Овқат ҳазм қилиш тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари - Tibbiyot - Referatlar

Овқат ҳазм қилиш тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

Овқат ҳазм қилиш тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари Режа: 1. Оғиз бўшлиғида овқат ҳазм қилиш жараёни. 2. Ошқозонда ҳазм жараёни. 3. Жигар ва меъда ости бези. 4. Ичакдаги ҳазм жараёнлари. 5. Ўсувчи организмнинг озиқланиши. 6. Болалар ва ўсмирларнинг овқатланиш гигиенаси.

Онтогенезда овқат ҳазм қилиш тизимининг ривожланиши Тирик организм ўсиши ва ривожланиши учун ташқаридан озиқ- овқатлар ҳолида оқсиллар, ёғлар ва углеводларни доимо қабул қилиб туради. Озиқ моддалари барча фаолиятлар учун энергия манбаи сифатида ишлатилса, ҳужайра ва тўқималарнинг янгидан пайдо бўлиши ёки янгиланиш учун пластик материал бўлиб хизмат қилади. Булар билан бир қаторда яна танага витаминлар, маъданли моддалар ва сув ҳам қабул қилиб турилади. Овқатдаги оқсиллар, ёғлар ва углеводлар юқори молекулали (полимерлар) бўлиб, улар қайта ишланиб оддий молекулаларгача парчаланганидан кейин (мономер) организм томонидан ўзлаштирилади. Бу жараёнлар ҳазм аъзолари томонидан амалга оширилади. Овқат ҳазм қилиш деганда озиқ моддаларни ташқаридан қабул қилиш ва уларни организм томонидан ўзлаштирадиган оддий таркибий ҳолатгача олиб келадиган физикавий ва кимёвий жараёнлари тушунилади.Физикавий жараён овқат моддаларни майдалаш, эритиш каби ўзгаришларни ўз ичига олса, кимёвий жараён давомида эримайдиган юқори молекулали органик моддаларнинг ҳазм ферментлари таъсирида осон ўзлаштириладиган оддий молекулали моддаларга айланиши содир бўлади. Ферментлар махсус безлардан ажралиб чиқадиган биологик катализаторлар бўлиб, улар бир қатор ўзига хос хусусиятларга эга. Масалан, ҳар бир фермент фақат бир хил моддани парчалай олади : оқсилларни парчаловчи фермент- протеазалар, ёғларни парчаловчи фермент-липазалар ва углеводларни парчаловчи фермент – амилазалар. Бундай кимёвий реакциялар натижасида оқсиллар аминокислоталарга, ёғлар ёғ кислоталари ва глицеринга, углеводлар эса моносахаридларга (глюкоза, фруктоза) айланади.Овқат ҳазм қилиш тизими оғиз бўшлиғи, қизилўнгач, меъда (ошқозон), ингичка ичак, йўғон ичак, жигар ва ундаги ўт пуфаги, ошқозон ости бези каби қисмлардан иборат. Овқат ҳазм қилиш тизимини ривожланиши жуда эрта, эмбрионал ривожланишининг 3-4 ҳафтасидан бошланади.

