Микробиологик синтез жараёнларида ассептик шароитларни таъминлашнинг умумий принциплари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

177.5 KB

Ko'chirib olish

Микробиологик синтез жараёнларида ас септик шароитларни таъминлашнинг умумий принциплари Режа: 1. Микробиологик синтезда ассептика. 2. Аппарат ва трубопроводларни стериллаш ва герметизациялаш усуллари. 3. Микроорганизмларни яшаш чидамлигини юқори даражанинг таъсири. 4. Суюқликларни иссиқлик ёрдамида стериллаш.

Ассептиканинг умумий қоидалари, жиҳозларни стериллаш усуллари, ҳавони стериллаш мосламалари. Культурлаш жараёнини ташқи микрофлорасиз олиб боришни ассептик усул деб тушуниш мумкин. Ишлаб чиқаришни штамп микроорганизм– продуцентни культурлаш пайтида муҳитни ташқи микрофлорасидан ишончли ҳимоя қилиш микробиологик синтезнинг технологияда асосийси ҳисобланади. Бу асосан катта аҳамиятга эга бўладиган муҳит бу ҳам бўлса нозиқ микробиологик синтезда ассептик шароитни ташкил қилиш. Катта масштабда ишлайдиган ишлаб чиқариш корхоналарида ассептик шароитни ташкил қилиш жуда мураккаб муҳандислик ишидир. Умуман олганда улар икки йўл билан хал килинади. Биринчи йўл ишлаб чиқаришнинг технологик гигиенасини таъминлаш зарур. Бунга қуйидагилар киради: Ишлаб чиқариш муҳитни бошқа микрофлорадан муҳофаза қилиш ва ишлаб чиқариш хоналарида ишлаб чиқарилган процуцентларни тарқалишини олдини олишдир. Иккинчи йўл бу техник ечим ва усуллар комплексини бирлаштириб, бу технологияга алоқаси бўлиб, алоҳида технологик ускуналарни фойдаланиш (фильтрлар, стерилизаторлар) ёки культиваторда алоҳида ассептик шароитни ташкил қилиш, контроль-ўлчам асбоблари, аппаратларнинг боғловчи ва трубопроводларнинг айирбошлаш киради. Жараёнларни олиб боришнинг оҳирги мақсади ускуналарни стерилизация қилиш, ташқи микрофлорадан бутунлай қутилиш (аэрорик ҳаво, овқатланиш муҳити, кўпик йўқотувчилар ва бошқалар) и культиваторнинг ички қатламини стерилизацияси. Культурлаш жараёнини ассептик шароитда олиб бориш учун, аппарат ва труба йўлларини герметизацияллаш ва стериллаш керак. Аэро б ик

ҳаво, ов қ атланиш муҳити, кўпик йўқотувчилар ва кул ь тив а торга кирувчи ва бошқа қўшимчалар. 1. Аппарат ва трубопроводларни стериллаш ва герметизациялаш усуллари. Аппарат ва трубопроводларни энг кўп тарқалган стериллаш усулларидан бири ҳаво буғлари билан тўлдирилган иссиқлик билан ишлов беришдир. Бу усул ишлаб чиқаришда шароитида энг мустаҳкам, иқтисодий жиҳатдан самадатор ва кимёвий усулларга қараганда қулайдир. Айрим ҳолларда аппартларни ёки айрим қисмлари ёки асбоблари иссиқлик ҳароратига чидамаса, унда кимёвий стериллаш усули қўлланилади. Стерилланувчи аппарат ва трубопроводларни сув буғлари билан иссиқлик усули орқали стериллашда шуни тушуниш мумкин аппаратнинг ички қисмида ҳамма нуқталарида маълум вақт ичида даражани сақлаб турилиши керак. Тест-объект учун, Bacillus stearothermophilus ишлатиш мумкин. Бу даража 115-120 0 с да орасида бўлади. Ишлаб чиқариш шароитида бундай даражани сақлаб туриш катта қийинчиликлар билан боғлиқ бўлиб, ҳар-ҳил тўлиқ ҳолидаги бўшлиқлар, чиқиб турган жойлар атроф-муҳитга ва иссиқлик узатишнинг нотекислигидир. Энг қийин стерилланувчи жойлар булар штуцерлар, КИП датчиклари, трубопроводларни ажралиш жойлари, тупик жойлари, улар ажралиш ва аппаратларга уланган жойларда ҳосил бўлади. Жиҳозларни ва коммуникацияларни стериллаш етарли ҳисобланмайди . Эри ш илган стериллашни бутун бир неча сутка иш циклида сақлаб туриш керак. Бундай талабни бажариш учун аппар а т ва трубопроводларни герметизациясини ишончли бўлиши керак. Уларни абсолют, герметизациялашни ҳ исо б лаш керакмас. Шунинг билан бирга

