Sport antropologiyasi salomatlik va me’yor muammolarini hal etish yo’llari. Konstitutsiya haqida ma’lumot - Tibbiyot - Referatlar

Sport antropologiyasi salomatlik va me’yor muammolarini hal etish yo’llari. Konstitutsiya haqida ma’lumot

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.5 KB

Ko'chirib olish

Sport antropologiyasi salomatlik va me’yor muammolarini hal etish yo’llari. Konstitutsiya haqida ma’lumot Reja: 1. Me’yor va salomatlik muammolari doirasida sport va tibbiyot antropologiyasi. 2. Salomatlik darajalari: me’yor, “chegaraviy yoki III holat” kasalligi. 3. Salomatlik darajasini baholash uslublari. 4. Konstitutsiya va salomatlik.

Me’yor va salomatlik muammolari doirasida sport va tibbiyot antropologiya. Antrapologiyaning sport, pedagogik, ergonomik va boshqa sohalari bizning tasniflashimizga muvofiq chegaraviy antrapologiya fanlari holatini egallaydi. Anropologik fanlar doirasidan tashqarida joylashgan va ma’lum darajada bilimning mustaqil sohasi bo’lgan bu fanlar tibbiyot (sport antropologiyasi), pedagogika, ergonomika va sport muammolarini hal etish uchun antropologiyaning metodologiyasi va xususiy uslublaridan (boshqa fanlarning uslubiyoti bilan birgalikda) foydalaniladi. Pedagogik antropologiyaning g’oyaviy va tashkiliy shakllanishi deyarli yuz yil oldin boshlangan. Ushbu atamani bolalar va pedagogik psixologiyaning taniqli vakili K.D. Ushinskiy o’zining “Inson tarbiya predmeti sifatida” (2 jildlik, 1868-1869 y) nomli asosiy ilmiy ishiga kichik sarlavha sifatida kiritgan. Olim va uning izdoshlarining pedagogik va tarbiyaviy ta’sir yetkazish predmeti-insonni biologik va psixologik tadqiqotlar usullari orqali anglab yetishga bo’lgan intilishi nafaqat pedagogika, balki pedagigik antropologiyani rivojlanishiga, bolalarning yoshi va psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda rivojlantiruvchi ta’limning asosiy yo’llari va usullarini aniqlashga yordam berdi. Biroq vaqt o’tishi bilan ilmiy pedagogikada pedagogik antropologiya g’oyalari singib ketdiva keyinroq qator g’arb faylasuflari, falsafiy antropologiya asoschilari unga bo’lgan qiziqishni tikladilar, bu fan uchun insonga metafizik yondashuv xarakterlidir. Tibbiy antropologiyaning maqsadi sog’lom inson modelini ishlab chiqish uchun uning yoshi, jinsi, etno-hududiy mansubligi, kasbi va boshqa omillarga muvofiq tarzda insonning organizmi va shaxsiy xususiyatlari o’zgaruvchanligi chegaralari haqida tasavvurlar kompleksini ishlab chiqishdan iborat. Ushbu fan shu masalalar bo’yicha amaliy tibbiyot bilan aloqadordir. Normani faqatgina potologiyadan chegaralab o’tish bo’g’inini kasallik oldi sifatida ajratgan holdagina mamlakat aholisi salomatligini mustahkamlash masalalarini hal etish mumkin. Shu kungacha salomatlik holatini metodologik jihatdan to’kis aniqlay olish yo’li mavjud emas. (A.G. Shedrina, 1989). Shaxsiy xos aniqlash qarshi tarafdan-kasallik mavjud emasligi va u bilan bog’liq bo’lgan hamda u bilan