Овқат ҳазм қилиш аъзолари пушт танасининг вентрал қисмида бошланади. Бу ерда эндодерма бирламчи ичак найчасини ҳосил қилади. У иккиламчи тана бўшлиғидан иборат жуфт целомик қопчалар кўринишидаги мезодерманинг қорин бўлимлари билан ўралган. Ичак найчаси овқат ҳазм қилиш ва нафас олиш аъзоларини ривожланиши учун асос бўлиб хизмат қилади. Ички аъзолар 4 та най кўринишида бўлади: овқат ҳазм қилиш найи бутун тана бўйлаб ўтиб, 2 та тешикка эга бўлади- кириш (оғиз) ва чиқиш (анус); нафас олиш найи битта кириш тешигига (бурун), сийдик ва жинсий найлар тананинг пастки (орқа) қисмида чиқиш тешикларига (эркакларда сийдик чиқариш канали, аёлларда сийдик чиқариш канали ва бачадон) эга бўлади. Овқат ҳазм қилиш найчасидан пайдо бўлган аъзолар тананинг барча бўшлиқларида – кўкрак, қорин ва тосда жойлашади. Овқат ҳазм қилиш найининг бўлимлари ўзининг турли қисмларини ўсишдаги нотекислик туфайли шакллари мураккаблашади. Ҳомила ривожланишининг 2-ойи охирида қизилўнгач, меъда ва ичаклар ажралиб кўринади, меъдаости бези ва жигар шаклланиши бошланиши ўсимталар кўринишида пайдо бўлади. Кейинчалик секретор аппарат шаклланади. Шиллиқ парда овқат ҳазм қилиш аъзоларининг ички қисмини қоплайди, бокалсимон ҳужайралар шилимшиқ ажратади. Эпителиал ҳужайралар мажмуидан найсимон, альвеоляр ва аралаш овқат ҳазм қилиш безлари ҳосил қилинади. Организмда ширалар ҳосил бўлиши бошланади. Овқат ҳазм қилиш канали боланинг она қорнида ривожланиш давридаёқ фаолият кўрсата бошлайди. Янги туғилган болаларнинг меъдаси думалоқ шаклга, бир ёшга келиб чўзинчоқ шаклга, 7-11 ёшга келиб катталарникига хос шаклга эга бўлади. Меъданинг ҳажми онтогенезда ўзгаради: янги туғилган болада 30-35 мл, бир ёшда 250-300 мл, катталарда -1,5-2 л бўлади.

Найсимон безлардан шира чиқариш йулларнинг сони янги туғилган болада тахминан 200 мингта, 3 ойликда 700 минг, бир ёшда 1 млн ва катталарда 1,3 млн та бўлади, яъни меъда безларининг сони ёш катталашган сари ортади. Меъда ширасининг кислоталилиги бола 10 ёшга тўлгунга кадар аста- секин ортиб боради ва бу ҳол иккала жинсга мансуб болаларда параллел равишда содир бўлиб, кейинчалик эркакларда анча юқори бўлади. Бундай фарқ 40 ёшга қадар сақланади ва сўнгра кислоталилик тенглашади. Ингичка ичакнинг нисбий узунлиги бола она сутини эмадиган ёшида энг катта бўлиб, тана узунлигидан тахминан 6 марта кўп, катталарда эса ингичка ичак танага нисбатан 5 марта узундир. Й ўғ он ичакнинг узунлиги янги ту ғ илган болада ва катталарда тахминан тана узунлигига мо с булади. Ичак бўшлиги 21 ёшга қадар катталашиб боради. Кўричак кичик тосга одатда фақатгина пубертат даврида тушади. Жигар ва ошқозон ости бези. Жигар одам организмидаги энг катта без бўлиб, у қорин бўшлиғи ўнг томонининг юқори қисмида, яъни ўнг қовурға ёйи остида жойлашган. У икки бўлакдан иборат: ўнг бўлаги ўнг қовурға ёйи остида, чап бўлаги қориннинг юқори қисмида, яъни тўш суяги остида жойлашган. Жигар тўқимаси бириктирувчи тўқима пардаси ёрдамида жуда кўп майда бўлакчаларга бўлинган. Бу бўлакчаларнинг сони 500 мингга яқин. Ҳар бир бўлакча таркибида бир нечтадан жигар ҳужайралари бўлиб, улар гепатоцит деб аталади. Жигар ҳужайралари ўт суюқлиги ишлаб чиқаради, бу суюқлик ўт пуфагида тўпланиб, махсус каналча орқали ўн икки бармоқ ичакка қуйилиб, овқат таркибидаги ёғларнинг ҳазм бўлишида иштирок этади. Жигарнинг жадал ўсиши, айниқса, бола ҳаётининг биринчи 3 йилида кейинчалик пубертат даврида кузатилади. Янги туғилган бола жигарининг оғирлиги 135 г бўлиб, танасининг умумий оғирлигини 4% ташкил қилади, 3 ёшга келиб жигар оғирлиги 3 марта катталашади. Жигар оғирлигининг энг тез ўсиши қиз болаларда 13-14 ёшда, ўғил болаларда эса 15-16 ёшда кузатилади. Ўт халтасининг шакли аввал урчиқсимон, 13 ёшда думалоқ, катта ёшда ноксимон бўлади. Унинг узунлиги янги туғилган болада 3