микробиологик ишлаб чиқаришда жиҳозларни герметизация даражаси ҳам илмий асосланган эмас. Корхоналар оҳирги вақтга кадар ишлатилаётган усуллари жиҳозларни герметизациясини ба ҳ олаш асосларидан бири аппаратларда босимни тушиб кетиши ёки в а куумсизланишни (мо н ометровик усул), кўпикли усул совун сую қ лигини ишлатиш мумкин . Шунинг билан бирга оҳирги усул босим 0,35 МП а (3,5 пт с / м 3 ) ишлатилади, у ни камчилиги бўлиб, ҳар ма ҳ ал ҳам ҳамма кўпикчалар ларни топиш қийин. Оҳирги йилларда амалиётда микробиологик ишлаб чиқариш саноатида герметизациялашда кенг қў лланилаётган усуллардан бири галоид нуқта қидирувчилар тури ГТИ-3, ГТИ-6, ВАГТИ-4 1,5-0,5г /йил кўрсатиб беради. Галоидли нуқта қидирувчилар хона 10 -4 –10 -6 мм 3 . МПа / с сезади. Галоидли моддаларни аппаратларга киритиш ў нта куб сантиметрда 1 м 3 аппарат ҳажмига қараб ўлчанади. Аппаратларнинг гермети к лигини сақлаш учун энг мураккаб жой, бу ҳам бўлса ўқ нинг аралаштириш қ урилмасига кирадиган жойи ҳисобланади. Оҳирги йиллар гача микробиологик саноатда оддий сальниклар ишлатилиб, улар герметизацияни керакли гича ушлаб туролмайдилар. Орти қ ча босимнинг бўлишига қ арамай, аппарат ичига ё ғ нинг т ў қилиши олдини олиб бўлмайди. Ҳ озирги вақтда валнинг ён томонидаги си қ илган ко нст рукциядаги айланаётган аралаштиргич ўқи га термик ё ғ ли затворли, улар мустаҳкам герметизация ҳосил қилиб ва микр о биологиянинг нозиқ технологиясининг талабларига тўғри келади. Герметизациялашни юқори талабларини қў йишда культиватор айрим конст рукцияларни мо с ла ш , кў риш ойнаси, флан е цлар ва бошқалар ишлаб чи қ ишда ҳисобга олиш керак. Энг мураккаб жойлар герм е тизация учун запор арматуралар бўлиб, улар аппаратлар трубопроводларда жуда кўп ишлатилади.

Оддий сальникли арматура эксплутация пайтида жуда кўп иш талаб қилади, ва ҳамма маҳал ҳам герметизацияни ҳосил қилмайди. Ассептик муҳитни сильфонли арматура ишлатилганда енгил ҳосил қилиш мумкин (расм 6.2) Нозиқ микробиологик синтез корхоналарида дифрагмали арматурани ишлатиш мумкин. (Расм 6.3). Шундай қилиб, асосий культурлаш босқичида асосий жиҳозларни герметизациялашни ассептик шароитни сақлаб қолиш учун аппарат ичига ташқаридан тушадиган микрофлорани йўқотиш ва ва культурлаш жараёнида материал оқимлари орқали кирадиган (ози қ ланиш муҳити, ҳар ҳил қўшимчалар, кўпик йўқотувчилар, аэро б ик ҳаво) муаммо ҳ ал қилинганда ҳосил бўлади. 2. Микроорганизмларни яшаш чидамлигини юқори ҳарорат нинг таъсири. Микроорганизмларни иссиқлик таъсирига чидаши бошқа тирик организмларга қараганда анча юқори. Ташқи микрофлоралар ичида шундай микрорганизмлар борки, улар 121 0 С 20-30 минут дақиқадаги стериллаш жараёнини кўтаради. Стерилизация пайтида асосий аҳамиятлиси икки фактордир ҳисобланиб, булар - ҳарорат ва унинг узоқ таъсир қилиши. Ҳарорат юқори бўлса, микрорганизмларни нобуд бўлиш вақт учун шунча кам бўлади. Маълум ҳароратда микробларни йўқотиш учун таъсирнинг узоқлигига нобуд бўлиш вақти деб аталади (t c ). Нобуд бўлиш вақти билан ҳароратнинг боғлиқлиги (6.4 расмда) келтирилган. Вақт (t c ) ҳароратдан ташқари муҳитнинг кимёвий ва физик хоссалардан, ифлослантирувчи микроорганизмларнинг тури, идишларни конструкциясига, иситиш йўлига боғлиқ бўлади.

