Shikastga qarshi organizmning umumiy va mahalliy javob reaksiyasi - Tibbiyot - Referatlar

Shikastga qarshi organizmning umumiy va mahalliy javob reaksiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.5 KB

Ko'chirib olish

Shikastga qarshi organizmning umumiy va mahalliy javob reaksiyasi. Reja 1 . Yallig’lanishlarning rivojlanish fazalari va bosqichlari. 2. Turli hayvonlarda yallig’lanish jarayonining kechish xususiyatlari. 3. Yallig’lanishni davolashning asosiy qoidalari va usullari.

Tayanch iboralar: himoya – moslashuv reaksiyasi. Neyro – gumoral reaksiya. Immunitet. Degeneratsiya va regeneratsiya. Simpatik va parasimpatik nerv markazlari. Yallig’lanish. Aseptik va yiringli yallig’lanishlar. Normergik va giperergik yallig’lanishlar. Gidratatsiya, degidratatsiya, fagotsitoz, ho’ppoz. Patogenetik terapiya. Novokain qamallari. To’qimali terapiya. 1 . Yallig’lanishning rivojlanish fazalari va bosqichlari. A) Umumiy reaksiya. Ma’lumki organizmning butun sistemasi va alohida har bir hujayraning butunligi va reaktivligi doim tashqi muhit ta’sirida bo’ladi. Bunda nerv sistemasining ahvoli va uning bilan chambarchas bog’liq bo’lgan endokrin sistemasining funksional butligi ham katta ahamiyatga ega. Nerv – endokrin sistemasi boshqarish faoliyatining buzilishi periferik hujayralarning fiziologik xususiyatlarini va ta’sirga chidamligini pasaytiradi. Shunday qilib tananing barcha hujayralari fiziologik holati va hayotiyligi butun organizmning funksional holati va uning neyrogumoral boshqarilishi bilan bog’liqdir. Shikastlangan joydan kuchli qo’zg’alishlar nerv impulsi shaklida simpatik zanjirning oddiy afferent yo’llari (periferik nervlar) va nerv – tomir tugunlari orqali retikulyar formasiyaga yetib borib, u yerda kuchli qo’zg’alish chaqiradi. Bu yerdan qo’zg’alish ichki markaz efferent yo’llar orqali bosh miyaning po’stlog’iga borib, u yerda ham qo’zg’alish chaqiradi. Katta miya po’stlog’i avvaldan qo’zg’algan po’stloq ostiga qayta javob impulslarini yuborib, uning faoliyatini boshqaradi. Qo’zg’algan po’stloq osti efferent yo’llar orqali barcha a’zolarga va ayniqsa shikastlangan joyga trofik va boshqa impulslarni yuborishga boshlaydi. Shuning bilan birgalikda miya po’stlog’i ham efferent yo’llar orqali shikastlangan joyga o’z impulslarini yuborib turadi va javob impulslarini qabul qiladi. Ayrim hollarda shikastlangan joyda hosil bo’lgan impulslar markazga bormasdan periferik nerv, paragangliy va simpatik gangliylarda qolishlari mumkin. Shikastga qarshi umumiy reaksiya bir qator hollarda mahalliy reaksiya bilan birga kechadi, qaysikim organizmning umumiy reaksiyasini chaqirishi mumkin. Shulardan quyidagilari e’tiborga loyiqdir. Shok. Kasallik qisqa vaqt ichida keskin qo’zg’alish va keyinchalik nerv sistemasi va organizmning barcha faoliyatlari chuqur bostirilishi bilan ifodalanadi. Shock – (zarba. ingliz) termini XVIII asrning boshida fransuz vrachi le – Dran orqali kiritilgan. Shokning tasniflanishi – chaqiruvchi sabablarga ko’ra shok travmatik, operatsion, gemotransfuzli va anafilaktik bo’lishi mumkin. Eng ko’p h olatlarda travmatik shok kuzatiladi. Undan tashqari vaqt o’tishiga qarab birlamchi shok – (shikastdan so’ng birdaniga boshlanib bir necha soat davom etadi) va ikkilamchi shok (bir necha soat yoki kundan keyin paydo bo’ladigan) kuzatiladi. Birlamchi shok asosan uch fazada kechadi: 1. Erektil faza – keskin qo’zg’alish. 2. Torpid faza – chuqur tormozlanish.