см,катталарда эса-10 см бўлади. Ўт халтасининг ҳажми янги туғилган болаларда 3 мл бўлиб, катталарда 35 мл ни ташкил қилади. Меъда ости безининг оғирлиги янги туғилган болаларда 3-3,5 г, катталарда эса 72-80 г бўлади. Бу без қорин бўшлиғининг юқори қисмида жойлашган. Ошқозон ости бези функциясига кўра аралаш без ҳисобланади, чунки у ташқи ва ички секреция функцияларни бажаради. Ташқи қисми экзокрин- панкреатик шира ишлаб чиқаради. Ички қисми- эндокрин гормон ишлаб чиқаради ва у организмда моддалар алмашинувини бошқаради. Сўлак безлари бола туғилиши билан фаолият кўрсата бошлайди, лекин улар биринчи кам миқдорда сўлак ажратади. 5-6 ойлик даврга келиб сезиларли даражада кўпаяди. Бола 2 ёшга етгач, унинг сўлак безларини тузилиши катталарникига ўхшайди. Овқатланиш турлари ва уларнинг онтогенезда ўзгариши Онтогенез даврида овқатланиш типларини ўзгариши кетма-кет содир бўлади. Хомиланинг ривожланиш даврида гистотроф ва гемотроф овқатланиш содир бўлади. Гистотроф овқатланиш — уруғланган тухум ҳужайра бачадон деворига ёпишгунга (имплантация) қадар содир бўладиган овқатланиш. Эмбрион цитоплазмадаги тухум ҳужайранинг озиқа моддаларини захираси ва тухум сариғи халтасининг материали ҳисобидан озиқланади. Плацента ҳосил бўлган вақтдан бошлаб гемотроф овқатланиш асосий рол ўйнайди. Ушбу овқатланиш, плацента орқали онанинг қонидан озиқа моддаларни пуштга транспорт бўлиши билан таъминланади. Онанинг қонидан пуштнинг қонига глюкоза, аминокислоталар ва дипептидлар ўтади, бу моддалар плацентада гидролизланади ва ҳосил бўлган мономерлар ҳомиланинг қонига ўтказилади. Унда оқсиллар ва гликоген синтезланади. Трансплацентар овқатланиш, яъни гемотроф овқатланиш бола туғилгунга қадар муҳим рол ўйнайди. Плацента 14-куни ҳосил бўла бошлайди ва иккинчи ойда шаклланади. У моддалар алмашинуви фаолиятидан ташқари газ алмашинуви, эндокрин, айирув, иммун, плацентар тўсиқ фаолиятларини бажаради. Ушбу хусусият онтогенез ва филогенезда маълум бир тасодифий

