Qovoq, kon'yunktiva va ko`z yosh a'zolari kasalliklari. shox parda kasalliklari - Tibbiyot - Referatlar

Qovoq, kon'yunktiva va ko`z yosh a'zolari kasalliklari. shox parda kasalliklari

Yuklangan vaqt:

21.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40.123046875 KB

Ko'chirib olish

Qovoq, kon'yunktiva va ko`z yosh a'zolari kasalliklari. Shox parda kasalliklari Reja: Konyuktivitlar blefaritlar qovoq absesi  Dakrioadenit,etiologiya,patogenez,klinikasi,klasifikatsiyasi dakriotsistit,turlari,etiologii,klinika,davolash  Qovoq va konyuktivaning tugma anomaliyalari,davolash usullari keratitlar

QOVOQLARNING YALLIGLANISH PATOLOGIYASI Kovoklarning tuzilishi, tashki kurinishi, ularning bajaradigan vazifalariga moslashgan bulib, ular morfologik jixatdan turt xil varaklardan tashkil topgan. Teri varagi uziga xos nafisligi, tashki kurinishi bilan farklanadi. Unda teri osti yogi nixoyatda kam rivojlangan, siyrakdir. Shunga binoan turli tashki va ichki ta'sirlar natijasida qovoq terisi juda tez shishadi. Shish yalligli (ekzogen) va yalligsiz (oddiy) buladi. Yalligli shish tashki (ekzogen) muxitning ta'siri, infektsiyalar, ari yoki chivin chakishi natijasida teri kizaradi, yalpisiga shishadi, ogirlashganday buladi, issigi chikib, kul tekkanda ogriydi. Ko’z tirkishi torayadi yoki bekiladi. Kupincha qovoqlarning bunday yalligli shishuvi govmijja, chipkon, saramas yoki ko’zlardan birining ichki pardalari kattik yalliglanganda xam paydo buladi. Kovoklar terisi shishuvining ikkinchi turi -yalligsiz (oddiy) shish deyilib, bu asta - sekin boshlanib, bemor ertalab uykusidan turganda qovoqlarining biroz ogirlashganini yoki ularning odatdagidan kuprok bosib turganini sezadi, lekin xech kanday achishuv, ogrik sezmaydi, fakat qovoqlar terisining okaribrok, burtibrok turganini kuradi. Kupincha bu xodisa bemorni shifokorga murojaat etishga majbur etadi va shu munosabat bilan bemor tekshirilganda yalliglanishsiz paydo bulgan bu shish buyrak kasalligi yoki yurak faoliyatining pasayganligidan darak beradi. Ba'zan tashki muxitning biror agenti ta'sirida qovoqlar shishishi mumkin. Agar bu shish bemor organizmi sezuvchanligining oshgani natijasida bulsa (Kvinke shishi), u fakat yukori qovoqda tusatdan paydo bulib, tez orada kaytadi yoki kipriklar buyalganda allergiya paydo bulsa, ikkala qovoq xam juda kattik shishib, kizaradi va ko’zlar ochilmay koladi. Kovok terisi yalligli shishini ketkazish uchun uning asosii sababini aniklab davolash zarur. Organizmdagi sensibilizatsiya natijasidagi shishni ketkazish uchun desensibilizatsiya kiladigan dorilar kullaniladi. Kovok abstsess i. Bu qovoqlarning yiringli yalliglanishidir. Bunda qovoq teri osti tukimasining ma'lum bir kismida cheklangan yiringli gazak paydo buladi. Bunday gazak tusatdan vujudga kelib, juda tez usib avj oladi.Kovok terisi kizaradi, shishadi,

taranglashadi, issigi chikib goriydi. Agar uning boshlangich davrida tugri davolanmasa, 2-3 kundan keyin qovoqning shishi zurayib yiring paydo buladi va kupayib flegmonaga aylanadi. Uni kul barmogi bilan bosib tekshirilganda chaykalish (flyuktuatsiya) seziladi. Kovok terisi tobora yupkalashib sargish tue oladi, uz - uzidan yorilib yiring chikadi va bemor engil tortadi. Agar uzicha yorilmasa albatta jarroxlik usuli bilan kesib yiringi chikariladi va kuchli antibiotiklaodan beoiladi. Aks xolda yalliglanish jarayoni atrofdagi a'zolarga(ko’z kosasi, buyin bezlariga) utadi. Bemorning axvoli ogirlashib, isitmasi juda kutarilib ketadi, boshi ogriydi, ishtaxasi bulmaydi, umumiy loxaslik vujudga keladi.Agar infektsiya ko’z kosasidan venalar orkali miya bushligiga utsa, bemorning xayoti xavf ostida koladi. Bunga infektsiya ko’zgatuvchi streptokokk, stafilokokk, pnevmokokk va boshkalarning yuzaki yaralanish (tirnalish, tirnok bilan kashish) natijasida teriga kirib joylashuvi yoki boshka yiringli yalliglanish (angina, saramas) ning kon orkali utishi sabab buladi. D a v o l a sh. Avvalo kasallik boshlanishi bilan ko’zga dezinfektsiya kiladigan dori tomizish, UVCh va sollyuks lampa bilan 10 - 15 minut isitish lozim. Agar buning nafi bulmasa, unda jarroxlik usuli bilan ochib, yiringini chikarib, osh tuzining 10 % li eritmasiga botirilgan turunda kuyish zarur, Kuchli antibiotik linkomitsin, gentamitsin, seporinlardan biri bilan kata dozada in'ektsiya kilinadi. Aspirin, vitaminlardan beriladi. Govmichcha (Hordeolum) qovoqlar kiprikli kirrasining terisi ostidagi yog bezchalarining yiringli yalliglanishi.Kupincha yukori qovoq kirrasining muayyan bir nuktasida cheklangan kizarish paydo bulib, avval uning tortilganga uxshash biroz yokimsiz ta'siri seziladi. 20 - 24 soatdan sung bu joyda shish paydo bulib, terisi taranglashadi, kizarish zurayadi va ogrik paydo buladiG` qovoq ogirlashib biroz osilib koladi, ko’z xam biroz kizaradi va yaxshi ochilmay koladi. Yalliglanish borgan sari zurayib, 2-3 kundan keyin yiring paydo buladi va govmichchaning urtasida nayzaga uxshab sargayib kurinadi. Ba'zida jarayonning 3-4 kunida uzi yorilib, yiring chikib ketadi. Govmichcha organizm kuvvatsizlangan turli surunkali kasalliklar (kand kasalligi, kamkonlik, gastrit, gastroenterit, gepatit)

natijasida modda almashinuvining buzilishi, avitaminozga uchragan odamlarda ularning ko’z tirkishidagi infektsiyaning zurayib ustun kelishi natijasida paydo buladi va kupincha kayta - kayta chikaveradi. Shuning uchun davolash ko’zga dori tomizish (penitsillin, albutsid, levomitsetin) va bemordagi umumiy kasallikni aniklab, tegishli umumiy davolashdan iborat. Lekin govmijjada kuruk isitish usullari kuk, kizil lampochkalar, UVCh, albutsid xamda penitsillin eritmalarini 3-4 kun davomida tomchi va poroshogini ikki marta (kechasi uxlash oldidan va ertalab) sepish juda yaxshi ta'sir kilib, uni tuzatadi. Bular shillik parda orkali surilib, infektsiyani yukotadi. Agar shu usullarni kullamay bemor uzicha govmichchani sikib chikarsa, uni infektsiya konga utib venalar orkali ko’z kosasi yoki miya kosasi ichiga kirib juda ogir asoratlar berishi va kishi xayotiga xam putur etkazishi mumkin. Blefarit (Blepharitis) - qovoqlar kiprikli kirrasining yalliglanishi. Blefarit anchagina kup tarkalgan kasallik bulib, surunkali davom etadi. Klinik kurinishi uch xil: Oddiy blefarit, bunda qovoqlar kiprikli kirrasining terisi birozki zaradi, achishib kichishadi.qovoqlarning chakka tomon birikmasi oldida kupikka uxshash chikindi paydo buladi. Ukish, yozish paytida ko’z tez charchaydi. Pustlokchali blefarit (Blepharitis squamosa), bunda qovoqlar kirrasi borgan sari kuprok kizaradi, biroz shishadi, terisidan kepakka uxshash ok – kulrang bulakchalar kuchaveradi va yana kuprok achishib kichishadi. Kepakchalarni urnidan ko’zgatganda ular ostidagi terining yana yupkalashib kizargani ma'lum buladi. Chang, shamol, yorur nur ko’zga salbiy ta'sir etib bezovta kiladi. Yarali blefarit (Blepharitis ulcerosa), kipriklar ildizi atrofida sargish yiring paydo bulib, ularni bir - biriga yopishtiradi, yiring kotadi. Uni urnidan kuchirganda kipriklar xam urnidan kuchib chikadi, konaydi va juda ogriydi. Yiringlagan kiprik kopchigi va bezchalari urnida mayda – mayda chandiklar paydo bulib, qovoqlar kirrasi xolatini uzgartirib, kipriklarning notugri joylashuviga va ularning ichiga buralishiga olib borishi va xatto kipriklar butunlay tushib ketishi xam mumkin.