3. Paralitik faza – o’limga olib keladi. Qoramollarda shok nisbatandan kam uchraydi. Etiologiya: Shok yumshoq to’qimalarning kuchli zararlanishi, suyak sinishlar i , nerv stvollarning qisilishi, bri z jeykaning (ichak tutqichi) kuchli tortilib cho’zilishi, ichki a’zolarga qo’pol ta’sir qilish, pnevmotoraks, qo’pol tug’dirish muolajalari, 2–, 3–, 4– va 5– darajali kuyishlarda va boshq. paydo bo’lishi mumkin. Chaqiruvchi sabablarga ko’maklashuvchi omillar: markaziy nerv sistemasining kuchli qo’zg’alishi, uzoq vaqt yiringlash, og’ir kasallik, sovqotish, qizib ketish, ozuqa va suv yetishmasligi, ko’p qon yo’qotish, A va B gipo – avitominozlar, qo’rquv. Kollapsda vaqtincha to’satdan yurak faoliyatining susayishi va tomirlar tonusining pasayishi natijasida arterial bosim va barcha hayotiy faoliyatlarning pasayishi kuzatiladi. Sababi – kuchli qon oqish va og’riq. Ayrim paytlarda kollaps to’qima buzilishidan hosil bo’lgan o’tkir intoksikatsiya, nervli stress (qo’rquv) va mushaklar charchashidan ham kelib chiqadi. Klinik belgilar: to’satdan hayvonda umumiy holsizlanish hosil bo’lib hayvon yotadi, pulsi tezlashadi va kuchsizlanadi (ipsimon), nafas olishi susayadi, ko’rinib turgan shilliq pardalar va kon’yunktiva oqarib, ko’kimtir rangda bo’ladi. Hayvonlarning umumiy harorati va reaksiyasi past, oyoqlari sovuq, mushaklari bo’shashgan bo’ladi. Davolash: yurak faoliyatini salbiylashtirgan sabablar yo’qotiladi. Qon oqganda zararlangan tomirga ligatura, tampon qo’yiladi va vena ichiga kalsiy xloridi suyuqligi yuboriladi. Undan tashqari vena ichiga glyukoza, askorbin kislotasi qo’shilgan fiziologik eritma yuboriladi. Qon yoki qon o’rnini bosuvchi suyuqliklar (poliglyukin , reopoliglyukin , gemodez, kazein gidrolizati SOLIPK, aminopeptidlar) quyish yaxshi samara beradi. Intoksikatsiyada vena ichiga 40 % geksametilentetramin bilan birgalikda kofein yuboriladi. Yurak faoliyatini yaxshilash uchun teri ostiga kofein, kamfora moyi, vena ichiga kamfora zardobi (kichik hayvonlarga 25–30 ml, katta hayvonlarga 250–300 ml, kuniga 2 marotaba) yuboriladi. Shu bilan birgalikda isituvchi muolajalar va massaj qo’llanadi. B) Mahalliy reaksiya. Yallig’lanish – inflamatio deb yuqori taraqqiy etgan organizmda mexanik, fizik, kimyoviy va biologik omillarning ta’sirida hosil bo’lgan shikastlanishlarga javoban himoya – moslashuv reaksiyasiga aytiladi. Yallig’lanish genetik va modda almashinuvining buzilishidan kelib chiqadigan kasalliklardan tashqari, ko’pchilik kasalliklarning patogenetik asosini tashkil qiladi. Yallig’lanish universal tomir – mezenximal reaksiya bo’lib, ikki fazada kechadi va immunitet bilan chambarchas bog’liqdir. Yallig’lanish ikki turga bo’linadi – aseptik va infeksion . Aseptik yallig’lani sh mexanik, fizik, kimeviy omillar ta’sirida hosil bo’ladi. Kechishi bo’yicha u – o’tkir va surunkali, ekssudat xiliga qarab serozli, seroz – fibrinozli va fibrinozli bo’ladi. Ekssudat tarkibida eritrotsitlar bo’lsa u gemorragik