бўлмаган моддаларга нисбатан шаклланади. Лекин, тасодифий моддаларга нисбатан тўсиқ фаолияти суст намоён бўлади ёки умуман бўлмайди. Уларнинг қ аторига алкогол, гиё ҳ ванд моддалар, никотин, турли токсин моддалар, вируслар ва микроорганизмлар киради. Амниотроф ов қ атланиш ҳ омила ривожланишининг 4-5-ойидан бошланади. Бу ва қ тда ов қ ат ҳ азм қ илиш аъзолари фаолиятининг бошланиши кузатилади ва трансплацентар ов қ атланиш билан бирга амниотроф ов қ атланишни амалга ошириш бошланади. Ҳ омиладорликнинг охирги ойларида бола организми томонидан амниотик сую қ ликни истеъмол қ илиш 1 л ҳ ажмга етиши мумкин. Уни меъдага кириб келишида ҳ омиланинг с ў риш, нафас олиш, ютиш ҳ аракатлари ҳ ам му ҳ им а ҳа миятга эга. Амниотик суюқликнинг ҳажми ҳомиладорликнинг 7-8-ойига қадар ортиб боради ва 1,0-1,5 л ни ташкил қилади, кейинчалик 0,6-1,0 л гача камаяди. Ушбу суюқлик 98% сувдан ва 0,7% озиқа моддалардан таркиб топган. Амниотик суюқлик таркибига, энзимлар ҳомиланинг сўлаги ва сийдиги билан бирга плацента орқали она организмидан келиб қўшилади хамда плацентада ҳосил бўлади. Озиқа моддаларнинг бир қисми меъда-ичак аъзоларидан гидролизланмаган ҳолда ҳамда пиноцитоз йули билан димерлар, олигомерлар ва ҳаттоки полимерлар сўрилади. Амниотик суюқлик озиқа моддаларининг айрим қисмлари унинг ўзини энзимлари томонидан ҳазм қилинади. Ингичка ичакнинг энзиматик фаоллиги овқат ҳазм қилиш аъзосининг бошқа аъзоларидан олдин шаклланади. Унда озиқа моддаларнинг гидролизи девор олди ва ҳужайра ичидаги ҳазм қилиш типи буйича содир бўлади. Амниотроф овқатланиш ва ҳазм қилиш нафақат ҳомилага озиқа моддаларининг келиб туриши учун, балки овқат ҳазм қилиш тизимини лактотроф овқатланиши учун муҳим аҳамиятга эга. Лактотроф овқатланиш ҳали овқат ҳазм қилиш аппарати ривожлан-маган ўсаётган организмнинг зарурий пластик ва энергетик ресурслар билан таъминлайди. Бу тур овқатланиш, пуштнинг гематроф ва транспла центар овқатланиши орасидаги ҳамда туғилгандан сўнг анча кеч муддатлардаги

дефинитив овқатланиш орасидаги оралиқ босқич ҳисобланади. Бола туғилгандан сўнг сутли овқатланиши орқали она организми билан алоқаси амалга оширилиб турилади, бу ҳол нафақат бола организмига озиқа моддаларни келиб тушишини, балки уни иммун ҳимояси учун муҳимдир. Она сути ор қ али витаминлар, энзимлар, минерал тузлар, фаол физиологик моддалар олади. Сут билан овқатланиш даврида аутолитик овқат ҳазм қилиш сутнинг энзимлари томонидан амалга оширилади, бу энзимлар сут безлари томонидан синтезланади ва лейкоцитлардан ажралиб чиқади. Сут ю қ ори липолитик ва эстеразали ҳ амда амилолитик ва пептидазали фаолликка эга. Постнатал ривожланишнинг бошида ю қ ори диспергир оз иқ а билан ов қ атланган пайтда, моддаларнинг асосий гид рол изи мембранадаги ов қ ат қ илиш зонасида кузатилади. Янги ту ғ илган болаларда мембранада ов қ ат ҳ азм қ илиш асосий ҳ исобланади, чунки б ў шли қ даги ов қ ат ҳ азм қ илиш куч с из ривожланган. Мембранада ов қ ат ҳ азм қ илишни таъминловчи механизмлар эмбрионал ривожланишнинг охирига келиб шаклланади. Б ў шли қ да ов қ ат ҳ азм қ илиш эса, аксинча, сутли ов қ атланишдан дефинитив ов қ атланишга ў тиш пайтида ривожланади. Бунда, ичак ҳ ужайраси мембранасининг энзимлар спектрини ў згаришлари ва лактоза синтезининг репрессияси кузатилади. Бола ту ғ илгандан кейинги биринчи кунларда эндо ц итоз типидаги ҳ ужайра ичидаги ов қ ат ҳ азм қ илиш бирламчи рол уйнайди. Г ў дакларни ов қа тлантириш амалиётида она сутини сигир сути билан алмаштириш кенг қў лланилади, лекин, бу иккала сутнинг кимёвий таркибида фар қ бор. Г ў дак ҳ аётининг биринчи ойида фа қ ат сигир сути билан ов қ атлантириш ў та хавфли. Бола ту ғ илганидан кейинро қ жадал эндоцитоз мавжуд бўлиб, у ингичка ичак энтероцитлари томонидан макромолек у лаларни ютилиши ва уларни организмнинг ички му ҳ итга етказиб берилишидан иборат. Энтероцитларнинг турли молекула рецепторлари иштирок этадиган ушбу механизм ингичка ичакнинг юзасида ҳ ар хил типдаги молекулалар ушлаб қ олиниши с ў нгра

