Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми ва ичак инфекциялари - Tibbiyot - Referatlar

Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми ва ичак инфекциялари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116 KB

Ko'chirib olish

Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми ва ичак инфекциялари Режа: 1. Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми, касаллик сабаблари қўзғатувчиси, юқтирувчилари касалликни тарқалиш омиллари, йўллари, белгилари. 2. Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми диагностикаси, олдини олиш даволаш, СПИДга қарши тадбирлар. Тиббий ходимларни эҳтиёткорликлари. 3. Ичак инфекциялари ҳақида тушунча қорин тифи қўзғатувчиси, касаллик манбаи, юқиш, белгиси, даволаш, олдини олиш. 4. Паратиф А ва Б тушунчаси, ҳусусияти. 5. Дизентерия қўзғатувчиси, касаллик манбаи, тарқалиш белгиси, ёрдам. 6. Ботулизм қўзғатувчиси белгиси касаллик манбаи, юқиш йўллари. 7. Вабо, эпидемия, пандемия, белгилари, кечиши, асорати диагнстикаси, даволаш принципи, парвариши. 8. Вирусли гепатит қўзғатувчиси, манбаи, белгиси, якуни, давоси, профилактика тадбирлари.

1. ОИТС – ОРТТИРИЛГАН ИММУНИТЕТ ТАНСИҚЛИГИ СИНДРОМИ. Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми – лимфотроп вируслар қўзғатадиган ва организмда иммунитет етишмай қолишининг оқибатида ҳар- хил касалликлар пайдо бўлиши, хатарли ўсмалар ривожланиши билан таърифланадиган ҳавфли юқумли касалликлардир. Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми билан касалланган одам организмида иммунитет етишмай қолади. Одам организми ўзининг химоя воситаларидан маҳрум бўлиб, ҳар-хил касалликларга чалинадиган бўлиб оҳир оқибат ўлим билан тугайди. Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми йил сайин кўпайиб одамлар ҳалок бўлмоқда. Уни «ХХ аср ўлати» деб айтишмоқда. Бу касалликни давоси топилмаган. Расмий маълумотларга қараганда 1992 йилда ер юзида ортирилган иммунитет танқислиги синдроми 10-12 миллион кишига юққанлиги қайд қилинган. Уларни 50 мингини болалар ташкил қилади. Мутахассисларнинг далилларига кўра ортирилган иммунитет танқислиги синдроми пандемияси келтирган моддий зарар бутун ер юзида 514 миллиардни ташкил қилади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотига кўра XXI асрнинг бошларида ер юзида ортирилган иммунитет танқислиги синдроми юққан одамларнинг сони 40 миллиондан кўп бўлади. 1981 йили АҚШда 5 та ёш йигит пневмания билан касалланган, антибиотиклар билан даволанишига қарамай тузалмаган. Текшириш натижасида уларни бариси гамосексуалист эканлиги, пневманияни соғлом одамлар ўпка альвеолаларида сапрофит ҳолда яшайдиган микроб қўзғатганлигини аниқланган. Беморларда иммунитет етишмай қолганлиги аниқланган. Кўп ўтмай яна 26 беморда ҳам шундай холат кузатилган. Уларда пневмониядан ташқари «Капоши саркомаси» аниқланган. Аслида «капоши» саркомаси кексаларда учраши маълум. 1983 йили Париждаги Пастер

институти профессори Монтанье ва АҚШли олим Роберт Галло ортирилган иммунитет танқислиги синдроми вирусини топдилар. Ортирилган иммунитет танқислиги синдромини келиб чиқиши тарқалишига 1) Роберт Галло фикрича Марказий Африка ўрмонларида яшовчи маймунларда ортирилган иммунитет танқислиги синдроми вирусига ўхшаш вирус топилган. Вирус одамларга ўтган улар орқали АҚШ га келтирилган. 2) Монтанье ва бошқа олимларни фикрича ортирилган иммунитет танқислиги синдроми вируси АҚШ да сунъий йўл билан олинган. Бу назария бўйича Пентагон лабораториясида махсус топшириққа биноан сунъий йўл билан одам иммунитетини сўндирадиган вирус топилган. Уни текшириш учун ўз ихтиёри билан розилик берган одамларга юборилади. Касаллик белгилари ҳадеганда пайдо бўлавермагач уларга рўхсат бериб юборилган. Шу сабабли ортирилган иммунитет танқислиги синдроми вируси тарқалиб кетган. Расмий маълумотларга кўра ер юзидаги ҳамма беморларнинг 3/4 қисми АҚШ га тўғри келади. АҚШ да наркомания ривожланган, гамосексуализм ривожланган. Ундан ташқари аҳлоқий ва сексуал эркинлик бу касаллик учун ҳамма йўлларни очиб беган. Қайси мамлакатда аҳлоқ доирасидан чиқиб қилинадиган хатти- ҳаракатлар кўп бўлса ўша ерда ортирилган иммунитет танқислиги синдроми кўп тарқалади. Ортирилган иммунитет танқислиги синдромини Т-лимфотроп вирус қўзғотади. Бу вирус одам қонидаги Т-лимфоцит, Т-хелперларни емиради. Вирус бемор қонида, спермаси, сулаги, кўз ёшида топилган. Дезинфекцияловчи моддалар таъсирида тез ҳалок бўлади, 5-6 даражада иссиқ таъсирида 30-минутда активлиги камаяди. Ортирилган иммунитет танқислиги синдромини энг ҳавфли манбаи гомосексуалистлар ва наркоманиялар, гемофилия билан оғриган беморлар, аҳлоқи бузуқ аёллар ҳисобланади.