deyiladi. Skipidar va boshqa kimyoviy moddalar ta’sirida aseptik yiringli yallig’lanish paydo bo’ladi. Infeksion yallig’lanish hayvon to’qimalariga mikroorganizmlar ning o’rnashishi natijasida rivojlanadi. Kechishi og’irroq bo’ladi. Y iringli yallig’lanishni streptokokk , stafillokokk , ko’k yiring tayoqchasi va boshqalar chaqiradi. Fakultativ anaeroblar esa chirish jarayonlarini rivojlantiradi. Yallig’lanish himoya – moslashish jarayon i bo’lib, ikki o’zaro bog’liq komponentlardan iborat: degeneratsiya – buzilish va regeneratsiya – tiklanish. Shu komponentlarning bir biridan ustunligiga ko’ra yallig’lanish quyidagilarga bo’linadi: 1. Normergik yallig’lanish – bunda organizmning javob reaksiyasi shikastlovchi omilga teng. Bu turdagi yallig’lanishda kasallik yengil kechib , tuzalish bilan tugaydi. 2. Giperergik yallig’lanish – nerv sistemasining adaptasion – trofik finksiyasi buzilganda, allergik holatda va o’lgan to’qimalar ko’p bo’lganida kuzatiladi. Kechishi o’tkir. Bunda buzilish jarayonlari tiklanish jarayonlaridan ustun keladi. 3. Gipoyergik yallig ’ lanishda shikastlovchi agent ta ’ siriga organizmning javob reaksiyasi past bo ’ ladi . B u hildagi jarayon oriq , kuchsiz , ilgaridan kasallangan hayvonlarda ko ’ proq kuzatiladi . Organizmning himoya reaksiyasi kuchsiz bo’lgani sababli infeksiya kuchayadi va tez tarqaladi. Bunday yallig’lanishlar asosan anaerobli infeksiya va ionli radiasion nurlanishlarda kuzatiladi. Yallig’lanish ikki fazada kechadi. Har bir fazada o’ziga xos mahalliy biofizik – kimeviy o’zgarishlar kuzatiladi. Birinchi faza – gidratatsiya . Bu fazada yallig’langan joyda ko’p miqdorda suyuqlik yig’iladi va asosan buzilish jarayonlari kechadi (alteratsiya). Ikkinchi faza degidratatsiya ya’ni yallig’langan joydan to’plangan suyuqlikning surilib ketishi va regenerativ jarayonlarning rivojlanishi bilan harakterlanadi. Degidratatsiya fazasida yallig’langan joy biriktiruvchi to’qimali to’siq bilan o’ralib, sog’ to’qimalardan ajratiladi. Bu fazada neyrotrofika asta – sekin tiklanadi va qon hamda limfa aylanishi normaga keladi. Yallig’lanish bosqichlari . Birinchi faza asosan ikki bosqichdan tashkil topgan: yallig’lanish shishi hamda hujayrali infiltratsiya va fagotsitoz bosqichlari. Yiringli yallig’lanishda yana uchinchi – chegaralanish va ho’ppozlanish bosqichi kuzatiladi. Ikkinchi fazaga ikki bosqich – biologik tozalanish (so’rilish) hamda tiklanish va chandiqlanish bosqichlari kiradi. Yiringli yallig’lanishda undan tashqari pishib yetilgan ho’ppoz bosqichi kuzatiladi. Gidratatsiya fazasida kechadigan o’zgarishlar: Yallig’lanish shishi bosqichining klinik belgilari: mahalliy haroratning ko’tarilishi, (yiringli yallig’lanishda ham umumiy harorat oshadi), og’riq reaksiyasi, to’qimalarning serozli shimilishi, barmoq bilan bosganda tez yo’qoladigan chuqurcha hosil bo’lishi. Qonda gipofizning ko’p miqdorda