chegaralab qo’yilgan hayotiy faoliyatning chegaralanishidan amalga oshiriladi. Salomatlik me’zonlarini aniqlash uchun sog’lom inson haqidagi amaldagi ma’lumotlar to’planishi, u to’g’risidagi bilimlarning sintezi zarur. Akademik Yu.I..Borodinning majoziy ta’rificha, tibbiy antropologiya-bu sog’lom inson tibbiyotidir. U profilaktik tibbiyot bilan chambarchas bog’liq. 1. Salomatlik darajalari: norma, “chegaraviy yoki III holat” kasalligi. Valeologiya inson organizmi xususiyatlarini nafaqat normadagi sharoitda, balki kasallik oldidan, shartli ravishda salomatlik darajasi deb atash mumkin bo’lgan organizmi tarkibi va funksiyalari o’zgaruvchanligining yangi omillari paydo bo’lishi vaqtida ham o’rganadi. Shuning uchun tibbiy antropologiyaning rivojlanishi uchun quyidagi masalalarni hal qilish metodologik ahamiyatga ega: 1. Falsafiy-konseptual va aniq ilmiy tarzda norma va potologiya tushunchalarini chegaralab olish:ular o’rtasidagi aniq chegara (qirra) yoki o’tish (chegaraviy)holat mavjudligi haqidagi masalani hal etish; “salomatlik darajasi” tushunchasining qonuniy ekanini aniqlash. 2. Norma va potologiya davrida morfogenez jarayonlaridagi o’xshashlik va farqlarni yuzaga chiqarish. 3. Kasallik oldi va potologiya sharoitlarida organizmning qayta moslashuvini keltirib chiqaruvchi omillar tabiatini, ularni faqatgina nasliy va muhit yoki qo’shimcha omillar ta’siri bilan bog’lash imkoniyatini, shuningdek “norma-kasallik, oldi- potologiya” holatlari qatorida o’rta bo’g’inning birinchi yoki uchinchisiga yaqinligini aniqlash. 4. Salomatlik va xavf-xatar omillarini taqqoslash, ularning tibbiy antropologiya va klinik tibbiyotda tushinilishi. Ushbu omillarning individda va individlar guruhida mujassamlanishi: induvidual va popilyatsiya ahamiyatiga ega bol’gan omillarning munosabati: profilaktik tibbiyot masalalarini hal etishda salomatlik va xavf-xatar omillarining hisobini olib borish imkoniyatlari. 5. “Tibbiy antropologiya” va “tibbiyotda ”(avvalo klinik tibbiyotda) antropologik uslublarni qo’llash tushunchalarini taqqoslash.

Sanab o’tilgan masalalar (ular sonini yanada ko’proq keltirish mumkin edi) “norma”, “salomatlik”, “salomatlik holati” tushunchalarini aniqlashda umumiy yo’nalishga egadir. Tibbiy antropologiyaning inson potologiyasi masalalari bilan shug’ullanuvhci klinik tibbiyotdan farqi manashunda. Norma kontrastlik bo’yicha o’ziga qarama-qarshi bo’lgan anomaliyalar, potologiya, kasallik oldi holatlari bilan anglanadi. Potologiya kabi, norma tadqiqotchining uni ko’rib chiqish istagiga bog’liq bo’lmagan obyektiv mazmundan ayirib, subyektiv idializm tibbiy fan metodologiyasi asoslariga putur yetkazadi. Norma kasallik oldi va kasallik holatlarini ajratish ko’pincha qiyinchilik tug’diradi. Barcha kasalliklarda ham kasallik oldi pallasi o’zini aniq namoyon etmaydi. Yuqumli kasalliklarda inkubatsion davri, xavfli o’simtalar paydo bo’lishida-ko’proq beozor shishlardir. Demak ba’zi hollarda kasallik oldining o’ziyoq boshqa xarakterd bo’lsa ham aslida kasallikdir. A.D.Adoning fikricha, kasallik oldi pallasini, aftidan umumiy nazologiyada universal ahamiyatga ega bo’lmagan holat, ba’zi kasallik deb hisoblash zarur. Faqatgina potologiyadan shartli ravishda ajratish doimo qiyin kechishi uchungina kasallik oldi holatiga o’tish “statusini” berish metodologik jihatdan aossizdir. Kasallik oldi holati norma holatiga yoki potologiyaga yaqin turishini aniqlash qiyin. Kasallik oldi hollarini qaytarilish imkonini ham bir hisoblab, uni me’yor holatiga qo’shishadi. V.P.Petlenko, V.F.Serjantov ta’kidlashadiki, agar turli jarayonlar spektrini normaga qo’shilsa, unda ba’zi potologik (potologiya oldi) holatlar ham me’yorga kiradi, chunki me’yor va potologiya o’rtasida odatda aniq chegara o’tkazish mumkin emas. Lekin, bu chegaraviy holatlarni qaytarilish imkoniyati mavjudligiga qaramasdan (muhim darajada shartli, chunki kasallik oldi maxsus davolashsiz qayta rivojlanmaydi, tashxis aniqlangan bo’lsa, davolash amalga oshirilmaydi) potologiyaga qo’shish metodologik jihatdan to’g’riroq bo’ladi. Tibbiy antropologiya tibbiyotning turli bo’limlar: akusherlik, pediatreya, bolalar va o’smirlar gigiyenasi, ovqatlanish gigiyenasi, gerontologiya, sud