Расм 6.5 ифодаланган эгри, тўғри қилиб кўрсатиш мумкин. L g t c =a-вt. (6.1). Бу график катта амалий аҳамиятга эга, у ёрдамида нобуд бўлиш вақтни ҳар-ҳил ҳароратда ҳисоблаш мумкин. а ва в коэф фициент микроорганизмларнинг физик-кимёвий х о ссалари боғлиқ бўлади. Лабаротория шароитидаги микроорганизмларнинг термик чидамлигини ўрганишда олинган маълумотлар график ҳолида келтирилади. (Расм 6 × 4ва 6,5) ёки тенглама кўринишда ифодаланган (6.1). t c қ анчи кам бўлса, стерилазация шунча тез кетади. Шунинг учун L / t c бирлигини стерилазация тезлиги деб куриш мумкин. Стерилазация тезлигининг ўзгаришини Z бирлиги билан ифодаланилади ва стерилазация тезлигини 10 марта ошириш учун кетган стерилазация ҳароратини ўзгариши бўлади. 6,1 × расмда курсатилган тенгламага t c ни t 1 ва 10t c қўйилганда t 2 ҳароратдан: t 1 - t 2 = L /в= Z . (6.2). Кўп микроорганизмлар учун Z 5 - 14°С ( ў ртача 10°С) туради. Айрим ҳ олларда микроорганизмларни иссиқлик га ч идамлигини х арактери сти калаш учун t c стандарт даражада 121°С- τ 121 бирлиги ишлатилади. Унда 6,1 °С τ 0 ҳисоблаш учун қ уйидаги тенглама келиб чи қ ади. L g t c / t 121 =(121- t / Z (6.3). Ишлаб чиқариш шароитда стерилланишда айрим ҳолларда стериллашни олиб боришда стерилланмаган ҳоллар учрайди. Унда мухандис-технологларнинг қизиқтирадиган нарса микроорганизмларни иссиқлик таъсирида улаш тезлиги ўзгариши боғлиқлигидир. Жуда кўп тадқиқотчилар шуни кўрсатадики, вегетатив ва спорали микроорганизмларининг формаларини бузилиши

микроорганизмларнинг нобуд бўлмай қолган ўрнига тўғри пропорционал бўлади: dx / dt =- Kt · X . (6.4). Унда Х-микроорганизмлар конц ентрацияси ; t -вақт, K t - микроорганизмларнинг термик ҳ олати. 6.4 тенглама кимёвий реакци я ларнинг биринчи босқичига ў хшайди. Бу тенгламани ечиш учун Х=Х н , t = O унда шундай к ў риниш олади. L n X= L n X c -K t t (6.5) Ёки X=X c C -Kt t (6.6) 6.5 график тенглама 6.6 расмда келтирилган, унда шу к ў риниб турибдики L n X=f(t) ч изикли бўлади. Микроорганизмларнинг иссиқлик таъсирига чидамлиги тўғри чизи қ нинг майдони га жойлашиши L n X=f(t). Микроорганизмларнинг логари фм ик ҳ алат бўлиши қ онунига асосланиб , амалиёт учун иккита керакли ҳ олат келиб чи қ ади . -теоретик жиҳатидан абсомет стериллашга эришиш мумкин, кандайдир босқичли ишончили. -микроорганизмларни яшаши учун шароит бошлан ғ ич ифлосланишга Х о боғлиқ, шунинг учун стерилизация пайтида ифлосланиш миқдори камайтириш керак. Микроорганизмларнинг иссиқлик таъсирида нобу бў лиш механизми ҳ али о ҳ ирига очилмаган. Та дқ и қо тчилар лог а риф м ик боғлиқни ҳар ҳил тушунтиришади, бунда экспериментив маълумотларни иссиқлик стериллаш о л инганда кузатилади . Энг кўп тарқалган , кейинги ге п отезалардир: 1. Микроорганизмларнинг ҳ алоқати битта м о лекулани кимёвий активсизланиш ҳисобига кечади. Бу ҳ ол м о лекулаларни иссиқлик таъсирида, кислорд кўп пайтида окисланишда ёки гидролизда; 2. Микроорганизмларнинг ҳ алоқати маълум бир жараён ҳисобланади, уларнинг кечиши шу пайтга қ адар бўлган муҳитга боғлиқ бўлади.

3. Микроорганизмларнинг бир қисмини халоқатини тушунтириш радиактив халоқат факторига боғлиқ бўлади. Бу заррач алар м ў лжалга олинган билан ту қ нашиб нобуд бўлади. Бундай заррачалардан мисол учун: иссиқлик энергиясидан уйғонган сув молекуласи бўлиши мумкин. 4. Микроорганизмларнинг халоқати клеткаларнинг иссиқликка чидамлиги ҳар ҳиллигидадир. Микроорганизмларнинг иссиқликка чидамлигининг булиниши нормал ҳарактерга эга. 3. Аппаратларни иссиқлик ёрдамида ишлаб чиқиш . Аппаратларни ички қисмини иссиқлик ёрдамида ишлаб чиқиш жараёнида девор атрофида сув буғининг конденсацияланада. Бунда буғ-газ аралашмасидан ҳаво ажралиб чиқиб, ва у конденсат планкаси устида йиғилиб, буғни ҳимоя қилади. Унинг овибатини экспериментларга кўрсатишига парда 0,5 % ҳавонинг бўлиши, яъни буғнинг аппарат деворига иссиқлик коэфициенти 40 % , ҳаво концентрациянинг 1 % бўлиши икки баробарга оширилади. Ҳосил бўлган ҳаво тусиғидан буғ молекулалари ўтиши диффузия орқали кечади. Буғ-ҳаво аралашмасининг параметрларининг ўзгариш ҳарактери (босим, ҳарорат) аппарат девори олдида қуйидагича ифодаланади: Роб= Рп+Рв Унда – Роб-умумий босим ; Рп-парциал босим, буғ; Рв-парциал босим, ҳаво термодинамикадан маълум. Рп= Роб·Сп, унда Сп-аралашмадаги буғнинг ҳажмдали конценрацияси, бирликда. Шундай қилиб буғнинг умумий ҳажм концентрацияси қанча кичик бўлса, парциал босим шунга кичик бўлади. Девор яқинида буғнинг конденцияланишида, буғ-ҳаво аралашмасида унинг концентрацияси энг кичик бўлади. Шунинг учун буғнинг девор олдидаги парциал босим энг кичик, оқимнинг ядросига яқинлашган сари у тез ошади. Унинг тескариси

