. Худди шундай ҳолат юрак ритмини бузилиши билан боғлиқ касалликларда ҳам қайд этилди. Бунда аритмияни келиб чиқиш механизмини янги қирралари ҳам очилди. Айниқса 1951 йилдаёқ Ходжикин А.А.томонидан ўртага ташланган “электрик активликнинг ионли теория”си катта аҳамиятга эга бўлди. Бу теорияни асосини доимий акс этувчи ткқималар мембранасининг ички ва ташқи томонидаги потециалларнинг фарқи ташкил этади. Бу потенциаллар фарқи эса тўқималарнинг ички ва ташқи томонидаги К ва Nа ионларининг миқдорига боғлиқдир. Юрак миокардидаги қўзғалиш жараёни циклик табиатга эга 3 фазадан иборатдир: Тинчлик-сокинлик, деполяризация ва реполяризация. Ушбу фазаларнинг биридан иккинчисига ўтиши тўқима мембраналаридан К ва Nа ионларининг ўтишига боғлиқ. Тинчлик фазасида юрак мускулларининг ҳужайраларининг ичида Кионларининг концентрациясидан 30-50 марта кўп бўлади, Na ионларининг концентрацияси эса 3-15 маротаба кам бўлади. Тинчлик давридаги потенциалларнинг қиммати кучи ҳужайра ичидаги К ионларининг миқдори билан тўғри пропорционал миқдорда, ҳужайра ташқарисидаги К ионларининг миқдори билан эса тескари пропорционал миқдорда бўлади. Деполяризация фазасида таъсирланувчи харакатдаги потенциалларнинг тўқималарнинг ўтказувчанлиги кучайиб кетади, натижада Na ионларининг тўқима ичига кириши ошиб боради, аксинча К ионларининг харакатдаги потенциалларни таъсир даврида ткқималар ичидан унинг ташқарисига чиқиши ошиб кетади.

Демак, юракнинг хар бир қўзғалиши натижасида миокард ҳужайралари ичидаги Na ионларининг миқдорининг ошиши, К ионларининг миқдорини эса камайиши юзага чиқади. Реполяризация фазасида эса туқима ичи ва ташқарисидаги муносабатлар яна ўзини асл ҳолига қайтади. Юрак қўзғалиш жараёнининг ҳар бир фазаси ЭКГ маълум тишларига ва улар ўртасидаги оралиқларга мос келади. ЭКГ кўрсаткичларининг ўзгариши қон зардобидаги К ва Nа ионларининг миқдорини ошишидан ёки камайиб кетишидан юзага келади,хаттоки бу ўзгаришлар аритмияга олиб боради. Юқорида қайд этиб ўтилган ЭКГ ўзгаришлари К ионлари билан кўпроқ юзага чиқади. Nа ионлари билан боғлиқ ўзгаришлар нисбатан кучсизроқ ва камроқ бўлади. К ионлари юракнинг қўзғалувчанлигидан ташқари уни қисқаришига ҳам таъсир этади, чунки К миокарднинг актин ва миозин оқсилларини синтезида иштирок этади. Хулоса қилиб айтиш мумкинки, юракнинг барча специфик таъсирлари: автоматизм, қўзғалувчанлик, ўтказувчанлик жараёнлари миокард мембранасидаги электролитлар айниқса К ва Nа ионларининг алмашинуви билан боғлиқдир. Юрак ритми бузилганда ишлатиладиган антиаритмик препаратлар фармакотерапияси Антиаритмик препаратлар таъсир механизмига қараб 4 та гурухга булинади; 1 А. Потенциал харакатни узайтирувчи препаратлар (хинидин, новокаинамид, дизопирамид ва б.) 1 В. Потенциал харакатни сусайтирувчилар препаратлар (лидокаин, тримикаин, дифенин, мексилетин, гидантоин) 1 С. Потенциал харакат вақтига таъсири кам препаратлар (аймалин, этмозин, этацизин, аллапинин) 2. в-адреноблакаторлар (пропронолол, анаприлин, обзидан ва б.)

$3. Потенциал харакатни танлаб узайтирувчи препаратлар (амиодорон, бретилий, соталол ва б.) 4. Кальций каналини блокаторлари (верапамил, дилтиазем, галлопамил ва б.) Ушбу 4 та антиаритмик препаратлар билан бир қаторда юрак гликозидлари хам ишлатилади. Брадиаритмияни олдини олувчи препаратлар: М-холиномиметиклар: атропин Адреномиметиклар- адреналин Гормонлар-глюкагон, озиқлантирувчилар –рибоксин ва б. 1 А. Хинидин юрак мушакларини эффектив рефрактер даврини узайтиради, қўзғалувчанлигини сусайтиради, импульсларнинг утишини ва миокард қисқарувчанлигини сусайтиради. Шу билан бирга хинидин миокардни кислородга булган талабини камайтиради, адашган нервнинг юракка бўлган таъсирини блоклаб қуяди. Бу эса юракнинг минутлик хажми узгармаган холда периферик томирларнинг кенгайишини ва артерал қон босимнинг тушишини юзага чиқаради. Юқорида ккрсатилган ўзгаришлар ЭКГ да P-Q, Q-T, P-R, R-R интервалларини ва QRS комплексларини кенгайишини юзага чиқаради. Демак, хинидин юрак жараёнларига универсал депрессант сифатида таъсир этади. Хинидинни таъсир механизмининг асосини унинг таъсири натижасида хужайра мембраналаридан К + ионларининг ўтишининг сусайиши ва «натрий насоси» системасининг бузилиши ташкил этади. Хинидин турли хил аритмияларни даволашда маълум ишлаб чиқилган схема асосида ишлатилади. Схеманинг асосини хинидиннинг қондаги концентрациясини бир мақомда ушлаб туриши (4-10 мг\л) ташкил этади. Ножуя таъсирлари: Юрак блокадаси бор беморларда қоринча тахикардияси ва фибрилляциясини, чала юрак блокадасини тўла блокадага ўтиб кетишини ва юракнинг қисқариш хажмини камайишини юзага чиқариши мумкин. Хинидинга нисбатан юқори сезувчанлик ёки идиосинкразия холатлари хам қайд этилади. Препаратни юрак яллиғланиши$

ва уни туқималарини дегенерациясида ва ўткир Юрак етишмовчилигида ишлатиб бўлмайди. Новокаинамид хам хинидин каби юракнинг барча функцияларига таъсир этади,лекин юрак қисқарувчанлигига хинидинга қараганда камроқ таъсир курсатади, юрак утказувчи системасидан импульсларни утишини сусайтириши турли даражада қайд этилади… Хинидин булмача ва қоринча аритмияларига таъсир кўрсатса, новокаинамид қоринча аритмияларига яхшироқ таъсир этади. Демак, новокаинамид кўпроқ миокарддаги симпатик нерв толаларини блоклайди… Новокаинамид ганглияларни блокадалаш, махаллий оғриқ қолдириш ва спазмолитик таъсирларга хам эга. У ЭКГ да QRS комплексини ўзгартиради, P-Q ва Q-T интервалини кенгайтиради, QRS ва T тишларини вольтажини сезиларли даражада туширади. Препарат оғиз орқали, венага, мушаклар орасига юборилади. Таблеткада 0,25 г, ампулада 5-10 мл дан чиқарилади. Даво 0,25 г оғиз орқали беришдан бошланиб, кунлик дозаси 5-8 г гача боради. Вена орқали аста-секин (100 мг/мин) юборилади. Тез юборилса кучли гипотензия ва тиришиш юзага чиқади. Баъзан диспептик холатлар,температуранинг кутарилиши ва инъекция урнида некрозлар юзага чиқиши мумкин. Дизопирамид-парентерал ва ичга берилади. Максимал миқдори 0,5-3 соатда хосил бўлади, давомийлиги 4-5 соат. Ножуя таъсирлари: огиз қуриши, аккомадация бузилиши, тахикардия, диспепсиялар, пешоб ажралишини қийинлашуви. 1 В. Лидокаин-автоматизмни сусайтиради, мушаклар орасига юборилганда самараси 30 дақиқада бошланиб, 3-4 соат давом этади. Препарат гипотония, уйқучанлик, холсизлик, эйфория, чакириши мумкин. Дифенин-автоматизмни камайтиради, қтказувчанликка таъсир этмайди. Максимал миқдорга етиш даври-6-12 соат. Ножуя таъсирлари: атаксия, нистагм, дизартрия, брадикардия, гипотензиялар, диспепсиялар, мегалобластик камқонлик, остеопороз.

Микселитин-секин сурилади, максимал миқдорга 2-4 соатда етади. Таъсир давомийлиги 8 соатгача. Ножуя таъсирлари: марказий белгилар, диспепсиялар, брадикардия, гипотензиялар. Коринчалар экстрасистолияси ва тахикардияларда ишлатилади. 1 С. Аллапинин- препарат ЎзР ФА УМКИ-тида 1975-1980 йилларда Х.У.Алиев, Ф.Садритдинов, Ф.Джахангировлар томонидан чуқур урганилган. Аллапинин кучли антираитмик таъсирга эга булиб, булмача ва қоринчаларнинг турли хилдаги аритмияларига ижобий таъсир курсатади. Препаратнинг антиаритмик индекси Ф.Джахангиров маълумотларига кура барча антиаритмик препаратларникидан бир неча баробар (4-20) каттадир...! Ножуя таъсирлари; бош айланиши ва оғриши (5% атрофида), буйрак коликаси (1%), мувозанатни йуқотиш (25%), тахикардия (8%) ва аллергик реакциялар. Этмозин-утказувчанлик ва қисқарувчанликка кам таъсир этади, коронар томирларни кенгайтиради. 2. в-адреноблокаторлар гетеротроп ва эктопик учоқларда деполяризация вактида Са ва Nа ни хужайрага киришини бузади. Хужайралардан К чиқиб кетишини тезлаштиради, бу билан эффектив рефрактер даврни ва реполяризация вақтини қисқартиради. МНСга седатив таъсир этади, миокарда алмашинувни яхшилайди. Препаратлар ЭКГда Р-Q интервални узайтиради, қисқаришлар сони ва артериал босимни камайтиради. 3. Амиадорон-автоматизм, қузғалувчанлик, қисқарувчанликни сусайтиради, рефрактер даврни узайтиради. Адренолитик таъсирга эга. Таъсир давомийлиги 24 соат. Самараси ичилганда 3-4 кунда юзага чиқиб, бир неча кундан 4 хафтагача давом этиши мумкин. Диспепсиялар, аллергиялар, неврологик ўзгаришлар, қорачиқни пигментланиши, диффуз пневмониялар чақиради. Бретилий-вена ичи ва мушаклар орасига юборилади. Гипотензив таъсири 20-40 дақиқада, антиаритмик таъсири 6 соатда бошланади. Ножуя таъсири: қизиб кетиш, мушакларда оғриқ, кўришни пасайиши, туқималарда махаллий

некроз. Брадиаритмияда ишлатиладиган препаратлар-атропин синус ва атриовентрикуляр тугунларда М-холинорецепторларни блоклаб, адашган нерв таъсирини камайтиради. Брадикардиялар, блокадалар, гликозидлар Билан захарланганда ишлатилади.

Адабиётлар: 1. Клиническая фармакология, под ред. В.Г. Кукеса, М.1991 г. 2. Основы клинической фармакологии и рациональной фармакотерапии, М.2002 г. 3. Харкевич Д.А.Азизова С.С., Махсумов М.Н. ва бошқаларнинг «Фармакология» уқув адабиётлари 4. Лепахин В.К. и др. «Клиническая фармакология», М. 1988 г. 5. Маматов Ю ва бошқалар «Клиническая фармакология», Т.2002 й.

O'xshashlar

Жигар касаллиги уни турлари келиб чиқиши патофизиологияси ва фармакотерапияcи

Ревматизм уни патофизиологияси ва даволаш принциплари

Аритмиялар

Ўткир ва сурункали юрак етишмовчилик касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси принциплари

Аритмиялар. Клиник ва экг ташхиси, даволаш, шошилинч ёрдам