tibbiyoti, sport tibbiyotlarini o’zining normativ ma’lumotlari bilan ta’minlaydi. Tibbiyotning ko’rsatib o’tilgan bo’limlaridan organizm qarshi qonuniyatlarini o’rganuvchi gerontologiya tibbiy antropologiya bilan ko’proq aloqadordir. Bu- nazariy fan bo’lib, uning amaliy (kilinik) bo’limi geriatreya nomi bilan alohida o’rin tutadi. Gerontologiya sog’lom insonning hayotiy faoliyati xususiyatlarini o’rganadi. Ko’pchilik zamonaviy olimlar qarish jarayonlari potologik o’zgarishlarsiz, fiziologiya qonunlari asosida kechadi deb hisoblashadi, qarish-kasallik emas, baliki katta yoshli va keksalar organizmining morfofunksional holati bo’lib, u inson yoshining funksiyasidir. Hatto dastlabki qarashda osteoporoz (yoshi ulg’aygan sari suyak moddasi qisminnig yo’qolishi) va asteroseleroz (tomirlar ichki devorlarining o’tkazish qobiliyatini kamaytiruvchi o’zgarishlari) kabi holatlar organizmining yoshiga xos xususiyatlar bilan tushuntiriladi. Osteoporoz paydo bo’layotganlariga qaraganda yemirilayotgan suyak moddasining ko’payishi oqibatida vujudga keladi, bunga yosh ulg’aygani sari anabolik ta’sir etuvchi garmon mahsulotlarining kamayishi va organizmga oqsil moddalarining kamroq kelib tushishi sababdir. I.V.Davidovskiyning fikricha, ateroskleroz-kasallik emas, balki insonga xos bol’gan tomir devorchalarining yoshga mansub o’zgarishlar ko’rinishidir hamda bu narsa jonzotlar olamining boshqa vakillari uchun xos emas. Tadqiqotchining ta’kidlashicha “Ateroskleroz to’g’risidagi bilimlarning barchasi sof fiziologik, xususan yoshga ta’luqlik asosida, qandaydir o’ziga xos patogenetik shart- sharoitlarga o’rin qoldirmasdan ko’rilishi mumkin. Atelosklerozning mohiyati devorcha biologiyasining o’zida, uning tarkibida, shu tarkib orqali yoshga mansub o’zgarishlardadir, bu o’z navbatda o’tkazuvchanlik va gemodinamik sharoitlari omillari bilan bog’liqdir”. Ushbu nuqtaiy nazarni tibbiy mutaxassislarning barchasi ham tasdiqlamaydi. Birinchi navbatda terapevtlar bahs yuritadilar, chunki atelosklerozni inson yoshi bilan bog’liq fiziologik jarayon deb qabul qilish, uni profilaktikasi va davolash istiqbolidan mahrum qiladi. Klinitsist-vrachlar fikricha, tomirlarning yosh bilan bog’liq o’zgarishiga ateloskleroz rivojlanishining hal