уларни ёпи қ чу қ урчалар деб аталадиган со ҳ ада мужассамлайди. Бундай механизм к ў пчилик ҳ ар хил самараларни, жумладан иммуноглобулинларни она сути билан кириб келишини таъминлайди. Агарда она сути бош қ а сут билан алмаштирилса, эндоцитоз механизми ёрдамида боланинг ички му ҳ итига ёт б ў лган антигенлар кириб келади. Шахсий механизм ҳ исобига боланинг ички му ҳ итига жуда катта ми қ дорда бегона турдаги о қ силларни кириб келишини таъминлайди. Аёл сути таркибидаги лактоза микдори сигир сутиникига нисбатан анча ю қ ори. Она сути билан билан ов қ атланганда лактозанинг бир қ исми й ўғ он ичак б ў шлигига етиб бориб, унда салгина кислотали реакцияни таъминлайди. Сигир сутини таркибида лактоза ми қ дори кам б ў лганлиги туфайли уни г ў дакка ичирилганда лактоза йу ғ он ичаккача етиб бормайди ва у ерда сут кислотали биж ғ иш ў рнига чириш жараёни содир б ў лади, о қ ибатда, г ў дак организмини интоксикацияга олиб келади. Ичак ва жигар тўсиқларини кучсиз ривожланганлиги муҳитида токсин маҳсулотларни шаклланиши болани ҳам жисмоний, ҳам интеллектуал ривожланишининг бузилишига олиб келади. Бундай бузилиш нафақат болалик даврда, балки ҳаётнинг анча кейинги даврларида ҳам таъсир кўрсатиши мумкин. Бола 5-6 ойлик бўлганда, уни ўсиб бораётган пластик ва энергетик эҳтиёжлари учун она сути етарли бўлмай қолади. Бу вақтга келиб, сутли бўлмаган овқатнинг озиқа моддаларини ҳазм қилиш ва суриш механизми шаклланади. Қўшимча овқатлантириш овқат ҳазм қилиш тизимини ривожланишини ва уни дефинитив овқатланишга адаптациясини тезлаштиради. Бола туғилганидан то бир ёшга тўлгунга қадар бўлган даврда меъда ширасининг протеолитик фаоллиги 3 марта ортади, лекин катталарникига нисбатан ҳали ҳам 2 марта паст бўлади. Ёш ортган сари трипсиноген, липаза, фосфолипаза, пептидазалар секрецияси ортади. Аралаш овқатла нишга ва айниқса, сунъий овқатланишга ўтказиш овқат ҳазм қилиш ширалари секрециясини ҳажмини ҳам энзимлар ҳосил бўлишини ҳам кучли тезлаштиради.

