Овқат ҳазм қилиш органлари касалликлари - Tibbiyot - Referatlar

Овқат ҳазм қилиш органлари касалликлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

212.5 KB

Ko'chirib olish

Овқат ҳазм қилиш органлари касалликлари Режа: 1. Сурункали эзофагит 2. Сурункали гастрит 3. Сурункали гастродуоденит 4. Меъда ва ўн икки бармоқ ичакнинг яра касалликлари 5. Сурункали панкреатит 6. СУРУНКАЛИ ЭНТЕРОКОЛИТ

1. Сурункали эзофагит Сурункали эзофагит – қизилўнгач шиллиқ пардасининг яллиғланишли – дегенератив шикастланиши бўлиб, кейинчалик патологик жараён қизилўнгачнинг шиллиқ пардаси остидаги қатламга тарқалиши билан ифодаланади. Бу жараён қизилўнгачга ҳар хил шикастловчи омилларнинг қайта-қайта ва узоқ таъсиридан, айниқса гастроэзофагал рефлексдан кейин ривожланади. Ташҳисот мезонлари 1. Анамнези: Яра касаллигига, гастродуоденитга, овқат аллергиясига кўрсатма борлиги, кимёвий ёки қизилўнгачнинг термик таъсирланиши, гастроэнтерологик касалликка мойиллик, руҳийэмоционал ҳаддан ташқари зўриқиш, нурдан шикастланиш. 2. Клиник мезонлар: Оғриқ синдроми – овқат еганда ёки ундан сўнг, тез юрганда, югурганда, чуқур нафас олганда тўш орқасида ёки юқори эпигастрия соҳасида сиқаётганга ўхшаш ёки ачитадиган оғриқ пайдо бўлади. Оғриқ орқага, белга, стенокардияни эслатиб турувчи кўкрак қафасининг чап ярмига тарқалади. Диспептик синдром –энгашганда, оғир нарса кўтарганда, ётганда, кофе ичгандан, ёғлиқ қ овқат истеъмол қилгандан сўнг кучаядиган жиғилдон қайнаши, эпигастрия соҳасида тўлалик сезиш ёки тўш орқасида юмалоқ нарса тургандек ҳис қилиш ва унинг кекиргандан ёки истеъмол қилинган овқатнинг озроқ миқдорини қайт қилиб ташлагандан кейин йўқолиши, овқат истеъмол қилаётганда тиқилиши ёки йўтал пайдо бўлиши, баъзан қусиш, ундан сўнг ўзини енгил сезиш, эрозияларда қон билан қусиш, ич қотишга мойиллик. Параклиник мезонлар: А) эндоскопия – қизилўнгач терминал қисми шиллиқ пардасининг гиперемияси, эдемаси (шиши), бурмаларининг қалинлашиши, эрозияси ва

яраси, камдан-кам ҳолларда шиллиқ парда рангининг хиралиги ва қонтакт қонаши, кардиал ёриқ кўринади. Б) рН метрия - қизилўнгач ичидаги нарсаларнинг кислота томонга силжиши, рН нинг 4,0 ва ундан ҳам кам бўлиши Этиология ва патогенези Ўткир эзофагитлар қизилўнгач шиллиқ пардасининг иссиқ овқат ва ичимлик, кимёвий моддалар (йод, кучли кислоталар, ишқорлар)дан таъсирланиши натижасида, ўткир инфекцион касалликлар (қизилча, бўғма, сепсис ва ҳ.к.)да, ўткир фарингитлар, гастритлар ва б. да ривожланади. Ярим ўткир ва сурункали эзофагитлар фаол меъда ширасининг қизилўнгачга кўтарилиб чиқиши (рефлюкс) натижасида пайдо бўлади, бу ҳодиса қизилўнгач кардияси етишмаслигидир, бу эзофагит рефлюкси деб аталади, ва кўпинча диафрагманинг қизилўнгач ўтган коваги чуррасида кузатилади. Бундай ҳолат қизилўнгач шиллиқ пардасига қайноқ, дағал ва аччиқ овқатлар таъсир қилганида рўй беради, кўпинча бурун-ҳалқум ва меъданинг сурункали яллиғланиш касалликлари билан бирга қўшилиб кетади. Клиник манзараси . Ўткир катарал эзофагитда ютинганда оғриқ, орқада ачишиш, баъзида дисфагия қайд қилинади. Болаларда эзофагитлар таснифи Кечиши бўйича Шиллиқ парданинг ўзгариши бўйича Касаллик даври (сурункали эзофагит учун) Ўткир Катарал Зўрайиши Ярим ўткир Эрозив Субремиссия Сурункали Геморрагик Ремиссия Рефлюкс - эзофагит Некротик

Геморрагик эзофагитда қон қусиш ва мелена бўлиши мумкин. Сохта мембраноз эзофагитда фибрин пардали массанинг (қизилча ва бўғмада) бўлиши характерлидир. Ярим ўткир ва сурункали эзофагитда жиғилдон қайнаши, тўш орқасининг ачишиши, баъзида оғриқ, дисфагия қайд қилинади; рефлюкс- эзофагитда бемор олдинга энгашганида қусади ва бу жараён горизонтал ҳолатда кучаяди. Асоратлари: қон кетиши, қизилўнгачнинг стриктураси (торайиши) ва чандиқли қисқариши (охиргиси диафрагманинг қизилўнгач ўтган коваги аксиал чуррасининг ҳосил бўлишига олиб келади). Даволаш. Бирга қўшилиб келадиган эзофагитларда асосий касалликни даволаш зарур. Ўткир эзофагитда авайлайдиган парҳез №1 буюрилади: овқат бўлак-бўлак қилиб 7 мартагача, оз-оз миқдорда берилади, сут ичиш, дағал ўсимлик клетчаткасили, аччиқ, тўйинган бульон, экстрактив моддалар, ёғлар, цитрус мевалар, шоколад, кофе б. ларни истеъмол қилиш чекланади. Кечки овқат ухлашдан 2–3 соат олдин истеъмол қилинади. Кун тартиби : ухлаётганда кўрпа-тўшакнинг бош томони баланд бўлиши керак, овқат истеъмол қилгандан сўнг олдинга энгашмаслик, ётмаслик, кечаси овқат емаслик, қаттиқ белбоғ ишлатмаслик, семириб кетмаслик, седатив, бетаблокаторлар, транквилизаторлар, теофиллин қабул қилмаслик керак. Антирефлюкс терапия : овқатдан олдин ½ -1 таб. церукал ичиладиёки 0,5%ли эритмасидан 1 мл м/о юборилади. Кунига 3 марта овқатдан олдин 0,005 г цисаприд берилади. Адсорбентлар, антацидлар, ўраб олувчи дорилар курси 1–1,5 ой. Маалокс овқатдан кейин кечасига 1 таб., алмагель овқатдан сўнг кечасига 1 чой қошиқ – 1 десерт қошиқ; фосфалюгель овқатдан сўнг кечасига 1 пакети; викалин ва викаир овқатдан сўнг 1 таб кунига 3 марта; де-нол овқатдан сўнг 1 таб кунига 3 марта. Ранитидин 150 мг дан кунига 2 марта (эрталаб ва кечқурун); гастроцепин 2,5 мг дан кунига 2 марта.