qiluvchi va albatta bunga sabab bo’luvchi omil sifatida emas, balki muhim omil sifatida qarash lozim. 3. Salomatlik darajasini baholash uslunlari. Salomatlik bilan bog’liq bo’lgan atamalardan turmushda foydalanish salomatlikning turli darajalari mavjud ekanligidan dalolat beradi. Kundalik hayotda salomatligi zaif, sog’lig’i mustahkam va hokazolarni tez-tez eshitish mumkin. Mustahkam sog’liqqa ega bo’lgan inson, paydo bo’luvchi kasallikka chidamli bo’ladi. Salomatlikning ushbu misolini tafsiflash uchun ilmiy-ommabop adabiyotda “salomatlik darajasi”, “salomatlik soni” iboralaridan foydalaniladi. Ushbu iboralardan nimani tushunish mumkin. Akademik N.M.Asomov salomatlik sonini organizm asosiy funksional tizimining “rezerv quvvatlari” yig’indisi deb talqin qiladi. Boshqacha qilib aytganda salomatlikning darajasi yoki soni organizm funksional tizimining zarur holda organizmga bo’lgan yomon ta’sir ostida o’z faoliyatini ushbu yomon ta’sirlarni bartaraf etish uchun kuchaytirish (yoki o’zgartirish ) bilan belgilanadi. Shu funksional tizimning “mustahkamlik zahirasi” qanchalik yuqori bo’lsa, salomatlik darajasi shunchalik baland bo’ladi. Mazkur yondashuvni yanada yaxshiroq tushunish uchun N.M.Amosov o’zining “salomatli soni” ga bo’lgan qarashini namoyish etishi misolini keltiramiz. Deylik, qaysidir insonning yuragi xotirjamlik holatida bir daqiqada 4 litr qonni haydaydi. Bu to’qimalarning kislorodga bo’lgan ehtiyojini to’la qondirish uchun yetarlidir. Shu bilan birga, muskullarning keskin ishlashi vaqtida uning yuragi 20 litrgacha qonni haydashga qodir. Agar ushbu odam toshma tif bilan kasallansa va uning harorati 40 darajagacha ko’tarilsa, to’qimlalarning kislorodga bo’lgan ehtiyoji taxminan ikki baravarga ortadi va yurak bir daqiqada 10 litr qonni haydashi lozim bo’ladi. Mustahkamlikning bunday zahirasiga ega bo’lgan individumning yuragi mazkur masalani oson hal eta oladi. Agar odam shunday zahiraga ega bo’lmay, yuragining maksimal ishlab chiqarishi bir daqiqada bor yo’g’i 6-8 litrni tashkil etilganda nima bo’lardi? Demak, yuqori salomatlik

darajasiga ega bo’lish uchun organizm funksional tizimining zahiriy imkoniyatlarini oshrish zarur. Turli odamlardagi salomatlikning har xil darajasi ushbu darajaning har bir muayyan insonda qanday qilib baholash kerak degan savolni keltirb chiqaradi. Albatta organizm barcha asosiy funksional tizimining zahira imkoniyatlarini baholashga harakat qilib ko’rish mumkin. Lekin bu holga paydo bo’luvchi uslubiy qiyinchiliklar tezda uni amalda tez hal etib bo’lmaydigan muammoga aylantirib quyadi. Vaholanki han oddiy, ham tadqiqotchilarning keng doirasiga maqbul bo’lgan uslub bo’lishi kerak-ku. Sog’lomlashtirish texnologiyalari bo’yicha taniqli Amerikalik Olim K.Kuper organizmning bir funksional tizimi holati boshqa tizimlar holatini yaxshigina aks ettirishini birinchilardan bo’lib aniqladi. Bunday tizim aerop quvvat bilan ta’minlash tizimidir. Aeropli quvvat bilan ta’minlash tizimi organizm to’qimalariga kislorod yetkazib berish va undan foydalanish uchun maqbul bo’lgan zahiralari bilan belgilanadi. U quyidagilarni o’zida mujassamlashtirgan: - tashqi nafas olish apparatining imkoniyatlari o’pkaning hayotiy hajmiga, ko’krak qafasining harakatchanligiga, nafas olish muskullari kuchiga alveol devorchalarining o’tkazish, o’pka to’qimalarining qon bilan ta’minlash xususiyatlariga bog’liqdir; - yurak hajmlari birinchi navbatda uning chap qorinchasi va yurak muskuli kuchi bilanbelgilanuvchu mahsuldorligi; - qon-tomir tizimi va ayniqsa kapilyar turi, uning turlanib ketishi, periferik kapilyarlarning ichki hajmi va elastikligi, devorlarining o’tkazuvchanligi; - qonning umumiy hajmi, gemoglobin miqdori va qonning kislorodni ko’tarishga bo’lgan layoqatiga ta’sir o’tkazuvchi boshqa komponentlarni o’zida mujassamlashtirgan qon tizimi; - organ va to’qimalardagi mioglobin miqdori; - aerobli biologik oksidlanish fermentlarining miqdori va faolligi. Biroq aerobli quvvat bilan ta’minlash tizimining bunday ko’p omilligiga qaramasdan uning rivojlanish darajasini baholash nisbatan oddiydir. Aerobli