yallig’lanish gormonlari (somatotropli, tireotropli) va buyrak usti qobig’ining gormoni (dezoksikortikosteron) paydo bo’ladi. Yallig’langan joyda kam miqdorda asetilholin, adrenalin, gistamin va leykotoksinlar to’planadi. Qonda leykotsitlarning miqdori ko’payadi. Hujayralar infiltratsiyasi va fagotsitoz bosqichi zararli agentlar ushlab turilishi, ularni neytrallash, aktivligi bilan faoliyatining bostirilishi bilan harakterlanadi. Bu davrda yallig’lanish atrofida birlamchi hujayrali to’siq hosil bo’ladi. Klinik nuqtai nazardan shu davrda yallig’lanish o’chog’ining markazi zichlashadi, barmoq bilan bosganda chuqurcha hosil bo’lishi qiyinlashadi va yo’qolishi sustlashadi, umumiy va mahalliy harorat oshadi, hayvonning umumiy axvoli yomonlashadi. Yallig’lanish o’chog’ida aktiv fagotsitoz , fagoliz va kuchaygan fermentoliz kuzatiladi. Kislota – ishqor balansi buzilib, mahalliy atsidoz rivojlanadi. Baravariga osmotik va onkotik bosimlar kuchayadi. Suyuqlikda kaliy miqdori oshadi. Ko’p miqdorda fiziologik aktiv moddalar – nuklein kislotalar va adrenalin sistemasining moddalari – gistamin, bradikordin, leykotoksin, nekrozin va boshq. to’planadi. Yallig’lanish o’chog’ida to’qima va mikroblar toksinlari paydo bo’ladi, natijada yallig’lanish markazida neyrodistrofik jarayonlar kuchayib, zararlanmagan to’qimalar chegarasida birlamchi hujayrali to’siq hosil bo’ladi, aktiv fagotsitoz kuzatiladi. Fagotsitoz ning aktivligi asosan muhitning kuchsiz achchiqligida kuchayib, atsidoz kuchli bo’lganda esa umuman yo’qoladi. Agar jarayon mikroorganizmlar bilan ifloslansa chegaralanish va ho’ppozlanish bosqichi boshlanadi. Bu bosqichda yallig’langan to’qimalar yanada zichlashadi. Ammo har – har joyda yumshagan nuqtalar seziladi. Umumiy holat yomonlashadi va og’riq kuchayadi. Bu bosqichda organizmning himoya kuchlari mikroblarni o’rab olib yo’q qilishga, o’lgan va jonsiz to’qimalarni fermentlar yerdamida eritib yemirilishiga va granulyatsion to’siq hosil qilishga yo’naltirilgan bo’ladi. Jarayonning neyrotrofik boshqarilishi to’liq buziladi va patologik o’choqda dekompensatsion (qaytarib bo’lmaydigan) atsidoz hosil bo’ladi. To’qimalarning qon bilan ta’minlanishi to’liq to’xtaydi. Natijada jarayon markazidagi to’qimalar fermentolizga uchrab, yemiriladi va yiringga aylanadi. Markaz atrofida atsidoz nisbatan kam (rN 6,7–6,9) bo’lgani uchun, fagotsitoz aktivlashadi va to’liq granulyatsion to’siq hosil bo’ladi, barcha o’lgan to’qimalar suyuqlashib, bo’shliq paydo bo’ladi, granulyatsion to’siq shakllanib infekt bosib olinadi. Klinik belgilardan yarim sferik flyuktuasiya beradigan shish hosil bo’lishi va hayvonning umumiy axvolining yaxshilanishi kuzatiladi. Degidratatsiya fazasida kechadigan o’zgarishlar : Biologik tozalanish (so’rilish ) bosqichi . Jarayon yaxshi kechganda infekt bartaraf etiladi, o’lgan to’qimalar to’liq suyuqlashib, ho’ppoz hosil bo’ladi. Pishib yetilgan ho’ppoz tashqariga yoki ichkariga biron bir anatomik bo’shliqka yoriladi. Shunda u ko’krak qafasi, qorin bo’shlig’i yoki bo’g’imga