парциали ҳаво босими бу ерда энг катта бўлади. Шундай қилиб , девор ёнида ҳавонинг концентрацияси энг юқори бўлади. (расм 6, 9). P B , P n , t n – P b - ҳавонинг п а рциал босими, конд ен сат олдидаги пленканинг п а рциал босими ва ҳарорат и, t ст – аппарат девори олдидаги ҳарорати . Бу- ҳаво аралашмасининг ҳарорат и ҳар маҳал тоза буғнинг ҳарорат и ва босими п а рциал босимига тенг бўлади. Шундай қилиб, умумий босим, 0,21 М Па ва ҳаво аралашмасининг ҳажм концентрацияси C B =0 , ҳарорат 134ºС га тенг , ў ша босимда ва C 6 =0,9 - ҳарорат эса 70ºС. Pn < P об бўлса даража босими t n – t ст кичик бўлади. Тоза буғни ишлатилганга қ араганда. Шундай қилиб , керакли стерилизация даражасини етиштириш учун аппаратда пайдо бўладиган ҳароратл и ва концентрацион м а йд о н ҳосил бўлишига боғлиқ. Бу майдонларни теор е тик ҳисоблашни Г.П.Питерск и х таклиф қ илган. Асосий ҳисоблаш тенгламаси қуйидагича: P вL C aL ½ Q 1 +Q 2 ____ = ________ = e ________L P вO C δ Г 0 Д 0 F 0 Унда: PBl - ҳавонинг парциал босими, штуцернинг ёпиқ томонида Х=1, МПа: P BO - ҳавонинг парциал босими, штуцернинг пойдеворида (аппаратда) МПа: C al - штуцернинг ёпиқ томонида ҳавонинг ҳажм концентрацияси x=l, бирлик: C BO – штуцернинг пойдеворида ҳавонинг ҳажм концентрацияси (аппаратда), бирлик: Х-штуцернинг остидан ва унинг пойдеворигача масофа, м: Q l - штуцернинг ён майдонидаги иссиқлик йўқотилиши, B i : Q l =gПЕ: q- майдон бирлигини девор устидаги иссиқлик оқими, Вт/м 2 : П-штуцер кўндаланг кесимининг периметри, м :

Г 0 -буғ ҳажмининг бирлигига иссиқлик конденсацияси, Дж/м 3 . Д 0 - диффузия коэффициенти молекуляр ва конвектив узатиш ҳисобга олади, см 2 /с: Q 2 - ёпиқ штуцер орқали иссиқлик сарфи: Bт. Юқорида келтирилган тенгламадан шу нарса кўриниб турибдики, штуцер олдида ҳавонинг концентрацияси ошади, аппарат ҳажмида ҳавонинг таркибига қараб тўғри пропорционалдир. Г.П.Питерских томонидан икки турдаги штуцерлар учун d=25мм, h=100мм ва d=50 мм, h=125мм, кўрсатдики, культиватор штуцерлар устида даража 113ºС (P об =0,3 МПа, аппаратдаги ҳарорат 133ºС), C BO =0,7 10 -4% штуцер диаметрлари учун 25 мм олиш мумкин ва 0,4% 50 мм штуцер диаметрлари учун. Аппаратларда ҳаво концентрациясини амалий эритиладигани 0,1% шундай қилиб, девор ҳарорати кичик штуцерлар 25 мм бўлганда 113ºС анча кам бўлади. Г.П.Питерскихнинг теоретик боғлиқлигидан шундай асосий якуни аппаратларни буғлар билан тўлдирилганда иссиқлик жараён стерилизацияси шунча тўғри келади: - Аппаратларни иссиқлик билан ишлаб чиқишда ассептик шароитини танлаш учун унинг самарадорлигини ошириш учун қуйидагилар керак: Буғ-ҳаво аралашмасида аппаратдаги ҳавони мумкин қадар камайтириш бунда ишлаб чиқариш олдидан аппаратдаги ҳавони буғ ёки вакумда мумкин кадар ҳавони йўқотиш: - Кейин стерилизация қ илинадиган жойларда (штуцер, арматура) жойларида иссиқлик йўқотилишини максимал камайтириш. Унинг учун у жойлар иссиқлик изоляцияси ёрдамида беркитиш керак. - Иложи борича штуцер диаметрларини катталаштириб ва унинг чиқиб туришини камайтириш, аппаратда тор ва узун тешикларга йўл куймаслик .