quvvat bilan ta’minlash tizimi darajasining ko’proq informativ ko’rsatkichi sifatida kislorodni maksimal iste’molidan (MPK) foydalaniladi- muskulning intensiv ish bajarishi davomida erishish mumkin bo’lgan kislorod iste’molining eng ko’p darajadagi ahamiyati. Bu uning alohida komponentlariga emas, butun tizim holatiga baho beruvchi integral ko’rsatkichdir. MPKni aniqlashning bavosita va bilvosita uslublari mavjud. Bevosita uslublar o’pka ventelyatsiyasi hajmlarini bevosita registratsiyasi va tajriba sifatida testli muolajani bajarayotgan vaqtdagi chiqarilayotgan nafasning kimyoviy tarkibini tahlil qilishga asoslangan. Undan olingan natijalar asosida MPK ning ahamiyati hisob-kitob qilinadi. Bu yuqori informativ uslubdir. Lekin u ko’p mehnat, maxsus jihozlar va yaxshi tayyorgarlik ko’rgan mutaxassislarni talab etadi. Shu sababdan bu uslubni keng qo’llanishga kam tadbiq etiladi. MPK ni aniqlashning bilvosita uslublari to’g’ridan-to’g’ri ravshanligi bo’yicha aniqlik darajasi kamroq bo’lsa ham, ular nisbatan oddiyroq va tadqiqotchilarning keng doirasida qo’llash imkoniyati mavjud. Biz MPK ni aniqlashning mavjud bo’lgan barcha bilvosita uslublarini tasvirlab o’tirmaymiz, ularning eng oddiylari va osonlari ustida to’xtalamiz. Ushbu uslublarning ko’pchiligi asosida MPK darajasi va ko’proq aerobli quvvat bilan ta’minlash mashqlarida insonning ish qobiliyati o’rtasidagi yuqori darajali aloqalar yotadi. . 4.Konstitutsiya va salomatlik Konstitutsiya-insonning integral ijtimoiy mavjudot sifatidagi turg’un tavsifnomasidir. Agar integral individuallik individ va shaxsning ierarxiya darajalari bo’yicha taqsimlangan barcha xususiyatlarini namoyon etsa, konstitutsiya individuallikning faqatgina bir qismini ifodalaydi. Bu qism bir-biriga bog’liq holda biologik va ijtimoiy chegarada (anatomo-fiziologik darajadan to psixologik darajagacha) joylashishi va organizmning tashqi muhit ta’siriga bo’lgan reaksiyasi xususiyatlari bilan bog’liq bo’lishi kerak. Biroq, konstitutsiyaning organizmga xos bo’lgan biologik vaqt bilan uyg’unlikda namoyon bo’luvchi yana bir xususiyati mavjud.