yorilsa og’ir asoratlarga sabab bo’lishi mumkin. Kichik ho’ppozchalar biriktiruvchi to’qima bilan qoplanib, so’rilib ketish mumkin. Agar yiring to’qimalar ichiga chiqsa flegmona, anatomik bo’shliqqa chiqsa esa empiema hosil bo’ladi Tiklanish (regeneratsiya) va chandiqlanish bosqichi . Yiringli bo’shliq biriktiruvchi to’qima bilan to’ladi. Keyinchalik bu biriktiruvchi to’qima chandiqqa aylanadi, shunda uning markazi zichlashadi chetlari esa asta – sekin so’riladi. Katta chandiq hosil bo’lganda u oxirgacha yo’qolib ketmaydi va a’zoning faoliyatini buzadi. Katta chandiq hosil bo’lishining oldini olish maqsadida motsion , issiq va boshqa fizioterapevtik usullar, to’qimali terapiya, pirogenal va boshqa , fibroz to’qimani so’rdiruvchi choralar qo’llaniladi. 2. Turli hayvonlarda yallig’lanish jarayonining kechish xususiyatlari. Ot va itlarning aseptik yallig’lanishida seroz, infeksion yallig’lanishda esa yiringli – seroz syuqlik (ekssudat) to’planib, yaqqol proteoliz (o’lgan to’qimalarning suyuqlashishi) kuzatiladi. Qoramol, qo’y, echki va cho’chqalarning aseptik yallig’lanishida seroz – fibrinoz, infeksion yallig’lanishda esa proliferatsiya kuchli bo’lib, yiringli – fibrinoz ekssudat to’planadi. Yiringli fermentativ jarayonlar otlardagi yallig’lanishga nisbatan sust kechadi va yiringli demarkatsion xususiyatlari bilan ajralib turadi. O’lgan to’qimalarning proteolizi (suyuqlashishi) kam bo’lgani sababli yiringli o’choq biriktiruvchi to’qima bilan to’ladi va u shu yerda ushlanib qoladi. O’lgan to’qimalar ichiga biriktiruvchi to’qima o’sib kirib borishi sababli ular inkapsulyatsiyaga uchraydi. Kemiruvchilar va parrandalarda yaqqol fibrinli ekssudatsiya ustunlik qiladi. Fibrin laxtalari fibrin – to’qimali massani hosil qiladi va keyinchalik qoraqo’tirga aylanadi (ochiq jarohatlarda). Qoraqo’tir demarkatsion yallig’lanish va granulyatsion to’siq rivojlanishi natijasida sekvestratsiyaga uchraydi. 3 . Yallig’lanishni davolashning asosiy qoidalari va usullari. Umuman aytganda davolash chora – tadbirlari yallig’lanishni chaqiruvchi sabablarni yo’qotishga va yallig’lanish reaksiyasini normallashtirishga qaratilgan bo’lishi lozim (giperergik va gipoyergik yallig’lanishlarda). Shuning uchun quyidagilarni bajarish kerak: 1. Organizmga ta ’ sir etuvchi etiologik omilni yo ’ qotish . 2. Shikastlangan organga tinchlik barqaror etish va nerv sistemasini haddan ziyod qo ’ zg ’ alishining oldini olish yoki yo ’ qotish choralarini qo ’ llash . 3. Kasal hayvonga yaxshi sharoit yaratish. 4. To’g’ri tuzilgan, vitaminlarga boy ratsion tuzish. Yallig’lanish jarayonini normallantirish uchun etiotrop va patogenetik davolash usullari qo’llanadi. Etiotrop terapiya : Fizik, kimyoviy, biologik usullar yordamida shikastlovchi omillarni va shularga kiruvchi mikroblarni (viruslarni) to’liq yo’qotish ko’zda tutiladi.