- Иложи борича штуцер деворларини й ўғ онлаштириб, иссиқлик оқимини деворлари орқали кўпайтириб: - Иссиқлик билан ишлаб чиқиш учун ички майдонларни ифлосланишидан сақлаш керак: чунки улар девор ёнида ҳарорат ни камайтириш мумкин: Бундай таклифларни бажариш амалий жиҳатдан кул келади. СУЮ Қ ЛИКЛАРНИ ИССИҚЛИК ЁРДАМИДА СТЕРИЛЛАШ. Культурлаш босқичида суюқ ози қ лантиривчи муҳитдан ташқари узлукли ёки узлуксиз культиваторга суюқ кўпик ў чирувчилар ва ози қ лантириш учун ҳар ҳил эритмалар (тузлар, глюкоза) ёки рНни корр е ктировкалаш учун (аммиак суви) юборилади. Микроорганизмларнинг суюқлик муҳитидаги таркибини (бактериал ифлосланиш бошланғич к ў рсаткичи (10 4 – 10 6 клетка/мл) етади, улар механик ёки ҳар ҳил усуллар билан йў қ отиш мумкин. Микроорганизмларни механик йўл билан йўқотиш фильтрлаш ва центрифугалаш уни йўқотиш учун д ези н фектантлар, гамма ва ультра бинафша нурлар билан нурлаш, ҳамда иссиқлик билан ишлаб чиқишдир. Ҳар ҳил сабабларга к ў ра микробиологик ишлаб чиқаришда иссси қ лик стерилизация сида сув буғи ишлатилади. Э лектр билан иситиш кам ишлатилади ва энг айрим термол а бил муҳит учун стериллаш фильтрацияси қўлланилади. СУЮҚЛИКЛАРНИ ИССИҚЛИК БИЛАН СТЕРИЛЛАШ УСУЛЛАРИ. Иссиқлик ёрдамида суюқ озиқлантирувчи муҳитни стериллаш ц иклик ёки узлуксиз усуллар олиб борилади. Циклик йўл билан олиб боришда культиваторни иссиқлик билан ишлов беришади ёки алоҳида

ў рнатилган ҳажм дан айланиш мумкин. Циклик усулда бир маҳалда муҳитнинг ҳамма ҳажми иситилади. Шундан кейин муҳит маълум вақтгача ушлаб турилади ундан кейин культурлаш ҳарорат ига кадар совитилади. Ҳароратнинг ўзгариши ҳарактери вақтга боғлиқ ва бунда жараёнларда совитиш ва иситиш усулларига боғлиқ бўлади. Шунинг билан бирга циклик стериллаш пайтида муҳит узоқ вақт ичида, бошланғич (оҳирги) ва иссиқлик стериллаш даражаси ўртасида бўлади. Шунинг учун айрим стериллаш иситиш ва совўтишда бўлиб утади. Циклик усулларда айрим муҳитни исиб кетиши мумкин, шунинг учун уни ушлаб туриш ва масштаблаш қийин. Мана шуларнинг ҳаммаси циклик усулни автоматлаштиришни қийинлаштиради. Шунинг учун хозирги вақтда узлукли иссиқлик стериллаш кичик ҳажмда (100-200л) олиб борилади. Ишлаб чиқаришда узлуксиз усул қўлланилади. Узлуксиз стериллашда иситиш ва совўтиш вақтини камайтириб стерилизация ҳароратини циклик усулга нисбатан оширилади. Узлуксиз стерилизацияда ҳарорат ўзгариш ҳарактери 6-11 расмда келтирилган. Узлуксиз иссиқлик билан ишлов бериш жараёни стерилизацияни маълум режимда (ҳарорат ва ушлаб туриш вақти) жуда аниқ ва иссиқликни ушлаб қолади. Шунинг учун узлуксиз усул мустаҳкам ва иқтисодий жиҳатдан узлукли усулга қараганда тежамли. Узлуксиз стериллаш усулининг керакли томони ишлаб чиқилаётган муҳитга сифатига таъсир қилишидадир. АППАРАТИК МОСЛАМАЛАР. Узлуксиз суюқликларни иссиқлик билан стериллашнинг принципиал схемаси 6-15 расмда курсатилган.

Маъруза 7 ҲАВОНИ ТОЗАЛАШ УСУЛЛАРИ ВА МОСЛАМАЛАР И . 2 соат 5.6 Режа: 1. Корхоналарда ҳавонинг ишлатилиши. 2. Ҳавони стерилазация қилиш ва уни нозик тозалаш усуллари. 3. Ҳавони фильтрлашда бўлакчаларни чўктириш механизми. Мазмуни: Ассептиканинг умумий қоидалари жиҳозларни стериллаш усуллари, ҳавони стериллаш мосламалари.

Атмосфера ҳавоси ҳар маҳал узун энг майда қаттиқ ёки суюқ бўлакчаларни бўлиб, уларда ҳар ҳил микроорганизмларни олиб юради. Бу бўлакчаларнинг бўйи микронда ва ўндан биридан бир неча ўн микронгача, ҳар ҳил фракцияларнинг бир-бирига нисбати маҳаллий шароитга боғлиқ. Атмосфера ҳавоси ҳар маҳал ҳам полидисперс аэрозоллардан ташкил топган бўлади. Микробиологик корхоналар жойлашган туманларда атмосфера ҳавосида ҳар ҳил бўлакчаларнинг умумий концентрацияси 10 8 -10 10 бўлакча/м 3 ташкил қилади. Шаҳарларда ҳаводаги микроорганизмларнинг ўртача концетрацияси 10 3 -10 4 бўлакча/м 3 . Антибиотик ишлаб чиқарадиган микробиологик синтез корхоналари кўкаламлаштирилган туманларда жойлаштирилиб, ҳаводаги микроорганизмларнинг миқдори 1000-3000 бўлакча/м 3 бўлиши керак. Маҳалий шароитларга қараб ҳаво микрофлорасининг спектрлари ўзгариб туради. Аммо ҳар маҳал ҳавода кўпинча микроорганизмлар буларга қарши курашиш керак ва қуёш радиациясига чидамлилари сақланиб қолади. Ҳавода энг кўп учрайдиган микроорганизмларнинг буйи 0,5 дан 25 мкм гача учрайди. Ҳавода ҳар маҳал вирусли ва фагонли бўлакчалар бўлиб, уларнинг буйи энг кичик, улар озод ҳ олда эмас, ернинг энг кичик бўлакчаларида, кул, қ ора куя ва ў симлик чангларида бўлади. Шунинг учун ҳавони тозалаш усуллари ва атмосфера ҳавоси стерилизациясини танлаганда, керакли қ урилма ва жиҳозларни ҳисоблаганда микроорганизмларнинг ўртача б ў линишини этиборга олиниши керак. Атмосфера ҳавосида микрорганизмларнинг концентрациясини 2000 бўлакча/м 3 олинади. Айрим муаллифларнинг ҳисоблашига ҳавони фильтр олдидан компресордан кейин олдиндан кўпол тозаланганда бу концептрация 70 дан 150 (ўртача

100) кмтка/м 3 . Бундай концентрация усуллари танлашда ва қурилма жиҳозларни тузишда, и аэробик ҳавони тозалашда қабул қилинади. Микробиологик саноатда ҳавони нозик тозалаш, стерилизация қилиш аэрацияни ташкил қилиш учун эмас, ёки бошқа пайтларда, мисол учун, технологик жиҳозлардан, ишлаб чиқариш хоналаридан, лаборатория хоналари стерилазациялаш боксларни ва ишлаб чиқариш хоналарини ҳавони ташқарига чиқариш йўлидан фойдаланилади, ҳамда уларда технологик жараёнларни ассептик шароитда юқори тозаликда ушлаб туриш учун қўлланилади. Ҳавони стерил и зация қилиш ва уни нози к тозалаш усуллари. Культурлаш пайтида аэробик ҳаво учун асосий талаб бу стерилланган, яъни бунда микрофлораларни тўлиқ бўлмаслиги керак. Амалиётда, айниқса ишлаб чиқариш шароитида абсолют стериллашни пайдо қилиш мумкин эмас. Микрофлорани биттасини йўлда қўйиб бўладиган микрорганизмлар кўп эмас ва 10 -3- 10 -6 ташкил қилиб, культиватор циклга битта микрорганизмларни ўтиши 10 -3- 10 -6 тенг бўлади. Ҳавони тозалаш системаси шунинг самарадорлиги ёки унинг айрим элементларининг ўтиш коэффициенти билан бахоланади. К п = Х . 100, Х 0 Унда К п -ўтиш коэфиценти, %, ҳавода микроорганизмларнинг концентрацияси тозалангандан кей и н, хужайра/ м 3 , Х 0 -тозалашдан олдин ҳаводаги микорорганизмларни концентрацияси, клеток, м 3 . Культиваторда ишлашида, микробиологик синтезда анча яқин ҳисоблар шуни к ў рсатадики, ташқи микрофлорани кириб келиши учун ў тиш коэффиценти 10 -8 -10 -11 % га тенг бўлади.