Гомосексуалистлар жинсий йўл орқали тарқатса, наркомандлар қон орқали тарқатади. Гемофилия билан оғриган беморлар даволанишда куп марталаб қон қуйиш йўли билан даволанадилар. Шу сабабли улар ҳам ҳавф манбаи ҳисобланади. Тарқалиш йўллари: 1) Жинсий алоқа қилганда; 2) Инфекция тушган қон ва унинг препаратлари қуйилганда; 3) Терига игна санчиш шприцлардан настерия асбоблардан ўтиши мумкин (гиёҳвандлардан). Ҳавфли гуруҳлар деб номланган одамлар: гомосексуалист, бисексуалист, гиёҳвандлар, фоҳишалар ҳисобланади, кўпроқ шу кишилар касалланади. Гемофилия билан оғриган беморларга қон препаратлари қуйилади. Касаллик қон орқали ўтиши мумкин. Шунинг учун улар ҳам ҳавфли гуруҳга киритилади. Масалан: Елиста шаҳрида истиқомат қилувчи бир гомосексуалист Африкада командировкада бўлиб, ортирилган иммунитет танқислиги синдроми юқтириб келади. Касалликни хотинига юқтиради. Хотинидан боласига юқади. Хотини касаллик белгилари юзага чиқмаган пайтда шаҳар болалар касалхонасида даволанаётган бемор болага қон беради. Касалхонадаги ҳамширанинг айби билан ортирилган иммунитет танқислиги синдроми – 33 та болага юқади. Қон берган аёл ҳам, эри, боласи ҳам ҳалок бўлади. Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми – она қорнидаги хомиласига плацента орқали юқиши мумкин. Касаллик юққандан кейин яширин даври 4-6 ойдан 8-10 йилгача чўзилади. Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми бошланғич даври бир неча йилларгача чўзилиши мумкин. Лимфа тугунлари катталашади, гавда харорати 37-40 0 С гача кўтарилиши, ич кетиши, озиб кетиш кузатилади, стоматит, эзофагит ва терини йирингли яралари пайдо бўлади. Беморни

дармони қурийди, кўп терлаш, лимфа тугунларини катталашуви дастлабки белгиси ҳисобланади. Шартли равишда касалликни бир нечта клиник формалари ажратилади: 1) Ўпка формаси: беморда пневмациста пневмнияси ривожланади. Альвеолаларда пневмоцисталар тез кўпайиб альвеола йўлини тўсиб қўйиши натижасида О 2 етишмаслиги холати (гипоксия)га сабаб бўлиб, бемор тез-тез нафас олади. Пневмациста пневмониясидан ташқари 15-20% беморларда «капоши саркомаси» аниқланади. 2) Ичак формаси : Асосий белгиси ич кетишдир – диарея бунга сабаб криптоспаридиум – (ичакда яшовчи микробдир) 1-2 ой мобайнида беморни ичи кетади, антибиотиклар ёрдам бермайди. Диареяга эзофагит, колит қўшилади. Қизил улгачда кенгайиш ва яралар ҳосил бўлади. Бемор тўҳтовси ичи кетишидан ўз оғирлигини 10-15% миқдорда суюқлик йўқотади. Беморларни 10% да капоши саркомаси учрайди. 3) Церебрал формаси: Бу формада менингит, бош мия абсцесси энцефалитга хос белгилар пайдо бўлади. Бу беморларни 30% да МНС зарарланади (бош мия абсцесси, бош мия лимфомалари, церебрал геморрагиялар, энцефалитлар бошланади). 4) Диссеминациялашган формаси: Ортирилган иммунитет танқислиги синдромининг диссеминациялашган формасида бир вақтда турли организм ва системаларда паталогик ўзгаришлар юз беради. Бу ўзгаришларни токсоплазмалар, вируслар, шартли шатоген микроблар, бактериялар қўзғатади. 5) Дифференциаллашмаган формаси: Бу формада умумий симптомлар булгани ҳолда бирорта орган ёки системани зарарланишига оид белгилар бўлмайди. Бунда озгина истима кўтарилади, кўп терлайди, тинкаси қурийди, иш қобилияти камаяди, лимфа тугунлари катталашади, бемор зиб кетади. Тери ва шиллиқ қаватларда яллиғланишлар аниқланади. Ортирилган иммунитет танқислиги синдромидан эртами-кечми ҳамма бемор ўлади.

Ҳозирча ишлатиладиган дорилар фақат беморни умрини ўзайтириши мумкин. 1. ДИАГНОСТИКАСИ: Ж.ССТ тавсиясига кўра қуйидаги далиллар топилган ҳолда ортирилган иммунитет танқислиги синдроми ҳакида ўйлаш зарур: 1) 60 ёшдан ёш одамларда капоши саркомаси аниқланса; 2) 1-2 ойдан узоқ хроник ич кетар касаллигида кўп миқдорда криптоспоридиум топилса; 3) узоқ чўзиладиган номаълум истима аниқланса; 4) МНС лимфомаси ривожланса; 5) одатдаги химиатерапия усули билан даволаб бўлмайдиган пневмоциста қўзғотган пневмония аниқланса; 6) беморни сабабсиз озиб, 10% дан ортиқ оғирлигини йўқотганда; 7) номаълум сабабли лимфапения бўлганда; 8) ҳар-хил бактериялар, замбуруғ, вируслар, бир хўжайрали содда жониворлар қўзғатадиган, тез-тез қайтарилиб турадиган экзоген ва эндоғен реинфекциялар кузатилганда. Лаборатори дигностикаси: кўпчилик олимлар фикрича инфекция юққач 3-5 ой ўтгач антителолар пайдо бўла бошлайди. Ана шу антителоларни аниқлашда ИФА усули иммунофермент анализидир. Бу анализ тасдиқлангач. Бу реакция яна қайтарилади. Иккинчи маротаба ҳам ижобий натижа бергандан сўнг иммуноблотинг усулида вируснинг баъзи бир оқсилларига қарши пайдо бўлган антителолар аниқланади. Иммуноблотинг ижобий натижа берса ортирилган иммунитет танқислиги синдроми ижобий хал бўлади. Агар ИФА биринчи текширувда ижобий иккинчи текширувда салбий натижа берса, учинчи марта текширилади.