Yarali blefarit juda uzok davom etadi. Kovoklarning bunday ogir surunkali kasalligi kupincha yoshlarning balogatga etish davrida teri moy bezchalari faoliyatining uzgarishi natijasida, ulardagi bezchalardan chikadigan loyka sekret ko’z yoshi bilan aralashib kupikka uxshash chikindining paydo bulishiga sabab buladi. Eshlar organizmining balogat davrida xolsizlanishi, oshkozon - ichaklarining surunkali kasalliklari, vitamin va boshka modda almashinuvining buzilishi, kamkonlik, gijja va allergik kasalliklar xam sabab buladi. Tashki muxitdagi chang, tugun, kimyoviy moddalar xam ta'sir etadi. Eng asosiy sabablardan yana biri ko’z refraktsiyasining nomutanosibligi - gipermetropiya, astigmatizmda uz vaktida tegishli ko’zoynak takmay yurib, ko’z va qovoqlarning ortikcha zurikishidir. Shuning uchun blefaritni davolash birinchi navbatda unga sabab bulgan nuksonlarni topib tuzatishdan iborat. Bu tegishli ko’zoynak takish, umumiy kasalliklarni aniklab davolash va tashki muxit salbiy ta'siridan saklanishdir. Blefarit boshlanishida kipriklar ildizini mustaxkamlash, yog bezchalari vazifasini yaxshilash, ya'ni u erda kon aylanishini yaxshilash uchun 1-2 xafta davomida massaj kilib, antibiotiklarning poroshok va malxamlarini ishlatish zarur. Massajdan sung 10% li brilliant yashili eritmasi qovoq kirralariga surtiladi.Yarali blefaritni davolash kon'yunktiva bushligidan (ekma, posev) olib, unda bor mikroorganizmlarni aniklab, tegishli antibiotiklar ishlatishdan iborat. Kortikosteroidlarni ko’zga tomizish mumkin. Xalazion (Chalasion) - bu surunkali proliferativ yalliglanishdir. Meybomiy bezchalari maxsuloti okib chikib ketadigan yullarning bekilib kolishi sabab buladi. Bunda asta -- sekinlik bilan proliferativ yalliglanish vujudga keladi va qovoqning urta «togay» varagida mayda tuguncha paydo bulib, U borgan sari kattalashib nuxotday buladi, tugunchani palpatsiya usuli bilan tekshirganda bemor xech ogrik sezmaydi, uning qovoq togayiga yopishganligi aniklanadi. Uning ustidagi terisi uzgarmagan, yopishmagan bulib, kul tegizganda xech ogrimaydi.Davolash ko’zga dezinfektsiyalovchi dori - suriltiruvchi dori tomizish,

UVCh berishdan boshlanadi.Agar surilmay, kattalashaversa, jarroxlik usulida olib tashlanadi. S a r a m a s (Ericipelas) utkir yukumli kasallik. Kovok terisiga yuz terisidan utadi. Bunda uziga xos chizma bilan chegaralangan kip - kizil shish paydo buladi, yalliglanish belgilari vujudga kelib, ba'zida pufakcha paydo buladi yoki nekroz beradi va organizmni zaxarlab ogirr axvolga soladi. Davolash asosan streptokokka karshi joyli va umumiy dori kullash usulida olib boriladi. Kuchli antibiotiklarning katta dozasidan va sulfanilamidlardan parenteral yuborib, qovoqlar va ko’zga ularning malxamidan kuyish zarur. Bu dorilarning kuruk poroshogidan ertalab va kechkurun yaraga ikki marta sepib davolash yaxshirok naf beradi. Kortikosteroid va virusga karshi dorilardan xam berish kerak.Kovoklarning kamdan - kam uchraydigan yana bir ogir kasalligi - u ch u k pa tologiyasidir. Herpes Symplex, herpes Zoster shular katoriga kiradi. Birinchisi herpes simplex qovoq terisida pufakchalar paydo bulishi va ularning tez orada yorilib, kattik ogrik bilan eroziya berishi, sungra bitib ketishi bilan utadi. Ikkinchisi herpes Zoster esa kupincha yukori qovoq va uning atrofida nervus ophthalmicus ta'minlaydigan yuzning fakat yarmiga yoyilib kattik ogrik bilan paydo buladi, pufakchalarning xiralanib yiringlab pustulaga aylanishi, yorilishi, urnida chandikchalar kolishi bilan xarakterlanadi. Bu herpes Zoster ophtalmica kupincha ko’z pardalariga xam utib uzok davom etadi, kiyinchilik bilan tuzalgach, uzok vakt davomida shu joyda giposgeziya koldiradi, Kovoklar terisining bunday turli -tuman yalligli kasalliklarining kiskacha ta'rifi umumiy vrachga diagnoz kuyish va ko’z mutaxassisiga bemorni davolanish uchun uz vaktida kechiktirmay yuborishiga yordam beradi. KO’Z SHILLIK PARDASINING YALLIGLANISH PATOLOGIYASI Ko’z shillik pardasi conjunctiva dir. Bu parda pastki va yukori qovoqlarning ichki satxini bekitib, yopishib yotadi. U qovoqlarning kiprikli

kirrasidan boshlanadi va uch kismdan iborat. Bu qovoq kismi va utuvchi burma xamda ko’z sokkasi satxini bekitadigan kismlardir. Kovok shillik pardasi conjunctiva palpebralis ning togay satxini bekitib yotgan kismi juda yupka.Uning utuvchi burmali kismi anchagina kalin. Chunki bu kismda adenoid varak, kadaxsimon xujayralar, kushimcha Krauze ko’z yosh bezlari bor. Kovoklar satxidan ko’z sokkasi satxiga utar joyida burma bulib, u chukur arikchaga uxshaydi, uni fornix conjunctiva deyiladi. Ko’z sokkasi satxiga utgach, yupkagina shillik parda conjunctiva bulbi deyiladi. Gistologik jixatdan kon'yunktiva epiteliy va uz shaxsiy tukimasidan tashkil toptan. Epiteliy qovoqlar kirrasiga yakin joyda silindr xujayralar, utar kismida silindr va kubsimon, ko’z sokkasi satxida esa kubsimon va kuprok yassi xujayralardan iborat. Bu epiteliy kup kavatli yassi xujayralar sifatida shox pardaning ustiga xam utadi. Kovoklar shillik pardasi -- kon'yunktivaning yalliglanishi kon'yunktivit (conjunctivitis) deyiladi. Kon'yunktivitlar utkir kechadigan va surunkali xilda buladi. Ularning paydo bulish sabablari juda kup va turlicha bulib, kuyidagi jadvalda keltirilgan. bemorlar uz ko’zlarida sanchik sezadi, yot jism tushgandagi kabi sezgi buladi, yoshlanish va qovoqlar kirrasining yopishuvi kabi nokulayliklarni sezadilar. Kupincha ko’z sokkasi kon'yunktivasining kon tomirlari kengayadi.Bu kon'yunktival in'ektsiya deyiladi. Mikroblar, viruslar va allergiya ta'siridan paydo buladigan kon'yunktivitlarning uz belgilari xam bor. BAKTERIAL O’TKIR KON'YUNKTIVITLAR Bu kon'yunktivitlarni ko’zgatuvchi agentlar turlicha bulsa xam bir xil belgilari uzaro o‘xshab turadi. Utkir epidemik kon'yunktivitni Kox va Uiks diplobatsillasi vujudga keltiradi. Bu kasallik kuprok Iarkaziy Osieva tropik iklimli erlarda uchraydi.

Bizning iklimda bu kon'yunktivit aprel may oylaridan boshlanib, orada anchagina kamayib, yana avgust sentyabrda respublikaning chekka viloyatlarida paydo bulib, xuruj kilishi mumkin, chunki bu issikda terlash, chang vaktida kul yuvmaslik, umumiy sochik, yostik jildi va pashshalar orkali yukib odamdan - odamga utaveradi. Ayniksa kuprok bolalar va kariyalar kasallanishi mumkin. Bu kon'yunktivit avval bir ko’zda boshlanib, keyin tezgina ikkinchi ko’zga utadi.Kasallikninguch asosiy klinik belgisi bor. Shillik parda juda kup kizarib,shishib,kalinlashadi. Ko’z sokkasi kon'yunktivasi xam shunchalik shishadiki,u ikkala qovoq orasida kisilganda, uning, kon tomirlari torayib, rangi okaradi. Shuning uchun shox pardadan burun va kulok tomonda u ikkita rangi okargan uchburchak sifatida kurinadi. Ikkinchi simptomi 10 - 12 soatdan sung ko’zdan juda kup kuyuk yiring chika boshlaydi va uchinchi simptomi ko’z yukori segmenti kon'yunktivasi ustida mayda – mayda kon kuyuladi. Kovoklar xam shishadi.Bemorning organizmi kuvvatsiz bulsa, uning umumiy axvoli ogirlashib isitmasi kutariladi, a'zoyi badani ogrib loxaslanadi.Shu belgilarni kurgan umumiy vrach diagnoz kuya oladi. Chunki bu kasalning yana bir belgisi bemor ertalab uykudan turganda uning qovoqlari kotib kolgan yiring bilan yopishib kolgani uchun u ko’zini ocholmagani xam uziga xos belgi buladi. Bemor uz vaktida davolalanmasa, kasallik 2-4 xaftagacha chuzilib, uning ko’z shox pardasi zararlanib yaralanish asoratini berib, kurlikka olib borishi mumkin. Bemor batsilla tashuvchi bulib kolishi mumkin.Bu kasalga Ibn Sino Osiyo oftalmiyasi deb nom bergan. Gonoblenoreya (Honoblenorea) kupincha chakaloklarda va katta odamlarda xam uchrashi mumkin. Chakaloklar tugilish paytida kasal onadan (Neisser gonorhoe) yuktiradi va 2 - 3 kundan sung uning ko’zi kizaradi, qovoqlari kattik shishadi va ko’zidan kizgish yuvindi (gusht ivindisiga uxshash) suyuklik chika boshlaydi, uning qovoqlari kattik shishgandan kukimtir tue oladi va juda

taranglashib ochilmay koladi, Ularning ikkala ko’z shillik pardasi xam juda kizarib shishadi va tez konaydigan buladi. Shu vaktda chakalokning axvoli juda ogirG` isitmasi baland, emmaydi, uxlamay gingshib chikadi. 3 -- 4 kundan keyin qovoqning shishi kamayib, u yumshab salkib koladi va ko’zdan juda kup sargish, kuyuk yiring chikaveradi. Ba'zida bunday shish shox pardaga tazyik berib, unda modda almashinuvini buzadi, epiteliysi yiring bilan tirnalib, xiralanadi va xattoki yaralanishi xam mumkin. Bu yara bitib tuzalgan takdirda shox pardada chandik paydo bulib, ko’z kurmay koladi yoki uning urtasida paydo buladigan sap - sarik yiringli yara yorilib, infektsiya ko’zning ichiga xam kiradi. Bunda ko’z ichki pardalari yalliglanib, endoftalmit panoftalmitga aylanishi mumkin.Esh bolalarda xam klinik kurinish shu tarika bulib, yana ogirrok bulishi mumkin. Katta odamlar ko’ziga infektsiya ularning gigienaga axamiyat bermaganidan utadi. Bular esa bu kasallikdan yana kuprok kiynalishadi. Kupincha ularda isitma kutariladi, butun a'zoi badani ogrib, yuragi xam zararlanadi, kul - oyoklari kattik ogriydi.Ko’z zararlanishi klinikasi oldingilarnikiga uxshasa xam, lekin ogirrok utib, shox pardada chandik yoki u yorilib ko’z puchayib kolishi mumkin. Diagnoz kuyish kasal ko’zining klinik kurinishi va bakteriologik tekshirib gonokokkni aniklash asosida buladi. Davolash ko’zni marganets tuzi eritmasi, furatsillinning eritmasi bilan xar soatda yuvish, ko’zga penitsillinning (500000:1,0 g suvga) eritmasini, 30% sulfatsil natriy eritmasini tez - tez tomizish, kechalari esa ularning kuruk poroshogini bir marta sepaverish bilan davolanadi. Chakalok, yosh bola va kattalarga parenteral penitsillin, linkomitsin va boshkalarning katta dozasini kullash kerak va umuman bosh ogrigi, isitmani tushiruvchi dorilar, vitaminlar beriladi.Ko’zning bu ogir kasalligi kancha erta aniklanib, davolash tezlik bilan boshlansa, asorat kam buladi. Profilaktika uchun xozirgi vaktda yangi tugilgan bola ko’ziga tezlik bilan 30% albutsid yoki penitsillinning (500000:1,0 g suvga) eritmasidan tomizish zarur. Xomilador ayollarni esa ayollar maslaxatxonasida obdon tekshirib davolash shart.Umuman profilaktika keng kullanganidan bu kasallik xozir juda kam uchraydi.

Difteriyakon'yunktiviti- Leffler batsillasi ko’zgatadi.Kupincha u ko’zga tomok, burundan utadi. Isitma kutarilishi va atrof limfa bezlarining ogrib kattalashuvi katorida qovoqlar shishib kizaradi, taranglashib ogriydi. Ko’z tirkishidan kulrang loykalangan ingichka ipchalari bor suyuklik chikadi. Kovok kirralari va shillik pardasining kurinishi mumkin bulgan kismiga uziga xos kulrang - kukimtir kalin kavat yopishgan buladi. Bu kavatni ozgina yulib olinganda, uning urnidagi kip - kizil shillik parda konay boshlaydi va borib borib shu joylarda nekroz paydo bulib, ostida yiring yigilgan buladi va bu 2 - 3 xaftadan keyin chandiklanish bilan tugaydi, simblefaron xam paydo buladi. Kattik shilimshik - yiringli suyuklik chikib engil utishi bilan xarakterlanadi. Bu 5 - 6 kun davom etib, bemor 10 - 15 kunda tuzalib ketadi.Pardali kurinishi anchagina kamrok uchraydi. Pardachasi nozik, ok - kulrang bulibG` tortganda urnidan beozor kuchaveradi.Difteriyadan farkli ularok rangi kukimtir bulmaydi.Lekin ba'zida bir oz konashi mumkin. Bunda shox pardada mayda - mayda nukta shaklidagi infiltrat paydo buladi - yu, tez surilib ketadi.Folikulli kurinishida kon'yunktivaning togay va ko’z sokkasiga utadigan joyida follikullar paydo buladi. Kupincha bu follikullar mayda - mayda bulib, qovoq kon'yunktivasining bir oz kizarib shishgan ichki va tashki burchagida joylashadi. Ba'zida esa katta katta yarim tinik, yaxnasimon follikullar kon'yunktivada va uning ko’z sokkasiga utar joyida kup buldi. Lekin buning traxomadan farki shundaki, bunda follikullar kizgish va chetlari anik ma'lum kirrali buladi va traxomali bemorda isitma, tumov bulmaydi. Epidemik (virusli) keratokon'yunktivitni juda kontagioz 8 - serotip virus ko’zgatadi.Inkubatsion davri davomli.Kupincha katta odamlarga yukadi. Odamdan odamga umumiy ishlatiladigan buyumlar, zararlangan ko’z tomchisi va tomizgichlari, kulini yuvmagan tibbiy xamshiralar va boshkalar orkali yukibG` butun bir oila a'zolari yoki turli ishchilar jamoasi kasallanadi.Kasallik tumovga uxshab sovuk tushgan faslda tez vakt ichida boshlanib, bemorlar uz ko’zida xalakit, yoshlanish, kizarish sezadi, ozrok shilimshik - yiring chikadi.Sinchiklab tekshirganda bundam oldingi kon'yunktivitdagiga uxshab uzgarishlar topiladi. Bunda pastki qovoq shillik pardasida va uning ko’z sokkasiga utar joyida kup

mayda - mayda, tinik va kizgish follikullar paydo buladi. Ba'zida juda nozik pardacha bulishi mumkin va ko’zda ozgina yiringsiz chikindi buladi kulok oldi va iyak osti limfa bezlari kattalashadi, ogriydi. Bemorning boshi ogrishi, uykusizlik bulishi mumkin. Biron xaftadan sung umumiy axvoli yaxshilanib, shox pardada kup tarkalgan, tartibsiz joylashgan kup sonli mayda -mayda xiralanish nuktalari paydo bulishi, ko’z yoshi okishi, ko’z kamashuvi bilan boshlanadi. Shox pardaning sezgirligi kamayadi. Bu xolat 1-2 xafta davom etib, 7 -8 xaftadan keyin asoratlarsiz tuzalib ketadi va immunitet koldiradi.Viruslarga karshi dorilar florenalning 0,1% li eritmasi 4 -- 5 marta, uning 0,5% li malxamidan kuniga 2-3 marta, 0,1 - 0,2% oksalin eritmasi va uning 0,25% malxami kuyiladi. Poludannin 4% eritmasidan 2-3 martadan tomiziladi. Bemorga umumiy kuvvat beradigan vitaminlar, aloedan 10 - 15 kun berish mumkin. Davolash viruslarga karshi dorilarni ko’zga tomizishdan va antibiotiklar, vitaminlarni kullashdan iborat. Profilaktikasi shu kon'yunktivitni yuktirgan kasallarni va u bilan birga bulgan odamlarni boshkalardan ajratish, ularni davolash uchun ishlatiladigan asbob – uskunalarni ayrim saklab, obdon sterillash lozim. Tibbiy xodimlar shaxsiy gigiena koidalariga juda kattik e'tibor berishlari zarur. SURUNKALI KON'YUNKTIVITLAR Angulyar blefarokon'yunktivit-ko’z shillik pardasi, qovoqlarning chakka tomondagi burchaklari terisi va kiprikli kirrasining surunkali yalliglanishi. Kuprok erkaklarda uchraydi va yillab davom etishi mumkin Buni Moraks va Aksenfeldlar topgan diplobatsilla ko’zgatadi. Odatda ko’z juda achishadi, kichishadi va bemor chiday olmay kashiganda qovoqlar chakka tomon burchagi terisida mayda - mayda yorilish va ishkalanish paydo buladi. Shu burchakda kaymokka uxshagan oppok modda paydo bulib, u paxta bilan artganda ipga uxshab chuziladi.Uz vaktida aniklab davolanmasa, kasallik oylab, yillab davom etib, natijada qovoq kiprikli kirralari xam kizaradi, shishadi.

Davolashda antibiotik va sulfanilamidlar kor kilmaydi, Rux sulfatining 0,5 1,0% eritmasidan boshlangich davrida tomizilsa kasallik tuzaladi. Traxoma- kon'yunktiva va shox pardaning surunkali yukumli yalliglanishi. Buni Galbershtedter va Provachek topgan virus rikketsiylar ko’zgatadi. Klinikasi kon'yunktivaning infiltratsiyasi, chukur joylashgan follikullar va nixoyat ularning chandiklanishi bilan, tavsiflanadi. Traxoma boshlanishi yukori qovoqning ko’zga ugar kismida kon'yunktivaning kalinlashuvi (profiliferatsiya), kizarishi va uning ichkarirogida chukur joylashgan katta - katta ok kulrang follikullar paydo bulishi bilan xarakterli. Bora -- bora bu uzga-rishlar, ayniksa follikullar juda kupayib qovoq shilligi usti juda notekis buladi. Shuning uchun greklar bu xastalikka gadir - budur - trachys dan trachoma degan nom berganlar. Traxoma Shimoliy Afrika, Yakin Shimoliy - Shark, Janubiy Afrikada juda kup tarkalgan, Kasallikning boshlanishidanok shox pardada pannus (parda) yuza joylashgan kon tomirli uziga xos 3 xil yalliglanish paydo buladi: 1) tomirli (pannus vasculosus), kasallik davrida zurayadigan 2) yupka (pannus tennus) va 3) muskulli (pannus crassus) shaklda chandik koldiradi. Shox pardani xiralashtirib kurishga xalakit beradi.Pannus xar bir bemorda xar xil buladi.Bu uning individual ximoya kuchiga boglik. Traxoma fakat kontakt vaktida yukadi va bunga sanitariya - gigiena koidalariga rioya kilmaslik sabab buladi. Inkubatsiya davri 14 kun. Kupincha bemorlar traxoma boshlanganini sezmaydilar.Lekin ba'zida ular qovoqlari ogirlashganini, bir narsa xalakit berganini sezadilar. Klinikasining 4 davri bor. Traxoma I - yukori qovoqning kon'yunktivasi infiltratsiyadan shishadi va 4 - 5 tagacha va keyinchalik juda kup chukur urnashgan follikullar paydo buladi. Ikkinchi davri Trachoma II -- follikullarning bir kismi yorilib, yoki surilib urnida chandik koladi.Shox parda yukori yarmida kon tomirli pannus bulishi mumkin. Uchinchi davri - Trachoma III - bunda follikullar mikdori va infiltratsiya kamayib, kupincha chandiklar va pannus zurayadi. Turtinchi davri Trachoma IV - da follikullar va infiltratsiya yukolib fakat okishrok chandiklar koladi.

Traxomaning asoratlari uning eng yukumli III davridan boshlanib, shox pardada yara paydo bulishi, iridoktsiklit, banal infektsiyadan kon'yunktivit, dakriotsistit va boshkalar. Traxomaning okibatlari ildiz ostida chandiklanish natijasida kipriklarning notugri usishi (Trichiasis), shillik varakning keng chandiklanishidan qovoq kirrasining ichkariga buralishi (Entropion), qovoq shillik varagining ko’znikiga yopishuvi (Symblepharon), ko’z yoshi bezi yulining chandikdan bekilishi natijasida ko’z shillik varagi va shox pardaning kakrashi (Xerosis conjunctivae et sogpeae) natijasida ko’z kur bulib koladi. Ilgari traxoma kasalligi boshlanganidan 30 - 40 yilgacha davom etib, ko’z qovoqlarni betartib va badbashara xolga keltirgan, chunki u vaktlarda XX asrning boshida na ko’z mutaxassislari, na dori - darmon va na ko’z shifoxonasi bulmagan. Shuning uchun traxoma ko’z ojizligining asosiy sabablaridan biri bulgan. 1960 yillargacha umumiy va majburiy, xattoki pulsiz davolash, tez - tez tekshirib oldini olish tufayli traxomami yoppasiga yuk kilishga erishildi. Traxomani davolash uchun VOZ ekspertlari tetratsiklin va eritromitsinning 1 % li eritmasi va malxamini tavsiya kilganlar, Bu dorilar bemor ko’ziga 3-4 oydavomida tomiziladi, ertalab va kechkurun malxami kuyiladi. 2-3 kundan sung ular naf beradi, shuningdek eritromitsin xam kullaniladi. Agar shunda xam butunlay tozalanmasa, unda follikullarni ma'lum usul bilan sikib chikarib, etazol yoki albutsidni talkonsimon sepib davolash mumkin.Bemor dorilarni batartib kabul kilsa, traxomami 6 - 8 oy ichida davolash mumkin. IV davrga utgandan keyin xam uning takrorlanishiga karshi tomchi va malxam bilan davolab, sungra 3 yil vrach nazoratida tekshirib turiladi. Mamlakatimizda traxoma bulgan kasallarni 100% ruyxatga olish, statsionarda davolash, pulsiz dori - darmonlar berish, kaytalanishining oldini olish tufayli u yoppasiga yuk kilindi. Profilaktika uchun axolini sanitariya -- gigiena bilimlarini oshirish, xamma oilalarni vakti - vaktida tekshirib turish, ularning turmush sharoitlarini yaxshilash zarur.

Paratraxoma-bu okulourogenital (oculourogenitalis) sindromning ko’zda paydo buladigan simptomlariga asoslangan qovoqlarda paydo buladigan follikullyar traxomadagiga uxshaydi, lekin bunda ular yukori qovoqda emas, asosan pastki qovoq shillik pardasining ko’zga utar kismida joylashadi va xech kachon chandiklanmaydi va ogir okibatlari xam bulmaydi. Paratraxomani xam u Chlamydia halprovia vujudga keltiradi.Bu kasallik ilgari xavza kon'yunktiviti deyilar edi.Chunki kupincha xavzalarda chumilgan yoshlarda 2-3 kundan keyin paydo bular edi. Davolash ko’zga dezinfektsiyalovchi dorilardan avval 8-10 martagacha 1- 2 tomchidan tomiziladi, sungra bir oz kamaytirib 5-3 martagacha tushiriladi.Penitsillin, kanamitsin, etazol talkonidan kechkurun yotish oldidan va ertalab sepiladi. Bu juda yaxshi ta'sir kilib, kasallik tez tuzaladi.Traxoma okibatlaridan trixiazni Sapejko usuli bilan operatsiya kilinadi. Notugri usgan kipriklar ildizini tozalab, qovoqning kiprikli va kipriksiz chiziklari urtasini kesib, shu joyni kengaytirib bajariladi. Shu soxaga bemor pastki labidan olingan shillik, parda kiyigi kuyib tikiladi. Entropionni tuzatish yukori qovoq, terisini kirrasidan 2 mm narida kesib, togayni tozalab, undan uzun uchburchak shaklida olib tashlab, tikiladi.Pastki qovoq (entropion) ichiga burilganda uning terisidan tasma olib tashlanadi, terisini tikkanda muskul xam kushib tikiladi. Surunkali kataral kon'yunktivit bulgan bemorning ko’zlari achishadi, kum tikilganday buladi, kitob ukiganda tez charchash sezadi.Kon'yunktiva bir oz kizaradi, yuza joylashgan follikullar paydo buladi, lekin ko’zdan shilimshik juda kam chikadi. Sabablari: atrof - muxitdagi chang, tutun, gazlarga nisbatan sezgirlikning oshganligi, ko’z yoshi yullarida, burun bushligi va uning atrofidagi bushliklarda, meybomiy bezlarida infektsiya borligi va modda almashinuvi, ovkat xazm kilishning buzilishi xisobga olinadi. Ba'zida astigmatizmning uz vaktida ko’zoynak bilan ta'minlanmaganining xam axamiyati bor. Bunday bemorlarni obdon

tekshirilib, kasallik sababini aniklab davolash zarur.Chunki sababi aniklanmagan bundam bemor oylab, yillab kiynalishi mumkin. Allergik vaautoimmunkon'yunktivitla r. Paydo bulish sabablari 2 xil: tashki muxit omillari (ekzogen) va organizmdagi modda almashinuvida paydo buladigan nomutanosib jarayonlar yoki infektsiya toksinlari ta'siri (endogen) dir. Kishi nerv sistemasiva ichki a'zolaridagi sezgirlikning oshib ketishi ularga javoban patomorfologik uzgarishlar berib, klinik patologiyani keltirib chikaradi. Ekzogen baxor kon'yunktiviti- ilk baxorda uta sezuvchanlikdan boshlanadi.Bunga kuyoshning ultrabinafsha nurlar sochishi, xavoda chang paydo bulishi yoki ilk baxor kukatlari sababchi ekanligi taxmin kilinadi.Bizning iklimimizda kupincha yosh va uspirin ugil bolalarda paydo buladi. Odatda ko’zni yorug nur bezovta kiladi, ko’zlar kichishadi, yoshlanadi, yumilishga moyil buladi Ochib karalganda yukori qovoq togayi ustidagi shillik kavat kalinlashib, unda burda - burda ok pushtirok dumbokchalar paydo buladi. Ular follikulni eslatadiyu, lekin tuzilishi anik, chegaralangan, bir oz yasen, katta - kichik va tartibli joylashgani kayrok tosh terilgan yulni eslatadi. Shunday uzgarish shox pardada limbning atrofi va burun tomonida xam paydo bulishi mumkin. Kasallik uzok (balogatga etguncha) davom etib, xar baxor vaezda xuruj kiladi. Bemor konida askorbin kislotasining ancha kamayishi aniklangan. Shu vitaminlar va allergiyaga karshi dorilar kullaniladi. Pollinoz (Pollen - gul changi) kon'yunktiviti baxorda usimliklar, daraxtlar gullagan davrida boshlanadi.Tusatdan ko’zlarda juda kuchli achishish, kichishish paydo buladiG` ko’z yoshlanishi, ochilmay kolishi, kupincha aksirish, yutalish va ko’z - burundan yosh va suv kelishi ko’zatiladi. Xar yil baxorda vaezda turli usimlik bargi va gulidan shamol bilan uchadigan xid va chang - - tuzonlar shunday allergiyaga sabab buladi. Antibiotiklarga allergiya.Ko’zga antibiotiklardan birining eritmasi tomizilsa yoki poroshogi kuyilsa, kon'yunktiva kip - kizarib, pastki qovoq kon'yunktivasi shishadi, follikullar paydo buladi, qovoqlar terisi kizaradi.Ko’z yoshlanadi, achishib kichishadi.Juda kamdan -- kam, ayniksa bolalarda shu xolat

atropin yoki dionin tomchisi tomizilganda xam buladi.Bunda ko’zg akortikosteroid tomchilaridan tez - tez tomiziladi.Kaltsiy glyukonati ichiriladi. Endogen sabab.Tuberkulyozga allergiya (fliktenali kon'yunktivit). Upkasi va boshka a'zolari tuberkulyoz bulgan odamning konida toksinlar paydo bulib, shular ko’zga ichki - autoallergen sifatida ta'sir kiladi. Bu xolat ayniksa uzok ogrib, yaxshi davolanmagan bemorlarda buladi. Kupincha yosh bolalar va usmirlarda uchraydi. Avval bir ko’z zararlanib tusatdan yoshlanaveradi, sanchiydi, yorugga karay olmay, qovoqlari kisilib bemor yuzini bekitib utiradi.U ko’zini ochib Karaganda kon'yunktivasida bir necha katta • kichik tugunchalar paydo bulgani ko’zatiladi. Bu fliktena, pufakcha emas, balki proliferativ gigant limfotsit va epitelial xujayralardan paydo bulgan yallpglangan tugunchalaridir. Ko’zning xakikiy tuberkulyozdan farki shundaki, bunda bemor ko’zida tuberkulyoz tayokchalari topilmaydi va kazeoz parchalanishi bulmaydi. Shuning uchun bu yukumli emas, lekin uzok davom etib tugunchalar yorilib bemorni kiynaydi. Xozirgi vaktda tuberkulyozga karshi choralar xamma tomonlama keng yulga kuyilib, dispanserlar soni oshganligi va tugri davolash tufayli bu kasalliklar bilan kasallanish soni kamaytirilgan. KO’Z YOShI A'ZOLARINING YALLIGLANISh PATOLOGIYASI Ko‘z yoshi a'zolari-yosh ishlab chikaradigan va uni okizib chikaradigan kismdan iborat. Ko’z yoshi bezi glandula lacrimalis ko’z kosasi yukori devori chakka tomom kirrasi ostidagi chukurcha (fossa glandulae lacrimalis) da joylashgan. Bu bez orbital va palpebral kismlardan iborat. Bezning orbital kismida ishlab chikariladigan ko’z yoshi palpebral kismiga tushib, sungra 10 - 12 yosh chikaruvchi naychalar orkali okib, keyin kon'yunktiva bushligining chakka tomoniga tushadi va shu joydagi Krauze nomli kushimcha ko’z yoshi bezlaridan xam ishlanib chikkan ko’z yoshi bilan kushilib, ko’z sokkasining ustidan utib, pastki qovoqning kirrasi buylab yunalib, burun tomonga utadi va ko’z yoshi kuli (lacus lacrymalis) da yigiladi. Ko’z yoshining tarkibida 97,8% suv, 1,8% tuz va

juda kam mikdorda oksil, yog moddasi va mukopolisaxaridlar, shuningdek lizotsim degan ferment bor. Bu ferment fagotsitoz vazifasini bajarib ko’z tozaligini saklaydi. Ko’z yoshi okib chikadigan yullar qovoqlarning burun tomon burchagidagi ko’z yoshi kuliga botib yotgan qovoqlar kirrasidagi ko’z yoshi nuktalari (punctum lacrymals) dan boshlanadi. Bu nuktalar orkali ko’z yoshi kanalchalari canaliculi lacrymalis ga utib, ba'zida ikkala kanalcha birga, ba'zida esa ayrim - ayrim xolatda ko’z kosasi burun tomon devorining pastidagi chukurchaga joylashgan ko’z yoshi xaltasiga tushadi Ko’z yoshi xaltasining uzunligi 10 - 12 mm, kengligi 3-4 mm, xajmi esa 0,7 mm va bosimi 7 -10 mm simob ustuniga teng va turli anatomik variantlari xam bulishi mumkin. Ko’z yoshi xaltasidan yosh suyak ichidagi yul (ductus nasolacrymalis) ga utib burunning pastki yuliga tushadi.Suyak ichidagi kanal ayollarda erkaklardagiga nisbatan tor bulgani uchun ko’z yoshi xaltasining yiringli yalliglanishi ayollarda kuprok uchraydi.Kovok aylana muskulining aloxida bir kismi (m. Horneri) ko’z yoshi yullari, kanallari, ko’z yoshi xaltasining kengayib - torayishiga yordam beradi.Shuning uchun ko’z yoshi xech kanday kiyinchiliksiz uz yullaridan okib utib, burunga bemalol tushaveradi.Ko’z yoshi ko’z satxini doim xullab turib, uni kakrab kolishdan saklaydi.Ko’zni mayda jismlardan tozalab, yuvib chikaradi.Ko’zni bir oz sovukdan xam saklaydi.Ko’z yoshi yulining biror joyida tusik paydo bulganda ko’z doim yoshlanib kishini juda kiynab kuyadi. Ko‘z yoshi bezi va ko’z yoshi yullarining yalliglanishi kupincha surunkali buladi. Mikroblar, bakteriya, virus va zamburuglar ta'siri ostida vujudga keladi. Bularga organizmning umumiy surunkali kasalliklari va ko’z yoshi yullarining torayishi sabab buladi. Ko’z yoshi bezining kamdan kam uchraydigan o‘tkir yalliglanishi dakrioadenit (dacrioadenitis acuta) organizmning zotiljam, suzak, kattik shamollash va grippdan kuvvatsizlangan odam yoki yosh bolalarda tepkidan bulishi mumkin.Bunda yukori qovoq chakka tomonining uchdan bir kismida kizarish, juda ogrikli shish paydo buladi.Badanning umumiy kakshashiG`

isitmaning kutarilishi, bosh ogrishi bilan boshlanadi. Yukori qovoqning shakli uzgarib, kalinlashadiG` kattalashadi, ko’z sokkasini uz urnidan biroz siljitib bekitadi.Laboratoriya tekshirishlari kondagi (SOE, leykotsitoz, limfotsitoz) uzgarishlari uchrashi mumkin bulmagan, fakat klinikasi uxshash usmadan farklab yalliglanish diagnozini kuyishga yordam beradi.yalliglanishga karshi davolash ko’zga va umumiy antibiotiklar, sulfanilamidlar, issik kullash bilan utkazilib, 3-4 xaftadan keyin tuzaladi. Ko’z yoshi bezining surunkali yalliglanishi esa (dacrioadenitis chronica) juda kam uchraydigan, asta - sekin boshlanib, umumiy kuvvatsizlik, bezning kattalashuvi, shishuvi bilan davom etadi, Sabablari -- asosan tuberkulyoz, zaxm va boshkalar. Klinik - laboratoriya tekshirishlari (Mantu va Vasserman reaktsiyalari) kilinadi. Davolash kasallikning kelib chikish sababiga asoslanib umumiy dori -- darmon kullash va simptomatik usul Bilan buladi. Agar ko’z yoshi bezi yalliglanishi sulak bezlari yalliglanishi bilan bir vaktda va ikki tomonlama bulsa, uni sistemali Nikulin kasali deyiladi. K О ’Z YOShI YO’LLARINING YALLIGLANIShI Bunday bemorlarning asosiy shikoyati ko’zdan yosh okishidir. Asosan sovukka chikkanda, shamol va chang bulganda ko’z yoshi okishi zurayadi, ko’zdan tuxtamay yosh okib turishi ko’z sokkasini xam, pastki qovoq terisini xam biroz kizartiradi, achishtirib bezovta kiladi. Sababi kuyidagi usullar yordamida aniklanadi. Bunday bemorlarning ko’ziga 3% li kollargol tomizib Karaganda ko’z yoshi nuktasining surib olish kobiliyati saklangan bulsa, bir - ikki dakikadan sung ko’zdagi buyok -- kollargol surilgan buladi, demak kollargol ko’z yoshi nuktasi va kanalchalari orkali ko’z yoshi xaltasiga utgan buladi. Agar kollargol ko’z yoshi nuktasidan tez surilib ketmasa natija aksincha buladi.Bu kanallarni tekshirish usuli deyiladi. Agar ko’zga kollargol tomizish bilan birga burunga kiskich bilan kaynatilgan paxtadan tikib tekshirilsa, unda 3-4 dakikdan sung paxtada buyok (kollargol) paydo bulishi kerak, agar aksincha bulsa, ko’z yoshi sistemasi bekilib

kolganidan darak beradi. Shu usul yordamida butun ko’z yoshi okib chikish sistemasining ishi aniklanadi. Ko’z yoshi okib chikish yullarini klinik usul bilan yaxshirok aniklash uchun odatda shpritsga dori olib, uning ingichka va biroz tumtoklangan ignasi ko’z yoshi nuktasidan kanalchaga yuborilib yuviladi. Agar yul ochik bulsa, engashib utirgan bemorning burnidan dori okib chikadi. Agar utmasa yoki chala utsa, unda shu nukta orkali kontrast dori (yodolipol) yuborib rentgen surati olinadi va shunga karab oftalmolog jarroxlik rejasini tuzadi. Ko’z yoshi nuktasining torayishi uning kayrilib notugri joylashuvi (kariyalarda) yoki chandiklanishdan buladi, u yalliglanganda ko’z yoshi okib kizaradi, shishadi.Oftalmolog shu usulga moslashtirilgan 4 • • 5 ta turli yugonlikdagi ignalar - zondlar yordamida ko’z yoshi nuktasini kegaytiradi yoki dori-darmon berib yoki operatsiya kilib davolaydi. Ko’z yoshi kanalining torayishi esa, uning urtasida yoki ichki uchida bulishi mumkin.Uning xammasi torayishi xam mumkin.Bunda dori - darmon bilan birga 3 -4 ta uziga moe zondlar bilan kengaytiriladi yoki kon'yunktivada dakriotsistotomiya operatsiyasi kilinadi. Ko’z yoshi xaltasining yalliglanishi- dakriotsistit (dacriocyctitis), bemorning ko’zidan fakat yosh emas, yiring xam chikadi. Ko’z tirkishining burun tomonidagi yukori va pastki qovoqlar birikmasi ostida yumshok, ogriksiz shish paydo buladi. Ko’z yoshi xaltasi shaklidagi bu shish bosilganda ko’z yoshi nuktalaridan shilimshik yoki yiring aralash ko’z yoshi chikadi. Ko’z yoshi xaltasining bunday surunkali yalliglanishi kupincha ayollarda ko’z yoshi - burun kanalining erkaklarnikiga nisbatan torligidan va kupincha shamollash kabi sabablardan yuli tusilib kolishidan buladi. Kanal ichida yoshning utmay tuxtab kolishi undagi shillik pardaning zararlanishi va infektsiya paydo bulib, yalliglanishi asta - sekin avj olib dakriotsistit vujudga keladi. Ko’z yoshi xaltasi tobora kengayib kattalashib, devorining yupkalashganidan u teri ostidan kukimtir bulib kurinadi, bu xolat ko’z yoshi xaltasining istiskosi (hydrops) deyiladi. Pastki nukta orkali shprits bilan dori yuborib yuvilganda suyuklik burunga tushmay, yukori nuktadan kaytib chikadi, surunkali yiringli dakriotsistit bulganda yiring

doim ko’z tirkishiga chikib turgani uchun undagi mikroblar (streptokokk, stafilokokk va pnevmokokk) ko’z shox pardasiga zarar etkazib unda yara paydo kilishi mumkin. Shuning uchun yiringli dakriotsistit erta aniklanib operatsiya usuli bilan davolanishi kerak. Kattalar dakriotsistorinostomiyasi ogir operatsiya.Bunda ko’z yoshi xaltasi ustidagi terini kesib, undagi yumshok tukimalarni chetga surib qovoqlar burmasi kesilib, ostidagi suyak tozalanadi. Suyakdan 2,5 sm li kismi olib tashlanadi. Operatsiyaning asosiy printsipi ko’z yoshi xaltasi bilan burun yukori bushligi urtasida yul ochib, ko’z yoshini tuppa - tugri burunga tushishi ta'minlanadi. 60 yoshdan oshgan odamlarda esa, shox pardani yiringli yalliglanishdan saklash uchun yiringli ko’z yoshi xaltasi olib tashlanadi, chunki karilarda suyakni arralash ogir va xavflidir. Ko’z yoshi xaltasining flegmonasi (phlegmona sacci lacrimalis).Bu utkir yiringli peridakriotsistitdir.Bu infektsiyaning yosh xaltasidan atrofdagi tukimalarga utishi natijasida paydo buladigan shiddatli flegmonoz yalliglanishidir. Bunda utkir yalliglanishning asosiy belgilari: shish, kizarishlar qovoqlarga, burun va iyakningtegishli shu tomoniga utib ketadi. Bemorning isitmasi kutariladi, boshi ogriydi, umumiy loxaslik paydo buladi.2-3 kundan keyin yo flegmonaning uzi yoriladi, yoki uni oftalmolog statsionarda ochib, yiringini chikarishi, kerakli dori - darmon bilan davolashi zarur.3-4 oydan keyin dakriotsistorinostomiya operatsiyasini kilish mumkin. Chakaloklarda dakriotsistit (dacriocystitis neonatorum) kamdan - kam uchraydi.Bunga ko’z yoshining burun yuli pastki kismida odatda tugilishdan oldin surilib ketishi kerak bulgan nozik membrananing uz vaktida surilmay kolishi sabab buladi. Bola tugilgach 2-3 kun davomida ko’zlari yoshlanib, yiringlagani ma'lum buladi. Umumiy klinik belgilar kattalar dakriotsistiti belgilaridan fark kilmaydi.Chakaloklar dakriotsistiti xam uz vaktida davolanmasa, flegmonaga aylanishi mumkin.Davolashning birinchi kismi - ko’z yoshi xaltasini massaj kilinadi.Buning uchun ko’z tirkishi burun tomoni burchagini shifokor barmoklari bilan asta - sekin yukoridan pastga tomon silaydi. Bunda xaltadagi ko’z yoshi ko’z

burun kanali orkali uning pastki kismidagi membranaga tazyik beradi va natijada u yorilishi mumkin. 2 - 3 kun davomida kilingan massaj usuli yordam bermasa, unda ikkinchi usul bola ko’z yoshi yukori nuktasini zond bilan bekitib pastkisidan shpritsdan dezinfektsiya kiladigan dorini katta bosim bilan yuborish kerak. Bunda suv uz vaktida surilib ketmagan membranami teshib chikishi mumkin. SHOX PARDANING YALLIGLANISH PATOLOGIYASI Ma'lumki, normada shox pardaning 5 xil asosiy belgilari bor: bu tiniklik, yaltiroklik, shaklining burtikligi, uta sezgirlik va kon tomirlari yukligidir. Patologiyada esa loykalanish, xiralanish, burtiklikning kupayishi yo kamayishi, sezgirlikning zurayishi yo pasayishi va keraksiz kon tomirlar paydo bulishi ko’zatiladi. Bu belgilar kasallikning paydo bulish sabablariga kura turli kurinishda buladi. Yalliglanish asosan mikroblar streptokokk, pnevmokokk, stafilokokk, ba'zida viruslar va zamburuglarning ta'siri ostida paydo buladi. Tashki muxitdagi ekzogen ta'sirlar va turli surunkali umumiy kasalliklar (tuberkulyoz, zaxm, toksoplazmoz, gerpes va revmatizmlar) keratitlarni paydo kiladi. Bular kisman utkir tarzda, ba'zan esa sezilmay asta - sekin boshlanadi. Kanday boshlanishidan kati nazar shox pardada infiltrat paydo buladi. Infiltrat turlicha - yuza yoki chukur joylashgan buladi, u mayda - mayda yoki katta buladi, Uning rangi nim tinik kulrang, nim tinik kizgish, sargish yoki kulrang • sargish pufakcha, dumbokcha, tugunchaga uxshash yoki yapalok bulishi mumkin. 2-3 kundan keyin shox parda epiteliysi emirilsa, uning yaltirokligi yukoladi, sezgirligi kupincha kuchayadi. Yangi paydo bulgan kon tomirlar esa infiltrat joylashuviga karab yuza, chukur buladi. Shox parda shakli kupincha yakunlovchi davrda uzgaradi, ya'ni uzok davom etganda yalliglanish uni biroz yassilaydi (applanatio cornea). Kalin, dagal chandik paydo bulsa, uni burttirishi mumkin. Shox parda kiyasining radiusi juda kattalashib, uning shakli sharsimon (keratoconus) bulishi mumkin. Shox parda shaklining tugma uzgarishlari shundan iboratki, juda kattalashib ketsa - megalo- sogpea va aksincha, kichrayib ketsa -- miscrocornea deyiladi. Bunday uzgarishlar

asosan bolalar va usmirlarda, ayniksa shimoliy xududlarda yuz beradi. Bunga birlamchi distrofiya sabab buladi. Surunkali ichki a'zolar tuberkulyozida toksinlar ta'sirida bir ko’z shox pardasi engil keratoglobus, yuzagina nuktali xiralanish bilan namoyon bulgan. Yakindan kurish tugma miopiyaning kjori darajasida xam keratoglobus vujudga kelishi mumkin. Shox pardaning yalliglanish patologiyasi tusatdan utkir boshlanishi va asta -sekin sezilmay surunkali bulishi mumkin. Utkir keratitlarning boshlanishi yoruglikka karay olmaslik, noma'lum narsa xalakit berishi, ko’zning yoshlanishi, qovoqlarning kisilishi (blefarospazm) va shox parda atrofidagi xalkali kon tomirlarning reaktiv kengayishi - perikorneal in'ektsiyalar paydo bulishi bilan xarakterlanadi. Bu belgilar yigindisi shox parda sindromi deyiladi. Sekin boshlanadigan surunkali keratitlar esa kupincha engil perikorneal in'ektsiya va yoshlanish bilan yuzaga chikadi. Shox parda yalliglanishi (keratitis) ning turli kurinishlarini bir tizimga solish uchun prof. P, F. Arxangelskiy uz tasnifini tavsiya kilgan. Bu hifokorlar uchun juda kulay, chunki bunda kasallikning ko’zga kurinib turgan belgilariga karab diagnoz kuyiladi. Keratitlar Yarali keratitlar Yarasiz keratitlar Atrofda joylashgan yuza yarali keratilar Uchuk yarali keratit Chukur joylashgan yarasiz tuberkulyoz keratit Suriluvchi (emaklovchi) yara Eroziya Chukur joylashgan yarasiz zaxm keratiti Gonoblenoreya yarali keratit Virus yarali keratit Chukur joylashgan yarasiz toksoplazmoz keratiti Korachechak Zamburug rali Chukur

yarali keratit ya keratit joylashgan yarasiz epidemik virusli keratiti Difteriya yarali keratit Keratopatiya yarasi ShOX PARDANING YIRINGLI YARALI KERATITLARI Ko’z shox pardasi chetlarida joylashadigan yarali keratit kupincha kari odamlarda uzok davom etadigan surunkali kon'yunktivitdan keyin paydo buladi. Shox pardaning limbga yakin kismida 1 - 2 mm kattalikdagi infiltratlar paydo bulib, keyin ular yarachalarga aylanadi. Bularning juda yuza joylashgan kon'yunktivit yoki blefarit ta'sirida vujudga kelganidan darak beradi, Bunga kokk infektsiya va boshkalar sabab buladi. Antiseptik tomchi va malxamlardan tuzaladi. Ogir asorat bermaydi. Shox pardaning suriluvchi yara si (ulcus cornea serpens) Bu shox pardaning ogir yallig yaralanishi. Odatda tusatdan ko’zda kuchli sanchish, yoshlanish va ogrik bilan shox pardaning urtasida dumalok sargsh - kulrang infiltrat paydo bulishi bilan boshlanadi. Uning satxidagi epiteliy bir oz notekis buladi. Infiltrat tezda yorilib, yara paydo buladi. Yara atrofida shox parda xiralanadi. Asosiy belgilari shundan iboratki, yaraning ko’z tirkishi yunalishidagi bir tomoni anchagina chukurlashib, sapsarik yiring boylaydi va tobora chukurlashib 1 - 2 kun ichida pardaning tinik tomoniga surilib ketaveradi. Yaraning ikkinchi, regressiv tomoni esa yiringdan tozalanadi va epiteliysi paydo buladi. Yalliglanish jarayoni kuchayib yiring tez orada ko’z ichiga tomon xam suriladi. Ko’z oldingi kamerasida yiring - gipopion (hypopion) paydo bulishi bilan birga, undagi suyuklik xam yiringli loykalanadi. Rangdor parda yalliglanishi mumkin.Yara borgan sari chukurlashib kupincha yoriladi va rangdor parda undan kisilib chikadi. Gipopion kupayib va kuyuklashib, butun kamera yiringga tuladi. Suriluvchi yara tez fursatda aniklanib statsionarda davolansa, shox pardada ok chandikcha (Leucoma cornea) paydo bulishi bilan chegaralanadi. Xozirgi vaktda

bu kasallik kam uchraydi va u kuchli antibiotiklar (linkomitsin, gentamitsin, seporin,kefalgin va boshkalar)dan birining kukuni yaraga kechkurun yotish oldidan sepilsa, uning novokaindagi eritmasi kon'yunktiva ostiga xar kuni 50 000 TB № 3 yuborilsa va ko’zga tez - tez tomizilsa, sulfanilamid tabletkalaridan bemorga (1 tab x 3) ichirilsa kasallik tuzaladi, chunki bu yarani ko’zgatuvchi pnevmokokk, streptokokk, stafilokokk, xatto Moraks - Aksenfeld diplobatsillalari bu kuchli antibiotiklar ta'siriga dosh berolmaydi. Diagnozni uz vaktida kuya olish goyat muxim vazifa. Yukoridagi infektsiyalar kupincha ezda va ko’zda shox parda epiteliysining juda kichik, xatto bemor uchun sezilmagan tirnalib zararlanishi natijasida uni yalliglantiradi. Bunday xolat ayniksa kuruvchilarda, tosh va marmar bilan ishlovchilarda va urmonchilarda, shuningdek surunkali yiringli dakriotsistit bilan ogrib yurganlarda uchrashi mumkin. Kasallikning oldini olish uchun shaxsiy gigienaga amal kilish, kulni sovunlab yuvmay ko’zga tegizmaslik, ishchilarni extiyotkorlikka urgatish, oftalmolog ko’zga tushgan mayda yot jismni olib tashlagach dezinfektsiyalovchi dorilar tomizish zarur. Shox pardaning suriluvchiyarasi uz vaktida davolanmasa, u oylab davom etib yara yorilishi, rangdor parda bilan yopishib ko’zda katta chandikli ok. (leucoma corneae adherens) paydo kilishi mumkin. Ayni vaktda infektsiya ichkariga surilib endoftalmit (ichki pardalar yalliglanishi) va panoftalmit (yalpisiga yalliglanish) va ftizis (phtisis) berib, ko’z bujmayib koladi. Natijada bemor ojiz bulib koladi. Shox pardaning gonoblenoreyali yiringli yarasi chakaloklarda odatda blenoreya kon'yunktiviti paytida yiring shox parda epiteliysini mayin tirnashi natijasida (matseratsiya) kupincha uning kok urtasida paydo buladi. Gonokokk juda toksinli bulgani uchun chakalokning murgak organizmini bushashtiradi va shu sababli yara juda tez kattalashib, shox pardani emirib yuboradi va ko’z teshilib okib, keyinchalik juda katta chandik paydo kiladi. Katta odamlarda esa kon'yunktivaning shishuvi va blefarospazm natijasida shox pardanita'minlovchi kon tomirlari torayib, uning limbga yakin kismida yarachalar paydo buladi va

bemor davolanib, tuzalgach yarachalar urnida gir aylana shaklidagi ok paydo buladi. Tekshirganda shu yara yiringidan gonokokk topiladi, chunki katta yoshdagi odamlarda jinsiy gonoblenoreya bulganda ularning extiyotsizligi va gigienaga rioya kilmasligi okibatida ularda ogir kon'yunktivit boshlanadi. Davolash umumiy sulfanilamid va antibiotiklarni kullash, ko’zni furatsilin eritmasi bilan tez - tez yuvish, penitsillin, levomitsetin eritmalaridan tomizish va penitsillinning kuruk, poroshogidan sepish, malxam kuyish bilan olib boriladi. Shox pardaning difteriyadan yalliglanish klinikasining umumiy belgilari shundan iboratki, qovoqlar shishadi, yiring chikishidan tashkari difteriya toksinlari kizarib shishgan qovoq kon'yunktivasi ustini tuk kul rang kukimtir nekroz parda bilan koplaydi. Bu parda zich yopishgan bulib, ajratganda kattik konaydi. Shunday parda bemorning tomogida, burnida xam bulishi mumkin. Shox pardada infiltratlar paydo bulib, yoriladi, yaralanadi, nekroz paydo buladi va kalin chandik koldiradi. Kupincha yaralar yorilib, ko’z puchayib koladi. Bemorning umumiy axvoli ogir bulib, isitmasi chikadi, boshi ogriydi, yakindagi limfa bezlari kattalashib ogriydi. Bunday ogir axvol profilaktikadan utmagan (zardob olmagan) bolalarda buladi. Xozirgi vaktda bu kasallik juda kamdan - kam uchraydi yoki butunlay uchramaydi. Davolash antibiotiklar, difteriyaga karshi zardobni sxema bilan kullash va ko’zga simptomatik dorilardan tomizishdan iborat. Korachechakdan paydo buladigan shox parda yarasi limb oldida bir nechta yiringli pufakchalarga uxshagan infiltratlar paydo kilib, ular tez orada kupayib, shox pardada yara xosil kiladi, u yoriladi va chandik koldirib, ikkala ko’zni ojizlikka olib boradi. Xozirgi vaktda mamlakatimizda chechak va uning okibatlari emlash yordamida yukotilgan. Difteriya va chechakning umumiy ogir kasallik ekanligini va ko’zga beradigan asoratlarini nazarda tutib, bu kasalliklarga karshi emlashni uz vaktida kat'iy reja bilan bajarish zarur.

Zamburugli keratitlar (Keratomycosis) keyingi yillarda antibiotik va kortikosteroidlar kup k,ullanishining natijasidir. Zamburuglar ko’z tirkishiga tashkaridan shaxsiy gigienaga rioya kilmaslik okibatida (turli zamburuglar Candida Fusarium, Aspergillius)G` sabzavot va mevalardan (uzum, anor) xam tushishi mumkin. Ular shox parda markazida joylashib yara xosil kiladi (Ulcus cornea mycotica seu keratitis mycotica ulcerativa). Kulrang sargish yoki kulrang, duppayib turgan infiltrat anik chegaralangan dumalok shaklda bulib kurukrok satxi urtasidan yorilib, yaraga aylanadi. Tomirli parda ta'sirlanib gipopion paydo buladi. Suriluvchi yaradan farki shundaki, bunda yalliglanish jarayoni juda sekin kechadi. Progressiv va regressiv kirralari bulmaydi. Antibiotiklar xech foyda bermaydi. Anik diagnoz bakteriologik tekshiruvdan sung kuyiladi. Davolash. Yodning spirtdagi 5% eritmasidan surtish, nistatinning 3000 TB 1,0 g eritmasi, levorinning 200 TB 1,0 g eritmasini tomizishG` 3 % nistatin malxami, levorinning 5% malxamini 3 maxaldan ko’zga kuyish yordam beradi. Trixolizin tabletkasi (50000 TB) 3 maxal beriladi. Keratit va shox pardaning turli yaralaridan sung paydo buladigan ok chandiklarni operatsiya kilish mumkin. Chunki ular ko’zni kurish xususiyatidan maxrum kiladilar. Bu muammoni xal kilish akademiklar V, P. Filatov va N. A. Puchkovskayalar tomonidan mukammal ishlab chikilgan. V. P. Filatov shox parda chandigini markazidan kisman kavatma - kavat 3 -4 mm va 3 - 4 mm xamma varaklarini tamomila olib tashlab, urniga murdadan olingan va konservatsiya kilingan shox pardadan kuyib, ko’zning kurish kobiliyatini tiklagan, shuningdek chandikli shox pardaning kok urtasiga sun'iysini kuyishga muvaffak bulgan. Xozirgi vaktda bu operatsiyalar respublikamizda xam amalga oshiriladi. S h O X P A R D A N I N G Y I R I N G S I Z Y A R A L I K E R A T I T L A R I Gerpesli keratitlar (keratitis herpetica). Gerpesni vujudga keltiradigan virus 1912 yilda aniklangan. Bu virus insonning bolalik davridayok onadan umumiy koshik bilan ovkatlantirilganda, bolani upib erkalashdan sulak orkali utadi

va bir umrga koladi. 90% odamlarda bu virus organizm tukimalaridagi xujayra protoplazmasida joylashib olib, xech kanday belgi bermay yotadi va kuchli titrli antitelolar xosil kiladi. Bu virusning faollashuviga turli shamolash kasalliklari, tomok ogrigi yoki ko’zning yuza shikastlanishi va boshkalar sabab buladi. Virus birinchi marta ko’zga tushganda 7 -- 8 kundan keyin keratit paydo buladi. Epiteliyda yara paydo bulishi natijasida birlamchi va yuza joylashgan keratit, qovoq chetlarida gerpes pufakchalari paydo buladi va atrofdagi limfa bezlari kattalashadi. Shox parda epiteliysi shishadi, mayda - mayda yarim tinik gerpes pufakchalari va yarachalari daraxt shoxchasiga uxshaydigan shaklni oladi va ko’zda xiralanish paydo buladi. Ba'zida aftoz stomatit ko’zatilishi xam mumkin va kasallik 18 - 20 kungacha davom etadi. Shox pardaning sezgirligi yukoladi, chunki virus neyrotrop nerv tolalarini zaxarlaydi. Belgilari juda xarakterli bulgani uchun umumiy shifokor xam diagnoz kuyishi mumkin. Yaxshi davolanmasa kup marta kaytariladi va shox parda chetlarida yiringiz yarachalar paydo buladi. Yukorida aytilgan yuza keratitlar bilan birga chukur joylashgan virusli keratitlar xam buladi. Bu oldingi klinik kurinishdan fark kilib, shox parda urta varaklarida joylashgan yara kulrang doyra shakliga utadi. Atrofidagi epiteliy shishadi, destsemet varagida kat - kat chizikchalar paydo buladi, kon tomirlar vujudga kelmaydi. Rangdor parda va kipriksimon tana xam yalliglanib, gerpetik keratoiridotsiklitga aylanadi. Davolash viruslarga karshi karatilib ko’zga florenalning 0,1% li eritmasi, 0,5% malxami, oksalinning 0,1% eritmasi, 0,25 % malxami, bonafton, interferon kabilardan foydalaniladi. Korachikni atropin bilan kengaytirish, issik muolajalar kilish kerak. Umumiy vrach yullanma berib, oftalmologga yuborishi va bemor ko’z shifoxonasida davolanishi lozim. Gerpesli keratit shu ikkala turining yana bir necha xil kurinishlari (metagerpetik, shox parda chetida buladigan yarali, diskka uxshash chukur keratit va chukur gipopionli yarali keratit) buladi. Tuberkulyozli allergik (fliktenali) keratit (keratitis tuberculosa allergica). Asosan yosh bolalar va usmirlarda ko’z shox pardasining allergik yalliglanishidir.

Bunda tuberkulyoz tayokchalari ko’zda topilmaydi, lekin bemorning boshka a'zolarida tuberkulyoz xastaligi bulganda organizmdagi toksin-larga ko’zning allergik sezgirligi oshib keratit vujudga keladi. Kasallikning boshlanishida ko’z bir oz yoshlanib yoruglikka karay olmay koladi. Shox pardaning limbga yakin kismi, ba'zan markaz epiteliysi ostida mayda - mayda yalligli yarim tinik kulrang, yoki bita - ikkita kattarok tugunchalar paydo buladi. Bemorning umumiy axvoli juda ogir bulmasa, tugunchalar 4 • • 5 kunda surilib ketadi, lekin kupincha ular yorilib, emirilish paydo buladi, unda bolalarda ko’zning sezgirligi yanada oshib ketadi, qovoqlari kisilib ochilmay koladi, perikorneal in'ektsiya kuchayadi. Yarachalar atrofida kon tomirlar paydo bulib, ko’zning tuzalishiga imkon beradi. Agar bola umuman xolsizlangan bulsa, unda fliktenalar, ayniksa limb yakinidagi tugunchalar tezgina emirilib, ancha chukur joylashgan infiltratli yarachalar paydo buladi, ular kattik sanchik va ogrik bilan paydo buladi. Chukurrok yalliglangan shox parda yoriladi va rangdor parda tashkariga chikib koladi, natijada shox pardada rangdor parda bilan yopishgan chandik paydo buladi. Bu kupincha kaytalanadi. markazdagi infiltrat surilmay anchagacha (1 -- 2 yil) saklanib koladi va oppok bulib turadi. Kamdan - kam xollarda parda butunlay tinik bulishi mumkin. Kupincha xiralanishni kon tomirlar devorini biomikroskopiya kilganda kurish mumkin. Aksariyat yalliglanish jarayoni tomirli pardaga utib bemor axvolini ogirlashtiradi. Kupincha ikkinchi ko’z xam kasallanadi. Zaxm chukur joylashgan keratiti uzok (6 oydan 1 yilgacha) davom etadi, lekin uning prognozi yomon bulmaydi. Kurish utkirligi 0,1 - 0,5 va xatto 1,0 gacha tiklanishi mumkin. Tugma zaxm bilan kasallanish 89 yoshli bolalarda xam, 30 yoshdagi odamlarda xam uchrashi mumkin. Patogenezi.Buok spiroxeta toksinlariga sensibillangan shox pardaning allergik reaktsiyasidan buladi. Shox pardada spiroxetalarning uzi xozirgacha topilmagan. Vasserman musbat reaktsiyasidan tashkari, unday kasallarda Getchinson triadasi (uchligi) - Getchinson tishlari va karlikligi buladi.

Davolash spetsifik olib boriladi. Venerolog bilan birga ko’zga dezinfektsiyalovchi va surib oladigan dorilar tayinlanadi. Yukumli epidemik virusli keratokon'yunktivit boshlanishidan 5-7 kun utgach ko’zning kuchli yoshlanishi va yoruglikka karay olmaslik ko’zatiladi, shox pardada juda kup mayda - mayda, tartibsiz chukur joylashgan xiralanish nuktalari paydo buladi. Ular shox parda stromasining oldingi kismida, epiteliy ostida joylashgan bulib, xech kachon yara xosil kilmaydi. Yalliglanish 2-3 oygacha surunkali davom etib, chandik koldirmay surilib ketadi. Bu chukur joylashgan, yaralanmaydigan virusli keratitdir. Chukur gerpesli (parenxima) keratiti. Shox parda optik kismining urta yoki eng ichki varaklarida tanga (disk) simon shakldagi kalin diffuz loykalanish paydo buladi. Shakliga kura buni disk shaklidagi keratit deyiladi. Yalliglanish jarayoni ba'zan kuchayib, ba'zan susayadi, juda uzok - bir necha oylab davom etib, nixoyat ko’zga kalin chandik - ok tushadi. Ko’zning kizarishi, yoshlanishi butunlay yukolib, ko’z bezovta kilmasligi mumkin. Lekin turli sabablar shamollash, charchash singari xollarda kaytalanib turadi. Gerpesli keratitning bu turi xech kachon yara xosil kilmaydi

A S O S I Y A D A B I YO T L A R 1 T.I.Eroshevskiy, A.I.Bochkareva «Glazn ы ebolezni» 1989g., 263 s 2 E.M.Kovalevskiy, «Glazn ы ebolezni» 1995g 280s 3 M.X.Xomidova «Ko’z kasalliklari» 1996 y 334s 4 M.X.Xamidova «Ko’z kasalliklari»2006 y 335 b 5 Ma‘ruzalar materiallari.

O'xshashlar

Ko`z yosh a'zolari kasalliklari klinika, davolash (tug`ma kasalliklari)

Shox parda kasalliklari klinikasi, davolash (infеktsion kasalliklar)

Qovoq kasalliklari. Klinikasi davolash (nеrv mushsak apparati kasalliklari)

Tomirli parda kasalliklari (orqa uvеitlar)

Ko’zning shox pardasi, soqqasi va ko’zorti to’qimalari kasalliklari