Bolalar infeksiyasi - Tibbiyot - Referatlar

Bolalar infeksiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB

Ko'chirib olish

Bolalar infeksiyasi Reja: 1.Difteriya (bo’g'ma), etiologiyasi , epidemiologiyasi, klinik manzarasi, bemorlarni parvarish qilish, profilaktikasi. 2.Ko’kyo’tal, etiologiyasi epidemiologiyasi, klinik manzarasi, profilaktikasi. 3.Qizamiq, suvchechak, skarlatina, etiologiyasi, epidemiologiyasi, bemorlarni parvarish qilish, profilaktikasi. 4. Epidemik parotit (tepki), etiologiyasi, epidemiologiyasi, klinik manzarasi, davolash, profilaktikasi.

Difteriya (bo’g'ma) Difteriya (bo’gma) - o'tkir yuqumli kasallik bo'lib, kasallik qo’zgatuvchisi kirgan sohada fibrinoz yallig’lanishining kelib chiqishi va organizmning umumiy intoksikasiyasi bilan xarakterlanadi. Bo’gma kasalligi o’tmishda juda og'ir kechgan va ko'pgina asoratlarga olib kelgan va organizmning umumiy zaharlanishi tufayli fojiali tugagan. Mamlakatimizda kasallikka qarshi faol emlash joriy qilingandan keyin, so’nggi yillar ichida bo’g'ma kasalligi deyarli yakka-yakka uchraydigan bo'lib qoldi. Etiologiyasi. Kasallikning qo’zgatuvchisi bo’gma tayoqchasi bo'lib, fakultativ anaerob mikroblar guruhiga kiradi, uni 1883-1881 yillarda Klebs va Lyoffler aniqlashgan. Bo’g'ma tayoqchasining asosiy xususiyati uni ekzotoksin ishlab chiqarish bo'lib, bu xususiyatiga qarab toksigen va toksigen bo’lmagan guruhlarga bo'linadi Difteriya tayoqchasi past haroratga chidamli 1 20 º C da 7 kun davomida tirik saqlanadi, ammo yuqori 30 daqiqa ichida halok bo'ladi. Bo’gma tayoqchasi bemorning ro’zg’or buyumlarida, o’yinchoqlarida uzoq vaqt saqlanishi mumkin, lekin zararsizlantiruvchi moddalar ta'sirida tezda halok bo'ladi. Epidemiologiyasi. Kasallik manbai bo’g'ma bilan og’rigan yoki kasallik bakteriyasini tashib yuruvchilar hisoblanadi. Bemor butun kasallik mobaynida yuqumli hisoblanadi. Ba'zi hollarda esa kasallikning asosiy belgilari o’tgandan keyin ham atrofdagilar uchun xavfli bo'lishi mumkin. Bo’g'ma tayoqchasining tashib yurishning toksigen va toksigen bo’lmagan turlari farq qilinadi. Toksigen deganda, kasallik paydo qiluvchi turi ko'zda tutiladi. Bo’g'ma tez-tez kasallikka chalinib turadigan zaif hamda yuqori nafas yo'llarining surunkali kasalligi bor odamlarda ko'proq uchraydi. Bo’g'ma tayoqchalari bemorlar va bakteriya tashuvchilarning organizmidan, aksirganda va yo’talganda havo-tomchi yo'li orqali sog'lom bolalarga yuqadi. Yuqori nafas yo'llari, burun, tomoq, shilliq pardalari, teri kindik, ko'z va jinsiy organlarning shilliq qavatlari bo’g’ma tayoqchalarining ko’rish darvozasi hisoblanadi. Ba'zi hollarda kasallik turli ro’zg’or buyumlari va o’yinchoqlar orqali kontakt yo'li bilan yuqishi mumkin. Difteriyaga 1 yoshdan to

10 yoshgacha bo’lgan bolalar ko'proq beriluvchan bo’lsalarda, bu kasallik bilan yangi tug'ilgan chaqaloqlar ham og'rishi mumkin. Kasallik o’tgandan keyin organizmda barqaror tabiiy immunitet paydo bo'ladi. Kasallik ko'proq kuz-bahor oylarida uchraydi. Klinikasi . Bo’gma kasalligida turli a'zolar zararlanishi mumkin, shuning uchun klinik nanzarasi ham qaysi a'zoning ko'proq zararlanganligiga qarab turli namoyon bo'lishi mumkin. Bo’g'mani og'iz, burun, halqum, tomoq, ko'z, t eri, kindik, xiqildoq – burun, tashqi jinsiy a'zolar zararlanadigan turlari farq qilinadi. Kasallikning yashirin davri 2-10 kun davom etadi Yosh bolalarda ko'proq tomoq bo’g’masi uchraydi. Tomoq difteriyasi yallig’lanish jarayonining tarqalishi va zaharlanish belgilariga qarab mahalliy, tarqalgan toksik turlarga bo'linadi. Tomoq mahalliy bo’g’masi ancha yengil o'tadigan turi bo'lib, bunda yallig'lanish jarayoni mahalliy xususiyatiga ega bo'ladi umumiy zaharlanish alomatlari kuzatilmaydi. Bo’g'maning mahalliy (lokalizasiyalangan) turida pardasimon oq karashlar tomog’dagi bodomcha bezlardan nariga o’ tmaydi. Avval ular quyuq o’rgimchak to’ri ko'rinishida bo'ladi, tez orada oqimtir kul rang parda hosil bo'ladi. Parda to'qimalariga yopishib olib, ko’chirib olinganda, qonab turadi. Kasallik holsizlanish. ishtashaning pasayishi, yutinganda tomoqda og’riq bo'lishi va tana haroratining ko’tarilishi bilan boshlanadi. Tomoqning mahalliy (lokalizasiyalangan) bo’g'masi pardali orolchali, va kataral turlarga bo'linadi. Bo’g'maning pardali turda bodomcha bezlar qizarib shishadi. Oqimtir-kulrang parda hosil bo'ladi. Parda to'qimalar bilan mahkam birikkan bo'lib, chegaralari aniq bo'ladi. Kasallikning orolchali turida esa parda noaniq chegaraga ega bo'lib, bodomcha bezlarda kichik-kichik orolchalar tarzida joylashgan bo'ladi. Tomoq bo’g’masining kataral turining klinik tashxisi ancha murakkab bo'ladi, chunki bunda bodomcha bezlar faqat qizaradi, ularda parda hosil bo'lmaydi. Kasallikning bu turida tashxis asosan bakteriologik tekshirishlar natijasida aniqlanadi. Bo'g'maning bu turlarida yallig’lanish jarayoni mahalliy bo'lib, organizmning umumiy zaharlanishi kuchli bo'lmaydi. Tomoqning tarqoq bo’g’masida