Маҳаллий анестетиклар : 0,25%ли новокаин 15–20 мл дан илиқ ҳолида кунига 3–4 марта; анестезин (0,3) 1 таб. кунига 3 марта. Спазмолитиклар курси 1–2 ҳафта: платифиллин 1 таб.дан кунига 3 марта; ношпа ½ - 1 таб.дан кунига 3 марта. Диспансер кузатуви 1. Мутахассисларнинг текшириш оралиғи : педиатр биринчи йили ҳар кварталда, иккинчи йили йилига 2 марта, ундан кейин 14 ёшга киргунча ҳар йили 1 марта. Гастроэнтеролог йилига 2 марта, зўрайганида касалхонага ёткизилади. 2. Қўшимча текширишлар : фиброэзофагогастродуоденоскопия, қизилўнгач ичи рН - метрияси йилига 2 марта. 3. Соғломлаштириш тадбирлари : парҳез, тартиб, тоза ҳавода сайр қилиш, сурункали инфекция ўчоғи санацияси, асаб-руҳий ҳаддан ташқари толиқишни, салбий эмоцияларни бартараф қилиш. 4. Жисмоний гуруҳи : 1–2 йил давомида тайёрлов гуруҳи. 5. Профилактик эмлаш : профилактик даволаш курси ўтказилгандан сўнг 1–1,5 ой кейин. 6. Санатория – курортларда даволаниш : ремиссия даврида меъда – ичак профилидаги санаторияда. 2. Сурункали гастрит Сурункали гастрит полиэтиологик касаллик бўлиб, унинг асосини меъда шиллиқ пардасидаги диффуз (кенг тарқалган) ёки ўчоқли яллиғланишли-дистрофик ўзгаришлар ташкил қилади. Айни вақтда меъданинг секретор ва ҳаракат функциялари бузи лади. Ташҳисот мезонлари 1. Анамнези:

Алиментар бузилишлар (овқатнинг тўла-тўкис бўлмаслиги, сифатсизлиги, дағаллиги, овқат истеъмол қилиш оралиғининг узоқлиги, қуруқ овқат ейиш, шошиб овқатланиш), овқатдан заҳарланишни бошдан кечириш, овқат аллергияси, дориларни узоқ муддат тез-тез қабул қилиш, узоқ давом этган психо-эмоционал зўриқиш, овқат ҳазм қилиш органлари касалликлари бўйича ирсий мойиллик. 2. Клиник мезонлар: Оғриқ синдроми – овқатдан кейин анча давом этадиган зирқираб турадиган оғриқ, тунги, очликдаги оғриқ, овқат қабул қилиш билан боғлиқ бўлмаган ва жисмоний зўриқишдан кейин пайдо бўладиган оғриқлар. Ўртача жадалликдаги оғриқлар эпигастрал соҳага ёки киндикдан юқорига тарқалади. Пальпация қилинганда эпигастрал ва пилородуоденал соҳаларда оғриқ ва шу зонадаги мушакларнинг таранглашиши аниқланади. Диспептик синдром – жиғилдон қайнаши, ҳаво билан, овқат билан кекириш, баъзан қусиш, меъдада дискомфорт сезиш, иштаҳанинг бузилиши, оғиздан нохуш ҳид келиши, тилни кулранг караш қоплши. Астено-невротик аломатлар намоён бўлади. 3. Параклиник мезонлар: А) эндоскопия – меъда шиллиқ пардасининг гиперемияси ва шиллиқ парда эдемаси (шиши), бурмаларнинг қалинлашиши ёки атрофияси, баъзи жойларда ўчоқли гиперплазияси, эрозияли шикастланишлар. Б) меъда ширасини текшириш – шилимшиқ модда ҳосил бўлиши, меъда секрецияси ҳажми, меъда шираси кислоталилигининг ўзгариши. Даволаш Комплекс, дифференциация қилинган, ҳар бир беморга алоҳида. Сурункали секретор етишмовчиликли гастритда тўла қимматли оқсиллар ва витаминларга бой, механик, кимёвий жиҳатдан авайловчи парҳез буюрилади. Зўрайиш даврида ўринкўрпа қилиб ётилади, №1 парҳезда ўртача 2 ҳафта бўлиб, астасекин №2 парҳезга ўтилади, бунга шира ажралишини кучайтирувчи гўштли овқатлар, балиқли бульонлар, сабзавот ва мева

шарбатлари, лимон, ёғсиз сельдь, икра, чучук пишлоқ, творог, кефир, сариёғ, қаймоқ, кунгабоқар мойи, тухум, қотган оқ нон, қуритилган нон, натурал кофе, чой ва б.лар киради. Дағал клетчаткали овқатлар, ёғлиқ қ гўшт, янги нон, пиширилмаган сут, қаттиқ ва эритилган пишлоқлар, қонсервалар, сирка, гармдори, ханталлар берилмайди. Бундай парҳез 2 ой давом этади. Helicobacter pylori бактериялари аниқланганида антибактериал хусусиятга эга бўлган де-нол дориси буюрилади (бир ой давомида кунига 2–3 марта оч қоринга 1 таблеткадан ҳамда метронидазол (трихопол), фуразолидон ёшига қараб берилади. Минерал сувлар: натрий хлорид, натрий гидрокарбонатли сувлар, ичиш тавсия этилади. Мактабгача ёшдаги болаларга шишали газсиз минерал сувни овқатдан 20–30 дақиқа олдин 100 мл дан кунига 3 марта ва мактаб ёшидаги болаларга 30–40 кун давомида кунига 3 марта 150 мл дан ичиш маслаҳат берилади, йил мобайнида 2–3 курс ўтказилади. Оғриқ пайдо бўлганида спазмолитиклар қўлланади: папаверин, но-шпа; ҳолинолитиклар: платифиллин, атрофин, метацин. Кўрсатма бўйича седатив воситалар: валериана, триоксазин, элениум, седуксен, димедрол ва ҳ.к. Сурункали инфекция ўчоқлари (сурункали тонзиллит, синусит, тишлар кариеси) санацияси ўтказилиши шарт. Санаторийда даволаниш тавсия этилади. Диспансер кузатуви Касаллик зўрайганда беморни шифокор биринчи йили ҳар кварталда кўриб боради, ундан кейинги йили 6 ойда 1 марта, ундан кейинги йиллари йилига 1 марта кўради. ЛОР ва стоматолог йилига 2 марта, невропатолог йилига 1 марта, хирург оғир рефлюксгастритга кўрсатма бўлганда кўради. Қоннинг умумий таҳлили (ҚУТ), кенгайтирилган копрограмма қилинади, нажасда яширин қон борлиги текширилади. Эндоскопия ўтказилади, гижжа ва лямблиялар текширилади. Баҳор ва кузда профилактик даволаш