Patogenetik terapiya organizmning moslashish (adaptasion) reaksiyalari, himoya mexanizmlari va regenerativ – tiklanish jarayonlarini maqsadli boshqarish hamda buzilgan faoliyatlarni normallashtirish maqsadida neyroendokrin tizimi orqali ta’sir etuvchi usullar va vositalar kompleksi qo’llanishi. Bularni bajarish uchun birinchi navbatda novokain qamallaridan foydalanish lozim. Ular nerv markazlarini va vegetativ sistemasining haddan ziyod qo’zg’alishiga yo’l qo’ymaydi. Natijada qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlar (miya qobig’ida) baravarlashadi, periferiyaning nerv trofikasi yaxshilanadi, qon aylanishi tiklanadi. Biriktiruvchi to’qimaning fiziologik sistemasi, imunogenez, fagotsitoz , kompensator jarayonlar aktivlashadi. O’ tkir va yarim o’tkir yallig’lanishlarni davolash . O’tkir yallig’lanishda – birinchi 12 – 24 soat ichida mahalliy gipotermiya va kuchsiz siquvchi bog’lamlar qo’llanadi (to’qima shishini qaytaradi, og’riq kamayadi). Undan tashqari kisqa novokain qamali bilan birgalikda ionoforez orqali gidrokortizon yuboriladi. Ikkinchi kundan boshlab issiq muolajalar ya’ni spirtli quriydigan bog’lamlar, isituvchi kompresslar, Minin lampasi, qizil yorug’lik va boshqalar qo’llanadi. 3–4 kundan so’ng og’riq pasayganda massaj bilan birgalikda ozokerit va parafin applikatsiyalari qo’llanishi zarur. Yarim o’tkir va surunkali yallig’lanishni davolash usullari fibrinli – plastik va proliferativ o’zgarishlarga, to’qimalarni ko’p miqdorda chandiqlashishiga yo’l qo’ymaslikka qaratilgan. Qo’llanadigan usullar : o’tkir qo’zg’atuvchi malhamlar bilan massaj o’tkazish. Linimentlar bilan issiq muolajalar qo’llash, to’qima terapiyasi, teri ostiga pirogenal, shaftoli moyi yoki provansal moyi aralash skipidar, metilsalitsilat va boshqa qo’zg’atuvchi vositalarni qo’llash. Nuqtali va chiziqsimon kuydirishdan keyin (termokauterizatsiya) otlarga qizil simob malhami, qoramollarga ikki xromli kaliy malhamini so’rish yaxshi natija beradi. Proliferat sohasiga ultratovushni ayniqsa fonofarez bilan birgalikda qo’llash juda yaxshi samara beradi. O’tkir yiringli yallig’lanishni davolashda yallig’lanishning bosqichiga qarab etiotrop va patogenetik usullar qo’llaniladi. Infeksiya bostirilib yo’qotiladi. To’liq biriktiruvchi to’qimali to’siq hosil bo’lishiga yordam beriladi. Ko’p miqdorda tarqalgan nekrozlar va yiringlanishning oldi olinadi. To’qima buzilishi natijasida hosil bo’lgan va mikroblar ishlab chiqargan toksinlar neytrallashtirilib organizmdan chiqariladi, hosil bo’lgan yiring tashqariga chiqarib tashlanadi. O rganizmning moslashish (adaptasion) reaksiyalari, himoya mexanizmlari va regenerativ – tiklanish jarayonlarini maqsadli boshqarish va buzilgan faoliyatlarni normallashtirish maqsadida neyroendokrin tizimi orqali ta’sir etuvchi usullar va vositalar kompleksi qo’llanadi. Patogenetik terapiya usullari: 1. Novokain qamallari. 2. Qon tomirga novokain eritmasini yuborish. 3. Neyroleptiklarni qo’llash. 4. Gormonlarni qo’llash.

5. Refleksoterapiya (igna sanchish, kuydirish, elektrolazeropunktura). 6. Medikamentozli uyqu. 7. To’qimali terapiya. 8. Fizioterapevtik muolajalar (massaj, gipo–gipertermiya, yorug’liq , elektromuolajalar, Bernar toklari, magnitli maydon, ultratovush) . 9. Pirogenoterapiya. 10. Endokrinoterapiya va boshqa nospetsifik usullar.

O'xshashlar

Organizmning umumiy ta’rifi. Hujayraning tuzilishi, kimyoviy tarkibi va bo’linish

Qon aylanish organizmning yosh xususiyatlari

Noan’aviy davolash usullari gomeopatik dorilarga organizmni reaksiyasi

Bolalar infeksiyasi

Siydik tanosil tizimi, buyraklarning o’tkir kasalliklari. Buyrak toshi kasalligi, buyrak sanchig’i, uremik koma.