intoksikasiya belgilari yaqqol yuzaga chiqadi, harorat yuqori bo'ladi, karashlar zichroq joylashib, butun bodomcha bezlardan tashqari, xalqumning s hilliq pardasi tanglay ravoqlarini, yumshoq tanglayni, tilchani, yutqin devorlarini qoplaydi. Bo'g'maning toksik turi sensibillashgan organizmning giperergik reaksiyasi bo'lib, keng mahalliy o'zgarishlar va umumiy intoksikasiya bilan kechadi. Kasallikning bu turi bola organizmnining kuchli zaharlanishi haroratning balandligi va fibrinli (parda) ning tomoq chegaralaridan chiqib boshqa a'zolarga tarqalishi bilan kechadi. Tana harorati 39-40ºº C ga ko'tariladi. Bodomcha bezlar va ular atrofidagi to'qimalar shishadi, bolaning rangi oqarib qayta-qayta qusadi, holsizlanadi. Tomir urishi tez va zaif bo'ladi, bolani ahvoli og’irlashadi. Shish pastga bo'g’in va ko'krak qafasi teri osti yog' qatlamiga hamda yuqoriga lunj va qovoqlarga tarqaladi. Shish ustidagi terining rangi odatda o'zgarmaydi. Bolaning tovushi bo’g’ iq, burni bilan gapirgandek bo’ladi. Yurak tovushlarining jarangdorligi pasayadi, sistolik shovqin paydo bo'ladi. Aksariyat hollarda, buyrak, asab tizimining faoliyati buziladi. Bo'yindagi shishning katta-kichikligiga qarab, bo’g'maning toksik turining I. II. III darajalari farq qilinadi. Bo’g'maning toksik turida og'izdan badbo'y, qo'lamsa hid keladi, nafas harakatlari qiyinlashib, shovqinli bo'lib, xirillaydi. Toksik bo’g’maning o’ta og’ir o'tadigan turi gipertoksik, gangrenoz, gemorragik turidir. Gipertoksik bo’g’ma mahalliy o'zgarishlardan tashqari markaziy asab tizimining va yurak qon tomir a'zolari faoliyatining izdan chiqishi bilan kechadi va yashin tezligida bir necha kun ichida bemorning halok bo'lishi bilan tugaydi. Kasallikning gangrenoz formasi og’iz va yutqin to'qimalarining chirib parchalanib ketishi bilan kechadi. Gemorragik bo’g'ma burundan milklardan, me'da-ichaklardan qon ketishi badanida gemorragik toshmalar hosil bo'lishi kuzatiladi. Hiqildoq bo’g’masi yoki chin bo’g'ma yuqori nafas yo'llarining torayishiga va nafasning qiyinlashuviga olib keladi Hiqildoq bo’g’masi yallig'lanish jarayonning tarqalishiga qarab

1) mahalliy, 2) tarqalgan, 3) toksik turlarga bo'linadi. Kasallikning mahalliy turida faqatgina Hiqildoq, tarqalgan turida hiqildoq va traxeya, toksik turida hiqildoq traxeya va bronxlar zararlanadi. Hiqildoq bo’g'masi kechishiga qarab bir necha bosqichda bo'ladi. Odatda kasallik yuqori harorat dag'al yo'tal va tovushning qisman xirillashi bilan boshlanadi. Bu davrda nafas olish uncha qiyinlashmaydi. Bu bosqich kataral bosqich deb yuritiladi va 2-3 kundan 7-8 kungacha davom etadi. Ikkinchi bosqich- stenotik bosqich bo'lib bunda nafas yo'llari torayadi, yo'tal it hurgandagiga o'xshash cho’ziqroq, qo'pol bo'ladi, bolaning tovushi yo'qoladi, shovqinli nafas oladi, lab-burun uch burchagi ko'karadi, nafas olish qiyinlashadi, hansiraydi, bola bezovtalanadi. Nafas olish jarayonida ko'krak qafasining muskullari ishtirok eta boshlaydi. Bolaga o'z vaqtida yordam ko'rsatilmasa asfiksiya bosqichiga o'tadi. Bu davrda bola hushidan ketadi, talvasaga tushadi, organizmida kislorod yetishmasligi oqibatida bola halok bo'ladi. Burun bo’g'masi. Kasallikning bu turida pardali va kataral yarali turlari mavjud. Pardali turida burun shilliq qavatida, burun to’sig’ida, burun chig'anog'ida va burun bo'shlig’i devorlarida fibrinoz pardalar hosil bo'ladi. Kataral yarali turida burundan oldin seroz keyin esa seroz qonli suyuqlik ajraladi va burun teshiklari atrofida terini ta'sirlab, teri yoriladi. Bo’g'maning ko'z, teri, kindik, jarohat yuzalarida va jinsiy a'zolarda uchraydigan turlari bir muncha kamroq uchraydi. Ko'z bo’g'masi qovoqning shishuvi, qon aralash yiring ajralishi bilan kechadi. Ko'z qonyuktivasida kulrang-oqimtirparda hosil bo'ladi. Teri bo’g'masi. Terining shikastlangan joylarida, bo'yinda, burun ostida kuzatiladi. Terida giperemiya shish va kulrang fibrinoz pardalar xosil bo'ladi. Kindik bo’g'masi yangi tug’ilgan chaqaloqlarda kindigida kulrang fibrinoz karashlar hosil bo'ladi. Bo'g'maning asoratlari. Asoratlarga qon aylanishining buzilishi, miokardit, chegaralangan falajlar, poliradikulo-nevrit va nefrozlar kiradi.