ўтказилади. Фитотерапия, физиомуолажалар, антацидлар, рефлюксгастритда антирефлюкс терапиялар шулар жумласидандир. 3. Сурункали гастродуоденит Гастродуоденит меъда антрал қисми ва ўн икки бармоқ ичакнинг сурункали яллиғланиш касаллиги бўлиб, овқат ҳазм қилиш йўлининг шу қисмлари шиллиқ пардаси эпителийси регенерациясининг бузилиши, секретор ва мотор функцияларнинг ўзгариши билан кечади. Ташҳисот мезонлари: 1. Анамнези: Гастроэнтерологик касалликка мойиллик, овқат аллергияси, ҳар хил органлар ва тизимларнинг (эндокрин, сийдик ажратувчи, юрак-томир) сурункали патологияси, психовегетатив бузилиши ҳақида кўрсатмалар мавжуд. 2. Клиник мезонлар: А) оғриқли абдоминал синдром – оғриқ ўртача интенсивликда баъзан кучли, кечки (овқат истеъмол қилинганидан 1–2 соат ўтганда), кечаси бўлади. Камдан-кам ҳолларда овқат истеъмол қилаётганда ёки овқат истеъмол қилган заҳоти ёки эрта ва кечиккан оғриқлар бирга пайдо бўлади. Эрта оғриқ эквиваленти болаларнинг тезда тўйиб қолиш сезгиси ҳисобланади. Оғриқ пилороуоденал соҳада, киндик атрофида ёки эпигастрал соҳада бўлади. Оғриқ синдроми февраль-март ойларида ва эрта кузда кучаяди. Пальпацияда оғриқ меъда ва ўн икки бармоқ ичак проекцияси жойида аниқланади. Патологик жараённинг ўт йўллари, меъда ости бези, ичакка тарқалганлик аломатлари бўлиши мумкин. Б) Диспептик синдром меъда ва ўн икки бармоқ ичакнинг, асосан, ҳаракат ва секретор функциялари бузилиши билан боғлиқ бўлиб, кўнгил айниши, кекириш, камдан-кам бир марталик овқатни қайт қилиш, ич қотиши

ёки ичнинг беқарорлиги, полифекалияси ва овқатнинг сездирмай ўтиб кетиши каби аломатлар билан ифодаланади. В) Астеновегетатив синдром – толиқиш, лоҳаслик, бош оғриши, ранг оқариши, юрак-томир тизими (ЮТТ) нинг функционал бузилиши, неврозга ўхшаш ҳолат, полигиповитаминоз белгилари билан ифодаланади. 3. Параклиник мезонлар: -қон таҳлили: жараён узоқ давом этганида эритроцитлар сони ва гемоглобин миқдорининг камайиши, эрозив шаклида қон зардобида гастринни кўпайиши қайд этилади; м еъда ва ўн икки бармоқ ичак эндоскопияси – шиллиқ парданинг кенг ёйилган ёки чегараланган ўзгаришлари аниқланади. Шиллиқ парда шикастланишининг қуйидаги шакллари фарқ қилинади: - юзаки гастродуоденит – диффуз гиперемия, шиллиқ пардани шиши, бурмаларининг бир оз қалинлашгани, баъзан оқимтир караш учрайди; - гипертрофик гастродуоденит – шиллиқ парда шишган, гиперемияли, донали кўринишда, майда нуқтали қон қуйилганлиги аниқланади. Ичак бўшлиғидаги суюқлик хира, таркибида фибрин иплари бор; - эрозив гастродуоденит – шиллиқ парданинг гиперемияланган фонида кўп сонли, камдан-кам якка ҳолдаги эрозиялар кузатилади, уларнинг ўлчами 0,5 см гача, туби текис, кулранг караш билан қопланган бўлади; - субатрофик (атрофик) гастродуоденит – меъда ва ўн икки бармоқ ичакнинг шиллиқ пардаси оқарган, бурмалар юпқалашган, текисланган, томирлар расми кучайган. Гастродуоденитнинг ҳамма шаклларида дуоденогастрал рефлюкс аломатлари: қорин бўйнининг очилиб қолиши, рентгеноскопияда меъда қалинлиги, рельефининг ўзгариши, меъда ва дуоденит ҳаракатининг бузилиши аниқланади. Меъда секрециясини текшириш – гиперсекреция ва гиперацидлик, камдан-кам ҳолларда кислотанинг меъёрда ҳосил бўлиши ёки гипоацидлик аниқланади.

Гастродуоденитлар таснифи (Б.Г.Апостолов бўйича) Вариант Функционал–морфологик таснифи (қуйидаги маълумотлар бўйича) Касалл ик даври ФГДС Биопсия Меъда секрецияс и Пилородуо – денит (антродуо- денит ) Юзаки Гипертро фи к Эрозив Атрофияс из Атрофик А) ўрта атрофия Кучайг ан Меъёр ида Камайг ан Зўрайи ши Субремис сия Ремисс ия Гастродуод енит Дуоденит –кенг ёйилган - чегараланган (бульбар) Атрофик Б)яққол атрофия Даволаш 1. Авайлайдиган парҳез – 1, 1а, 1 б стол икки ҳафта давомида, сўнг аста-секин (6–8 ҳафта ичида) одатдаги парҳезга ўтилади. 2. Гиперсекрецияда –антацидлар («меъда ва ўн икки бармоқ ичак яра касаллигини даволаш»га қаранг). 3. Витамин U (метаметилсульфонил хлорид) 1 ҳафта давомида кунига 2 марта 0,05 г ўсимлик дорилари (чаканда – облепиха) ёғи овқатдан олдин 2–4 мл дан, мойчечак, ялпиз, бўйимодарон дамламалари) берилади. 4. Оғриқ пайдо бўлганида спазмолитиклар: папаверин 10–20 мг кунига 2–3 марта 2%ли эритмаси 0,5–1,5 мл мушак орасига, но-шпа 20–40 мг кунига 1–3 марта буюрилади.

5. Н. pylori ни даволаш учун даволаш жадвалидан фойдаланилади («меъда ва ўн икки бармоқ ичак яра касаллигини даволаш» га қаранг). 6. Гипосекрецияда – ўрнини босувчи терапия. Меъдада овқат ҳазм бўлишини яхшиловчи дорилар Дорининг номи Дозаси . Абомин ½ таб. овқат билан . Ацединпепс ин ¼-1 таб. кунига 3 марта . Пепсин 0,05–0,3 кунига 3 марта 1–3%ли хлорид кислота эритмасида . Меъда шираси 3–10 мл овқат билан 2–3 марта Диспансер кузатуви Шифокор касаллик зўрайганида биринчи йили ҳар кварталда, сўнг 6 ойда 1 марта – 2 йил давомида, ундан кейинги йиллари – йилига 1 марта текширади, ЛОР ва стоматолог йилига – 2 марта, невропатолог йилига – 1 марта, хирург керак бўлганида кўрувдан ўтказадилар. Қоннинг умумий таҳлили (ҚУТ), кенг копрограмма, нажасда яширин қон борлиги текширилади, 6 ойдан сўнг ва зўрайганда 1 йилдан кейин эндоскопия, гижжалар ва лямблиялар текширилади. Ҳисобдан чиқарилмайдилар, 14 ёшга етганларида ўсмирлар шифокорига ўтказиладилар. Профилактик эмлашлар клиник ва эндоскопик ремиссия даврида амалга оширилади. 4. МЕЪДА ВА ЎН ИККИ БАРМОҚ ИЧАКНИНГ ЯРА КАСАЛЛИКЛАРИ

Сурункали касаллик бўлиб, меъда ва ўн икки бармоқ ичак шиллиқ пардасининг яраланиши билан ифодаланади. Касаллик турли хил клиник манзара билан намоён бўлади, зўрайиш ва ремиссия даврлари билан кечади. Ташҳисот мезонлари 1. Анамнези : Овқат ҳазм қилиш органлари касалликлари бўйича генеалогик анамнез мавжудлиги, яра касаллиги ривожланишида иштирок этувчи бир ёки бир неча омиллар мажмуига кўрсатмалар, ярадан олдинги ҳолат: овқатланиш тартибининг бузилиши, овқатнинг миқдори ва сифат жиҳатидан қўпол бузилиши, сурункали инфекция ўчоқлари, интоксикациялар, паразитлар, аллергик ва бошқа йўлдош касалликлар; узоқ давом этган салбий-эмоционал таъсирлар (оиладаги, мактабдаги ихтилофлар, қўшимча зўриқишлар). 2. Клиник мезонлар: 1. Оғриқли синдром ва диспепсия: Яра меъдада жойлашганда – дағал, ёғлиқ қ овқат ёки хом сабзовотлар истеъмол қилганидан 25–30 дақика ўтганда аниқ ритмда эпигастрия соҳасида илк оғриқ пайдо бўлиши, ҳаво билан кекириш, иштаҳанинг камайиши, овқат истеъмол қилган замоноқ қусиш, қорин деворининг антрал қисмида турғун оғриқ проекцияси, тўсатдан пайдо бўлган оғриқ йўқолганидан кейин ҳам сақланиб қоладиган оғриқ; меъдадан яширин қон кетиш белгилари, кислота ҳосил бўлиши меъёрдан пасайган ҳолда фермент ҳосил қилиш функциясининг кучайиши. Яра ўн икки бармоқ ичакнинг пиёзчасида жойлашганда – оғриқ анча кучли, наҳорда (оч қоринда) пайдо бўлади, овқат истеъмол қилинганда камаяди, бироқ орадан 1,5–2 соат ўтгач яна рўй беради, кечаси кенг соҳага тарқалади ёки киндикдан бир оз юқорироқда, пилородуоденал соҳада ёки қовурғалар остида бўлади, бемор сариқ-яшил рангли шилимшиқ қусади, нордон кекиради, жиғилдони қайнайди, иштаҳаси бузи лади ёки кучаяди, қабзият, пилородуоденал соҳа пальпация қилинганида оғриқ кузатилади;

кўпинча патологик жараён ўт йўллари, ичак, жигар, меъда ости безига ҳам тарқалади. Яра постбульбар соҳада жойлашганда наҳорда оч қоринда кесаётган ёки санчиқли характерда кучли оғриқ бўлиб, белга, қориннинг ўнг томонига тарқалади, ярага қарши даво қилинишигалашга қарамай 1 ой давомида кечаси кучли оғриқ тутади; кўпинча дуоденал қон кетиши, перфорация, пенетрация, стенозлар, перивисцеритлар кузатилади. 2. Астеновегетатив синдром : уйқунинг бузилиши, эмоционал лабиллик, тез чарчаш, жиззакилик, локал гипергидроз, артериал гипотензия, брадикардия, қизил дермографизм. 3. Параклиник мезонлар: А) Меъда ва ўн икки бармоқ ичакнинг барийли масса билан рентгеноскопияси. Яра касаллигининг рентгеноскопик белгилари ҳақиқий ва билвосита бўлади. Хақиқий белгиларига : яра тешигининг девори билан бирга яллиғланиши, меъда қонтурининг чандиқли деформацияси, бурмачаларнинг «тешик» йўналиши ёки яра чандиғи томон радиал қонвергенцияси киради. Билвосита белгиларига : меъда тонусининг ўзгариши, ўн икки бармоқ ичак қонтрасти стази ёки унинг тезликда бўшаб қолиши, маълум жойида ичак шиллиқ пардаси рельефининг бузилиши, локал оғриқ, пилороспазм, меъда мушакларининг маҳаллий циркуляр спазларининг пайдо бўлиши, наҳорда секретор суюқлиқ даражаси мавжудлиги ва б. киради. Б) Эндоскопия: шиллиқ парданинг ҳар хил ўлчамли, шаклли ва чуқур тубли дефекти аниқланади, туби фибрин билан қопланган, йўлдош касаллик сифатида гастрит, гастродуоденит, дуоденогастрал рефлюкс, яра-чандиқли деформация белгилари учрайди. В) Меъда секрециясини текшириш: хлорид кислота ва пепсиннинг, айниқса, секрециянинг базал босқичида гиперсекрецияси. Қиёсий ташҳисот

Яра касаллигини меъда-ичак йўлининг юқори қаватидаги бошқа касалликлардан фарқлаш ўтказилади: диафрагманинг қизил– ўнгач коваги чурраси, гастродуоденит, панкреатит; ўт йўллари касалликлари; буйрак патологияси, Золлингер-Эллисон синдроми, меъда ва ўн икки бармоқ ичакнинг ўткир яралари шулар жумласига киради. Даволаш 1. Гастритдаги каби парҳез. 2. Даволашда меъда ширасининг кислоталилигини пасайтириш етакчи ўринни эгаллайди. Антацидлар – яхшиси суюқ ҳолидаги; сўрилмайдиган алюминий ёки висмут билан (овқатлангандан 1–3 соат ўтгач 4–6 ҳафтадавомида кунига 4–6 марта. Антацидлар № Препарат (дори) Таркиби Дозаси 1 Альмагель Алюминий гидрооксид магний оксид бир ичишга ½ - 2 чой қошиқ 2 Альмагель А Юридагининг ўзи + анестезин бир ичишга ½ - 2 чой қошиқ 3 Алюмаг Алюминий ва магний гидроксид бир қабулга 1 таб. 4 Викалин Висмут нитрат, магний ва натрий гидрокарбонат ҳар қабулга 1–2 таб. 5 Гастал Алюминий ва магний гидроксид, магний карбонат ҳар қабулга 1–2 таб. 6 Маалокс Алюминий ва магний гидроксид ҳар қабулга 1–2 таб. 5 мл суспензия 7 Фосфалюге ль Алюминий фосфат, пептин, агар ½ пакетини овқатдан олдин 3. Секрецияни тўхтатувчи воситалар анча қулай ва ишонарли:

Н 2 – блокаторлар 3–4 ҳафтадавомида кунига 3 марта берилади. Уларни узоқ муддат (кечаси -1 доза) бериш рецидивлар сонини камайтиради. Блокаторларни бериш аста-секин тўхтатилади. 4. Простагландинга ўхшаш – мизопростол (кунига 2–4 марта 0,2 мг 4–6 ҳафтадавомида) дан фойдаланилади. 5. Яра ва эрозияларнинг битишига сукральфат ёрдам беради: ½ таб.дан кунига 4 марта. 6.Н. pylori ни йўқотиш учун бир неча даволаш жадваллари таклиф қилинган. 7. Оғриқ пайдо бўлганида спазмолитиклардан фойдаланилади (папаверин 20–40 мг кунига 3–4 марта, 2%ли эритмаси 0,5–1,5 мл м/о, но- шпа 20–40 мг кунига 1–3 марта). Секрецияни тўхтатувчи воситалар № Препарат (дори) Дозаси Меъданинг Н 2 рецепторлари блокаторлари 1 Циметидин (Тагамет) 15–30мг/кг/кунига овқатдан сўнг (1/2 доза кечасига) 2 Ранитидин (Зантак, Язитин) кунига 2–6 мг/кг ичиш; кунига венага 1– 3 мг/кг 3 Фамотидин кунига кечасига 0,3–0,6 мг/кг 4 Роксатидин (Роксан) катталарга кунига 0,15 г H + , K + АТФ - аза блокаторлари 5 Омепразол 10–20 мг кунига 1 марта 6 Ланзопразол 10–30 мг кунига 1 марта М – холинорецепторлар блокаторлари 7 Атропин 0,25 мг кунига 1–2 марта 8 Платифиллин 1 – 3 мг овқатдан олдин

9 Апрофен 20–30 мг/кунига ичиш ёки т/о (п/к) Амоксициллинни ампициллин, эритромицин, тетрациклин билан алмаштириш мумкин. Хеликоцинни (0,75 амоксициллин + 0,5 метронидазол) қўллаш қулай. Чи зма Висмут субцитрат кунига 1-2 таб. Амоксицилл ин кунига 100 мг/ кг Метронида зол кунига 20 мг/кг Секреция ни тўхтатувчи воситалар 1 28 кун 18–28 кун 1–10 кун Н 2 блокато рлар 28 кун 2 28 кун 28 кун 18–28 кун Ранитиди н 28 кун 3 – 14 кун – Омепразо л 14 кун 4 – 28 кун 28 кун – Диспансер кузатуви Мутахассислар кўриги Шифокор – биринчи йилда мобайнида кварталда 1 марта, сўнг 6 ойда 1 марта, ундан кейинги йиллари йилда 1 марта; Стоматолог ва ЛОР –йилига 2 марта; Невропатолог – кўрсатмага қараб; Санатория-курортда даволаш – яра дефекти эпителий билан қопланганида ва асоратлар йўқлигида. Кўрувда аҳамият беринг Умумий ҳолати, эпигастрал ва пилородуоденал соҳадаги оғриққа шикоятлар, улар иррадиацияси ва ритми, диспептик ҳолатлар, ич

келиши характери, пальпацияда эпигастриядаги оғриқ ва мушакларнинг фаол ҳимоясига. Текширув усуллари Нажасда яширин қоннинг таҳлили, кенгайтирилган копрограмма Даволашдан кейин 6 ой ва 1 йил ўтганида – ФЭГДС, қоннинг умумий таҳлили ва биокимёвий таҳлили. Ҳисобдан чиқариш Ҳисобдан чиқарилмайди. Ёши 14 га етганида ўсмирлар шифокорига ўтказилади Профилактик эмлаш Яра дефекти битганида 5. Сурункали панкреатит Меъда ости безида тобора зўрайиб борадиган яллиғланишлидегенератив жараён бўлиб, унинг охирги босқичида ациноз ҳужайралар ўрнини бириктирувчи тўқима эгаллашининг кучайиб бориши билан ифодаланади ва безнинг экзокрин ва эндокрин функцияси пасайиши билан бирга кечади. Сурункали панкреатитларнинг бирламчи, иккиламчи, ирсий қайталанувчи шакллари фарқ қилинади. Бирламчи панкреатит бу патологик жарён бўлиб, меъда ости бези тўқимасининг ўзини бирламчи яллиғланиши ривожланиши билан боғлиқ. Иккиламчи панкреатит – болаларда кўп учрайди. Унинг реактив ва интоксикацион турлари фарқланади. - реактив панкреатит меъда ости бези билан қўшни органларнинг сурункали касалликлари (меъда, ўн икки бармоқ ичак, ўт ажратувчи йўллар) фонида пайдо бўлади.

- интоксикацион панкреатит умумий касалликлар, заҳарланишлар, инфекцион моддалар алмашинуви бузилиши, инфекцион касаллик– лар натижаси ҳисобланади. Ирсий қайталанувчи панкреатит муайян оилаларда кўпинча илк болаликда учрайди, аутосом-доминант типда авлодга ўтади ва яллиғланиш реакцияси унча ифодаланмасдан, меъда ости безида фиброз ривожланиши билан намоён бўлади. Ташҳисот мезонлари 1. Анамнези: Овқат ҳазм қилиш органлари (меъда яраси, гастродуоденит, холецистит, ўт ажратувчи йўллар дискинезияси ёки аномалияси)нинг сурункали касалликларига, аллергияга, ирсий мойилликка, овқатнинг мос эмаслигига, моддалар алмашинуви патологиясига, муковисци–дозга, оғир умумсоматик касалликларга, қорин жароҳатига, бактериал вирусли касалликлар ва интоксикацияларни бошидан кечирганлигига кўрсатмалар бор. 2. Клиник мезонлар: Оғриқли синдром – ўткир ҳуруж сифатида пайдо бўлади ва бир неча соат давом этади. Қайталанувчи шаклида эса кунлаб давом этади ёки доимий, кучли, зирқираб оғрийди, доимий оғриқли панкреатит синдромида оғриқ узоқ давом этади. Кўпинча оғриқ ҳаддан ташқари тўйиб овқат еганда, ёғлиқ овқат ва ширинликлар истеъмол қилинганда кузатилади. Оғриқ локализацияси безнинг шикастланган жойига боғлиқ, безнинг бошчаси шикастланганда – оғриқ киндикнинг юқори ўнг томонида, безнинг гавдаси шикастланганда – эпигастрал соҳада, думи шикастланганда – чап қовурға остида пайдо бўлади. Оғриқлар ўраб олувчи характерга эга. Диспептик синдром – иштаҳа бузилиши, кекириш, кўнгил айниши, турғун метеоризм, ёғлиқ, гўштли, ширин овқатларни кўнгил тортмаслиги, сўлак ажралишининг ортиши, ич қотишга мойиллик ёки ич қотишини ич кетиш билан алмашиниб туриши билан характерланади.

Астеник синдром – беҳоллик, гавда вазннининг камайиши, гиповитаминоз аломатлари, тез чарчаш, кўпинча бош оғриғи, эмоционал ҳолат билан ифодаланади. 3. Параклиник мезонлар: А) сийдик таҳлили – диастаза фаоллигининг ортиши; Б) қон биокимёси: амилаза фаоллигининг ортиши; В) копрограмма – яллиғланиш элементлари йўқлигида стеаторея, креаторея, аминорея; Г) УЗИ -безнинг ҳаммасида ёки бирон қисмида ўлчовлари ва зичлигининг ўзгариши, меъда ости безининг оҳакланиш ҳодисаси; Д) рентгенологик текширишлар – панкреатин шираси ажраладиган йўллар бўйича тошлар ёки паренхиманинг оҳакланиши кўринади, экран назоратида аниқланадиган безнинг катталашгани ва оғриқли, Одди сфинктерининг етишмовчилиги, папиллит, дуоденит, дивертикулит хос. Болаларда сурункали панкреатитлар таснифи (Ж.П.Гудзенко, 1976) Бирлам чи Иккилам- чи Сурункали такрорланувчи панкреатит Доимий оғриқли синдром Сурункали панкреатит (яширин) Сурункали комулёз панкреатит Сурункали ҳолепанкреатит Муковисцидоз билан Ташқи секретор функцияси: А) меъёрда Б) гиперсекретор тип В) гипосекретор тип Г) обтурацион тип Ички секретор функцияси: Инсуляр Зўрайи ши, Субремиссия Ремиссия

хасталанган болаларнинг сурункали кистозли панкреатити аппарат гиперфункцияси Д) ингулятор аппаратни гипофункцияси Даволаш 1. 3–5 кун давомида ўрин-кўрпа қилиб ётилади. 2. Парҳез: 1–3 кун ҳеч нарса емаслик, сўнг аста-секин парҳез кенгайтирилади (Певзнер бўйича № 5 стол). 3. Оғриқ синдроми пайдо бўлганда ва қайт қилганда эпигастрал соҳага ях қўйилади. 4. Спазмолитиклар биринчи 3 кунда парентералқўлланади, сўнгра ичиш тавсия этилади. - Но-шпа 2%ли эритмаси 1–2 мл м/о кунига 1–2 марта. - Папаверин 2%ли - эритмаси 0,5–1 мл м/о ёки т/о кунига 1–2 марта. - Платифиллин 0,2%ли эритмаси 1-2 мл т/о. 5. Ганглиоблокаторлар – кучли оғриқларда ва спазмолитиклар самарасизлигида - Галидор 2,5%ли эритмаси 1–2 мл м/о ёки в/и кунига 2 марта. - Бензогексоний 2,5%ли эритмаси 0,25–0,5 мл м/о. - Пентамин 5%ли эритмаси 0,25 – 0,5ли м/о ёки қуёш чигаси соҳасига ионофорез шаклида; уни 2%ли новокаин эритмаси билан алмаштириб турилади. 6. Диуретиклар 3 кун давомида – лазикс 2–4 мг/кг 7. Инфузион терапия 5–7 кун давомида: - 10%ли глюкоза эритмаси 200–400 мл инсулин билан 5 г глюкозага 1 ТБ ҳисобида; - физиологик эритма 200–400 мл дан; - реополиглюкин, альбумин, неокомпенсан 10 мл/кг дан; - аскорбин кислота 50–100 мг дан.

- кокарбоксилаза 50 мг дан - 4%ли натрий гидрокарбонат (рН7,28). 8. Меъда ости бези яққол шишганида преднизолон кунига 2 мг/кг қисқа курс. 9. Гиперамилаземиянинг ўткир даврида протеолиз ингибиторлари: - қонтрикал, трасилол, гордокс бемор ҳолатининг оғирлигига қараб кунига 1–2 марта венага 10–25000 ТБ томчилаб. 5%ли эпсилон-аминокапрон кислота 50 мл дан. 10. Ўринбосар терапия (тикланиш даври): Панкреатин, мезим-форте, панзинорм, фестал, дигестал, ораза, - 1 таб. ёки драже 5–6 ой давомида кунига 3–4 маҳал. 2.Тикланиш даврида: Ҳолестаз ва ўт йўллари гипертониясида – 20% сорбит, ксилит 30–50 мл 7–10 кун эрталаб оч қоринга ичилади; 25%ли магний сульфат 10–15 мл кунига 3 маҳал, 7–10 кун мобайнида; Холеретиклар Дуоденогастрал рефлюксда, қабзиятда, кекиришда – мотилиум 1 капсуладан 3 маҳал; церукал ½ таб. овқатдан олдин. Сурункали панкреатит бўлган болаларнинг диспансер кузатуви. Мутаха сси слар кўриги Стационардан сўнг 1-йили – шифокор кварталда 1 марта, 2 йил мобайнида 1 йилда 2 марта, кейинги йиллари йилига 1 марта. ЛОР ва стоматолог кўриги йилига 2 марта. Клиник - лаборатор текширувл Умумий аҳволини баҳолаш. Оғриқ синдроми, диспепсик ҳолатни, қорин пальпациясини аниқлаш. Амилазани аниқлаш мақсадида қон таҳлили ҳар 6–

12 ойда, копрограмма 1 йил мобайнида ҳар ар кварталда, кейинги йили йилига 2 марта, кейинчалик йилига 1 марта. Қондаги қанд миқдорини ва қанд эгри чизигини йилига 1 марта ўтказилади . Рецидив га қарши даво Парҳез : сурункали ўчоқлар санацияси. Гастродуоденал зона йўлдош касалликларини даволаш, травмалар, вирусли инфекциялар профилактикаси. Ташқи секретор етишмовчилик белгиларида- ферментлар ёрдамида ўринбосар терапия. ЎРВИ дан сўнг 10 кун давомида фермент, 1 ой давомида – поливита–минлар, ўт хайдовчи биопрепаратлар. Фитотерапия. Минерал сувлар, ДЖТ. Жисмоний тарбия машғулоти – тайёрлов гуруҳида, 1 йилдан кейин – асосий гуруҳда. Проф эмлашлар ҳуружидан сўнг 1,5 ойдан кейин. Самара дорлик мезон лари Жисмоний ривожланиш кўрсаткичи меъёрда. Рўйхат дан чиқариш Рўйхатдан чиқарилмайди 6. СУРУНКАЛИ ЭНТЕРОКОЛИТ - ингичка ва йўғон ичакнинг яллиғланиш касаллиги бўлиб, шиллиқ қаватининг дистрофик ўзгариши, функциясининг бузилиши. Патологик жараённинг жойлашуви 1.Колит: а) тотал; б) тифлит; в) трансверзит; г) проктосигмоидит 2. Энтерит 3. Энтероколит

Морфолог ик ўзгариш характерлари Катарал Катарал-геморрагик Эрозив-ярали Перивисцерит кўринишида Кечиш фазалари Авж олиш Ремиссия Кечиш тури Рецидивли Узлуксиз-рецидив Функционал бузилиш характери Мотор фаолиятининг бузилиши Хазм функциясининг бузилиши Сўрилиш функциясининг бузилиши Клиник кўринишида мотор функциясининг бузилиши устунлиги (қабзият ва ич кетиш). «Спастик колит» ёки «йўғон ичак дисфункцияси» термини ўрнига «Таъсирланган йўғон ичак синдроми» деб номланади. ТАШҲИСОТ МЕЗОНЛАРИ 1. Анамнези: ОИИ (сальмонеллёз, дизентерия, энтеро- и ротавирусли инфекция, колиэнтерит), дисбактериозга кўрсатма, паразитар касалликлар овқат аллергияси: алиментар бузилишлар, дорилар қабул қилиш, туғма ёки орттирилган ферментатив етишмовчиликлар, неврологик бузилишлар, овқат ҳазм қилиш органларининг сурункали касалликлари, иммун бузилишлар, ичак аномалиялари. 2. Клиник мезонлар : оғриқ синдроми – киндик атрофида ва қорин бўйлаб, ҳуружсимон дефекциядан кейин , газлар кетгандан кейин пасаяди: сут, сабзавот, мева совуқ ичимликлар қабул қилгандан кейин оғриқ кучаяди. Кўпинча куннинг иккинчи ярмида кечаси, жисмоний зўриқишдан кейин юзага келади. Ингичка ичак зараланиши учун чўзилувчан, тортувчи оғриқ хос, кучли,ҳуружсимон- йўғон ичак учун, қорин пальпациясида ичак қовузлоқлари бўйлаб оғриқ таркалади.

Диспептик синдром – нажаснинг бузилиши ич кетиши кўринишида кўпроқ кечаси безовта қилади. Қабзият билан алмашиниб келади. Тўлиқ бўшай олмаслик ҳисси, ахлат лентасимон ёки қўй юмалоғига ўхшаш кўринишда, метеоризм, қорин қулдираши куннинг иккинчи ярмида безовта қилади. Умумий энтерал симптомлар – гавда вазни камайиб, бўй ўсишининг орқада қолиши, тери қуруқлиги, тирноқларнинг синувчанлиги, соч тўкилиши, полигиповитаминоз белгилари, анемия, электролит бузилиши, оқсил минерал алмашинувининг бузилиши. 3. Параклиник мезонлар : Умумий қон таҳлили- Нв, лейкоцитларнинг пасайиши, ЭЧТ тезлашиши; Копрограммада – ахлат шаклининг ўзгариши, яллиғланиш элементлари, йодофил флора, овқат ҳазм қилишнинг бузилиши; Ахлат экишда – дисбактериоз; Ректо- и колоноскопия – шиллиқ қават ўзгариши- полип, яра, чандиқлар, эрозия аниқланиши; Рентгенологик текшириш (ирригоскопия) – ичак моторикаси– нинг бузилиши, аномалия ва бошқа органик бузилишлар. Қиёсий ташҳисот Инфекцион характердаги касалликлар (дизентерия, сальмо– неллёз, иерсиниоз), лямблиоз, дисахаридаз етишмовчилиги, муковисцидоз, аппендицит, ичак аномалиялари, носпецифик ярали колит, Крон касаллиги, ичак дискинезиялари билан ташҳислаш. Даволаш 1. Ярим ётоқ тартиби. 2. Парҳез –№ 4А, 4Б, 4В стол. Касалликнинг авж олиш даврида тўла қимматли парҳез, оқсил, ёғ, углеводлар меъёрда ош тУЗИ озгина, механик ва кимёвий таъсирловчиларни чеклаш. Шунингдек, ичакда бижғиш ва ачиш жараёнларини кучайтирувчи маҳсулотлар шўр, дудланган қовурилган

овқатлар, қора нон, янги сут маҳсулотлари, қатиқ, гўшт ва балиқнинг ёғлиқ қисмлари, карам, нўхат, ловия, редиска, саримсоқ пиёз)ни тақиқлаш. Ҳамма овқатлар қайнатма ёки буғда пиширилган ёки қирғичдан ўтказилган бўлиши керак (4Б парҳез). Парҳезга амал қилиш муддати индивидуал қатъий. 4В парҳезга 2–4 ҳафтадан кейин ўтилади (нажас меъёрда оғриқ синдроми йўқолган ёки пасайган, диспептик ҳолат йўқолган). Агар кўп ич кетиш безовта қилса, авайлайдиган парҳез қўлланади. 3. Антибактериал препаратлар кенг таъсир доирасига эга бўлса овқатдан кейин 3 маҳал энтеросептол, кунига 2–3 маҳал 1 таб.дан мексаформ, 7–8 кун эритромицин, сульфасалазин (таб. 0,5г, болаларга 5–7 ёшдан 0,25– 0,5г; катталарга 7 ёшдан 0,5 г кунига 3–6 маҳал) берилади. Зарурат туғилса дозани суткасига 5 г ошириш мумкин. Ушлаб турувчи доза: 2–4 ой мобайнида суткасига 1–1,5г. Антибиотиклар эҳтиёткорлик билан қўлланади. 4. Йўғон ичак флорасини меъёрдалаштирувчи припаратлар: колибактерин, бифидумбактерин, бактисубтил 10–15 дозадан кунига 3 маҳал, бифинол 4–6 дозадан кунига 2–3 маҳал, интестопан 7–8 кун 1 таб.дан кунига 2–3 маҳал. 5. Фермент препаратлари: абомин 1 таб.дан кунига 2–3 маҳал, панкреатин 0,5–1г дан кунига 3–4 маҳал, полизим, панзинорм, миксазен, фестал, дигестал кунига 1–2–3 таб. 2–4 ҳафта мобайнида панкурмен йилига 3–4 курс. 6. Ўраб олувчи, сўрувчи препаратлар: крахмал оқ тупроқ (смекта кунига 1/2–1 пакет), висмут. Ўтлар (мойчечак –150–200мл клизма шаклида № 8–10 марта, эвкалипт ва б.) – ичилади ёки микроклизма ва шамчалар сифатида ишлатилади. 7. Анальгезиялар, ҳолинолитиклар ва ганглиоблокатор препаратлар: метацин, платифиллин, новокаин, атропин ва б. 8. Қабзиятда — ўсимлик ёғидан микроклизма, шунингдек, балиқ ёғи ва наъматак ёғидан (35–40 0 С гача иситиб 1 та клизма 25– 30 мл 8–10 марта), облепиха, Шостаков бальзами, прополис ( 10–15 мл клизма) яримга-ярим ўсимлик ёғи билан 8–10марта.

9. Витаминлар гуруҳи B, РР, С парентерал 15–20 кун, перорал – витамин А, рибофлавин мононуклеотид, фолат кислота. 10. Антигистамин препаратлар: димедрол, супрастин, тавегил, фенкарол, диазолин ва б., 2 ҳафта мобайнида. 11. Физиотерапевтик даво касаллик даврига боғлиқ: ҳуруж даврида – қоринга қуруқ иссиқ, грелка; ремиссияда – озокерит, парафин, диатермия. 12. Касалликнинг ремиссяи даврида санаторий-курортларда даволаниш тавсия этилади. Ичакнинг функционал ҳолатига боғлиқ ҳолда минерал сувлар ичиб туриш лозим. 13. Касалликнинг ремиссия даврда жисмоний машқлар билан шуғулланиш тайинланади. Сурункали энтероколити бўлган болаларни диспансер кузатуви Мутахасс ислар кўриги Педиатр – 1 йилда кварталда 1 марта, сўнг 2 йил давомида йилига 2 марта , кейинчалик йилда 1 марта. Оғир формасида ҳар ойда. ЛОР ва стоматолог кўриги йилда 2 марта. Невропатолог ва хирург – кўрсатмага кўра. Гастроэнтеролог – йилда 1–2 марта. Қўшимча текширув ла р Копрограмма –биринчи йили ҳар кварталда, сўнг 6 ойда 1 марта. Нажасни яширин қонга – ярали колитда ҳар кварталда ва кўрсатмага кўра. Дисбактериоз, гельминтлар, лямблияга 6 ойда 1 марта. Жисмони й тарбия гуруҳи Биринчи йили –махсус тайёрлов. 2–3 йилдан сўнг асосий (яра колити ва Крон касаллиги бор беморлардан ташқари). Профилак ти к эмлаш Тўлиқ ремиссия даврида ҳуруждан 2–8 ой кейин. Рўйхатда Касалликнинг клиник-лаборатор белгилари йўқлигида

н чиқариш мезонлари ҳуруждан 3–4 йил кейин.

Адабиёт руйхати: 1. Е.П.Шувалова, Инфекционнўе болезни, М., Медицина, 1999г. 2. В.М.Маджидов, Юқумли касалликлар, Тошкент, 1992й. 3. В.Ф.Учайкмн, Руководство по инфекционнўм болезням у детей, М., Медицина, 1998 г. 4. И.К.Мусабаева, Руководство по воздушно-капельнўм инфекциям, Ташкент. 5. А.Г.Коломиец, В.И.Вотяков и др., Генерализованная герперическая инфекция, фактў и концепция, Минск, Наука и техника, 1992г. 6. В.Ф.Учайкин, Специфическая профилактика инфекционнўх заболеваний у детей, М., Медицина, 1995г. 7. Н.Д.Юшук, А.Д.Царегородцев, Лекции по инфекционнўм болезням, М., ВУНМИ, 1996г. 8. Г.А.Тимофеева, Л.А.Антипова, Инфекционнўе заболеван ия у детей первого года жизни, М., Медицина, 1985

O'xshashlar

Овқат ҳазм қилиш тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Катта ёшдаги болалар касалликлари. Нафас органлари касалликлари

Нафас органлари касалликлари. қон инфекциялари

Болаларда овқат ҳазм қилиш, моддалар алмашинувининг бузилиши ва унинг олдини олиш, парваришлаш

Кичик ёшдаги болаларда овқат ҳазм қилишнинг ўткир бузилиши