Асосий талаблардан ташқари - стерилизация ишончли бўлиши учун, стерилизация усуллари танлаш ва аэро б ик ҳавони стериллаш стерилизация усуллари танлаш ва қ урилмани конструкциялаш учун кей и нги талабларни ҳисобга олинади: Иқтисодий, стерилизацияни контрол қилиш, эксплуатация қилишнинг осонлиги. Ҳавони стерилизация қилиш учун ҳаводаги бўлакчаларни йўқотиш, газ билан тозалаш усуллари (механик ёки электр), ёки микроорганизмларни ҳавони тозаламасдан туриб йўқотиш. Газ билан тозалаш усулларининг кўпи марказдан қочма куч ёрдами г а асосланган бўлиб, булар (цик л онлар), инерцияли (ажратувчилар), ювилиш (скрубберлар, кўпик аппаратлари) ҳамда электрфильтрлар микробиологик синтез технологиясида тадбик қ илинмади, чунки уларнинг иқтисодий томондан кам самарадорлиги учун. Ҳаводаги микрорганизмларни йўқотиш учун нонизик нурлар (ультрадиометик нур, гамма нурлар), ультра товуш ва юқори ҳарорат ёрдамида олиб бориш мумкин. Бундай усуллар хали тўлиқ ишлаб чи қ илмаган ва жиҳозлари ишлаб чи қ илмаган. Ультра бинафша нурлар спорали б а ктериялар ва микро о рганизмлар учун кам самарали бўлиб, улар чангнинг орасида бўлиши учун. Шунинг учун ультра бинафша нурларнинг кенг тарқалиш бу лаб о ратория хоналарини ва боксларини тоза тўтиш учун кенг қўлланилади. Гамма нурлар ва ультра товуш билан таъсир килувчилар жиҳозларни ишлаб чиқиш ва экспл у ат а цион ҳаражатларнинг катталиги учун ҳавони стериллаш учун амалиётда қў лланилмайди. Ҳавони иссиқлик ёрдамида стерилизациялаш энг самарадор усуллардан биридир. Иссиқлик манбаи бўлиб, электр иситувчилар ёки газ л и г о релкалар ишлатилади. Ишончли стериллаш (10 -7 -10 -6 % ў тиш коэффиценти) к ў рсатилган бўлиб, уни таъминлаш учун 0,14 экспозиция ва даража 300 0 с бўлиши керак. Шунингдек яна ҳам ишончли печлар

келтирилган бўлиб, улар экспозицияни 1-2с , ҳарорат ни 300 0 С таъминлаши мумкин. Электр иссиқлик ёрдамида иссиқлик билан стерилизация қилиш ёки газ горелкали ёрдамида ишлатиш кам ишлаб чиқариш учун (10-100м 3 / соат) унда энг катта ишончли бўлиши учун. Электр билан таъминлаш ёки ёқилғининг йўқлигида, иссиқлик стерилизация қ урилмалари нози к тозалаш фильтрлари билан жиҳозланади. Ади а батик п оршенли к о мпрессорларда ҳосил бўлган иссиқликни ишлатиш учун 0,7-0,8мПа босим ( ҳарорат 200 0 с) ундан кей и н 20 0 С давомида ушлаб туриш керак. Шунда ўтиш коэфициент 0 , 5-1%га эришиш мумкин. Шунингдек хозирги пайтда трубоком п ресс о рлар ишлатилиб, улар ҳавони кўп сарфланганда иқтисодий самарадор бўлиб, ундай компрессорларда босим 0,3-0,35 МПА ( ҳарорат 130-140 0 С) технологияни қ аноатлантиради, лекин иссиқлик стерилизациясини таъминлай олмайди. Иссиқлик ёрдамида стерил л анишининг умумий камчиликларидан бири жиҳозларнинг катталиги, айника иссиқлик алмашинув газ-газ иссиқликни регенерация қилишда ишлатилганда ва уларда иссиқлик алмашинув коэффиценти катталигини таъминлаш қийин ( К=6÷35 Вт/(м 2 . К) ва ҳажми ушлашларда керакли экспозицияни ушлаб туриш учун. Хозирги пайтда энг самарали, та л абли ва универсал усул ҳавони нози к тозалаш ва стерилизациялаш (мисол учун, аэрация пайтида) сочилувчан қ аватдан, тешикли ёки ипли материаллардан фильтрация қилишдир. Нози к тозалаш фильтрлари ўтиш коэффиценти 10 -4 -10 -6 % ташкил қилиб ва у ишлаб чиқариш шароитини қ аноатлантиради. Ҳавони фильтрлашда бўлакчаларни чўктириш механизми.

Маъруза № 8 Мавзу: Ҳавони тозалаш самарадорлигни аниклаш. Режа: 1. Ҳавони стерилизация қилиш усуллари. 2. Ҳавони юпқа тозаловчи фильтр материалларнинг асосий ҳарактеристикалари. 3. Фильтрлаш ва фильтрлаш тенгламаси. Мазмуни: Турли типдаги фильтрлар, фильтрлаш тенгламаси. Юпқа тозалаш фильтрлари ва фильтр материаллар.