Shunday qilib, konstitutsiya- inson xususiyatlari konstitutsiyasining mujassamligi (morfologik va funksional alomatlarning bir butunligi) bo’lib, reaktivlik xarakteri, biologik vaqtning individual o’ziga xosligi bilan aloqadordir. “Konstitutsiya”tushunchasining bunday (kengaytirilgan) talqin etilishi odatdagi an’anaviy talqindan farqlanadi. Unda konstitutsiya atamasi ostida tadqiqot vaqtidagi insonga xos bo’lgan tana-ko’krak qafasi, yelka qismi, qorin, muskullar va yog’ bilan qoplanishning muayyan holatlari shakli tushuniladi. Oxirgi vaqtda bu ma’noda “konstitutsiya” atamasi o’rniga boshqa somatotik tur (somatotip) atamasi kirmoqda. Biz keyingi hollarda kengaytirilgan “konstitutsiya” atamasidan foydalanamiz. Somatotip (yunoncha soma-tana, typos-belgi, nusxa)-inon fenitipining tarkibiy qismi. Shuning uchun, boshqa alomatlar kabi, somatotip muayyan atrof- muhit sharoitlaridagi nasliy dasturning amalga oshirilishida shakllanadi. Demak, somatotip-nasliy va keyin qabul qilingan jihatlar majmui (kompleksi) dir va unda shu ikkala tarkibiy qismlar teng huquqqa ega. Nasliylik ulushining ta’siri, egizaklik tadqiqotlari ma’lumotlari bo’yicha qariyb 70% ni tashkil qilsa ham, atrof-muhitni shakllantiruvchi roli anchagina (B.A.Nikityuk,1978). Jismoniy tarbiya va sport faoliyatida bunga ko’plab misollar bor. U yoki bu somatotip namoyon bo’lishida nasliy ma’lumotlarni amalga oshirilishi ichki sekretsiya bezlarining ishtirokida ro’y beradi deb taxmin qilish mumkin. Gormonlar tana proporsiyasi shakllanishida rol o’ynaydiki, ular somatotip bilan juda yaqinlikdan bo’g’liqlidadir. Jinsiy yetuklikdan oldingi o’sish sakrashlari deb ataluvchi davr buning uchun mas’ul hisoblanadi. Erkaklar jinsiy garmonlarini ishlab chiqrishga yordam beruvchi yetarli darajadagi kuchli jismoniy yuklamalar vaqtida o’gil bolalarda ham, qiz bolalarda ham tana proporsiyalari erkaklar turi bo’yicha shakllanadi. Bunday yuklamalarning yo’qligida tana proporsiyalari ayol turi bo’yicha o’zgaradi. Ushbu proporsiya variantlarining farqi yelka va tos kengligini taqqoslashda ko’zga tashlanadi. Birinchi holda ko’proq yelka kengligi, ikkinchi holda –tos kengligi oshadi.

Konstitutsiya omili biolog va vrach uchun oldindan ma’lumot olish imkoniyatini beradi. Konstitutsiyani hisobga olish bilan hayotning ham o’tgan, ham kelajak davrlaridagi individual rivojlanish xususiyatlarini yetarli darajada ishonchli tavsiflash mumkin. Konstitutsiya bo’yicha organizm reaksiyasi haqida fikr yuritish mumkin va muayyan individga xos bo’lgam ma’lum kasalliklar xavf- xatar omillari hamda ayrim ijobiy funksiyaviy holatlarga nisbatan sog’-salomatlik omillarini aniqlash mumkin. Biokimyo, molekulyar biologiya, fiziologiya, immunologiya bog’liqligi tibbiy genetikaning yangi yo’nalishlari rivojlanishi bilan konstitutsiya haqidagi ta’limot inson reaktivligi xususiyatlarini aniqlashga bo’lgan yo’nalishini, jismoniy rivojlanishni o’rganish (ilgari sanitar konstitutsiya deb atalgan), somatotipologiya masalalarini tadqiqot qilish bilan o’z qobig’iga o’ralib qoldi. Inson reaktivligi xususiyatlarini aks ettiruvchi konstitutsiyaning morfologik tavsifnomasidagi somatotip inson tana tuzilishi tavsifnomalaridan biriga aylandi. Tibbiy genetika qator potologik holatlarning nasliy turg’un belgilari (organizmning antigen xossalari) bilan aloqasini aniqladi, ular genetik markerlar nomini oldi. Shu narsa ayon bo’ldiki, ularda serologik ko’rsatkichlar (AVO,MN va boshqa bo’yicha qon guruhlari), dermoglifik bo’lishi mumkin ekan. Genetik markerlarning tadqiqoti davom etmoqda. Inson konstitutsiyasi genetik markerlari sifatida uning ahamiyati va mazmunini keng ma’noda o’rganish imkoniyatlari haqida fikr bildirilgan (E.N.Xrisanfova. 1988). Antropologiya va psixologiya fanlarining tutashuvidagi muammolarni ishlab chiqqan psixofiziolog V.M.Rusalov konstitutsiya tushunchasiga yangilik kiritdi. U umumiy va xususiy konstitutsiyani ajratishni taklif etdi. Umumiy konstitutsiya insonning integral tavsifnomasini ifodalaydi, genotip xususiyatlari, organizmning reaktiv o’ziga xosligi va uning biologik vaqtiga bo’lgan mas’uliyat bilan aniqlanadi. Umumiy konstitutsiya asosiy konstitutsiyaning nasliy asosi bo’lib, u inson- jamiyat tobe ierarxik darajalar genetikasi (neyrodinamik, psixodinamik va psixologik jihatlarni qo’shgan holda anatomo-fiziologik) doirasida namoyon bo’ladi.

Konstitutsiyaning funksional majmuai reaktivlik va biologik vaqt individual xususiyatlari bilan bog’liqdir. Adabiyotlardagi ma’lumotlar bo’yicha, ushbu belgilar qatoriga an’anaviy tarzda konstitutsional deb hisoblanuvchi: yog’ bilan qoplanish, suyaklar va muskullar, tana proporsiyalari rivojlanishi, muayyan psixodinamik tavsiflar ham kiradi. Temperamentlar tipologiyasiga turlicha qarashlar mavjud. Bir yondashuv psixodinamik sifatlarni o’rta arifmetik baholash va individual mazmunning o’rta arifmetik mazmundan chetga og’ishni normalashga asoslangan. Temperament haqidagi ta’limot sohasining obro’li mutaxassisi V.S.Merlin temperament turiga tushuntirish berib, ta’kidlaydiki-bu tadqiqotqilinuvchilarning ma’lum guruhi uchun xarakterli bo’lgan psixik xossalarni qonuniy aloqasidir. So’ngi vaqtlarda konstitutsiyadagi dermoglifika belgilarining ahamiyatini aniqlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ularning organizmning qator potologik holatlari bilan tutashligini aniqalsh kasallik yoki kasallik oldi davridagi reaktivlik xususiyatini tavsiflashi mumkin. Biroq dermotoglifika belgilari norma doirasidan chetga chiqmaydigan va optimal darajada yaqqol (masalan harakat) ko’zga tashlanuvchi ma’lum sifatlar rivojlanishiga ham o’xshashib ketadi. Chunonchi bolalarni pedagogik testdan o’tkazish ma’lumotlariga qaraganda , taroqchalarining jami past hisobi (demak, oddiy barmoq chiziqlarining ko’p uchrashi) kuch va tezlik harakat sifatlarining yuqori darajada rivojlanganligi bilan bog’liqdir.

Adabiyotlar 1.Koveshnikov V.G., Nikityuk B.A Meditsenskaya antropologiya Kiyev 2.Nikityuk B.A Faktori rosta i morfofunksionalnogo sozrevaniya organizma Nauka 1978. 3. Xrisanfora E.N. genitechiskiye markeri kostitutsionalnogo statusi cheloveka //Geniticheskiye markeri v antropogeiteki i meditsine. Xmelnissiy 1988. 2. Cheremisinov V.N. Valeologiya M. Nauka”,2004 3. Shedrina A.G. Ontogenez i treoriya zdarovya. Novosibirsk “Nauka”, 1989.

O'xshashlar

Valeologiya fani haqida ma’lumot . Fanning rivojlanishi va boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi

Suyaklar haqida umumiy ma’lumot (osteologia)

Irsiyat va salomatlik

Valeologiyaga kirish. Odam salomatligi haqida hozirgi zamon tushunchalari

Jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanuvchi bolalar hamda o’smirlar salomatligini tibbiy biologik va pedagogik nazorat etish usullari. Salomatlik va immunitet