Учинчи текширувда ижобий бўлса навбат иммуноблотинг усули билан текширилади. Учта текирувнинг иккитаси манфий бўлса, натижа манфий ҳисобланади. Давоси: Спецефик давоси ишлаб чиқилмаган. Даво принципи асосан ортирилган иммунитет танқислиги синдроми вирусига таъсир қилиш организмни иммун холатини яхшилаш (иммуностимуляция) пайдо бўлган касалликларга қаратилган даво усули. Даволашда кўпгина иммит текшириш марказларида иш олиб бориляпти. Россия Фанлар Академияси молекуляр биология иммит текшириш институтида азотитимидин препарати ишлаб чиқилди. Бу препарат АҚШ, онтени давлатда текшириб кўрилди. Бу препаратни қўллаган бемор бир йилгача ўлмайди. 20Х препарат олмагани тезда ўлган. Азтитимидин ортирилган иммунитет танқислиги синдроми вирусига қисман вирусостатик таъсир қилади. Бу дори асосан рак касаллигини даволашда ишлатилади. Иммуностимуляция усули – Иммун система фаолиятини кучайтириш усули. Олдин вирусга таъсир қилувчи дорилар: азотитимидин, виразол, реоферон берилгач сўнгра иммуностимуляторлар: интерлейкин, Т-активин, левомизол, тимолин тайинланади. Профилактикаси: Ўтказиладиган тадбирларни умумдавлат ва тиббий тадбирлар деб икки гуруҳга бўлиш мумкин: Умумдавлат миқёсида олиб бориладиган тадбирларга СПИД этиологияси, эпидемиологияси, клиникаси, диагностика ва профилактикасини ўрганишни амалга оширадиган илмий текшириш ва даволаш – профилактика муассасаларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш; беморлар ва ташувчиларни даволаш. Халқ депутатлари махаллий органлар, ички ишлар вазирлиги органларини гиёҳвандликка, фохишаликка ва СПИД тарқалишига имкон берадиган ходисалар билан курашишга жалб қилиш киради.

Хорижий фуқаролар, фуқароликсиз истиқомат қилаётган шахслар СПИД вируси юққанми-йўқми аниқлаш учун текширувдан ўтишлари шарт. Тиббий ходимлар ўтказадиган тадбирларга беморларни аниқлаш, ажратиш ва даволаш, ташувчиларни аниқлаш, кузатиш, аҳоли орасида, ёшлар орасида СПИД қўзғатувчиларининг манбаи, тарқалиш йўли ҳақида, касаллик белгилари, эҳтиёт чоралари ҳақида тушунтирув ишлари олиб бориш. Касаллик ёки ташувчилик ходисаси аниқланган тақдирда иттифоқдан жумхурият Соғлиқни Сақлаш Вазирлигига хабар қилинди. Ташувчилар йилига икки марта текширувдан ўтадилар. Касаллик аниқланганда бемор юқумли касалликлар касалхонасини алоҳида ажратилган хонасига жойлаштирилади. Фақат белгиланган тиббий ходим беморга қарайди. Касаллик тиббий ходимлар, врачлар, хирурглар акушер гинекологлар, стомотологлар, ҳамшираларга агар қўлларида кесилган жойлари бўлса, қўлқопларида кесилган жойлари бўлса, қон сачрашида ўтиши мумкин. Шунинг учун алоҳида эҳтиёткорлик чора тадбирларини кўрган ҳолда бемор даволаниши керак. 3. ИЧАК ИНФЕКЦИЯЛАРИ. Қўзғатувчилари ичакда жойлашади ва ташқи муҳитга аҳлати билан чиқарилади. Ичак инфекциялари учун фекалорал ўтиш механизми ҳарактерлидир. Ичак инфекциялари билан касалланиш йилнинг иссиқ фаслларида: ёз ва куз ойларида кўпаяди. Ичак инфекцияларининг иккита кичик гуруҳга бўлиш мумкин. Биринчи гуруҳи атнропонозлар: ич терлама, паратифлар, ичбуруғ, вабо, юқумли гепатит А, палиомиелит, гельминтозлар. Иккинчи гуруҳи зоонозлар: бруцеллёз, лептоспироз, сальмонеллёз, ботулизм касалликлари киради. Қорин тифи ёки ич терлама юқумли касаллик бўлиб, уни салмонеллалар авлодига мансуб тиф бактериялари қўзғотади. Бу касаллик ингичка ичак

деворидаги лимфа тугунлари ва пейер пилакчаларининг зарарланиши, бактериемия, юкори харорат ва интоксикация белгилари билан ўтади. Юқори истима бўлиб, бемор алахлаб эс-хуши айниб қоладиган холат билан ўтадиган касалликларни, ўтган асрнинг бошларигача «тиф» номи билан аталган. « Gyphos » лотинча суз бўлиб «тутун», «туман» маъносини англатади. Этиологияси: Қорин тифини қўзғатувчиси Salmonelloc typhi шаклан таёқчага ўхшайди, бўйи 0,5-0,3 ммк. Келади, хивчинлари бор, шу туфайли ҳаракат қила олади. Тиф бактерияси парчаланганда эндотоксин ажратади. Унинг иссиққа чидамли соматик 0-антигени, хивчинига мансуб, иссиққа чидамсиз Н – антигени ва соматик Vi – антигени бор. Тиф бактерияси ташқи муҳитга чидамли бўлади. Оқар сувда 5-10 кун, кўлмак сувда – 30 кун, қудуқ сувида бир неча ойгача, сабзавот ва хул меваларда 5-10 кунгача тирик сақланади. 60 даража иссиқда 30 минут ичида, 100 даражада уша захоти ҳалок бўлади. Хлоромин 3% ли, сулема (1 : 1000 0 ), фенол 5% ли эритмалари тиф бактерияларини 2-3 0 да ҳалок қилади. Эпидемиологияси: Қорин тифи билан фақат одамлар касалланади. Касаллик бемор ва бактерия ташиб юрувчилардан юқади. Касаллик бошланиши билан бемор ташқарига ахлат, сийдиги, сўлаги билан тиф бактерияларини ташқарига чиқаради. Бемор соғайгач эса бактериялар чиқарилиши тўхтайди. Баъзан бемор соғайгач ҳам бактериялар чиқиш тўхтамаслиги мумкин. Бундай шахсларни бактерия ташиб юрувчилар дейилади. Бактерия ташувчилик 3 ойгача давом этса «Ўткир бактерия ташувчилик», ундан узоққа баъзан эса умрбод чўзилса «сурункали бактерия ташувчилик» деб юритилади. Умрбод бактерия ташувчилик 2-4% соғайганларда учраши мумкин. Уларни «реконвалесцент бактерия ташувчилар» дейилади.

Ўткир бактерия ташувчилик холати эса қорин тифини юқтирган, лекин ўзи касалланмай қолган кишилар орасида учрайди, улар «соғлом бактерия ташувчилар» деб ҳам юритилади. Қорин тифи: фекалорал йўл ва контакт йўли орқали юқади. 1) бактериялар соғлом организмга оғиз орқали киради. 2) Контакт йўли: А) бевосита контакт йўли бемор билан қўл бериб кўришиш, уни парвариш қилганда Б) воситали йўл: бемор фойдаланган уни яқинида бўлган буюмларни ушлаш натижасида Қорин тифи контакт йўли билан ва озиқ-овқат ҳамда сув орқали тарқалади. Одам қорин тифи билан оғриб ўтгач умрбод сақланадиган иммунитет қолади. Клиникаси: I . Яширин даври: ўртача 9-14 кунгача давом этади. Лекин баъзан 7 кунгача қисқариши ёки 24 кунгача узайиши мумкин. II . Бошланғич даври ўртача бир ҳафта давом этади. Касаллик аста-секин бошланиб беморни дармони қурийди, бадани увишади, боши оғрийди, иштахаси бўғилади, дармонсизлик кундан кун зўраяди, харорати кўтарилади, уни акс эттирган чизиқ худди зинапояга ўхшаб юқорилаб боради. 5-7 кунига бориб харорат 39 0 -40 0 га етади. Харорат кўтарилиши билан бир қаторда интоксикация кучаяди. Беморни боши қаттиқ оғрийди, иштаха йўқолади, уйқу бузилади. Бош оғриги билан уйқусизлик қорин тифига жуда ҳарактерли puls -брадикардия, АБ пасаяди. Ўпкада тарқоқ қуруқ хириллаш эшитилади. (диффуз бронхит). Тил қалинлашиб ён томонида тиш излари тушиб қолади, орқа қисми оч-кулранг қараш билан, тил учи ва ёнида қизғиш бўлади. Ҳалқум ва муртак безлари қизаради. Беморни қорни кўпчийди (метеоризм). Илеоцекал соҳада перкуссия овози бўғиқ бўлади (Падалк симптоми). Шу соҳа пайпаслаб кўрилса ичак қулдираши аниқланади ва бемор оғриқ сезади.

Қонда лейкопения, лимфоцитоз, тромбапения, эритроцитлар чўкиш тезлиги тезлашади. Сийдикда протсинурия, микронматурия, цилиндрурия кузатилади. Гемокультура анализи қилинади. III . Биринчи ҳафтанинг охири ва иккинчи ҳафтанинг дастлабки кунларидан қорин тифининг роса овж олган даври бошланади. Бу давр 10-15 кун давом этади. Интоксикация кучайиб, бемор аҳволи оғирлашади, 5-6 кун давомида харорат бирдай 39-40 0 даража атрофида туради. Температура кечки ва эрталабкини орасидаги фарқ 1 0 дан кам бўлса касаллик оғир утаёганлигини, харорат 2 0 ёки ундан кўпроқ пасайишига яхши аломат ҳисобланади. 8-10 кунга келиб розеолез тошма (тарик катталигидаги) пайдо бўлади. Бу доғлар сони кўпинча 3-5-20 дан ошмайди ва қорин терисида жойлашади. Бармоқ билан босилганда ранги ўчади, бармоқ олинса яна ўз холатига келиб доғ ҳосил бўлади. Розеолалар 3-4 кундан кейин ранги ўчиб, йўқолади. Касаллик роса авж олганда нисбий брадикардия харорат 40-39 0 бўлгани ҳолда юрак 1 0 да 80-90 уради, puls – дикротияси (орқама-орқа иккита тебранишни артерияда аниқланади) ва А/Б пасайиши кузатилади. Жигар, талоқ катталашади. Чиқариладиган сийдик миқдори камаяди, лаборатория анализи қилинганда тиф бактериялари аниқланади. Беморни қулоғи яхши эшитмай қолиши, куз хиралашиши мумкин. IV . Касалликни энг зўриққан даврида МНС токсин таъсирида зарарланади. «Тиф холати» Status typhosus кўзга ташланади. Бемор карахт бўлиб, атофга эътибор қилмайди, ҳеч кимни кўрмаган, сезмаган ҳолда ётади. Бемор юз мускуллари тортишиб, оёқ-қўллари беихтиёр ҳаракат қилади. А/Б жуда пасайиб, коллапс, кома холатига тушиб қолиши мумкин. Бу даврда касаллик асорати (ичакдаги яра тешилиб қон кетишидан) бемор ҳалок бўлиши мумкин. V . Касаллик белгилари аста сўниши даври бир ҳафтача давом этиши мумкин. Бемор харорати аста-секин пасайиб, интксикация камаяди, бош

оғриги йўқолиб, иштахаси очилади, бемор яхши уҳлайди, тил қарашдан тозаланиб, динурез аслига қайтади. Харорат пасая бошлайди. VI . Соғайиш даври. Бемор организми тиф бактерияларидан халос бўлади. Ҳамма органлар фаолияти ўз холатига келади. Рецедив - касалликни қайталаниши. Баъзи омиллар: 1) пархезни қўпол тарзда бўлиши; 2) беморни вақтидан олдин ўриндан туриши; 3) бемор рухи-кайфиятини ёмонлашиши; 4) ҳар турли йўлдош касалликларни қушилиши, 5) беморни озиб, ҳолдан тойиши; 6) витаминлар етишмаслиги; 7) ич кетиш рецедив бошланишига сабаб бўлади. Клиник шакллари: енгил ўртача оғир жуда оғир белгиларини қайси устун туришига қараб: 1) пневмотиф 2) менинготиф 3) нефротиф 4) колотиф 5) ларинготиф каби хиллари ажратилади. Асоратлари: I ) специфик асоратлар: а) ичакдан қон кетиши; б) ичак деворини тешиши; в) инфекцион – токсик ион. II ) Носпецифик асоратлар: пневмония, менингит, пиелит, паротит, стоматит, отит, ётоқ яралар. Даволаш: 1) бемор ўриндан турмай ётиш буюрилади. Бадани вақти-вақти билан тозаланиб туриши керак. Бемор оғзи тез-тез чайиб турилиши керак.

2) Пархез бемор етарли миқдорда оқсил, ёғ, углевод ва витаминлар билан таъминланиши керак. 3) Антибиотиклар билан даволаш. Левомицетин 0,5 г дан суткасига 6 маротаба харорат пасайгунча. Харорат пасайгач 0,5 г дан кунига 4 марта 7 кун мобайнида бериш керак. Ампициллин 14 кун мобайнида суткасига 3-4 г берилади. Антибиотиклар яхши натижа бермаса қўшимча бактрим, бисептол фуразолидон берилади. Интоксикацияни камайтириш учун Рингер эритмаси, глюкоза эритмаси, физиологик эритма, 5% альбумин эритмаси витамин С, В 2 , В 6 , В 12 қўлланилади. Профилактикаси: Вақтида беморни касалхонага ётқизиш, соғайиб чиққанларни 2 йил давомида санитария эпидемиология станцияси томонидан вақти-вақти билан текшириб туриш. Конткактда бўлганлар 50 мл дан 3 марта бактериофаг ичирилади. Эпидемиологик зарурат тўғилганда қорин тифи ва паратифга қарши эмланади. 4. ПАРАТИФ А ва Б. Юқумли касалликлар бўлиб клиник аломати, патологик узгаришлари ва эпидемиологик характеристикасига кўра ич терламага ўхшаб кетади. Касаллик қўзғатувчилари А ва Б паратиф таёқчалари, салмонелла авлодига мансуб антигени тузилишига қараб фарқ қилади. Клиникаси: Паратиф А ич терлама ва паратиф Б га қараганда кам учрайди. Яширин даври 3-14 кун давом этади. Касаллик аксари ўткир бошланади. Юз қизариши, склера томирларига қон қуйилиши, тумов, йўтал, лабларга герпетик тошма тошади, истима икки ҳафтагача давом этиб, ҳар-хил тошмалар розеола, папула, қизамиққа ўхшаш тошмалар 4-7 куни пайдо бўлади. Касаллик ўртача оғирликда ўтади.

Асорати: қон кетиш ичакдан, ичак тешилиши; бронхопневмония, холецистит. Паратиф Б яширин даври 5-10 кун давом этади. Касаллик тўсатдан эт увиши, мускулларда оғриқ, терлаш, кўнгил айниш, қайт қилиш, ич кетиш кузатилади. Интоксикация 3-5 кундан кейин йўқолади. Харорат узоққа чўзилмайди. Тошмалар касалликни дастлабки кунларида пайдо бўлади. Баъзан касаллик қайта-қайта рецедив бериши мумкин. Касаллик 3-4 ҳафта давом этади. Қорин тифи, паратиф А ва Б ни клиник белгилари, бактериологик текширув натижасига қараб ажратиш мумкин. Давоси: антибиотиклар худди қоринтифидигдан. 5. Дизентерия – шигеллалар қўзғатадиган, интоксикация ва йўғон ичак дистал қисмини зарарланиши билан тоифаланадиган юқумли касалликдир. Юнонча dys – бузилиш ва entoros – ичак деган маънони билдиради. Этиологияси: Касалликни дизентерия бактериялари shigella авлодига киради. Дизентерия бактериялари антиген ҳусусиятига қараб уч гуруҳга бўлинади: 1. Shigella dysenteriae : серологик вариантлари: Григорьев – Шиг, Лордж-Сакс, Шмитц-Штуцер 2. Shigella Blexneri, newcestle, boydii 3. Shigellae Sonnei Шигелалар таёқча шаклида бўлиб, катталиги 0,3х1 0,6х3 млм келади. Улар ичида Григорьев – Шиг бактериялари кучли экзотоксин ишлаб чиқаради. Парчаланганда улардан эндотоксин ажралиб чиқади. Қолган бактериялар эндотоксин ҳосил қилади. Инфекция манбаи бемор ва бактерия ташиб юрувчилар. Бемор ва бактерия ташиб юрувчилар ахлат билан бирга ташқарига чиқаради. Бактериялар турли хил йўллар билан сув, озиқ-овқат, қўл бармоқлари, турли буюмлар пашшалар орқали соғлом одамга юқади. Касаллик ёз ва куз

ойларида кўпаяди. Касаллангандан кейин қолган иммунитет бир йилгача сақланади холос. Шунинг учун ҳамма вақт касаллик пайдо бўлаверади. Дизентерия хиллари: 1) ўткир 2) хроник – сурункали 3) бактерия ташувчилик Клиник манзараси: яширин даври 1-7 кун, ўртача 2-3 кун давом этади. Ўткир бошланади. Холсизлик, лахаслик, иштаха камайиш, қорин шиши, қулдираши, совуқ қотиш, бош оғриги, кўнгил айниши, бўғинларда оғриқ, истима кўтарилиши 40 0 С, қоринда оғриқ бутун қорин бўйлаб тарқалади, тутиб-тутиб оғрий бошлайди, тез-тез суюқ нажас, кейинчалик шиллиқ қон, йиринг аралаш бўлади. Йўғон ичакни пастки қисми мушаклари спастик қисқариб, бехуда истак- тенезм ҳосил қилади. Ич кетиши 20-30-40 мартагача кетиши мумкин. Ичбуруғни клиник кўринишига кўра турли формалари бор. А. 1) ўткир дизентериянинг колит формаси (енгил, ўрта, оғир формада ўтади); 2) гастроэнтерокологик (енгил, ўрта, оғир); 3) гастра энтеритик (енгил, ўрта, оғир). Б. 1) қайталанувчан; 2) сурункали ичбуруғ; 3) бактерия ташувчилик. Асорати: тўғри ичакни чиқиб қолиши, бавосил касаллиги, ичак дисбактериози. Давоси: Даволаш комплекс бўлиши керак. Енгил, ўртача формасида фуродонин 0,1-0,15 г дан суткасига 4 марта овқатдан кейин 3-5 кун, мексаза, мексоформ 2 тоб х 4 марта 3-5 кун буюрилади. Оғир холларда антиботиклар неомицин сульфат 0,1 – 0,2 г 2-4 марта суткасига, канамизм 0,5 г х 4 марта 5-6 кун мобайнида. Сульфонил амид препаратларидан сульгин, сульфазол 1 г х 3-4 марта 5 кун, фтазин,

сульфадиметоксин, ичак дисбактериозини олдини олиш учун: колибактерин, лактобактерин, бификол 3-4 ҳафта мобайнида тайинланади. Интоксикацияда венага изотоник тузли эритмалар: Трисоль, лактасоль 1- 2 л ҳажмда юборилади. Касалликни оғир формаларида гемодез, реополиглюкин, полиглюкин суткасига 400-800 мл тавсия қилинади. Wit C , никотин кислотаси, тиамин ва рибофлавин юборилади. Қоринда оғриқ қаттиқ бўлганда спазмолитиклар: папаверин, ношпа, белладонна юборилади. 6. Ботулизм орқа мия ҳамда узунчоқ мияни зарарланишига хос белгилар билан ўтадиган оғир токсик юқумли касалликдир. Бу касаллик биринчи марта колбаса истеъмол қилган кишилар орасида топилган шу сабабли унга ботулизм номи берилган. Botulus – колбаса деган маънони беради. Этнологияси: Касалликни Clastridium botulinum деб аталадиган спора ҳосил қилувчи анаэраб микроб қўзғатади. Ботулизм таёқчаси кислород бўлмаган жойда тез кўпаяди. Вегетатив формаси 60 0 иссиқликда 10-15 ичида ҳалок бўлади. Спораларини 5 соат қайнатганда ҳам тирик қолади. Споралар сув, ем-хашак билан ҳайвон хазм йўлига тушиб кўпаяди ахлати билан ташқарига чиқади. Ҳайвонлар ботулизм микробига чидамли бўлади. Улар тупроқдан сувга, сабзавот, хўл мева, озиқ-овқат маҳсулотларига тушади. Ботулизм сапрозоонозлар гуруҳига киради. Асосий манбаи қорамол ва қуй, эчкилар, сувда яшовчи балиқ, молюска, қисқичбақалар ҳисобланади. Ботулизм қўзиқорин, хўл мевалар ва сабзавотлардан уй шароитида санитария ва гигиена қоидаларига риоя қилмай тайёрланган консерва маҳсулотларини истеъмол қилиш натижасида бошланади. Консерва банкасида ботулизм токсинлари бўлса банка қопқоғи кўпчиб кўтарилиб қолади. Клиникаси:

Касалликни яширин даври 2-12 соат давом этади. Камдан-кам холларда 8- 10 кунга чўзилиши мумкин. Организмга қанча токсин кўп нарса, инкубацион даври шунча қисқа бўлиб, касаллик оғир ўтади. Касаллик тўсатдан бошланиб кўнгли айниб қайт қилади, боши оғриб айланади. Дармони қурийди, қорин оғрийди, ичи кетмайди, аксинча кабзият бўлиб қорни дам бўлади. Харорат ёки субнормал даражада бўлади. Беморни кўзи хиралашади, -32- қовоғи осилиб қолади. Диплопия – бир нарса кўзига иккита бўлиб кўринади. Сулак фаолияти ишдан чиқади, оғиз, бурун, халқум қақраб бемор қанча сув ичмасин чанқоғи қолмайди. Халқум қисилиб овқат ўтмай қолади. Беморни овози хириллаб, чиқмай қолади – афония. Беморни кўкраги қисилади, тез-тез нафас олади, ҳаво етишмагандек бўлади. Беморни юзи кўкариб, бадани оқаради, қўл-оёқ ва бўйиндаги нерв- мускул аппарати фаолияти бузилиб ўз функциясини бажаролмай қолади. Шунга қарамасдан беморни хуши жойида бўлади. Асоратлари: Бемор тузалаётганда микроблар токсини таъсирида аҳволи оғирлашиши мумкин. Пневмония, миозитлар учрайди. Енгил формаси 2-3 ҳафтадча оғир формаси 2-3 ойда тузалиши мумкин. Агар ўз вақтида тўғри даволанмаса бемор ўлим билан тугаши мумкин. Давоси: 1) зудлик билан бемор ошқозони 3% ли сода эритмаси билан ювилиб адсорбент – 5 г майдаланган ва активлашган кўмир, 50 г спирт ёки 100 г кунгабоқар мойи, сўнгра сифон клизма қилинади. 2) Шошилинч равишда ботулизмга қарши зардоб юборилади. Битта даво дозаси 25000 халқаро бирликдир. (10,000 халқаро бирлик миқдоридаги А ва Е зардоб билан дозасини ташкил қилади) венага ёки мускул орасига Безредка усули билан юборилади. Зардоб бир кунда бир ёки икки марта юборилади, даво курси 2-3 кун.

Оғир холатларда зардобнинг ҳар бир туридан 20000 дан 50000 халқаро бирликдан тайинланади. Бу дозани юборишдан олдин беморга димедрол, пипольфен промедол берилади. Бу дорилар зардоб юборилгач пайдо бўладиган реакцияларни олдини олади. Интоксикацияни камайтириш учун 5% глюкоза эритмаси полиглюнин, гемодез, кокарбонсилоза юборилади. Антибиотиклардан левомицеин Na сукуинат қуйилади. 8-10 кун мобайнида 1 г дан х3 махал. Бемор организмида актив иммунитет ҳосил қилиш учун 3 марта (5 кун оралатиб) тери остига анатоксин юборилади. б) ўртача оғир; в) оғир; г) альгид формаси ажратилади. Атипик вариантида эса: а) «қуруқ вабо»; б) «яшин тезлигида ўтадиган»; в) билинар билинмас симптомлик; г) гаститик формалари учрайди. Эльтор вабоси баъзан субклиник шаклда (вибрион ташувчилик) ҳам ўтади. Касалликни енгил формасида бемор бир кеча кундузда 2-4 марта ичи кетиб, қайт қилиши мумкин. Организмдан йўқотилган суюқлик миқдори унча кўп бўлмайди ( I даражали дегидростация). Оғир формасида эса бемор дастлабки соатлардаёқ ич кетиши, қайт қилиши кузатилади. Беморни боши айланиши, дармонсизлик, бадан териси қуруқлашиб, тери таранглиги йўқолади. Бармоқлар териси буришиб (худди кир ювгандагидек) қолади. Мускуллар тортишади, оғриқ кучаяди. Овози бўғилиб қолади, юз қиёфаси ўткирлашади, кўзи киртайиб қолади, ёноқлари ичига ботади, лаб, қулоқ супраси, бурун цианози кузатилади. (Гипократ юзи) Ич кетиши тез-тез худди гурунч сувига ўхшаб қолади. Тана харорати пасайиб

кетади. Гиповолемик шок холатига тушиб, ҳушидан кетади, кома ва асфиксия рўй беради. Асорати: Касаллик кўпинча гиповолемик шок холатида кечади, иккиламчи инфекциянинг қўшилиши натижасида зотилжам ўткир буйрак етишмовчилиги, ўпка шиши, абсцесс, флегмона, сепсис, тромбофлебит авж олади. Диагнози: Анамнез,эпидемиологик, клиник, лаборатория маълумотларига асосланган. Бактериологик текширувчи усули (36 соатда тайёр бўлади) экспресс методи: 1) Иммунфлюоресцент усули 1,3 дан аввал олинади. 2) Фазо-конкраст микроскопини қўллаш ёрдамида) зардобли вабога қарши вибрионлар микроаглютинацияси ва иммобилизацияси усули – бир неча 1 | ўтгач (тахминий) жавобни олиш мумкин. 3) Натив материални ўстиришда вабога қарши спецефик О – зардоб таъсири остида макроаглютинациялаш усули – тахминий жавоб 3-4 соатдан сўнг олинади. Давоси: 38-40 0 С гача иситилган полилонли эритмалар «Кварта-соль», «Трисоль», «Ацесоль», «Хлосоль», «Оралит» соатига 1000 мл ҳар 6-8 соат ичида, сўнгра соатига 15 мл/иг дан диарея тўҳтагунча қўйилади. Қусиш тўҳтагач ичиш учун Тетрациклин 0,3 г дан 4 махал 5 кун давомида буюрилади. Касалликни 3-5 кунидан бошлаб одатдагидек овқатланса бўлади. Палата иссиқ бўлиши керак, иссиқ (38-40 0 С) горчицали ванна яхши ёрдам беради. Ташувчилар эса 3-5 кун мобайнида тетроциклин билан даволанадилар. Бактериологик текширувда яна вибрионлар ажралиб чиқса левомицетин тайинланади. Профилактикаси:

Мамлакатда вабо пайдо бўлишини ва уни тарқалишини олдини олиш муҳим аҳамиятга эга. Касаллик тарқалмаслиги учун: 1) аҳолини сифатли ичимлик суви билан таъминлаш, оқим сувларни зарарсизлантириш; 2) озиқ-овқат корхоналари, умумий овқатланиш ва савдо муассасаларида санитария технология режимига риоя қилишни назорат қилиш ва назорат остига олиш керак; 3) вабо билан оғриган беморни ва вибрион ташиб юрувчини ўз вақтида аниқлаш ва касалликни тарқалиб кетишини олдини олиш. Вабонинг спецефик профилактикаси – анатоксин қўлланади. Катталар учун вакцина дозаси 0,5 мл. Иммунитет – 6 ой давомида сақланади. Инфекция ўчоғи, бемор госпитализация қилинганидан ва якунловчи дезинфекция ўтказилганидан кейин 10 кун ўтгач тугатилган ҳисобланади. Вабо билан оғриб ўтганлар ва вибрион ташувчилик кузатилганлар юқумли касалликлар кабинетида диспансер назоратида туради. Инфекция ўчоғи тугатилгач аҳоли яшаш жойларида профилактик ва санитария гигиеник тадбирлар бир йил давомида, келгуси эпидемик давр охиригача олиб борилади. Ана шу йиллар ичида касаллик учрамаган бўлиши керак. 8. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ Вируслар қўзғатадиган гепатитлар ер юзида жуда кенг тарқалган. Бу касаллик беморни узоқ муддатга ишга яроқсиз қилиб қўяди, баъзан беморлар ўлимига ҳам сабаб бўлади. Вирусли гепатитни 5 тури маълум: 1) гепатит А; 2) гепатит В; 3) гепатит Е; 4) гепатит Д; 5) гепатит С.

Бу гепатитлар этиологияси, эпидемиологияси, патогенези ва клиник жиҳатидан бир-биридан фарқ қилади. Гепатитда асосан жигар зарарланади. Бемор баданини сарғайиши фақат гепатит эмас балки, бошқа касалликларда ҳам учрайди. Масалан: 1) ўт йўлига тош тикилиб қолса (ўттош касаллигида) ошқозон ости бези раки ўсмаси ўт йўлини қисиб қўйганда: 2) жигар паренхимасини ҳар турли микроблар, вируслар заҳарли моддалар натижасида ўт суюқлиги ишлаб чиқариш бузилади; 3) эритроцитларни кўплаб парчаланиш (гемолиз) натижасида кўп миқдорда ўт пигментлари ҳосил бўлади. Гепатит А юқумли ичак инфекцияларига кирадиган антропоноз касаллик. Касаллик манбаи бемор ҳисобланади. Вирус бемор ахлати орқали ташқарига чиқарилади. Айниқса яширин даврини охири ва бемор бадани сарғайгунга қадар юқумли ҳисобланади. Касаллик белгилари пайдо бўлгунгача 9-10 кун олдин бемор қонида вирус аниқланади. Вирус баданда сариқлик пайдо бўлиши билан йўқолади. Ўзбекистонда куз-қиш ойларида кўп учрайди. Клиникаси: Гепатит А ни яширин даври ўртача 15-30 кун. Касаллик ўткир катарол белгилар билан бошланиб тез чарчаш, диспептик белгилар кўнгил айниш, қусиш билан ўтади. Сариқлик даври 7-15 кун давом этади. Катталарда жигар катталашмаслиги мумкин, болаларда жигар катталашади. Қонда билирубин ошганини, фермент ошганини аниқлаш мумкин. Билирубин N 1% мг %. Соғайиш даврида: билирубин, ферментлар, тимол пробаси N 5 дан 7 ЕД бўлади. Касаллик: енгил, ўртача оғир, оғир формада ўтади. Вирусли гепатит А да сурункали форма ривожланмайди. Иммунитет узоқ муддатга сақланади. Касалхонадан чиққандан сўнг бир ой мобайнида N анализлар бўлса «Д» ҳисобидан ўчирилади. Мулоқотда бўлганларни 35 кун мобайнида кузатилади.

ГЕПАТИТ В Одам парентерал йўл билан касаллик юқиши мумкин. Касаллшик манбаи сурункали Hbs Ag , ВГ сурункали формаси билан оғриган бемордан, касалликни ўткир даражалари билан оғриган пайти ҳисобланади. Яширин даври 6 ҳафтадан 6 ойгача ўртача 100 - 120 кун. Сариқлик олди холати бир кундан то бир неча ҳафтагача давом этади. Клиникаси: Белгиси: диспенсик белгилари анча кучли ривожланган ўт биқин соҳасида оғриқ бор, суставларда оғриқ, терида кичишиш аломатлари безовта қилади. Сариқлик даври узоқроқ давом этади. Диагностикаси : қонда Hbs Ag аниқланади. Касаллик якуни: 1) соғайиши; 2) асоратлар қолиш; 3) касаллик тузалиш даври узайиб 3 ойгача чўзилиши; 4) жигарни катталашуви, томоқни катталашуви кузатилади. Беморни имконияти йўқ, лаборатория текширувида тасдиқланмайди; 5) Сурункали холатга ўтади; 6) ХПГ хроник персистирловчи гепатит касалликдан кейин 6 ойдан кейинги ҳалок. 7) ХАГ - хроник агретикуло-эндотелиал системасив гепатит хири циррозга олиб келади. 8) Hbs Ag ташувчи 9) Цирроз “ D ” ҳисобида 1 йил мобайнида туради ҳар 3 ойда, лаборатория екшируви ўтказилади.

O'xshashlar

Иммунитет ва унинт турлари

Вабо

Нафас органлари касалликлари. қон инфекциялари

Эрта ёшдаги болалар касалликлари диатезлар

Диарея билан кечадиган касалликларнинг эрта ташхиси