С ў лак безлари секрецияси 10 ёшгача ортади. С ў лакнинг амилолитик фаоллиги эса 1-4 ёшгача ортади. 10-14 ёшда с ў лак ажралиши кенг к ў ламда ў згариб туради. Меъданинг шилли қ пардаси юзасининг ортиши билан бир ва қ тда меъда безлари секрециясининг ҳ ажми ҳ ам к ўп аяди. Хлорид кислота секрецияси боланинг ёши ва тана массасига т ўғ ридан-т ўғ ри бо ғ ли қ б ў лади. Ёш катталашган сари меъда безлари томонидан пепсиногенлар секреция қ илиш фаоллиги ҳ ам кучаяди. Меъданинг моторли фаолияти ҳ ам мукаммаллашади. Бунда унинг м ускул ли қ атламини ривожланишида эластик толалар сони ва асаб тизими му ҳ им а ҳ амиятга эга. Ёш катталашган сари ингичка ичакда ов қ ат ҳ азм б ў лиши мукамаллашади. Б ў шли қ да ов қ ат ҳ азм б ў лишида меъда ости бези шираси му ҳ им рол ў йнайди. Ушбу секрециянинг кейинчалик ортиши энзимларнинг тахминан бир хил концентраци яси пайтида содир б ў лади. Ёш катталашган сари жигарда ў т ҳ осил б ў лиш тезлиги ҳ амда ў т аж-ралиш муддати ва ҳ ажми ортади. Ў т сую қ лиги таркибида ў т кислотаси нинг микдори ортади ва бу ёғларнинг ҳ азм қилишни анча самарали б ў лишига олиб келади. Ичак шираси ва ундаги гидролитик энзимлар ортади. Ингичка ичакнинг бошлан ғ ич учдан бир қ исмида ов қ ат ҳ азм қ илиш анча фаоллашади. Ингичка ичак шилли қ пардасидан ю қ ори молекулали моддаларни ў тиши хамда уларни қ онга ва лимфага с ў рилиши камаяди. Й ўғ он ичакдаги жараёнлар, дефинитив ов қ атланишга ў тилгандан с ў нг, асосан катта ёшдаги одамларникига ў хшаш б ў лади. Ривожланишнинг эрта бос қ ичларида бош қ аришнинг гормонал ва ма ҳ аллий механизмлари шаклланади. Анча кейинги бос қ ичларда ов қ ат ҳ азм қ илишни бош қ аришга марказий механизмлар қў шилади. Бола лар нинг ов қ ат рациони . Болалар ов қ ат таркибида ҳ ам катта ёшдаги одамлар ов қ ат рационидаги каби ози қ а ва биологик фаол моддалар б ў лиши керак. Лекин бу моддалар ҳ амда улар манбаси б ў лган маҳсулотлар нисбати боланинг ёшига мо с б ў лиши лозим. Меъёридан кам ёки орти қ ёки бемаза ов қ ат боланинг жисмоний ва а қ лий ривожланишига салбий таъсир к ўр сатади.

Болалар серҳаракат бўлганлиги учун уларда моддалар алмашинуви тезлиги ва кўп энергия сарфланиши сабабли уларнинг оқсил ва юқори калорияли овқатга эҳтиёжи кўпдир. Кичик ёшдаги болалар овқатида оқсил, ёғ ва углеводлар нисбати 1:1:3, каттароқ ёшдагиларга 1:1:4 бўлиши керак. Болалар овқатида ҳайвон маҳсулотлари кўпроқ бўлиши лозим. Кичик ёшдаги болаларнинг овқат рационида ҳайвон оқсилининг солиштирма салмоғи умумий оқсилга нисбатан 70-80% ни, мактаб ёшидаги болаларникида эса 60-65% ни ташкил этади. Болалар овқат рациони таркибида етарли миқдорда гўшт, балиқ, тухум ва сут бўлиши уларнинг оқсилга бўлган эҳтиёжини қондиради. Ясли ёшидаги болаларнинг суткалик овқат рационида 600-800 мл, мактаб ёшидагиларда эса 400-500 мл сут бўлиши керак. Болаларнинг овқат рационида ёғнинг аҳамияти катта, у витамин А ва Д ларнинг ҳазм бўлишини, организмнинг тўйинмаган ёғ кислоталари ва фосфатидларга бўлган эҳтиёжини таъминлайди. Болаларнинг овқат рационида ортиқча ёғнинг бўлиши уларнинг организмида моддалар алмашинуви ва овқат ҳазм бўлишининг бузилишига, оқсилнинг ёмон ўзлаштирилишига ва семириб кетишга сабаб бўлади. Углеводлар энергия манбаи бўлиб, болалар ов қ ати учун ж у д а му ҳ имдир. Мевалар ва резавор мевалар, улардан тайёрланадиган маҳсулотлардаги углеводлар енгил ҳ азм б ў лади. Сутда болалар учун зарур углевод лактоза бор, аммо углеводлар меъёридан, яъни физиологик маромдан орти қ ча истеъмол қ илинганда бола организмида моддалар алмашинуви бузилади, натижада бола семириб кетади. Овқатланиш режимига риоя қилиш болалар овқатланишини рационал ташкил этишнинг асосий шартларидан биридир. Мактабгача ёшдаги болалар ҳар куни беш маҳал овқатлантирилиши лозим. Бунда суткалик калориянинг 25% нонуштада, 15% иккинчи нонуштада, 25-30% тушликда, 15% пешинда ва 25% кечки овқатда олиниши керак. Мактаб ёшидаги болалар ҳар куни тўрт

маҳал овқатланиши керак. Бунда суткалик калориянинг 25% нонуштада, 30% тушликда, 20% пешинда ва 25% кечки овқатда қабул қилиниши лозим. Рахит организмда витамин Д етишмаслиги туфайли фосфор-кальций алмашинувининг бузилиши натижасида келиб чиқадиган касаллик. Одатда 2- 3 ойликдан 2-3 ёшгача бўлган болаларда учрайди. Рахитга кўпинча боланинг чала туғилиши, қувватсизлигини, сунъий овқатлантириш сабаб бўлади. Бола яхши парвариш қилинмаса, тоза ҳаво ва қуёш нуридан баҳраманд бўлмаса, нотўғри овқатлантирилса, унинг организмига витамин Д етарли миқдорда қабул қилинмайди ёки ультрабинафша нурлар етишмаслигидан терида витамин Д ҳосил бўлиши бузилиб, рахит касали кучаяди. Бундан ташқари, болани тез-тез касалланиши, онанинг ҳомиладорлик пайтида овқат рационини бузилганлиги ҳам рахит касаллигига сабаб бўлади. Рахит касаллиги моддалар алмашинувининг бузилишига ҳамда ҳар хил аъзо ва тизимлар ишининг издан чиқишига олиб келади. Бу касалликда айниқса, фосфор ва кальций алмашинуви жиддий бузилади. Ичакда кальцийнинг сўрилиши ва суякларга йиғилиши ўзгаради. Бу эса суякларнинг ингичкалашиб, тўқималарнинг юмшашига, асаб тизими ва ичак аъзолар фаолияти бузилишига олиб келади. Касалликнинг дастлабки даврида беморнинг асаб тизимида ўзгаришлар пайдо булади: бола қўрқоқ, тажанг, инжиқ бўлиб қолади: кўп терлайди, ётганда энсаси терга ботади, болани танаси қичишади. Бола бошини ёстиқда ишқайверганидан сочлари тўкилиб кетади. Касаллик кучайганда мускуллар заифлашади, буришади, кеч юради ва қорин шишади. Кейинчалик унинг тизими ў згаради. Елка суяги яссиланади ва боши катталашади . Кўкрак қафасининг шакли ўзгаради: олдинга туртиб чиқади ёки ичига ботиб кетади.

Адабиётлар: 1. Содиқов Қ. Ва бошқалар. “Ёш физиологияси ва гигиена” Т. “Янги авлод” 2009. 2. Содиқов Б.А., Қўчқорова Л.С., Қурбонов Ш.Қ. “Болалар ва ўсмирлар физиологияси ва гигиенаси”.Дарслик. Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси Давлат таълим нашриёти. Т. 2005. 3. Алматов К.Т., Клемешева Л.С. “Улғайиш физиологияси” Т. 2004. 4. Хрипкова А.Г., Антропова М.В., Фарбер Д.А. Возр астная физиология и школьная гигиена . Москва 2000 г.

O'xshashlar

Ҳазм қилиш ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Қон айланиш тизими унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Таянч ҳаракат тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Қон тизими қон айланиш тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Қон ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари