Utkir zaharlanishlarda tez yordam. Zaharlanishning umumiy tavsifi - Tibbiyot - Referatlar

Utkir zaharlanishlarda tez yordam. Zaharlanishning umumiy tavsifi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

235 KB

Ko'chirib olish

Utkir zaharlanishlarda tez yordam. Zaharlanishning umumiy tavsifi Reja:  Zaharsizlantirish va zaharni organizmdan chiqarishga saratilgan choralar  Utkir zaharlanishni antidot (ziddizahar) bilan davolash asoslari  Klinik retsepturadan namunalar

Hozirgi kunda ilmfan, texnika, kimyoning taraqqiy qilishi natijasida insonning kundalik hayoti davomida turli kimyoviy moddalar ta’siriga duch kelishi va ulardan zaharlanish xavfi oshib bormoqda. Turli moddalarning organizmga tushigai hayot uchun xavfli o‘zgarishlarga (zaharlanishlarga) sabab bo‘lishi mumkin. Zaharlanishning kelib chiqish soni va kechishiga qarab o‘tkir, surunkali va o‘rtacha zaharlanishlar farq qilinadi. Utkir zaharlanish organizmga zahar tushgach daqiqalar, soatlar ichida uning simptomlari va belgilari yuzaga keladi. Zaharli moddalar kam miqdorlarda organizmga qayta tushganda o‘rtacha kechadigan zaharlanish kuzatiladi. Zaharning kam miqdorda uzoq vaqt davomida kirib turishi natijasida surunkali zaharlanish kuzatiladi. Zaharlanish qaysi kimyoviy modda sababli kelib chiqqashshgi va qaysi vaziyatlarda ro‘y berganligiga qarab kasbga aloqador zaharlanish, uy sharoitida keng qo‘llaniladigan kimyoviy moddalardan zaharlanish, dorilardan zaharlanish; bilib turib yoki bilmasdan zaharlanish farq qilinadi. Kasbga aloqador zaharlanish ko‘proq sanoat va qishloq xo‘jaligida turli kimyoviy moddalar bilan ishlash jarayonida kuzatiladi. Ro‘zg‘orda ishlatiladigan (yuvish vositalari, bo‘yoqlar, insektitsidlar, dorilar) kimyoviy moddalardan zaharlanish hollari yildanyilga ko‘payib bormoqda. Ko‘proq qaysi moddalar zaharlanishga sabab bo‘lishi kuzatishlarda aniqlangan. Uyro‘zg‘orda ishlatiladigan kimyoviy moddalar birinchi o‘rinni, keyin insektitsidlar, oziqovqat mahsulotlari, kasbga aloqador zaharlar, so‘nggi o‘rinni esa o‘simlik va hayvon zaxarlaridan zaharlanish egallashi kuzatilmoqda. Uyro‘zg‘orda ishlatiladigan moddalar ichida insektitsidlar, kosmetik, yuvish uchun ishlatiladigan, rassomchilikda ishlatiladigan kimyoviy moddalar, kasbga aloqador zaharlovchi moddalardan: benzin, kerosiN, orgynik erituvchilar, kislota, ishqorlar, gazlar, bug‘is gazidan zaharlanish, dorilar ichida uxlatuvchi va tinchlantiruvchilar, og‘riq qoldiruvchi, dezinfeksiyalovchi va antiseptik moddalardan zaharlanish ko‘p uchratilmoqda. Zaharlarni ta’siriga qarab, mahalliy va umumiy reflektor ta’sir qiladigan turlarga bo‘lish mumkin. Mahalliy ta’sir qiluvchi moddalarga ko‘pincha kislotalar, ishqorlar va ularnint bug‘lari, ba’zi tuzlar kiradi. Surma va simobning boshqa turlari, margimush va uning birikmalari, sirka va oksalat organik kislotalar, ftor va xlor saqlovchi birikmalar ko‘pincha mahalliy va umumiy ta’sir ko‘rsatadi. Reflektor ta’sir qiluvchi moddalarga xlor, fosgen, xlorpikrin, ammiak bug‘lari reflektor yo‘l bilan kuchli bronxospazm, laringospazm, halqum shishiga sabab bo‘lib, inson hayoti uchun xavfli xolatlarga sabab bo‘ladi. Zaharlarning qonga so‘rilgandan keyin chaqiradigan umumiy ta’siri organizmning turli tizilmalari yoki a’zolari tomonidan kuzatiladi. Politrop — bir vaqtning o‘zida ko‘pgina organizm tizilmalariga (masalan, xinin, fosfororganik va boshqalar) ta’sir qiluvchi yoki biror tizilmaga tanlab ta’sir qiluvchi zaharlar (benzol, nitratlar, kumarin va boshqalar) bo‘lishi mumkin. Buni bilish bemorga yordam ko‘rsatishda asqotadi. Zaharlanishning taraqqiy etishi zaharning fizikkimyoviy xossalari, konsentratsiyasiga; zahar ta’sir qilayotgan organizmga (kiritish yo‘li, so‘rilishi, tarqalishi, bemor yoshiga, jinsiga, ovqatlanishiga, individual sezuvchanligiga); zahar ta’sir qilayotgan sharoitga (harorat, namlik,

atmosfera bosimi) kabi omillarga bog‘liq bo‘lib, bemorga yordam ko‘rsatishda e’tiborga olinishi kerak. Zaharlanishni davolashning umumiy asoslari. Bemorga ko‘rsatiladigan davolash choralari: umumiy va maxsus ko‘rsatiladigan yordamga bo‘linadi. Umumiy choralar zahar so‘rilishining oldini olish, zaharning chiqib ketishini tezlashtirish, qonda va to‘qimalarda zahar miqdorini kamaytirish va hayot uchun zarur tizilmalarning normal ishlashini ta’minlashga qaratiladi. Davolashning samaradorligi ko‘rsatilayotgan davolash choralarining tezlikda ko‘rsatilishiga bog‘liq. Tez yordam choralari quyidagi maqsadlarni o‘z oldyga qo‘yadi; zaharning organizmga tushishini to‘xtatish; zaharning. qonga so‘rilib ulgurmagan qismini chiqarish; zaharni bog‘lab olish yoki uni zararsizlantirish, zahar so‘rilishiga to‘sqinlik qilish. Anamnez, zaharlanish simptomlari, qusuq moddalarini kimyoviy analiz qilish, bemor chiqarayotgan havo tarkibida zahar hidi boryo‘qligiga asoslanib aniq tashxis qo‘yilgach tez yordam rejasini puxta tuzish kerak. Zaharning organizmga qaysi yo‘l bilan tushganligini ko‘zda tutib bemorni bu holatdan qutqarish choralarini ko‘rish: havo yo‘llari orqali tushgan bo‘lsa, bemorni toza havoga chiqarish, teri orqali tushgan bo‘lsa, terini^suv bilan yuvish yoki 5—10% nashatir spirt yoki soda eritmasi, 2—5% xloramin eritmasida (fosfororganik moddalarni) yuvish. Xlororganik moddalar esa teridan organik erituvchilar yordamida tozalanadi. Zahar og‘iz orqali tushgan bo‘lsa, oshqozonni zond yordamida tozalash, qayt qildirish. Ichakka o‘tgan zaharni (alkaloidlar, glikozidlar) faollangan ko‘mir yordamida so‘rib olish. Buning uchun 1—2 osh qoshiqdagi faollangan yog‘och ko‘mirini 1 stakan suvda aralashtirib bemorga ichirish kerak. Zaharning qonga so‘rilishini kamaytirish uchun o‘rab oluvchi moddalar (kisel, sut, qatiq, tuxum oqsili) ichiriladi. Bular kislotaishqorlar, og‘ir metallar tuzidan zaharlanganda yaxshi samara beradi. Bundan tashqari, zaharning so‘rilishiga uni kimyoviy yo‘l bilan neytrallash bilan ham erishish mumkin. Ishqorlar ichilganda kuchsiz (1% limon kislotasi yoki sirka kislota eritmalari ichirish) kislotalar, kislotalardan zaharlanganda esa 2—3% soda eritmasi, magniy oksidi eritmalari bilan oshqozon yuviladi. Zaharsizlantirishning yana bir turi suvda eruvchi zaharlarni erimaydigan, so‘rilmaydigan ko‘rinishga o‘tkazishdan iborat. Ishqoriy yer metallarni oqsilli suv, sut yordamida erimaydigan albuminatlarga o‘tkazish mumkin. Ba’zi metallar, metalloidlar oltin saqlovchi birikmalar yordamida metall sulfidlarga o‘tkaziladi. Bu maqsadlarda natriy tiosulfat yoki magniy sulfat eritmalari yuboriladi. Alkaloidlar va ba’zi metallar (masalan, rux) 1—3% tannin eritmasi bilan bog‘lanadi. bosforni 1 % li sulfat natriy, ftorni esa eruvchy kalsiy xlorid yordamida bog‘lanadi. Turli organik moddalarni 0,25—1% kaliy permanganat (margansovka) eritmasi bilan oshqozonni yuvish yo‘li bilan oksidlab zararsizlantirish mumkin (masalan, morfin oksimorfinga o‘tadi). Teri orqali tushgan iprit, lyuizit, ba’zi bir fosfororganik birikmalarni xloramin yordamida oksidlash (zararsizlantirish) mumkin. Zaharning ichakdan ajralib chiqishini tezlashtirish uchun tuz surgilar (20—30 g magniy yoki natriy sulfatni 1 stakan suvda eritib) chiqariladi. Zaharni neytrallash yoki uni biriktirib olishga xizmat qiladigan dorilar bilan bir qatorda zaharning salbiy ta’sirlarini kesuvchi fiziologik antidotlar (masalan, muxomordan zaharlanganda

atropin) ham ishlatiladi, insulindan kelib chiqqan karaxtlikda glukoza eritmasi yuborish, qonni suyultiruvchi dorilardan zaharlanganda vikasol yuborish va boshqalar shular jumlasiga kiradi. Shunday qilib, zaharga qarshi kurashishning umumiy qoidalaridan o‘z vaqtida, to‘g‘ri foydalanish o‘tkir zaharlanishning ko‘rinishlarini kimyoviy yo‘l bilan o‘z vaqtida bartaraf qilishga olib keladi. ZAHARSIZLANTIRISH VA ZAHARNI ORGANIZMDAN CHIQARISHGA SARATILGAN CHORALAR Zaharlanish natijasida organizmga ma’lum bir sharoitda tushgan zahar turli o‘zgarishlarga uchrab zaharsiz moddalarga aylantiriladi. Zaharsizlantirish organizmga tushgan zaharning so‘rilishi, tarqalishi, zaharning organizmda bo‘lish vaqti hamda chiqarish usullari hayvonlarda o‘tkazilgan tajribalarga asoslangan. Zaharsizlantirish jarayoni turli fermentlar tizilmasi yordamida kechadi. Mikrosomal ferment tizilmasiga organizmda kechayotgan endogen metabolizm jarayonlariga ta’sir qilmay, organizm uchun yot bo‘lgan kimyoviy moddalarni kataliz qilish xosdir. Zaharsizlantirish jarayoni zahar kimyoviy inert bo‘lmagan holatlarda oksidlanish, qaytarilish, gidroliz hamda sintez (konyugatsiyalanish) yo‘li bilan kechadi. Ko‘pgina zaharlar oksidlanadi, masalan, metall guruhi karboksil guruhiga o‘tishi natijasida birlamchi yegshrt va aldegydgacha oksidlanadi. Shu yo‘l bshsht spirt — aldegid bosqichi yordamida sirka kislotasiga, benzol, fenolga, gidroxinon, pirokatexin, ko‘proq esa tutilmagan mukon kislotasigacha parchalanadi. Ba’zi bir organik moddalar is gazi va suvgacha parchalanadi. Aromatik nitobirikmalar gidroksilaminlar va aminlarga qaytariladi; pikrin kislotasi — pikraminga, xloralgidrat — trixloretid spirtga qaytariladi. Ayrim kimyoviy moddalar gidrolizga uchraydi. Masalan, atsetilxolin organizmda xolinesteraza ta’sirida sirka kislotasi va xolingacha gidrolizlanadi. Gidroksil, karboksil, amin va sulfgidril guruhlari saqlovchi kimyoviy moddalar sintetik jarayonlar natijasida konyugatsiyalanib ko‘shaloq metabolitlar hosil qilib organizmdan chiqib ketadi. Ba’zi zaharli moddalar oksidlanish, qaytarilish, gidroliz jarayonlarini bosib o‘tgach, ikkinchi bosqichda konyugatsiyalanadi va chiqarib yuboriladi. Sintetik jarayonlarning turlari: glyukuronlanish (gippur kislota, merkaptopur. va ornitur kislotalar) hosil bo‘lishi va sulfatlanish, atsetillanish va metillanish hamda tiatsionat hosil bo‘lishi. Zahar birinketin yuqoridagi metabolitik jarayonlarga uchrashi mumkin. Yuqorida tilga olingan konyugatsiyalanish jarayonlari ATF yordamida hosil bo‘ladigan energiya sarfi bilan kechadi. Bu jarayonlar natijasida suvda eruvchi metabolitlar hosil bo‘ladi va ajratish a’zolari tomonidan chiqarib yuboriladi. Bu jarayonlar ichida glyukuronlanish jarayoni katta ahamiyatga ega. Glyukuron kislotasi glukoza va glikogendan hosil bo‘ladi. Spirtlar va fenollar hamda aromatik kislotalar yoki organizmda parchalanib spirt va fenollar hosil qiluvchi moddalar glyukuron kislotasi bilan reaksiyaga kirishadi. Agar glyukuron kislota gidroksil saqlovchi birikmalar bilan birikib oddiy efirlar, kislota guruhlari bilan biriksa, murakkab efirlar hosil qiladi. Masalan, trixloretil spirti glyukuron

kislotasi bilan birikib uroxloral kislota hosil qiladi. Murakkab efirlarga salitsilat kislotasining glyukuron kislotasi bilan hosil qilgan efirlari misol bo‘lishi mumkin. Tashqaridan kiritilgan benzoy kislotadan glitsin glikol ishtirokida gippur kislota hosil bo‘lishi ma’lum. Benzoy kislotasi yuborilganda gippur kislotasining hosil bo‘lish va ajralish tezligiga qarab jigarning zararsizlantirish faoliyati haqida xulosa chiqarish mumkin (Kvik sinamasi). Glitsin bilan ko‘proq aromatik birikmalar (piridin, furan, tiofen), karbotsiklik yoki geterotsiklik birikmalar reaksiyaga kirishishi mumkin. Hosil bo‘lgan karboksil guruhi glitsin bilan reaksiyaga kirishadi. Zaharlovchi moddalar biotransformatsiya jarayonida sistein bilan reaksiya kirishsa, merkaptopur kislota hosil bo‘ladi. Ko‘pgina aromatik, alifatik uglevodorodlar politsiklik uglevodorodlar va o‘z yadrosida galoid saqlovchi birikmalar sistein bilan birikuvchi moddalarga kiradi. Yuqorida sanab o‘tilgan birikmalar sistein tarkibidagi sulfgidril guruhi bilan reaksiyaga kirishadi, keyin esa buning natijasida hosil bo‘lgan aril yoki alkilsistein merkaptopur kislotaga atsetillanadi va siydik orqali buyraklar yordamida chiqariladi. Hozirgi kunda atsetilsistein qoldig‘i bilan reaksiyaga kirishuvchi vodorod, galogen, nitrova metilsulfoguruhlar mavjudligi aniqlangan. Merkaptopur kislota fiziologik modda almashinuvi jarayonida hosil bo‘lmaydi, yuqorida nomi keltirilgan aromatik moddalar kiritilganda hosil bo‘ladi va bu moddalarni zararsizlantirish ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi. Organizm uchun yot bo‘lgan moddalarni sirka kislotasi (atsetillanish) va sulfat kislotasi (sulfatlanish) bilan ham borlanish yo‘li bilan zararsizlantirish mumkin. Aromatik aminlar, sulfanilamvdlar, gidrazin unumlariga atsetillanish xos. Bu jarayon maxsus fermentlar (atsetilazalar) yordamida sirka kislotasini faollash yo‘li bilan kechadi, buning natijasida sirka kislotasi organizmga tushgan zaharlarning amin guruhlari uchun akseptor (bog‘lab oluvchi) xizmatini bajaradi. Aminlarni atsetillash uchun kerak bo‘ladigan atsetil guruhi uglevodlar, moylar va oqsillarning parchalanishidan hosil bo‘ladi. Zahar molekulasiga metil guruhini kiritish — metillanish yo‘li bilan organizm uchun yot moddalarni zararsizlantirish keng tarqalgan jarayonlardan hisoblanadi. Metil guruhi saqlovchi modda metionin hisoblanadi. Fenollar, alifatik aminlar, azot saqlovchi geterotsikllar va tiollar metillanishga uchrashi mumkin. Metionin bilan azot atomi reaksiyaga kirishadi. Masalan, piridin tipidagi geterotsikllar metionin bilan Nmetilpiridin gidroksid hosil qiladi. Bu jarayon uchun metionin va ATF dan hosil bo‘ladigan faol metionin shakli kerak bo‘ladi. Sianid kislota va sianidlarni fermentativ zaharsizlantirish natijasida ham zaharli tiotsian hosil bo‘lishi mumkin. Quchli zahar hisoblangan bu moddalar organizm ichki muhitida rodinazalar yordamida oltingugurt bilan reaksiyaga kirishishi mumkin. Buning natijasida hosil bo‘lgan zaxarsiz rodanit birikmalar siydik orqali organizmdan chiqariladi. Organizmda kechayotgan normal modda almashinuvida hosil bo‘ladigan tiosulfat zaharsizlantirish uchun ishlatiladigan oltingugurt bo‘lib xizmat qiladi. Bu kimyoviy va biokimyoviy jarayonlar natijasida hosil bo‘ladigan kam zaharli qo‘shaloq birikmalar organizmdan u yoki bu yo‘llar bilan chiqariladi. Bu reaksiyalar uchun uglevodlar yoki aminokislotalar almashinuvi natijasida hosil bo‘ladigan (glukoza, glikogen, riboza, aminokislotalar — sistein, metionin, glyutamin kislota va serin) endogen metabolitlar sarf bo‘ladi.

Bu jarayonlar natijasida hosil bo‘ladigan metabolitlar ishlatilishi natijasida organizmda bu metabolitlar tanqisligi yuz beradi, bu esa xavfli hisoblanadi. Masalan, merkaptopur kislotasi hosil bo‘lishi uchun sistein sarf bo‘ladi, bu o‘z navbatida patologik jarayonni kuchaytirib yuborishi mumkin. Shuyeing uchun zaharlanish sababini va u yoki bu zaharning zaharsizlantirish yo‘lini bilgan holda uni davolash choralari sifatida metabolitik moddalar kiritish yo‘li bilan jigarning funksional faolligini saqlab turish kerak. Zaharni organizmdan buyraklar va oshqozonichak tizilmasi orqali chiqariladi. Buyraklar orqali suvda yaxshi eriydigan noelektrolit va elektrolit moddalar, shuningdek eriydigan va erimaydigan organik va noorganik moddalar (tuzlar, ko‘pgina alkaloidlar va glikozidlar) chiqariladi. Organizm uchun yot moddalar buyrak koptokchalar filtratsiyasi hamda kanalchalar, ekskretsiyasi (yodidlar, penitsillin va boshqalar) va diffuziya yordamida chiqariladi. Moylarda eruvchi noelektrolitlar (masalan,. uglevodorodlar) buyraklar orqali chiqarilmaydi. Uz tarkibida gidrofil guruhlari saqlovchi noelektrolitlar buyraklar yordamida siydikda konsentratsiyalanadi. Oshqozonichak shilliq pardalari va safro suyuqligi orqali suvda yomon eriydigan (xlorlangan uglevodorodlar, og‘ir metallar, galogenlar va boshqalar) moddalar ajraladi. Zaharning siydik bilan ajralib chiqishini tezlashtirish uchun ko‘p miqdorda suyuqlik va siydik H EYDOVCHR dorilar yuboriladi. Safro haydovchi va surgilarnr ishlatish moyda eruvchi moddalarning oshqozonichak ti zilmasi orqali chiqishini tezlashtiradi. Nafas olish ni kuchaytirish is gazi va turli efir moddalarini o‘p ka orqali chiqishini tezlashtiradi. Zahar chaqiradigan turli asoratlarning oldish olish maqsadida turli choralar ko‘rish, mayealan, bar bituratlar ajralib chiqishini tezlatish uchun ko‘p miq dorda ishqoriy suyuqliklar tavsiya qiliiadi: simob v; vismutdan bo‘ladigan stomatit va kolitlarning oldish olish uchun turli antiseptik moddalar bilan og‘iz bo‘sh lig‘ini chayqash, burushtiruvchi moddalar kiritish lozim. Zaharsizlantirishni tezlatish uchun jigar fermentizilmasini faollovchi dorilar kiritish, turli bio kimyoviy jarayonlarni tezlashtiruvchi vitaminlar, mik roelementlar yuborish tavsiya etiladi. UTKIR ZAHARLANISHNI ANTIDOT (ZIDDIZAHAR) BILAN DAVOLASH ASOSLARI Ziddizahar (antidot) moddalar deb, organizmga ki ritilganda qonda aylanib yurgan yoki turli biologi! substratlar bilan bog‘langan zaharlarni zararsig lantirish yoki uni zaharli xossasini bartaraf etuvch: va zaharning organizmdan chiqarilishini tezlashtiruYE chi dori moddalariga aytiladi. Antidotlarga zahar ning so‘rilishini susaytiruvchi moddalar ham kiradi Ta’sir mexanizmiga qarab antidotlar quyidagi gu ruhlarga bo‘linadi: 1. Fizikkimyoviy antidotlar, ta’siri fizikkimyo viy jarayonlarga (so‘rib olish, eritishga) asoslanga! Bularga so‘rib oluvchi adsorbentlar: faollangan ko‘mi kiradi, u katta so‘rib olish sathiga zga bo‘lib, teridagi oshqozonichakda zaharni so‘rib oladi. Kamchiligi zahar so‘rilmagandagina ta’sir ko‘rsatadi. Ularni sirtdan va og‘iz orqali vshlatish mumkin. 2. Kimyoviy antidotlar, ularning ta’siri zahar bilan turli kimyoviy reaksiyalarga kirishish yo‘li bilan ularni zararsizlantiradi. Bunda zahar ziddizahar yordamida bog‘lanish, cho‘ktirish, siqib chiqarish va oksidlanishqaytarilish reaksiyalari yordamida siydik yoki axlat orqali chiqarilib yuboriladi. 3. Fiziologik yoki funksional antidotlar, ularning zaharga ta’siri uni zaharsizlantirishga emas, balki zaharning ta’sirini kamaytirishga qaratilgan. Bu antidotlar oldingi guruhdagi antidotlar singari Tabcup qiluvchi biologik substratlarga ta’sir qiladi.

Ziddizahar samaradorligini belgilovchi omillardan biri uni zaharlangandan keyin tezlik bilan yuborilishidir, antidot zaharlangandan keyin qancha tez yuborilgan bo‘lsa, uning samarasi shuncha yuqori bo‘lishi mumkin. Amaliyotda ishlatilayotgan antidotlar uncha ko‘p bo‘lmasada, turli zaharlanishlarni muvaffaqiyatli davolashda yordam bermoqda. 3 va 5 valentli organik va noorganik margimush birikmalari, og‘ir metallar va radioaktiv (simob, mis, poloniy, kadmiy va boshqalar) moddalardan zaharlanishga qarshi unitiol va BAL yaxshi samara beradi. Ikkala preparat ham ditiollar (ikkita sulfgidril guruhi) saqlovchi kimyoviy antidot hisoblanadi. Unitiol kimyoviy tuzilishi jihatidan BAL (ON) guruhi o‘rniga sulfoguruh (SOsNa) saqlashi bilan farq qiladi. Unitiol tibbiy maqsadlar uchun 5%—5 ml dan ampulada, BAL esa 10% — 2 ml dan moysimon suyuqlik ko‘rinishida chiqariladi. Unitiol BALga nisbatan kam zaharli, keng terapevtik ta’sirga ega, uni parenteral va og‘iz orqali kiritish mumkin. BAL esa zaharliroq, faqat mushakka yuboriladi. Yuqoridagi antidotlarni topishda, margimush birikmalarini zaharlovchi ta’sir mexanizmini ochishda, ularning zaharlovchi ta’siri asosida hujayra nafas olishida fiziologik katta o‘rin tutuvchi tiooqsillar, merkaptoguruh saqlovchi fermentlar tizilmasining falajlanishi yotishi bilan tushuntiriladi. Bunda fermentlarning sulfgidril guruhi tiol zaharlar bilan tez reaksiyaga kirishib (oqsilzahar) kompleks hosil qiladi, buning natijasida tiooqsillar reaksiyaga kirishish qobiliyatini yo‘kotadi. Margimush yoki metallar saqlovchi moddalardan zaharlanganda unitiol va BAL tarkibidagi faol sulfgidril guruhi margimush va metallar bilan o‘zaro reaksiyaga kirishib, zaharning ferment tizilmalari tarkibidagi merkaptoguruh bilan reaksiyaga kirishishining oldini oladi. Buning natijasida ditiollar margimush yoki metallar bilan kam zaharli, suvda eruvchi birikmalar, siklik arsenitlar va merkaptidlar hosil qiladi va siydik orqali chiqarilib yuboriladi. Hosil bo‘lgan tioarsenitlar zahar va fermentlar SH guruhi bilan reaksiyaga kirishishi natijasida hosil bo‘ladigan birikmalarga nisbatan barqaror va zaharsiz hisobla«adi. Shu sababli davo olgan zaharlanganlar siydigida margimush yoki metallar miqdori davolanmaganlarga nisbatan ko‘proq bo‘ladi. Shu sababli unitiol va BAL o‘tkir va surunkali zaharlanganda margimush va metallarni olib chiqib ketuvchi vosita sifatida katta ahamiyat kasb etadi. Bu antidotlarda faqat qonda aylanib yurgan sof ko‘rvnishdagi zaharnigina emas, balki to‘qimalar bilan bog‘langan zaharni ham biriktirib olish xususiyati bor, shu sababli ular zaharlanishning oldini oluvchi va davo vositasi sifatida ahamiyatga ega. Qeyingi yillarda suksimer (ditioldimerkaptokahrabo kislota) nomli antidot taklif qilindi, suksimer oq rangli poroshok, 5% li ishqorli eritmalarda eriydi, tiolli zaharlardan zaharlangayada tavsiya etiladi. Ma’lumki, unitiol va BAL margimush vodorodiga ta’sir qilmaydi, buning sababi bu birikmaning zaharlovchi ta’sir mexanizmi margimushning boshqa birikmalaridan farq qiladi. Margimush vodorodning zahrini kesuvchi merkaptid nomli antidot yaratilgan. Merkaptil moysimon suyuqlik bo‘lib, moyaromatik qator ditioli hisoblanadi. 40% 1 ml mushakka yuborish tavsiya etiladi. Dorining yukori oksidlovchi xususiyati sulfid saqlovchi birikmalar hosil bo‘lishiga olib keladi, hosil bo‘lgan disulfid birikmalar margimush vodorod va uning metaboliti margimush gidratni oksidlaydi.

Buning natijasida qaytalangan ditiol va margimush vodorodning oksidlanishidan vujudga kelgan siklik tioarsenitlar siydik orqali organizmdan chiqib ketadi. Metallardan zaharlanishni davolashda tiol dorilaridan tashqari (unitiol, BAL, sulsimer), samarali antidot sifatida kompleksonlar ham ishlatiladi. Ikki, uch valentli metallar yoki ularning tuzlari bilan suvda eruvchi moddalar hosil qiladigan moddalar guruhiga kompleksonlar deyiladi. Ko‘p tarqalganlari: tetatsinkalsiy (etilendiamintetraatsetat kislotasi va kalsiyning dinatriyli tuzi, EDTA), pentatsin va boshqalar. Tetatsinkalsiy venaga tomchilab 20 ml dan 10% eritma ko‘rinishida yuboriladi, shuningdek uni 0,5 g dan tabletka ko‘rinishida ichishga ham berish mumkin. Bir martalik eng yuqori miqdori — 2,0, sutkaligi esa — 4,0. Qompleksonlar antidot sifatida metallar, kam uchraydigan metallar radioizotoplaridan surunkali zaharlanganda ularni olib chiqib ketuvchi omil sifatida keng qo‘llaniladi. Masalan, sianid kislota birikmalaridan zaharlanganda metgemoglobin hosil qiluvchi preparatlar (amilnitrit, propilnitrit, amidnitrat, nitratlar) yuborib davolash kerak. Hosil bo‘lgan sian anionini biriktirib oluvchi natriy tiosulfat va xromosmon yoki glukoza ham yuborish tavsiya etiladi. Zahar parchalanishi natijasida yanada kuchli metabolit xosil bo‘lgan holatlarda oksidlanish yo‘li bilan konyugatsiyaga kirishuvchi antioksidantlar yuborish tavsiya qilinadi. Masalan, etil spirti metil spirtining ziddizahari bo‘lishi mumkii. Etil spirti metanolning oksidlanishini kamaytirish bilan formaldegid va chumoli kislotasi hosil bo‘lishini kamaytiradi, bu esa metaioldan zaharlanish belgilarini susaytiradi. Antioksidant sifatida vitaminlar va aminokislotalar (masalan, vitamin YE, sistin, sistamin va metionin — benzoldan zaharlanganda) tavsiya etilishi kerak. Zaharni neytrallash yoki bog‘lab olish yo‘li bilan uni zararsizlantiradigan ziddizaharlardan tashqari, amaliyotda zaharning salbiy ta’sirining oldini oladigan yoki yo‘qotadigan antidotlar, ya’ni fiziologik (funksional) antidotlar ham keng qo‘llaniladi. Fiziologik antidot sifatida ishlatilgan dori bu atropindir. Atropin muxomor zamburug‘laridan zaharlanganda antidot sifatida ishlatilgan. Atropin tur’ li xolinomimetiklar (atsetilxolin, karboxolin, pilokarpin, arekolin, muskarin) va antixolinesteraz moDdalar (ezerin, prozerin, galantamin, fosfororganik moddalar)ning zaharli ta’sirini bartaraf qiladi. Xolinomimetik va xolinolitik moddalar mexanizmini o‘rganish ustidagi ilmiy ishlar ko‘rsatishicha, xo linolitiklar xolinomimetiklarga nisbatan xolin qurilmalarga bir necha marta yuqori agonistlik xususiyatiga ega, ya’ni xolinolitiklar (masalan, atropin sulfat) xolinomimetik va antixolinoestraza moddalarining bir necha o‘ldiruvchi miqdoridan saqlab qolish xossasiga ega. Fosfororganik moddalar (tiofos, metafos, xlorofos, metilmerkaptofos, karbofos) xalq xo‘jaligida, jumladan qishloq xo‘jaligida pestitsidlar sifatida ishlatiladi va bular xolinestraza falajlovchilar ingibitori hisoblanadi. Xolinesteraza fosforlanishi (inaktivlanishi) atsetilxolin gidroksizlanishi buzilishiga olib keladi. Buning natijasida to‘qimalarda ortiqcha atsetilxolin to‘planadi va fosfororganik moddalar (FOM) dan zaharlanish belgilari asab tizilmasining qo‘zg‘alishi, silliq mushaklar tonusining oshishi, ko‘ndalangtarg‘il mushaklar qisqarishi va boshqalarga sabab bo‘ladi. FOM dan zaharlanishni davolash uchun atropin sulfat ishlatiladi, atropin Mxolinqurshshalar«i falajlab, FOM muskaringa o‘xshash ta’sirini (bronxospazmni, bezlarning so‘lak ajratishini) kamaytiradi. Tropatsin, aprofen, spazmolitin kabi moddalar FOM ni nikotinga xos ta’sirini susaytiradi. Atropinning antidotlik xususiyatini kuchaytirish uchun uni markaziy xolinolitiklar

(amizil) bilan ishlatish tavsiya etiladi. Bunday sxemalar fosfororganik insektitsidlardan zaharlanganda yaxshi samara beradi. Fosfororganik birikmalar tomonidan falajlangan xolinestrazaning o‘z vazifasiga kaytishi (reaktivatsiya) gidroksam kislota unumlari ta’sirida kechadi. FOMdan zaharlanishni maxsus moddalar, ya’ni xolinesteraza reaktivatorlari yordamida davolash bemorning sog‘ayishiga olib keladi. Reaktivatorlar FOM ni xolinestrazadan siqib chiqaradi, buning natijasida xolinestraza o‘z vazifasini bajara boshlaydi (atsetilxolinni gidrolizlaydi). Hozirgi kunda gidroksam kislotasi reaktivatorlariga nisbatan faolroq moddalar: TMB4 dipiroksim; izonitrozin hamda PAM (piridin2aldoksimiodmetilat), MINA (monoizonitrozoatseton), DAM (diatsetilmonooksim) va toksogonin nomli antidotlar olingan. Bu moddalar xolinestrazani reaktivlabgina qolmay, ular bilan suvda eruvchi birikmalar ham hosil qiladi degan fikrlar bor. Shunday qilib, fosfororganik moddalardan zaharlanishni davolash ikki yo‘nalishda: xolinolitiklarni va xolinestraza reaktivatorlarini ishlatishga asoslangan. Is gazi (CO) dan zaharlanganda kislorod va karbogen (O2—95% va SO2—5% aralashmasi) ishlatilishi, barbituratlardan zaharlanganda bemigridni, morfindan zaharlanganda — nalorfin, geparindan zaharlanganda protaminsulfatni ishlatish (ular orasidagi fiziologik) fiziologik ziddiyatga asoslanadi. Hozirgi kunda tibbiyot kimyoviy va fiziologik tipdagi zaharlanishlarga qarshi moddalarga ega, ularni o‘z vaqtida ishlatish bemorlar hayotini saqlab qolish imkoniyatini ko‘paytiradi. Shuni esda tutish kerakki, o‘tkir zaharlanishni davolash faqat maxsus antidotlarni yuborishdangina iborat bo‘lmay, balki keng ko‘lamda ishlatiladigan patogenetik va simptomatik davo choralari hayotiy zarur tizilmalar faoliyatining o‘z holiga qaytishiga yordam beradi. Patogenetik va simptomatik davo. Og‘riqni qoldirish, gipertermiya, talvasa sindromlarini davolash va nafas buzilishi, qon aylanishi tizimi faoliyatini, buyrak, jigar kabi hayotiy zarur a’zolar faoliyatini hamda suvelektrolit hamda kislotaishqor muvozanatini normallashtirishga qaratilgan muolajalar majmuidan iborat bo‘lib, bu muolajalarni o‘tkazish reanimatsiyaga doir adabiyotlarda yaxshi yoritilganligini, maxsus kurslarda o‘qitilishini hisobga olib, shu qisqa ma’lumot bilan chegaralanishni lozim topdik, KLINIK RETSEPTURADAN NAMUNALAR Antibakterial dorilar Rp.: Benzylpenicillini natrii 1000 000 TB D.t.d. №5 S. 10 ml 0,5% novokainda eritib 500000 TB dan har 4 soatda mushakka yuborish uchun. Rp.: Bicillini — 3 600000 TB №5 D.S. 3 ml bidistillangan suvda eritib mushakka 1 haftada bir marta yuborish uchun. Rp.: Tetracyclini hydrochloridi 0,1 Dt.d. №6 S. Flakonni 2,5 ml 1% novokainda eritib mushakka yuborish uchun. Rp.: Tab. Tetracyclini hydrochloridi 0,1 N20 D.S. 2 tabletkadan kuniga 3—4 marta ichish uchun. Rp.: Sol. Laevomycetini 0,25% — 10 ml D.S. Ikkala ko‘zga 1 tomchidan 3 marta tomizish uchun. 476 Rp.: Linimenti Synthomycini 1%—5 ml D.S. Teriga surtish uchun. Rp.: Sol. Gramididini spituosae 2% 5 ml in ampull

D.S. 500 ml distillangan suvda eritib yaralarni yuvish uchun. Rp.: Tab. №statini obdyctae 250.000 TB №10 D.S. 2 tabletkadan 3—4 marta ichish uchun Rp.: Ung. Nistatini 10,0 D.S. Sirtga surtish uchun. Rp.: Tab. Sulfadimezini 0,5 №20 D.S. 1 tabletkadan 4—6 marta ichish uchun. Rp.: Sol. Furacillini 0,02%—200 ml D.S. Yaralarni yuvish uchun Rp.: Tab. Furazolidoni 0,1 №20 D.S. 1 tabletkadan 4 marta (ovqatdan keyin). Rp.: Sol. Hydrogenii peroxydi diluti 50 ml D.S. 1 osh qoshiqda 1 stakan suvda eritib chayqash uchun. Rp.: Sol. Acidi borici 2%— 50 ml D.S. Ko‘zni yuvish uchun. Rp.: Sol. Methylenii coerylei 1%— 100 ml SteriUseturl S. Venaga yuborish uchun.

Vitaminlar Rp.: Tab. Thiamini chloridi 0,002 №50 D.S. 1 tabletkadan Z marta ichish uchun. Rp.: Sol. Riboflavini 0,01% —10 ml D.S. 1—2 tomchidan ikkala ko‘zga tomizish uchun. Rp.: Sol. Acidi nicotinici 1% — 1 ml №10 in ampull D.S. Venaga yuborish uchun. * * * Rp.: Sol. Pyridoxini 5% 1 ml №10 in ampull D.S. Kuniga ikki marta mushakka yuborish uchun. Rp.: Sol. Cyanocobalamini 0,01% — 1 ml Dt.d. №10 in ampullis S. 1 ml dan mushakka yuborish uchun. Rp.: Sol. Vikasoli 1% — 1 ml №10 in ampull D.S. 1 ml dan mushakka yuborish uchun. * * * Rp.: Tab. "Decamevitum" obductae №50 D.S. 1 drajedan Z marta ichish uchun. Ferment preparatlari Rp.: Tripsini crystallisatae 0,005 Dt.d №10 in ampullis S. 2 ml osh tuzining izotonik eritmasida (0,9%) eritib mushakka yuborish uchun Rp.: Abductae panzynormforte №30 D.S. 1 drajedan ovqat vaqtida ichish uchun. * * * Rp.: Lydasae 64 YE (1fl) №5 D.S. Flakondagi dorini 1 ml 0,5% novokainda eritib teri ostiga yuborish uchun Safro haydovchi preparatlar Rp.: Tab. "Allocholum" obductae №50 D.S. 2 drajedan kuniga 3 marta ichish uchun (ovqat vaqtida) Rp.: Tab. Cyceavoni 0,1 №20 D.S. 1 tabletkadan 3 marta ichish uchun. Rp.: Tab. Liv 52 №50 D.S. 1 tabletkadan 3 marta ichish uchun. * * # Rp.: Sol. Magnesi Sulfatis 25%—200,0 D.S. Un ikki barmoq ichakni zondlash Uchun. Rp.: Sol. Atropini sulfatis 0,1% —1 ml №10 D.S. 1 ml dan teri ostiga yuborish uchun. Surgi preparatlar Rp.: Sol. Magnesii Sulfatis 25% —100,0 D.S. Bir osh qoshiqdan 3 marta ichish uchun. Antatsydlar* Rp.: Almagel 170 ml D.S. 1—2 osh qoshiqdan ovqatdan 30 daqiqa oldin 3 marta * * Rp.: Cimetidini 0,2 Dt d №20 in tabull S. 1 tabletkadan 6 marta (ovqatdan keyin) Rp.: Tab. liguiritoni 0,1 №25 D.S. 1 tabletkadan 3—4 marta ovqatdan 30 daqiqa oldin, bir marta ovqatdan 2 soat keyin. Qayt kilishni qoldiruvchi dorilar Rp.: Metoclopramidi (Cerucali) 0,01 №20

D.S.I tabletkadan 3 marta ovqatdan oldin. * * # Rp.: Sol. Cerucali 2 ml №10 D.S. 2 ml dan mushakka 2 marta yuborish uchun. * # # Rp.: Sol. Chlorp romazini hydrochloridi (Aminazini) 2,5% —1 ml Dt. d. №10 in ampullis S. 1 ml dan mushakka yuborish uchun. Rp.: Olei Ricini 50,0 D.S. Bir osh koshiqdan ichish uchun. Rp.: Tab. Phenolphtaleini 0,1 №24 D.S. Bir donadan 2 marta (kattalarga) Qon ivishini oshiruvchilar Rp.: Sol. Etamsylati 12,5%— 2rnl Dt.d. №10 in ampullis S. 2 ml dan mushakka yuborish uchun. ftp.: Fibrinogeni 1,0 D.S. 250 ml bidistillangan suvda eritib venaga tomchilab yuboriladi. Rp.: Tincturae Lagochili 50 ml D.S. 25 tomchidan 3—5 marta ichish uchun. * * * Rp.: Infusi herbae Lagocrili 20,0—200,0 D.S. Yarim stakandan 3—4 marta ichish uchun. Qon ivishini susaytiruvchilar Rp.: Heparini Ta 10000 TB) №3 D.S. 2 ml dan mushakka yuborish uchun. * * * Rp.: Phenylini 0,03 Dt. d. №20 in tabl. S. 1 tabletkadan Z marta ichish uchun. Fibrinolitiklar Rp.: Sol. Acidi aminocapronici 5% —100 ml D.S Venaga tomchilab yuborish uchun. Trombolitik dorilar Rp.: Acidi acethylsalicylatis 0,25 Dt.d. №20 in tabull S.I tabletkadan ovqatdan keyin 3 marta ichish uchun. Rp.: Sol. Pentoxyphillini 2% — 5 ml Dt. d, №10 in ampull S. Venaga 250 ml osh tuzining izotonik eritmasida tomchilab yuboriladi. 482 f yeMir dbrilary Rp.: Fercoveni 5 ml №10 D.S. 2 ml dan venaga yuborish uchuy Rp.: Ferrum Lek 2 ml №10 D.S. 2 ml dan mushakka yuborish uchun Rp.: Ferramidi 0,02 (0,1) Dt, d. №100 in tabull. S. 1 tabletkadan ichysh uchun (ovqatdan keyin) Siydik haydovchi dorilar Rp.: Sol, Manniti 15%—200 ml Dt. d. №3 in amp. S. Venaga tomchilab yuborish uchun.

* * * Rp.: Sol. Furosemidi 1%— 2 ml №5 D.S. 2 ml dan mushakka kunora yuborish uchun. * * * Rp.: Tab. Furocemidi 0,04 №50 D.S. Bir tabletkadan nahorga va tushlikdan oldin ichish uchun * * * Rp.: Spironolactoni 0,025 №20 D.S. 1 tabletkadan 3 marta ichish uchun. * * * Rp.: Dichlothiazidi 0,025 (0,05; 0,1) Dt, d. №20 in tabull. S. 1 tabletkadan Z marta ichish uchun. Bronxlar mushaklaryny bo‘shashtiruvchi Dorylar" Rp.: Sol. Adrenalin! hydrochloric!! 0,1% — 1 rnl Dt. d. №6 in amp. S. 0,5 ml dan teri ostiga yuborish uchun Rp.: Tab. Ephedrini hydrochloridi 0,025 №10 D.S. 1 tabletkadan kuniga 2 marta ichish uchun. Rp.: Sol. Ephedrini hydrochloridi 5% — 1 ml Dt. d. №5 in amp. yuborish uchun. * * * Rp.: Solbutamoli. 10 ml (200 doza) D.S. Ingalatsiya yo‘li bilan kiritish uchun. * * * Rp.: Sol. Euphyllini 2.4% — YU ml Dt. d. №10 in amp. S. 5 ml dan venaga sekinlik bilan yuborish uchun. Antigistamin moddalar Rp.: Sol. Suprastini 2% — 1 ml Dt. d. №6 in ampull S. 1 ml dan mushakka yuborish uchun. Rp.: Ketotifeni 0,001 Dt. d. №10 in tabull. S. 1 tabletkadan Z marta ichish uchun. Rp.: Tab. Tavegyl 0,001 №20 D.S. 1 tabletkadan kuniga Z marta ichish uchun. Glyukokortikoidlar Rp.: Tab. Prednizoloni 0,005 №20 D.S. 1 tabletkadan 2 marta ichish uchun. * * * Rp.: Ung. Prednizoloni 0,5%—5,0 D.S. Teriga surtish uchun. * * * Rp.: Sol. Prednizoloni 0,3%—5 ml D.S. Ko‘zga tomizish uchun 1 tomchidan 3 marta * * * Rp.: Decsametasoni dipropionaitis 50 mkg (200 doz) D.S. Ingalatsiya uchun. Balg‘am ko‘chiruvchi dorilar Rp.: Jnf. herbae Thermopsidis 0,6—180,0 Natrii hydrocarbonatis 6,0 M. Mixtura D.S. 1 osh qoshiqdan 4—6 marta ichish uchun * * * Rp.: Sol. Kalii jodidi 5%— 200,0 D.S. 1 osh qoshiqdan 5—6 marta ichish uchun.

Rp.: Sol. Acetylcycteini 20% — 5 ml №20 D.S. Ingalatsiya uchun kuniga 3 marta * * * Rp.: Tab. Brombexini 0,008 №20 D.S. 1 tabletkadan kuniga Z marta ichish uchun. Yurak glikozidlari Rp.: Sol. Strophanthini 0,05% —1 ml Dt. d. №10 in amp. S. 0,5 ml dan venaga yuborish uchun. 10 ml natriy hlorning izotonik eritmasida. Rp.: Tab. Digoxini 0,00025 Dt. d. №20 in tabull. S. 1 tabletkadan Z marta ichish uchun. Aritmiyaga qarshi dorilar Rp.: Sol. Novocainamidi 10% 5 ml Dt. d. №10 in ampull. S. 5 ml dan mushakka yuborish uchun. * * * Rp.: Tab. Aethmozini 0,1 №50 D.S. 1 tabletkadan kuniga 3—4 marta ichish uchun. Antianginal dorilar Rp.: Nitroglicerini 0,0005 №40 D.S. 1 tabletkadan til ostiga stenokardiya xuruji davrida. * * * Rp.: Trae Convallariae __ Trae Vallerianae aa 10 ml Sol. Nitroglycerini 2% 1 ml Validoli 2 ml MDS. 10—15 tomchidan 3—4 marta ichish uchun (Votchal tomchisi) * # * Rp.: Tab. Sustac №25 D.S. 1 tabletkadan 3 marta ichish uchun. Rp.: Tab. Eryniti 0,01 №10 D.S. 1 tabletkadan 2—4 marta ichish uchun. Rp.: Tab. Dipyridamoli 0,025 (0,075) №20 D.S. 1 tabletkadan ichish uchun. Kalsiy antagonistlari Rp.: Sol. Verapamili 0,25%—2 ml №10 D.S. Venaga yuborish uchun. Gipotenziv dorilar Rp.: Tab. Reserpini 0,0001 №50 D.S. 1 tabletkadan 2 marta ovqatdan keyin ichish uchun. Rp.: Tab. Clophelini 0,00075 Dt. d. №50 S. 1 tabletkadan Z marta nchish uchun Rp.: Tab. Apressini 0,01 №20 D.S. 1 tabletkadan 2—4 marta ichish uchun. * * * Rp.: Tab. Dibazoli 0,02 №12 D.S. 1 tabletkadan Z marta ichish uchun. * * * Rp.: Enam 0,0025 (0,005) №20 D.S. 1 tabletkadan kuniga bir marta ichish uchun. Dorilarning farmakokinetik va farmakodinamik ko‘rsatkichlari Dorilarning Biologik Siydik Plazma Klirens Tarqalishi Yarim Qondagi Zaharlovch

nomi o‘zlashtiri lishi % orqali chiqari lishi % oqsili bilan bog‘lanis hi (%) i l/soat 70 kg hajmi l70 kg chiqish vaqti (soat) samarali miqdori i miqdori 1 2 3 4 5 1 6 7 8 1 9 Atsetaminofen Atsiklovir 88 23 3 75 0 15 21 19,8 67 48 2 2,4 10—20 ml/l 300 mg/l Amikatsin 98 4 19 2,’z Amoksitsillin 93 86 18 10,8 13 1,7 Alefoteritsin 4 90 1,92 53 18 Ampitsillin 62 82 18 16,2 20 1,3 Aspirin 68 1 49 39 11 0,25 Atenol 56 94 5 10,2 67 6,1 1 mg/l Atropin 50 57 18 24,6 120 4,3 __ Kaptopril 65 38 30 50,4 57 2,2 50 ng/ml __ Karbamazepin 70 1 74 5,34 98 15 6,5 mg/ml >9 mg/l Sefaleksin 90 91 14 18 18 0,9 Sefalotin 52 71 28,2 18 0,57 Xloramfenikl 80 25 53 10,2 66 2,7 __ Xlordiazepoksid 100 1 97 2,28 21 10 >0,7 mg/l __ Xloroxnn 89 61 61 45 13000 8,9 15—30 ng/ml 250 ng/ml Xloroproami 90 20 96 0,126 6.8 33 Simetiin 62 62 19 32,4 70 1,9 __ __ Siprofloksatsin 60 65 40 25,2 130 4,1 __ __ Klonadin 95 62 20 12,6 150 12 0,2—0 ng/ml — 1 2 1 3 4 5 6 7 1 8 9 Siklosporin Diazepam Digitoksin Digoksin Diltiazem Dizopiramid 23 100 90 70 44 83 1 1 32 60 4 55 op 93 99 97 25 78 12 55 24,6 1,62 0,234 7,8 50,4 504 g 85 77 38 440 22 41 40 5.6 43 6,7 39 3.7 6 3 100400 ng/m 300400 ng/m >10 ng/ ml > 0,8 ng/ml 3 mg/l >0,5 ng/ >400 ng/ml >35ng/ml 2ng/ml >8mg/l

ml Enalapril Eritromitsii 95 35 ui 12 84 9 38,4 os 55 110 1,6 3 1 — >10mg/l Etambutol 77 79 94 OO 40 2 2500 53 __ — Fluoksetin Furosemid 60 61 66 op 99 10 8,4 5,4 77 18 1,5 2,5 100 ng/ ml 25mg/l Gentamitsin Gidralazin 40 ui 10 87 90 234 R4 105 1600 1 18 100 ng/ ml 100 —300 >1mg/l Imipramin 40 io ng/ml Indometatsin Lebetalol Lidokain Litiy 98 18 35 100 10 5 2 95 90 50 70 0 8,4 105 38,4 1,5 18 660 77 55 2,4 4,9 1,8 22 0,33 mg/ l 0,13 mg/l 1,56 mg/ l 0,51,25 mkv/l >5mg/l >6mg/l >2mekv/l Meperidin Metotreksat Metaprolol Metanidazol 53 70 38 99 12 48 10 10 58 34 11 10 72 9 63 5,4 310 33 290 52 T7 3,2 7,2 3,2 8,5 1 A 040,7 mg/l 25 ng/ml 36 mg/l > 10mmol/ l Midazolam Morfin Nifedipin 1 Nortriptilin Fenobarbital 44 24 50 51 100 56 8 0 2 24 95 35 96 92 51 27,6 60 29,4 30 0,258 77 230 55 1300 38 1,U 1,9 1,8 31 4,1 65 ng/ml 47 ng/ml 50140 ng/ml 1025 mg/l >500pg/ml >30 mg/l 1 2 3 4 5 6 7 8 ( 9 Fenitoin 90 2 89 Miqdo riga bor liq 3 45 Miqdori ga bog‘liq 4 1 0 mg/l >20mg/l Prazozin 68 1 95 12,6 42 2,9 __ >14mg/l Prokainamid 83 67 16 36 130 3 314 mg/l Propranolol 26 1 87 50,4 270 3,9 20 ng/ml Pirostigmin 14 85 36 77 1,9 50YUOn g/ml __ Xinidin 80 18 87 19,8 190 6,2 26mg/l >8mg/l Ranitidin 52 69 15 43,8 91 2,1 100ng/ml __ Rifampin — 7 89 14,4 68 3,5 __ Salitsil kislotasi 100 15 85 0,84 12 13 150ZOO mg/l 200mg/l Sulfametoksaz ol 100 14 62 1,32 15 10 150ZOO mg/l >200mg/l Terbutamin 14 56 20 125 14 ____ __ Tetrasiklin 77 58 65 7,2 105 11 ____ __ Teofillin 96 18 56 2,88 35 8,1 1020mg/l > 20mg/l

Tobramitsin 90 10 4,62 18 2,2 __ __ Takainid 89 38 10 10,8 210 14 615mg/l __ Tolbutamid 93 0 96 1,02 7 5,9 80240mg/ l __ Trimetoprim 1000 69 44 9 130 11 __ Tubukarin — 63 50 8,1 27 2 0,6mg/l Valproat kislota 100 2 93 0,462 9.1 14 30100mg/ l >150mg/l Vankomitsin — 79 30 5,88 27 5,6 __ __ Verapamil 22 3 90 63 350 4 __ __ Varfarin 93 3 99 0,192 9,8 37 __ Zidovudin 63 18 25 61,8 98 1,1 — — Eslatma: 1. 16,6 ga ko‘paytirish bilan ml/daq ga o‘tkaziladi. 3. S<Umax 415 tenglama asosida Sr yordamida ifodalash mumkin. 4. Cl=Vmax (Km+Cp); Vmax = 415 mg/sut, Kt=5mg/l Umumiy klirens/miqdorga qarab o‘zgarib boradi. 5. (—) ma’lumotlar yo‘q.

Vitaminlarni sutkalik ehtiyojga ko‘ra tavsiya etiladigan me’yorlari (Qirg‘iziston Respublikasi asosiy dori vositalari formulyari. «Odissey» nashriyoti. Bishkek. 19971 Vitaminlar Toifasi YOSHI (YIL A YE D K S v, V2 V5 V6 Vs V]2 RR N ME ME ME mkg mkg mkg mkg mkg mkg mkg mkg mkg mkg Ko‘krak yoshidagi bolalar 0—0,5 1250 3 300 30 0,3 0,4 2 0,3 0,025 0,3 5 10 0,5—1 1250 4 400 10 35 04 0,5 3 0,6 0,035 0,5 6 15 1—3 1335 6 400 15 40 0,7 0,8 3 1 0,05 0,7 9 20 Bolalar 4—6 1665 7—10 2335 7 7 400 400 20 30 45 45 0,9 1 1,1 1,2 4 5 1,1 1,4 0,075 0,1 1 1,4 12 7 25 30 Erkaklar 11—14 15 —18 19 24 3333 33 33 10 10 10 400 400 400 45 65 70 50 60 60 1,3 1,5 1,5 1,5 1,8 1,7 47 4 —7 4 —7 1,7 2 2 0,15 0,2 0,2 2 2 2 17 20 19 30100 30100 30100 25—50 51 va undan kattalar 3333 3333 3333 3333 10 10 200 200 80 80 60 60 1,5 1,2 1,7 1,4 4—7 4—7 2 2 0,2 0,2 2 2 19 15 30100 30100 Ayollar 11—14 15 —18 19— 24 25—50 51 va undan kattalar 2667 2667 2667 2667 2667 8 8 8 8 8 400 400 400 200 200 45 55 60 65 65 50 60 60 60 60 1,1 1D 1,1 1,1 1 1,3 1,3 1,3 1,3 1,2 4—7 4—7 4—7 4—7 4—7 1,4 1,5 1,6 1,6 1,6 0,15 0,18 0,18 0,18 0,18 2 2 2 2 2 15 15 15 15 13 30100 30100 30100 30100 30100

Asosiy mineral moddalarning sutkalik ehtiyojga ko‘ra tavsiya etiladigan me’yorlari (Qirg‘iziston Respublikasi asosiy dori vositalari formulyari. «Odissey» nashriyoti. Bishkek, 1997) Makro va mikroelementlar '' Toifasi Yoshi (yil Sa Mg R Fe Si Zn F Mo I Mo be Sg mg mg Mg m g mg m g mg Mgmk g mkg mkg mk g Mkg Ko‘krak yoshidagi bolalar 0—0,5 0.51 400 600 40 60 300 500 6 10 0,4— 0,6 0,6 —0,7 5 5 0,1— 0,5 0,2 —1 0,3— 0,6 9,6 —1 40 50 15—30 20—40 10 15 10—40 20—60 Bolalar 1—3 4— 6 7—10 800 800 800 8 120 170 800 800 800 10 10 10 0,7—1 1—1,5 1—2 10 10 10 0,5— 1,5 1— 2,5 1.5 —2,5 1,5—2 2—3 70 90 120 25—50 ZS— 75 50 —150 20 20 30 20— 8030— 120 50 —200: Erkaklar 11—14 15—18 19—24 25—50 51 va undan kat talar 120 0 120 0 120 0 800 800 270 400 350 350 350 120 0 120 0 120 0 800 800 12 12 10 10 10 1,5— 2,5 1,5 —3 1,5 —3 1,5 —3 1,5 —3 15 15 15 15 15 1.5— 2,5 1,5 —4 1,5 —4 1,5 —4 1,5 —4 2—5 2 —5 150 2 —5 2 —5 150 150 150 150 150 75— 250 75 —250 75— 250 75 —250 75— 250 40 50 70 70 70 50— 200 •50 —200 50— 200 50 —200' 50— 200 Ayollar 11 — 14 15—18 19 —24 2550 51 va undan kattalar 200 1200 1200 800 800 280 300 280 280 280 1200 1200 1200 800 800 15 15 15 15 10 1,5— 2,5 1,5 —3 1,5 —3 1,5 —3 1,5 —3 12 12 12 12 12 1,5— 2,5 1,2 —4 1,5 —4 1,5 —4 1,5 —4 2525 2 —5 2 —5 2 —5 2 —5 150 150 150 150 150 75— 250 75— 250 75— 250 75— 250 75— 250 45 50 55 55 55 50— 200 50— 200 50— 200 50— 200 50— 200 Homilado rlik davrida 1200 320 1200 30 1,5—3 15 1,5—4 2—5 175 75— 250 65 50— 200 Laktatsiy a davrida 1200 355 1200 15 1,5—3 19 1,5—4 2—5 200 75— 250 75 50— 200

O'xshashlar

Kimyoviy va dori moddalar bilan zaharlanish

O’z-o’ziga yordam berish va o’zaro yordam berish

Osmotik gomeostaz, kislotaishqor muvozanatini tug‘rilovchi va parenteral ovqatlantirish uchun ishlatiladigan dori vositalarining klinik va farmakologiq tavsifi

Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Yurak mushagi quzg‘aluvchanlik, qisqaruvchanlik, utkazuvchanlik faoliyatiga va avtomatizmiga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi