Presslash jarayonini nazariy asoslari. To’g’ridan to’g’ri presslash istiqbollari - Tibbiyot - Referatlar

Presslash jarayonini nazariy asoslari. To’g’ridan to’g’ri presslash istiqbollari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.5 KB

Ko'chirib olish

P resslash jarayonini nazariy asoslari. T o’g’ridan to’g’ri presslash istiqbollari Reja 1. Tabletka tavsifi, ishlatilishi. 2. Tabletka ishlab chiqarishni nazariy asoslari. 3. Koll o id nazariya. 4. Kapil l yarlik nazariya. 5. Erish nazariya si . 6. Mexanik nazariya. 7. To’g’ridan - to’g’ri presslash shartlari.

Tabletka so’zi lotincha - "tabula" "taxta", "tabulla" "taxtacha" s o ’ z i d a n o l i n g a n b o’ l i b , d o r i n i n g t a x t a k a c h l a n g a n t u r i d i r . X I X asrining birinchi yarmidan boshlab oziq-ovqat sonoatida choyni saqlash, tashish va ishlatish qulay bo’lgan taxtakach shakli ishlab chi qar il a boshl andi . Bu af zal l i kl ar dan dor i xona shar oi t i da kat t a xajmni egallaydigan dori turlari uchun xam foydalanish mumlkinligi aniqlandi. G.Ya. Koganning ma'lumotiga qaraganda, dorilarning tabletka xolida ishlatilishi 1844 yilda Brokedon tomonidan taklif qilingan. L.F.Ilin keltirgan ma'lumotlarga qaraganda, tabletka dori turini birinchi marta Germaniyada 1874 yilda Rozental taklif qilgan. Aslida Rozental 1882 yilda e'lon qilgan maqolasida tabletka xolida dorilarni berishning sababi va axamiyatini izoxlagan. Jumladan Rozental ta'biricha, dorivor o’simliklarni tabletka xolida chiqarilishi ularning xajmini kamaytiradi, turqunligini oshiradi, ishlatilishini osonlashtiriladi. Shu davrlarda dorixonalarda tabletkalar xususiy retseptlarga binoan eng sodda taxtakachlash asboblari yordamida tayyorlanar edi. Shunga qaramasdan bu yangi dori turiga qiziqish va talab kundan k u n g a o s h i b b o r d i . B u e s a o ’ z n a v b a t i d a t a b l e t k a t a y y o r l a s h jarayonning asta-sekin takomillashuviga, uning sifatini yaxshilash uchun kerakli choralarni ko’rishiga xamda dastgoxlarning mexanik usulida ishlashini ta'minlaydigan tadbirlar qo’llanishiga olib keldi. Germaniya va Shveytsariyada XIX asrning oxirlariga kelib ko'l kuchisiz ishladigan dastgoxlar taklif qilindi. Rossiyaga birinchi marta shunday dastgox 1895 yilning 24 martida Shveytsariyadan keltirildi va Sankt Peterburg shaxrida, hozirgi "Oktyabr" ishlab chiqarish birlashmasiga o’rnatildi. Bu sohadagi bo’lgan xamma ma'lumotlarni to’plab tartibga solgan birinchi rus olimi L.F.Ilin 1900 yilda "Taxtakachlangan dorilar to’qrisida yoki tabletkalar" mavzusida doktorlik dissertatsiyasini ximoya qildi. 1910 yilda esa rus olimi LLBudzko "Ko’zga ishlatiladigan tabletkalar" to’qrisida doktorlik dissertatsiyasini ximoya qilgan. Oktyabr inqilobidan so’ng sobiq

ittifokda birinchi bo’lib 1962 yili S.M.Maxkamov tabletka dori turidan nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi. 1972 yilda E.E.Borzunov, 1980 yilda esa S.M.Maxkamov "Tabletkadori turining nazariy va amaliy soxalari bo’yicha" doktorlik dissertatsiyalarini ximoya qildilar. Shu kungacha bu dori turiga baqishlab 40 dan ortiq nomzodlik va 5 ta doktorolik dissertatsiyalari yoqlandi Bu izlanishlar natijasida tabletka ishlab chiqarish jarayonining nazariy va amaliy tomonlari boyidi. qozir bu soxa texnologiyaning nazariy tomonidan eng puxta asoslangan qismi bo’li qoldi. Tabletkalar dozalalarga bo’lingan dori moddalar yoki ular bilan yordamchi moddalar aralshmasining taxtakachlangan qattiq dori turi bo’lib ichish, surtish, til ostiga, teri ostiga va in'ektsiya uchun ishlatishga mo’ljallangan bo’ladi. Bu dori turi tayyor dori vositalari ichida bir qancha afzalliklarga ega bo’lganligi tufayli 80% dan ortiqroqini tashkil qiladi. Yiliga sanoatimiz ishlab chiqarayotgan tabletkalar mikdori taxminan 500 nomda bo’lib 5 milliard shartli qadoqni tashkil etadi. Bu dori turi quyidagi afzalliklari tufayli tez rivojlandi: 1. Jarayonning to’liq mexanizatsiyalashganligi, ish unumdorligining yuqoloriligi, ozodaligi. 2. Ta'sir qiluvchi moddaning aniq dozalarga bo’linganligi va tabletka massasining aniqligi.3. Muolajada, saqlash vatashishda qulayligi, 4. Noxush maza va xidlarni birmuncha kamaytirish mumkinligi. 5.Ta'siri uzaytirilgan va kerakli a'zoga mo’ljallangan xolda bo’lishi mumkinligi va x.k. Bu afzalliklar bilan bir qatorga bu dori turi kamchidiklardan xam xoli emas: 1 .Saqlanish natijasida eruvchanligi va parchalanuvchanligini kamayishi. 2.Yordamchi moddalar ishlatilishi. 3.Xamda dori vositalardan tabletka tayyorlash imkoniyatlari etarli ishlab chiqilmaganligi va x.k. Tabletkalar ikki tomoni yassi, qabariq yoki xoshiyali, silindr shaklida bo’lib, diametri 3-25 mmgacha bo’lishi mumkin. 25 mmdan ortiq diametrga ega bo’lganlari shartli ravishda briket deb yuritiladi. Ba'zan tabletkalar qobiqli xolda,

tarkibida zaxarli modda bo’lgan tabletkalar eozin bilan bo’yalganbo’ladi. Hozirgi vaqtda tibbiyotda turli xil tabletkalar ishlatiladi, jumladan ta'siri uzaytirilgan qayta va ko’p marta ta'sir qiluvchi tabletkalar - "retard" va "durul"lar, qattiq dispers asosli tabletkalar, sublingval, mikrotabletkalar va x.k.lar. Tablekalarni qabul qilish usullariga rioya qilinmaganda xar xil noxushliklar kelib chiqadi. Shuning uchun ularni qabul qilishni quyidagi usullari tavsiya etiladi: 1. Butunligicha qabul qilinadigan tabletkalar. Bularga usti qobiqli tabletkalar, kichik massali, noxush xid va mazali tabletkalar, oqiz bo’shligida so’rilib ta'sir qiluvchi, ta'sirin uzaytirilgan va malum a'zoga ta'sir etishga mo’ljallangan xamda teri ostiga ishlatiladigan tabletkalardir. 2. Oldindan maydalab yoki eritib ichiladigan tabletkalar. Tabletka tayyorlanadigan mashinalar. Tabletka tayyorlanadigan mashinalar ishla jarayoni bo’yicha ekstsentrikli yoki zarb bilan shpl ovchi va r ot at si on yoki r eol ver gur uxl ar ga bo’ l i nadi . Ul ar ucht a as os i y qi sm da n: u za t u vc hi v a i sh ba j a r u vc hi s oz l a m a l a r d an t a sh ki l topgan. Zarb bilan ishlaydigan mashinalar. Bu mashinalar tuzilishi sodda bo’lib ish bajaruvchi sozlamasi qolip, ostki va ustki puansonlar bo’ladi. Har qanday tabletka dori turi bosim ostida olinadi. Bu esa bosim ta'sirida kanday o’zgarishlar yuz berishini tushuntirishni taqozo etadi. Yuqori bosim ostida moddani qajmi keskin kamayadi va natijada uni xossasi keskin o’zgaradi. Masalan, ularni elektr o’tkazuvchanligi oshadi, yuqori bosim ostida dielektriklar qam metallik xossasini namoyon etadi. qattiq jismlarni presslashdagi nazariy masalalar yaxshi o’rganilmagan. Keyingi vaqtlarda fizik-mexanikani dorilar texnologiyasini rivojlanishi, metallar, silikatlar va plastmassa texnologiyasini rivojlanishiga turtki bo’ldi. Bu soqani rivoji ozik-ovqat sanoatida o’z samarasini ko’rsata boshladi. Bu yutuqlarni farmatsevtika sanoatida qam qo’llanilishiga qech qanday shubqa bo’lishi mumkin emas. Shulardan kelib chiqqan qolda tabletka texnologiyasida yuz beradigan o’zgarishlarni fizik-kimyoviy mexanika qamda fizik va mexanika qonunlari asosida tushuntirishga qarakat qildilar, ko’zga ko’yilgan olimlar. Tabletkani aniq dozalarga bo’lingan dori turi bo’lib, dispers muhitsiz

o’zaro boqiangan dispers sistema deb qarasa bo’ladi. qattiq jismni qar bir zarrachasi o’ziga xos mexanik xossalari bo’ladi: qovushqoqlik, qayishqoqlik, elastiklik va qattiqlik. Bu xossalar zarrachalarni deformatsiyaga qarshilik darajasini belgilaydi. qattiq jismlarni bu xossalari o’z navbatida moddani tuzilishiga, molekulalaro kuchni katta-kichikligiga boqliq bo’ladi. Kukunlarda zarrachalarni bir- biriga tortishi mexanik va elektrostatik kuchlar qisobiga amalga oshiriladi. Presslanmagan kukunlar zarrachalari orasidagi masofa katta bo’lgashgagi sababli elektrostatik kuchlar kichik bo’ladi. Zarrachalararo elektrostatik kuch ulardagi atomlar soniga proportsional bo’ladi. Presslash jarayonida zarrachalar bir-biriga yaqinlashishi bilan molekulalararo kuch ko’payadi va zarrachalar o’zaro birikadi. Kukunlarni presslab tabletka olish jarayoni 3 bosqichdan iborat bo’ladi: boshlanqich, o’rta va oxirgi. B o s h l a n q i c h b o s q i c h d a q o v a k l i k n i k a m a y i s h i q i s o b i g a zarrachalarni qajmi jadal suratlar bilan kamayadi. Ikkinchi bosqichda, ma'lum vaqt oraliqida bosim ortishiga qaramasdan zarrachalarning zichlanishi kuzatshshaydi, bu zarrachalarni zichlanishgabo’lgan qarshiligi bilan tushuntiriladi. Bu bosqichda asosan elastiklik (uprugaya), deformatsiya kuzatiladi. Bu bosqichni davom etish vaqti kuknlarni elastiklik xossasiga boqliq bo’ladi. Bu bosqichda asosan elastik deformatsiya kuzatiladi. Bu bosqichni cho’zilish vaqti kukunni elastiklik darajasiga boqliq bo’ladi. Elastik kukunlar uchun zichlanish vaqti ko’p bo’ladi. Plastik moddalar uchun esa qisqa bo’ladi. Oxirigi (so’nggi) presslash bosqichi elastik deformatsiya plastik deformatsiyaga allalganidan boshlab yuz bera boshlaydi. Zarrachalarni qattiqligi va elastiklik darajasiga qamda zarrachalarni qolipda joylashishiga qarab 2 xil deformatsiyani kuzatish mumkin. Presslashni so’nggi bosqichida zarrachalar bir-biriga yaqinlashadi va ular orasidagi kontaktlar ko’payadi. Bunda zarrachalarni o"zaro tortishish kuchi ko’payadi, natijada bir butun buyum xosil bo’ladi.

Presslash natijasida xosil bo’ladigan mustaqkam buyumlarni, mexaniz mini tushuntirish uchun LPoxolok va V.A.Boldirev (1952) , Mali (1961) bir nechta nazar iyal ar ni i shlab chiqqan. Shularni ko’proq amaliy aqamiyatga ega bo’lganlari: kapillyarlik nazariya, kolloid nazariya, erish nazariyasi va zarrachalarni bir biriga mexanik kirib borish nazariyasidir. K a p i l l y a r l i k n a z a r i y a s i . B u n a z a r i y a g a b i n o a n taxtakachlanadigan modda bo’sh strukturali suvga to’la kapillyarga b o y t a r m o k d e b q a r a l a d i . T a x t a k a c h l a n i s h j a r a y o n i d a b u kapillyarlar siqilishi natijasida ichidagi suyuqlik siqilib tashqariga chiqadi va uning satxini yupqa suv pardasi bilan qoplaydi. Bu esa zarrachalarining o’zaro ishqalanishini engillashtirib, siljishini osonlashtiradi, natijada tabletka xosil bo’ladi. Yuqori puanson ko’tarilganda, bosim yo’qolib boradi, moddalar kapillyar taranglik qoidasiga binoan oldingi xoliga qaytishga intiladi. Bunda kapillyar qonuniga binoan uning ichiga siqib chiqarilgan suvning bir qismi tortiladi. Bu esa satxdagi pardaning yana xam yupqalanishiga, ta'sir yuzasining yanada yaqinlashuviga olib keladi. Natijada molekulyar ta'sir kuchi yuzaga kelib, tabletkaning mustaqkamligini ta'minlaydi. Kolloid nazariyasi. Bu nazariya qam molekulyar kuch ta'siriga asoslangan bo’lib, taxtakachlanadigan modda zarralari yupqa kolloid parda bilan qoplangan deb xisoblanadi. Bu xolda zarrachalarning o"zaro yopishishi shu kolloid zarrachalarining faol f u n k t s i o n a l q i s m l a r i b i l a n b o q l i q b o ’ l i b , m o l e k u l y a r v a elektrostatik kuch ta'sirida yuzaga keladi, deb tushuntiriladi. Q o t i s h m a x o s i l q i l i s h n a z a r i y a s i . B u n a z a r i y a k o ’ pr o q nisbatan past xaroratda eriydigan moddalar uchun xosdir. T a x t a k a c h l a s h j a r a y o n i d a q o l i p n i n g s i l l i q l i k d ar a j a s i g a , sirpantiruvchi va moylovchi moddalarning sifati va miqdoriga, taxtakachlash tezligiga karab ishkalanish xosil bo’ladi. Bunda harorat 50 0 C dan qam yuqoriga ko’tarilishi mumkin. Bu esa zarrachalarning qattiqligini kamaytiradi. Natijada taxtakachlachadigan modda osonlik bilan qotishma xosil qiladi. Zarrachalarning o’zaro bir-birining ichiga kirish nazariyasi. Taxtakachlanayotgan moddalarning yuza shakli katta aqamiyatga ega. Agar

zarracha murakkab dentrit, tolasimon kabi ko’rinishda bo’lsa, to’qri shakldagi moddalarga nisbatan ularning o’zaro bir-biriga kirib borishi birmuncha oson yuz beradi. Natijada tabletka xosil bo’ladi. Umuman olganda taxtakachlanadigan zarrachalarning tashqi shakli bir xil bo’lishini ta'minlash juda kiyin. Shuning uchun qam taxt akachl ash jarayoni da yuqori da kel tir il gan xamm a nazar iyal ar qam am al qi l i shi m um ki n. Bi zni ng f i kr i m i zcha, t abl et ka xosi l bo’lishida zarrachalarning molekulyar kuchlarini o’zaro ta'siri, zarrachalarning bir-biriga kirib borishi va qotishma qosil qilish xossalari sodir bo’ladi, Shu nuqtai nazarga asosan, tabletka tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalarning qam aqamiyatini tushuntirish mumkin. Dori moddalarni to’qridan-to’qri presslab tabletka olish katta amaliy va nazariy aqamiyatga ega. To’qridan-to’qri presslab tabletka olishda texnologik bosqichlar bir muncha qisqaradi, substantsiya namlik va qarorat ta'siriga uchramaydi, iloji boricha yordamchi moddalar q o’ s h i l m a y d i y o k i o z m i q d or d a q o’ s h i l a d i . B u e s a e n e r g i y a tejamkorligiga, texnologik jarayonni soddalashuviga olib keladi. Bu tadbirlar katta iqtisodiy samara beradi va maqsulotni tannarxini arzonlashuviga ko’maklashadi. Eng muqimi adabiyotlarda ketgirilgan ma'lumotlarga qaraganda, to’g’ridan-to’g’ri presslab olingan tabletkalarni biosamaradorligi nam donadorlash orqali olinganga qaraganda biologik ta'siri yuqoriligini ko’rsatdi. To’qridan-to’qri presslab tabletka olish uchun dori modda ijobiy texnologik xossalarni namoyon etishi, dozasi 0,05 g dan kam bo’lmasligi va suvda yaxshi erishi kerak. Bunday xossalarni natriy xlorid, geksametilentetramin, kaliy bromid, kaliy yodidlar namoyon etadi, shuning uchun ularni yordamchi moddalar qo’shmasdan presslab sifatli tabletka olish mumkin. Umuman olganda moddalarni texnologik xossalari ko’p jiqatdan zarrachalarini tuzilishiga boqiiq bo’ladi. E.E.Borzunovni tasnifi bo’yicha qamma moddalar zarrachalarini shakliga qarab anizodiametrik va izodiametriklarga bo’linadi.

Anizodiametrik guruqga mansub bo’lgan moddalarni balandligi enidan birnecha marta katta,zichlanishi qiyin kechadLZarrachashakli tayoqchasimon, rombik, qo’la, plastinkasimon bo’lib, bu guruxdagi preparatlarni to’qridan to’qri preslash imkoniyati kam bo’ladi. Masalan: Analgin,rutin,dimedrol,fitin,efedrin g/x vax.z.o lar. Izodi am et ri k guruxi ga esa sharsim on,kubsi mon shakdagi zarrachalar kirib,odatta ijobiy sochiluvchanlik va sochiluvchan zichlikni namoen etadi. Unday preparatlarga erdamchi moddalar ko’shmasdan preslash mumkin bo'ladi.Ularga yuqorida nomlari zikr etilgan dori preparatlari kiradi, Keyingi yillar bizni olib borgan tadqiqotlarimiz anizodiametrik guruxga mansub bo’lgan preparatlarga erdamchi moddalar qo'shib,namlik miqdorini meyoriga keltirib to’qridan to’qri sifatli tabletka olish mumkinligini ko'rsatdi.Bularga feramid, paxikarpin g/y, kofein bilan,geksametilentetramin,anestezin va x.k.o misol bo’ladi. Xozirgi vaqtda to’qridan go’qui presslashni 3 xil usuli bor. Preslanadigan moddani sochiluvchanligini yaxshilovchi yordamchi moddalar ko'shish,moddani qolipga majburan uzatish va maqsadga muvofiq zarrachani sintez qilish. To’qridan- to’qri presslab tabletka olishda moddani zarrachalarining kattaligi, sochiluvchanligi, koldiq namlik va boshqa xossalari katta axamiyatga egadir. Masalan, natriy xloridni to’qridan-to’qri presslab tabletka olish uchun uzunchoq pakldagi zarrachalar maqsadga muvofiq bo’lib, sharsimon zarrachalarni presslash ancha qiyin bo’ladi. M: sut qandi, fenil salitsilat, geksametilentetramin, feramid va q.k. Shuning bunday moddalarni to’qridan- to’qri presslash mumkin bo’ladi. To’qridan-to’qri presslab tabletka olishni keng tarqalgan usullaridan biri massani sochiluvchanligini yaxshilovchi yordamchi moddalar qo’shishdir. Bu maqsadda, karboksimetiltsellyuloza va uni natriyli tuzi, 30% gacha kuruk sut zardobi, amilaza, sorbital, glyukoza, kraxmal va kaltsiy stearat, qand bilan ksilit aralashmasi, o’lchami 1 mm bo’lgan eritilgan mannit, glyukoza va kraxmal aralashmasi (7+1+2), o’ta maydalangan kraxmal, luviskol A64 (vinilpirolidin va vinilatsetitlarning sopolimerlari), aerosii, magniy stearat va talk aralashmasi (1+9), kraxmalga 10% kakao moyi ko’shilgan aralashmalar va q.k.

Yuqoridagi yordamchi moddalarni qo’shib vitaminlar, alkaloidlar, glikozidlar, fenolftalein, sulfadimezin, fenolbarbital, efedrin gidroxlorid, askorbin kislotasi, natriy gidrokarbonat, kaltsiy laktat, ftivazidni Na- PASK bilan aralashmasi, streptotsid, fenatsetin, bruneomitsin tabletkalari olingan. Bu tabletkalarni tayyorlash texnologiyasi quyidagicha. Dori va yordamchi modda yaxshilab aralashtiriladi va tabletka mashinasida presslanadi. Bu usulni eng asosiy kamchiliklari: massa qavatlanishi, dozasi kichik bo’lgan tabletkalarda ta'sir qiluvchi moddani bir xil tarqalmasligi va yuqori bosim kerakligi. Odatda yuqori bosimda ishlagan mashinalar mudddatidan ilgari emiriladi. Bu kamchiliklarni ayrimlarini quyidagi tadbirlar orqali yo’qotish mumkin: massani qolipga majburan uzatish. Bu mashinani ishchi qismiga ayrim o’zgartirishlar orqali amalga oshiriladi. Masalan, boshmoqni tebratish, qolipni malum burchakkacha aylantirish, voronkaga yulduzsimon aralashtirgich o’rnatish orqali amalga oshiriladi. Presslanadigan materialni vakuum qosil qilib qolipga tortish orqali. Mutaxassislarning fikricha, materialni qolipga majburiy uzatish, vakuum liniyaga ulash va q.k.lar.To’qridan-to'qri presslash osongina qal bo’lar edi, agar presslanadigan modda ijobiy sochiluvchanlik va zarrachalarni o’zaro birikishi yaxshi bo’lsa. Ana shunday maqsadga muvofiq zarrachali moddalar sintez qilingan (atsetilsalitsil kislota, salitsilamid va boshqalar). Lekin bunday sintez murakkab va qimmatga tushadi. Maqsadga muvofiq perekristallizatsiya qilish ham shu yo’nalishni bir usuli. Umuman olganda maqsadga muvofiq sintez kelajagi porloq usullardan h isoblanadi.

Adabiyotlar 1. Maxkamov S.M. , Usubbaev M.U. , Nuritdinova A.I «Tayyor dorilar texnologiyasi» Toshkent 1994 y. 2. Maxkamov S.M. «Osnovi tabletochnogo proizvodstva» Tashkent 2004 g. 3. XI DF, juz 2, M. Meditsina 1990 g 4. Ch ueshov V.I. i dr. «Prom i’ shlennaya texnologiya lekarstv», Tom. 2 Xarkov 1999 g.

O'xshashlar

Erish jarayonini nazariy asoslari. erish jarayonini tavsifi. eritish usullari. gidrotatsiya nazariyasi

Qattiq jismlarni maydalashni nazariy asoslari. Maydalash jarayonini tavsifi

Filtrlashni nazariy asoslari

Biofaol moddalarni xom ashyodan ekstraktsiya kilishni nazariy asoslari ajralma olishni nazariy asoslari

Salomatlik va to’g’ri ovqatlanish