Tashxisi. Izchillik bilan to’plangan kasallik tarixi epidemiologik vaziyat va difteriyasining asosiy klinik belgilari uning tashxisini qo’yishga imkon beradi. Har bir tashxis bakteriologik yo'l bilan asoslanishi shart. Davosi . Bo’g’mani davolashda kun tartibi, parhez, parvarish katta ahamiyatga ega. Lekin asosiy davolash usuli bo’g'maga qarshi antitoksik zardob qo'llashdir. Kasallikni davolashda uning turiga, og'riq darajasiga va qaysi bosqichda ekanligiga e'tibor berish kerak. Kasallikning dastlabki kunlarida bemorga faqat suyuq ovqat bergan ma'qul. Agar bemorda miokardit alomatlari bo’lsa, uni qimirlatmay yotqizib qo’yish kerak. Bo’g’maning asosiy davosi bo’g'maga qarshi zardobni yuborishdan iborat. Bu zardob qanchalik barvaqt qo'llanilsa, uning foydasi shunchalik yaxshi bo'ladi. Shunga qaramay, kasallikning o'ta og’ir turlarida hatto 1-2 kunlarda ishlatiladigan zardob ham yetarali natija bermasligi va kasallik o’lim bilan tugashi mumkin. Zardobda oqsil modda bo’lgani tufayli, bemor organizmini allergiyaga yoki anafilaktik reaksiyaga olib kelishi mumkin, shuning uchun ham uni yuborishdan oldin bemor organizmining zardobga sezuvchanligini aniqlash zarur. Bemorlarga zardob Bezredko usuli bo'yicha, bo'lib-bo'lib yuboriladi. Kasallikning mahalliy turlarida zardobni bir kunda bir marta yuborish kifoya, lekin og'ir turlarida zardobni kun davomida qayta yuborish va bir necha kun davomida qo'llashga to'g'ri keladi. Bo’g'mada ko'pincha boshqa a'zolarning faoliyati buziladi, shuning uchun ularning faoliyatini qo'llab-quvvatlash maqsadida dori-darmonlar ishlatiladi. Agar yurak faoliyati buzilgan bo’lsa, yurak glikozidlari vitamin S va V guruhi vitaminlari qo'llaniladi. Bemorda zaharlanish alomatlari kuchli bo’lganda gemodez, reopoliglyukin, qon zardobi va boshqalar tavsiya etiladi. Bakteriologik tekshirishning ikki marta salbiy javob olingandan keyingina kasalxonadan javob beriladi. Bo’g'ma tayog'chalarini tashib yuruvchilarni ham davolash zarur. Bakteriya tashib yuruvchilarni antibiotiklar bilan davolash zarur.

Profilaktikasi. Kasallikni oldini olishda bo’g'ma tashxisini o'z vaqtida qo'yish kerak. Bemor bolalarni sog'lom bolalardan ajratish, epidemiyaga qarshi mahalliy va umumiy tadbirlarni ko’rish katta ahamiyatga ega. Bo'g'mani asosiy profilaktikasi kasallikka qarshi emlashdir. Bo'gmaga qarshi faol emlash ko'kyo'tal va qoqshol kasalligiga qarshi vaksinalar bilan birgalikda o'tkaziladi. K O’KYO’TAL Ko'kyo'tal havo-tomchi yo'li bilan yuqadigan kasallik bo'lib, asosan nafas yo'llarining zararlanishi, asab faoliyatining buzilishi va yo’tal xurujlari bilan xarakterlanadi. Ko'kyo'tal bilan bola erta, ya'ni hayotining birinchi kunlaridan boshlab kasallanishi mumkin. Ko'kyo'tal qo'zg'atuvchisini 1906 yilda Borde va Jangu kashf etishgan. Bular tashqi muhitga nihoyatda chidamsizdir. Epmidemiologiyasi. Kasallik manbai bemor odam hisoblanadi. U kasallikning dastlabki kunlarida o’ta yuqumli bo'ladi. Keyinchalik u kamroq darajada xavfli bo'lib, kasallik boshidan 6 hafta o'tgandan keyin yuqumli bo’lmay qoladi. Kasallik manbai bo'lib ko’kyo’talning yashirin (latent) turi bilan og'rigan bemorlar xizmat qiladi. Kasallik havo-tomchi yo'li bilan yuqadi. Kasallikka asosan bir yoshgacha bolalar o’ta beriluvchan bo'ladi. Kasallikdan keyin bola organizmida kuchli, barqaror immunitet qoladi. Klinikasi. Ko’kyo’talning kechishida quyidagi davrlar farqlanadi, yashirin, (inkubasion davri), kataral, spazmatik yo’tal xurujlari va sog'ayish davri. Kasallikning yashirin davri 3-4 kundan to 10-14 kungacha davom etadi. O'rtacha 5-8 kunni tashkil etadi. Kataral davr 12-15 kungacha cho’ziladi. Emlangan bolalarda bu davr uzayishi, go’dak bolalarda birmuncha qisqarishi mumkin. Kasallik oddiy yo’tal bilan boshlanadi, bemorni umumiy ahvoli uncha o'zgarmaydi. Yo’tal asta-sekin xurujsimon tusga kiradi. Spazmatik yo'tal xurujlari davrida bemorning ahvoli og'irlashadi, yo'tal xurujlari holsizlantirib qo’yiladi. Bu davrning asosiy belgisi xurujsimon yo’tal bo'lib, 2-3 hafta davom etishi mumkin. Yo’tal birin-ketin keladigan nafas chiqarish harakatlari bilan boshlanadi va oxirida

qisqa hushtaksimon nafas olish bilan tugaydi. Yo’tal xuruji 2-3 martadan 20 martagacha takrorlanishi mumkin. Yo’tal xurujlari yelimsimon shilimshiq balg'am chiqishi yoki qayt qilish bilan tugashi mumkin. Yo’tal xuruji vaqtida bemorni ahvoli o’ziga xosdir: Uning yuzi qizaradi, ba'zan ko'karadi, lablari ko'karib biroz shishadi, bo'yin vena tomirlari bo’rtib chiqadi, ko'zlari qon quyilgandek bo'ladi, tillari chiqib turadi, ba'zan ko'zining oqsil pardasiga qon quyiladi. Bemorning beti salqib shishib turadi, til yuzasida yaralar xosil bo'ladi. Yo’tal xuruji boshlanishi oldidan bolalarda xuruj boshlanishidan darak beruvchi belgilar paydo bo'ladi: bemor bezovtalanadi, qo’rqish alomatlari kuzatiladi. Sog'ayish davri. Bu davr 1 haftagacha davom etadi. Yo’tal xurujlari kamaya boradi, bemorning ishtaxasi ochilib kayfiyati yaxshilanadi. Ko'kyo'talning kechishi yengil, o'rtacha og’irlikdagi va og'ir turda o’tishi mumkin. Kasallikning yengil turida yo’tal xurujlari kuniga 5-15 martagacha takrorlanishi mumkin va qisqa davom etadi. O'rtacha og'irlikdagi turida yo'tal xurujlari kuniga 15-25 martagacha takrorlanadi. Og'ir turdagi ko’kyo’talda esa xurujlar soni 25-30 tadan oshishi, har bir xurujning uzoq davom etishi, bemor ahvolining og'irlashuvi kuzatiladi. Ko'kyo'tal deyarli hamma vaqt nafas a'zolarining zararlanishi bilan kechadi. Uning kataral davrida o'pkaga deyarli o'zgarishlar aniqlanmaydi. Xurujsimon yo'tal davrida bronxitga o'xshash o'zgarishlar bo'lib, o'pkada xirillashlar eshitiladi. Xirillashlar ko'pincha yo'tal xurujsimon keyin izsiz yuqoladi. Ko'kyo'talda qon tomir tizimiga ham ancha o'zgarishlar bo'ladi. Bemor betining salqib turishi, lablarining ko'kimtir tusga kirishi, bo'yin vena qon tomirlarining yo’tal xuruji paytida bo’rtib turishi, qo'1-oyoq barmoqlarining ko'karishi, muzlashi qon tomir tizimidagi o'zgarishlarni ifodasidir. Ko'kyo'talda bosh miyada gipoksiya va qon aylanishining buzilishi tufayli ensefalopatiya belgilari kuzatiladi: bemor bezovtalanadi, asabi beqarorlashadi, qo'1-oyog'i titraydi, pay reflekslari kuchayadi. Tana harorati ko'kyo'talda deyarli ko'tarilmaydi, yoki subfebril darajada bo'lishi mumkin.

Go'daklarda ko'kyo'tal katta yoshdagi bolalarga qaraganda o'ziga xos kechishga ega. Ularda kasallikning yashirin davri nisbatan qisqa, yo'tal ham og’irroq bo'ladi, ba'zan nafas maromi buzilib, nafasning to'xtab qolishi kuzatiladi. Kasallik asoaratlari tez rivojlanadi. Ko'kyo’talda uchraydigan asoratlardan yana biri ensefalit bo'lib, bu asosan 1-2 yoshdagi bolalarda uchraydi. Ko'kyo'talda ko'krak qafasida bosimni ortib ketishi natijasida kelib chiqadigan asoratlardan pnevmotoraks, emfizema, kindik va chov churrasi, to'g ri ichakning tushishi kabilarni qayd qilish mumkin. Ko'kyo'tal tashhisi kasallikning belgilari, epidemiologik vaziyat va laboratoriya (bakteriologik) tekshirishlar natijasiga asoslanib qo’yiladi. Davosi. Ko'kyo'talga davo qilish uchun kun tartibini to'g'ri tashkil etish zarur. Bemor yetarli darajada uxlashi, ovqati y oshiga mos, vitaminli, tez hazm bo'ladigan bo'lishi kerak. Kasallikning yengil formalarida bemorni uy sharoitida davolash mumkin. Go'daklik davridagi va og'ir turda o'tadigan ko'kyo'talni kasalxonada davolanishi shart. Toza havodan tez-tez bashramand bo'lishi katta ahamiyatga ega. Ko'kyo'talga davo qilish uchun ayniqsa biror asorat rivojlangan paytda antibiotiklar tavsiya etiladi. Ko'kyo'talda ampisillin eritromisindan foydalaniladi. Serologik davolashga bemorlarga 3-6 ml miqdorda ko'kyo'talga qarshi immunoglobulin yuboriladi. Bemorga neyroleptik preparatlar (aminazin, propazin) beriladi. Og'ir hollarda qortikosterioid gormonlardan foydalaniladi. Profilaktikasi. Bemorlarni iloji boricha tezroq sog'lom bolalardan alohidalab qo’yish zarur. Hozirgi davrda kasallikni oldini olishni asosiy uslubi faol emlashdir. Bu jarayon AKDS vaksinasi orqali amalga oshiriladi. EPIDEMIK PAROTIT Epidemik parotit (tepki) o'tkir yuqumli kasallik bo'lib, so'lak bezlari, asosan quloq oldi bezlari hamda asab tizimining zararlanishi bilan kechadi. Kasallik maktabgacha tarbiya va maktab yoshdagi bolalarda uchraydi. Epidemik parotit ko'pincha qish oylarida uchraydi.

Etiologiyasi. Epidemik parotitning qo'zg'atuvchisi paramiksoviruslar guruhiga kiruvchi filtrlanuvchi virusdir. Bu virus tashqi muhit sharoitlari va ultra binafsha nurlarga o'ta ta'sirchan bo'lib, dezinfeksiyalovchi moddalar ta'sirida tezda halok bo'ladi. Epidemiologiyasi. Kasallik manbai bemor odam hisoblanadi. Bu virus asosan havo-tomchi yo'li bilan yuqadi, ayrim hollarda idish-tavoqlar, o'yinchoqlar orqali yuqishi mumkin. Kasallikni boshidan kechirgandan keyin barqaror tabiiy immunitet qoladi. Klinik manzarasi. Kasallikning yashirin davri 11-23 kungacha davom etadi. Odatda kasallik o'tkir boshlanib tana haroratining 36-39 ºº C gacha ko'tarilishi quloq oldi bezlarining bir tomonlama yoki ikki tomonlama kattalashuvi bilan davom etadi. Bezlarning kattalashuvi ostki jag’ suyagining choki bilan so'rg’ichsimon suyak o'rtasidagi chuqurlikni to'ldirib, quloq sirg'asining oldingi pastki va orqa tomonlarigacha yoyilib ketadi. Shishning ustki va atrofida terining rangi o'zgarmaydi, uning chegarasi noaniq bo'lib, o'rta qismi qattiq elastik qonsistensiyada bo'lgani holda atroflari qo'lga yumshoq tegadi. Kattalashgan bezlar bosib ko'rilganda og'riq seziladi. Quloq oldi bezlari naychalarining og'iz bo'shlig'idagi chiqish joylari qizaradi va biroz shishadi. Kasallikning 2-3 kuniga borib, ko'pincha sog'lom tomondagi quloq oldi bezi kattalashgandan so'ng, bemorning yuz tizimi o'ziga xos shaklga kiradi. Kasallikning 8-10 kuniga borib, batamom yo'qolib boradi. Epidemik parotitda quloq oldi bezlari yiringlamaydi. Taxminan 50 % hollarda pastki jag' osti bezlari va gohida til osti so'lak bezlari ham prosessga qo'shilib ketadi. Epidemik parotitning yengil turi 6-7 kun, o'rtacha og'irlikdagi turi 9-10 kun, og'ir turida kasallik belgilari 2-3 hafta mobaynida saqlanib qoladi. Epidemik parotit patologik prosessga nerv tizimi va har xil bez organlarning qo'shilib ketishi bilan birga davom etib borishi mumkin. Bu organlarning zararlanishini asorat deb emas, balki xastalikning asosiy ko'rinishi deb hisoblash to'g'riroq bo'ladi. Me'da osti bezlarining zararlanishi (pankreatit), parotit alomatlari keskin ifodalanmagan holatda o'tadi va qorinda qattiq og’riqlar paydo bo'lishi bilan

xarakterlanadi. Bu og’riqlar qorinning gir aylanasi bo'ylab seziladi. Bemorning ko'ngli aynib qusadi, ishtaxasi yo’qoladi, ichi ketadi, qoni va siydigida amilaza miqdori ko'payadi. Oldin quloq oldi bezlari kattalashmasdan turib, birlamchi orxit boshlanib qolishi ham mumkin. Bu kasallik tana haroratining ko'tarilishi odamning lohas bo'lishi eti uvishib qaltirashi moyaklar (orasi) sohasida qattiq og'riq turib, chov sohasiga va belga tarqalishi bilan ta'riflanadi. Moyak shishib, kattalashadi, bezillab turadi, odam yura olmaydi. Kasallik belgilari 2-3 kun zo'rayib boradi, dardning 3-5 kunidan boshlab asta-sekin yo’qolib boradi. Parotitda aksari serozli (virusli) meningit qayd qilinadi. Epidemik parotitni aniqlab olish tipik hollarda qiyinchilik tug’dirmaydi. Kasallikning yengil formalarida, parotit meningiti yoki orxiti bo'lganda kasallik tashxisi ancha qiyinlashadi. Yaxshi yig'ilgan anamnez va epidemiologik ma'lumotlar kasallikni aniqlab olishga yordam beradi. Bundan tashqari kasallikka serologik tekshirish usullari yordamida tashxis qo'yiladi. Davosi. Epidemik parotitda davo qilishning spesifik vositalari yo'q. Davolash asosan simptomatik usulda olib boriladi. Kasallik yengil o'tayotganda bemorni o'rniga yotqizib, tegishli rejimga amal qilish zarur. Bolaga tez-tez suyuqlik beriladi, og'zini 2 % li natriy gidrokarbonat eritmasi bilan chayiladi. Ovqatni iliq, suyuq holda berish lozim. Kattalashib turgan bezlar sohasini issiq qilib bog'lab qo’yish, sollyuks lampasi bilan isitish. UVCh terapiya buyuriladi. Og’riqni qoldirish, isitmani tushirish maqsadida aspirin, analgin tayinlanadi. Meningitning belgilari kuchayganda, orqa miya kanali punksiya qilinadi. Pankreatit belgilari aniqlanganda bemorga 1-2 kun suv-choy parhezi buyurilib, venaga glyukoza eritmalari Ringer eritmasi albumin, zardob o'mini bosadigan suyuqliklar yuboriladi. Orxitda bemor yotib davolanishi 1-2 hafta mobaynida malhamli bog'lam qo’yish tavsiya qilinadi. Og'ir hollarda 4-5 kun qortikosteroid gormonlar buyuriladi.

Profilaktikasi. Kasallikka chalingan bemorlar 9-10 kungacha uyda boshqalardan ajratib qo'yiladi. Kasalga yaqin yurgan bolalar 21 kungacha kuzatib turiladi. Bunday bolalarga 1-3 ml globulin yuboriladi. Mamlakatimizda bolalarni Epidemik parotitga qarshi emlash 15-18 oylik bolalarga o'tkaziladi Bunda 0,5 ml miqdorda teri ostiga parotitga qarshi tirik lekin kuchsizlantirilgan vaksina yuboriladi. QIZAMIQ Qizamiq- o'tkir yuqumli kasallik bo'lib, nafas yo'llarining kataral yallig'lanishi, badan terisida qizgish dog'simon-papulyoz toshmalarning toshishi va umumiy intoksikasiya alomatlari bilan ifodalanadi. Etiologiyasi. Qizamiq kasalligini filtrlanuvchi viruslar qo'zg'atadi. U tashqi muhitga chidamsiz, quyosh nurining ultrabinafsha nurlari ta'sirida tezda nobud bo'ladi. Epidemiologiyasi. Qizamiqda kasallik manbai qizamiq bilan kasallangan bemor hisoblanadi. Bemor kasallikning boshlang'ich (kataral) davrida va toshma toshishi davrining dastlabki kunlarida o'ta yuqumli bo'ladi. Kassallik havo-tomchi yo'li bilan yuqadi. Qizamiq virusi bemor yo'talganda, aksirganda va gaplashganda havo tomchilari orqali sog’lom odamga yuqadi. Virus havo orqali tarqaganligi uchun tez orada ancha masofaga tarqalishi mumkin. Qizamiq asosan bir yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar kasallanadi. Uch oylikkacha bolalarga ona organizmidan o'tgan immun moddalar hisobiga qizamiq yuqmasligi mumkin. Uch oydan 8 oygacha bo'lgan bolalarda esa ona suti orqali o'tgan immun tanachalar hisobiga immunitet xosil bo'lganligi sababli qizamiq kasalligi yuqmaydi. Kasallik ko'pincha qish-kuz oylarida uchraydi. Kasallikdan keyin bola organizmida kuchli va barqaror turg'un immunitet hosil bo'ladi. Klinik manzarasi. Kasallikni o'tishida quyidagi davrlar farq qilinadi: 1. Yashirin (inkubasion) davr. 2. Boshlang'ich (prodromal yoki kataral) davr. 3. Toshma toshishi ("gullash") davri. 4. Sog'ayish (rekonvalessensiva) davri.

Qizamiqning yashirin davri asosan 9-10 kun davom etadi. Emlangan yoki gammaglobulin olgan bolalarda yashirin davr 21 kungacha cho'ziladi. Bu davrda kasallikning klinik belgilari kuzatilmaydi. Kasallikning prodromal yoki kataral davrida tana harorati 38-39 ºº C gacha ko'tariladi, bosh og'rig'i, y o'tal, aksirish kabi belgilar kuzatiladi. Bu davrning 2-3 kunida tana harorati pasayadi, ammo nafas yo'llari shilliq pardasining yallig'lanishi kuchayadi. Bu alomatlarga ko'z shilliq qavatining yallig'lanishi konyuktivit qo'shiladi. Bolaning ko'zlari yoshlanib, qizaradi va yorug'likka qaray olmaydi. Bemor o'ziga xos ko'rinishda bo'ladi: yuzlari qovoqlari shishgan, qizargan, burunlaridan seroz suyuqlik oqadi. Kasallikning bu davrida bemor sinchiklab tekshirilsa, qizamiqqa xos bo'lgan belgilarni aniqlash mumkin. Bu belgilar og'iz bo'shlig'ining lunj va yumshoq qattiq tanglay shilliq pardalarida paydo bo'ladi. Yumshoq va qattiq tanglayning shilliq pardalarida qizgish dog'lar qizamiq enantemalari va lunjning shilliq pardasi esa oqimtir atrofi qizil gardish bilan o'ralgan dog'lar Filatov-Belskiy-Koplik dog’lari kuzatiladi. Bu dog'lar asosan 2-3 kun davomida saqlanib turadi. Kasallikning toshma toshishi ya'ni "gullash" davrida tana sharorati 39-40 ºº C gacha ko’tariladi. Badan terisidagi toshmalar deyarli tana harorati ko'tarilishi bilan bir vaqtda paydo bo'ladi. Toshma katta donachalari, qizgish dog'lardan iborat bo'lib, dastlab bolaning yuzi va quloq orqalarida toshadi va tez orada badanning pastki qismiga tarqala boshlaydi. Isitmaning ikkinchi kunidan boshlab toshma ko'krak, qorin terisiga, uchinchi kunda esa oyoqlar terisigacha tarqaladi. Ba'zan bu toshmalar bir-biri bilan qo’shiladi, lekin toshmalar oralig'idagi terining rangi o’z holatida o'zgarnay qoladi. Toshmalar badan terisida bir vaqtda paydo bo'lmaydi, balki bosqichma-bosqich toshadi. Toshmalar toshish davri 3-4 kun davom etadi. Keyinchalik u qanday tartibda paydo bo'lgan bo’lsa, shu tartibda yo’qoladi. Toshmalar o'rnida oqimtir dog'lar pigmentasiya hosil bo'ladi. Bunday pigmentli dog'lar 10-12 kun ichida yo'qolib ketadi. Reqonvalessensiya ya'ni sog’ayish davrida kasallikning asosiy belgilari asta- sekin kamayib boradi. Bemor bolalar umumiy ahvolining kam darajada

o'zgarishiga va intoksikasiya (zaharlanish) darajasiga qarab qizamiqning og'ir, o'rtacha va yengil turlari farq qiladi. Qizamiqning og’ir turi yuqori harorat, organizmning kuchli zaharlanishi, markaziy asab tizimining zararlanishi va nafas yo'llarining yallig’lanishi bilan kechadi. Kasaliikning bu turida ko'p hollarda turli asoratlar (ensefalit, meningoensefalit, zotiljam, o'tkir yurak-tomir yetishmovchiligi kabilar) rivojlanadi. Davolash. Qizamiqning yengil va asoratsiz turlarida bemorlarni uy haroratida davolash mumkin. Kasallikni davolashda gigiena qoidaiariga, kun tartibiga rioya qilish, bolani to'g'ri ovqatlantirish, bemor yotadigan xonani tez-tez shamollatib turish kabilar katta ahamiyatga ega. Yuqumli kasalliklar kasalxonasiga qizamiqning og'ir turlari bilan og'rigan bolalar va asosan 3 yoshgacha bo'lgan bolalar yotqiziladi. Bemor yotgan xona toza bo'lishi kerak. Uning terisi va shilliq pardalariga diqqat bilan qarab borish: bolaning yuzi va qo'llarini tez-tez issiq suvda yuvib turish, burnini tozalab turish zarur har kuni bemor ko'zlarini yuvish, lablari qurib qolmasligi uchun moy surtib turiladi. Bolalarga yetarli darajada suyuqlik ichirib turish lozim. Bemorning ovqati vitaminlarga boy bo'lishi va yengil xazm bo'ladigan bo'lishi kerak. Profilaktikasi. Q izamiqning oldini olish asosan ikki yo’nalishda epidemiyaga qarshi kurash va maxsus profilaktika tarzida amalga oshiriladi. Epidemiyaning oldini olish maqsadida bemorlar toshma toshganda 5-kungacha ajralib qo'yiladi yoki yuqumli kasalliklar kasalxonasiga joylashtiriladi, qizamiq chiqqan bolalar muassasasida 21 kun davomida karantin e'lon qilinadi. Bemor bilan muloqotda bo’lgan bolalar nazorat ostiga olinib, ularning terisi, shilliq pardalari va tana harorati muntazam ravishda tekshirib turiladi. Qizamiq o'tkazmagan bolalarga gamma-globulin yuboriladi. Bemor yotgan xona yaxshilab shamollatiladi va har kuni ho'l latta bilan tozalab turiladi. Qizamiqning maxsus profilaktikasida qizamiqqa qarshi faol immunitet hosil qilish uchun sog'lom bolalar profilaktik emlash taqvimi bo'yicha ko'rsatilgan muddatlarda qizamiqqa qarshi vaksina bilan emlanadi.

S U V CH E CH А K Suvchechak o'tkir yuqumli kasallik bo'lib, badan terisida o'ziga xos vezikulo- pustulyoz toshmalarning toshishi bilan xarakterlanadi. Etiologiyasi. Suvchechakni Arago tanachalari deb ataladigan filtrlovchi viruslar qo’zg'atadi. Epidemiologiyasi- Infeksiya manbai bemor hisoblanadi. U butun kasallik davomida va kasallik tuzalganidan keyin ham 5 kungacha yuqumli bo'ladi. Kasallik sog'lom odamga havo-tomchi yo'li bilan yuqadi. Kasallikka beriluvchanlik o'ta yuqori bo'lib, aholi zich yashaydigan joylarda epidemiya holida uchrashi mumkin. Suvchechak bilan asosan 2 yoshdan 10 yoshgacha bo'lgan bolalar kasallanadi. Ba'zan chaqaloqlar ham kasallikka chalinishi mumkin. Suvchechak ko'pincha qish va bahor oylarida uchraydi. Kasallik bilan og'rib tuzalgan bolalarda barqaror immunitet qoladi. Klinik manzarasi. Kasallikning inkubasion davri 11 kundan 21 kungacha, o'rtacha, 14 kunni tashkil etadi. Suvchechakning boshlang'ich (prodromal) davrida subfebril harorat paydo bo'ladi, bemorning kayfiyati buziladi, injiq va lohas bo'ladi. Keyinchalik tana harorati ko'tariladi. Bemor tanasida toshmalar paydo bo'ladi. Toshma odatda bemorning yuzi, sochlar orasi tanasi, oyoq-qo'llarida bir vaqtda paydo bo'ladi. Ammo oyoq osti va qo'lning kaftida toshma toshmaydi. Toshma dastavval suyuqliksiz bo’rtma (papulo) holida paydo bo'lib, u tez orada (bir necha soat ichida) ichi suyuqlik bilan to’lgan pufakcha (vezikula)ga aylanadi. Pufakchalar terida yuza joylashgan bo'lib, atrofi qizg’ish hoshiya bilan o'ralgan bo'ladi. Igna sanchib ko’rilsa, bo'shlig'i bitta bo’lganligi uchun pufakcha puchayib qoladi. Odatda pufakchalar 1-2 kundayoq qurib kulrang po'stloq qo’tirga aylanadi, va u 1-3 hafta mobaynida to’kilib ketadi. Ularning o'rnida chandiq qolmaydi. Har kuni terida yangidan toshma toshib turganligi uchun bemorning badanida bo'rtma, pufakcha va qo'tirni topish mumkin. Toshma badanni qichishti-radi. Ba'zan og’iz, burun va jinsiy a'zolarning shilliq pardalarida ham toshma toshishi mumkin. Bemorlarning 10 foizida pufakchalar

yiringlashi mumkin, va bunday hollarda ularning o'rnida mayda chandiqlar qolishi mumkin. Kasallikninng yengil turlarida toshmalar butun tananing u yer bu yeridagina uchrab intoksikasiya belgilari kuzatilmaydi. Kasallikning og'ir turlarida toshmalar ko'plab toshadi, isitma ko’tariladi, intoksikasiya belgilari yuzaga chiqadi. Asoratlari. Suvchechakning asosiy asoratlariga ikkilamchi infeksiyaning zotiljam (pnevmoniya) bilan qo'shilib kelishi kiradi. Davosi. Gigienaga qat'iy rioya qilish zarur, bolaning tirnoqlari kalta qilib qirqilgan, qo'llari toza bo'lishi kerak. Teridagi pufakchalarga 4-10 % li kaliy permanganat yoki 1-2 % li brilliant yaxshilab surtib turiladi. Yiringli asoratlar rivojlanganda antibiotiklar va sulfanilamid preparatlari qo'llaniladi. Profilaktikasi. Sanitariya chora-tadbirlari qo'llaniladi. Bemor uy sharoitida toshma toshgandan 5 kun ichida alohida yotqizilishi kerak. Dezinfeksiya qilish talab qilinmaydi. Kasal bilan aloqada bo'lgan va sog'lom bolalar 11 kundan 21 kungacha ajratib qo'yiladi. SKARLATINA Skarlatina o'tkir yuqumli allergik kasallik bo'lib, tana haroratining ko'tarilishi organizmning umumiy intoksikasiyasi, bodomcha bezlarning zararlanishi va terida mayda-mayda nuqtasimon toshmalarning toshishi bilan ta'riflanadi. Etiologiyasi. Skarlatinani A guruhga mansub bo'lgan V-gemolitik streptakokklar qo’zg’atadi. Epidemiologiyasi. Kasallik manbai bo'lib, skarlatina bilan og'rigan yoki boshqa streptokokk infeksiyasi bilan kasallangan bemor hisoblanadi. Infeksiya asosan havo-tomchi yo'li bilan yuqadi. Ba'zan bemor o’ynagan qo'g'irchoqlar, uning buyumlari va kiyimlari orqali ham kasallik yuqishi mumkin. Bemor kasallikning birinchi kunidanoq atrofdagilar uchun xavfli bo'ladi va bu holat butun kasallik davomida saqlanib qoladi. Skarlatinaga 2 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar ko'proq beriluvchan bo'ladilar.Kamdan kam hollarda 1 yoshgacha va 15-16 yoshdagi bolalar ham kasallanishi mumkin.

Kasallik asosan qish va bahor oylarida uchraydi. Skarlatinadan keyin bola organizmida barqaror immunitet rivojlanadi. Biroq hozirgi vaqtda antibiotiklarning keng qo'llanilishi tufayli skarlatina bilan qayta kasallanish holatlari kuzatiladi. Klinik manzarasi . Kasallikning inkubasion davri o'rta hisobda 3-7 kun davom etadi. Ayrim sharoitlarda yashirin davr 1 kungacha yoki 12 kungacha uzayishi mumkin. Kasallik ko'pincha o'tkir boshlanadi: tana harorati to'satdan 38-39 ººC gacha ko'tariladi, holsizlik, tomoqda og'riq, qayd qilish kuzatiladi. Kasallikning birinchi yoki ikkinchi kunida terida pushti rang nuqtasimon, ba'zan qattiq qichishadigan toshmalar paydo bo'ladi. Toshmalar ko'proq qorinda oyoq- qo'llarning ichki tomonida, burun va og’iz bo'shlig'ida joylashgan bo'ladi. Tanglay zararlanishi turlicha bo'lib, kataral, follikulyar, lakunar va nekrotik angina ko'rinishida bo'lishi mumkin. Skarlatina uchun manglayning qizarib ketishi harakterli bo'lib bu o'zgarish bo'yin limfoadeniti bilan o'tadi. Kasallikning o'tkir davri 4-5 kun davom etadi. Skarlatinada toshmalarning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki u mayda donali, nuqtasimon bo'lib, qizargan teri ustiga paydo bo'ladi. Toshma burun lab uchburchagida toshmaydi. Bu kasallikka xos bo’lgan belgi hisoblanadi. Toshmalar terida biroz ko’tarilib turganligi sababli, teri paypaslab ko’rilganda uning dag’allashganligi seziladi. Kasallikning og'ir turida toshmalar qizg'ish tusda emas balki ko’kimtir tus oladi. Toshmalar 3 kundan 1 haftagacha saqlanib turadi, toshma yo’qolgandan keyin ular o'rnida hech qanday dog' (pigmentasiya) qolmaydi. Lekin toshmadan keyin terining ko’chishi (po’st tashlash) boshlanadi. Terining ko’chishi mayda-mayda, kepaksimon tarzda yoki taram-taram bo'iishi mumkin. Skarlatinada bemorning tilida ro'y beradigan o'zgarishlar ham xarakterlidir. Til sarg'ish parda bilan qoplanadi. Keyin tilning chetlari tozalana boshlaydi va sekin-asta uning yuza qismiga o'tadi. Tildagi so'rg'ichlar yaxshi ifodalanadi va u qip-qizil malina rangiga kiradi ("malinasimion" til). Tildagi o'zgarishlar 2 xaftagacha saqlanib turishi mumkin. Kasallikning avjga chiqqan davrida bemorda umumiy intoksikasiya belgilari yaqqol namoyon bo'ladi. Bu skarlatinaning og'ir-yengil kechishiga

bog'liq. Kasallik yengil kechganda tana harorati ko’tarilmasligi va zaharlanish belgilari bo'lmasligi mumkin. Ammo og'ir o'tadigan skarlatinada tana sharorati 39- 40ºº C gacha ko’tariladi, kuchli bosh og'rig'i, ko’ngil aynishi, qusish, holsizlik, ba'zan talvasa tutishi kabi belgilar paydo bo'ladi. Umumiy intoksikasiya natijasida yurak-qon tomirlar, jigar, buyrak kabi a'zolarning faoliyati buziladi. Skarlatinaning kechishiga qarab, yengil, o'rtacha og’irlikdagi va og'ir turlari farqlanadi. Kasallikning yengil turida tana harorati subfebrir bo'ladi, zaharlanish alomatlari kuzatilmaydi, toshma siyrak bo'lib, tez orada o’tib ketadi. O'rtacha og’irlikdagi skarlatinada harorat 39-40ºº C gacha ko’tariladi, bemor holsizlanadi, qayt qila boshlaydi. Toshma kuchli ifodalangan, angina nekrotik xususiyatga ega bo'lib, mahalliy limfa bezlari kattalashadi. Skarlatinaning og'ir turi toksik va septik belgilarning kuchli ifodalanganligi bilan xarakterlanadi. Umuman intoksikasiya alomatlari juda kuchli namoyon bo'ladi. Tana harorati 40-41ºº C gacha ko'tariladi, to'xtovsiz qusish, talvasa alomatlari kuzatiladi. Badan terisiga toshmalar kasallikning 2-3 kuni paydo bo'ladi va uning rangi ko’kimtir tusda, tomoq qip-qizil ch o’g’ rangida , til oq karash bilan qoplangan va quruq bo'ladi. Yurak tonlari bo’g'iq, qon bosimi past, tomir urishi kuchsiz va tezlashadi. Asoratlari. Skarlatinaning asoratlariga limfoadenit sinusit, nefrit, otit, miokardit kabilar kiradi. Davolash. Skarlatinani davolashda kasallikning davri, turi, og'irlik darajasi hisobga olinadi. Kasallikning yengil turida bemorlarni uy sharoitida davolasa bo'ladi. Bunda bemor alohida xonaga yotqiziladi. Bemorga tez xazm bo'ladigan vitaminlarga boy ovqatlar berilishi va ko'proq suyuqlik ichirib turish zarur. Kasallikning og'ir turida bemor albatta kasalxonaga yotqiziladi. Vrach ko'rsatmasi bilan unga atibiotiklar, intoksikasiyaga qarshi dori-darmonlar, simptomatik dorilar, vitaminlar buyuriladi. Profilaktikasi. Skarlatinaning maxsus profilaktikasi yo’q. Umuman profilaktik tadbirlarga bemorlarni alohidalab qo'yish, 10 kun davomida yuqumli kasalliklar kasalxonasiga joylashtirish kabilar kiradi. Kasalxonadan chiqqandan so'ng yana 12

kun davomida, bolalar maktabga va maktabgacha tarbiya muassasalariga qo'yilmaydi.

O'xshashlar

NAFAS OLISH AZOLARI, QON VA BOLALAR INFEKSIYASI.

OIV Infeksiyasi va OITS ning oldini olish

Bolalar psixik-asab, ko`rish-eshitish tizimi kasalliklari

Pediatriya va bolalar gigiyenasi fanining maqsad va vazifalari

Xarakat tayanch a`zolarida nuqsoni bo`lgan bolalar