Конструкцияси ва уларнинг ҳаракатига қараб, юпқа тозалаш фильтрлари ва ҳавони стерилизация қилиш учун улар 3 та группага бўлинади: (рис 7,6) - напивной ёки глубинные; - кенгайтирилган майдонли (рамкали, складкали, ячейкали, рукавали ва бошқалар); - сеткали, м е мбранали (абсолют номи билан) Микробиологик корхонаси технологиясида ҳавони тозалаш ва стерилизация учун бор қў лланган фильтрлар, кимёвий технологиядан олиниб, тури б ў йича набивной, ёки глуб и нный та ал лу қ ли эди. Бундай фильтрларда фильтрлаш материали сифатида активла н ган к ў мир, ҳар ҳил гранулланган набивной материаллар ишлатилган. Хозирги пайтда кўпинча набивной фильтрлар толали материаллар сойкали, базалтали тола, пахта ёки синтетик материаллар билан т ў лдирилади. Набивной фильтрлар нинг бир қ атор камчиликлари бор. Катта ҳажмдаги ҳавони ў тказиш учун ҳаво тезлигини оширишга тўғри келади. -Бу ў з навбатида материал қ атламида к ла па н лар ҳосил бўлиб, ҳавони фильтр деворлари ўтишига олиб келади. Шунинг учун бундай юқоридаги камчиликлари учун набивной фильтрларнинг самарадорлиги юқори эмас. Шунинг билан бирга уларга катта қ аршилиги ва эксплуатация пайтида кўп мехнат сарфланади. Хозирги пайтда набивной фильтрлар биринчи тозалаш учун ишлатилиб, ҳавони охиригача тозалаш ва стерилизациялаш учун кенгайтирилган майдонли фильтрлар ишлатилиб, улар толали фильтр материаллар асосида бўлади. Энг кўп тарқалган толали материаллар ҳарактеристикалари пастда курсатилган: Ҳавони юпқа тозаловчи фильтр материалларнинг асосий ҳарактеристикалари.

$Материал Ҳарактеристикаси ФП-фильтрловчи Марл я ли перхлорвинилли тола ФПП-15-1,5,ФПП-15-1,7 60-70 0 С иссиқликка чидамли , гидроуюбли. ФПАН-10-3,0 Полиакрилнитрилли тола, м а рл я ли перхлор винил толаси асосида, 180 0 С иссиқлигига чидамли . ФПАР15-1,5 Полиакрилнитрилли тола, марлали перхлор , винил толаси асосида 5-7 мкм, 250-270 0 С иссиқлигига чидамли . Ойнали тола СТВ Тола диаметри 2-6 мкм, фенол - ф о рмальдегид билан б ў ктирилган, 150 0 С иссиқлигига чидамли . Б ў зли тола Энг ингичка ва ультра ингичка, тола Диаметри 0 , 4- 1мкм. Б ў зли когоз ва картон Энг ингичка б ўз ли тола цел лю лоза қўшимчаси билан. Тола асосида фильтрловчи материа лл ар катта фильтрлаш майдонига эга –100-200 м 2 / м 3 қ аршиликни камайтириш ва фильтрлашни самарадорлигини ошириш учун фильтрлаш материалларидан фильтрация те злиги 1-3 м / с олиб борилади. Кенгайтирилган майдонли фильтрлар жуда кўп камчилликлардан ҳ оли, глубинли фильтрларга қ араганда у лар нинг қ аршилиги кам бўлиб, самарали ва эксплуатацияда пайтида қулай. Уларнинг ишлаш муддати фильтрловчи аэрозолда қаттиқ фазонинг таркибига боғлиқ бўлади. Фильтрловчи материалларнинг турига қараб, чангнинг максимал т ў планиши 50-100т / м 3 ошиши керак эмас. Шунинг учун нози к тозалаш фильтрларидан олдин кўпол тозаловчи фильтрлар қў йиш керак ва ҳавони чангдан 0,1мг\м 3 тозалаш к ў рсатилган.$

Эксплутация қилишдан олдин, ҳамда маълум муддат эксплутация қилинганда нозиқ тозалаш фильтрларини стерилизацияланади. Жиҳозларни ва трубопроводларни иссиқлик билан стерилизация қилиш учун сувда т ў йинган буғ ишлатилади, фильтрларни стерил и зацияллаш учун ҳам бу усул тўғри келади. Шунинг билан бирга ҳамма нозиқ тозаловчи мат е риалларнинг иссиқликка чидамли ги камлиги туфайли ю мушни к ў тараолмайди. Айрим ҳ олларда кимёвий усуллар газни дезинфектантлар ишлатилади. Фильтр материа л лар асосида ишловчи толал ар фа қ ат фильтрларнинг б ў ктирилганда ёмон ишлаши фа қ ат сувсиз буғда эмас, ҳар қ андай томчи намликнинг тушиши ҳам сабаб бўлади. Фильтрларни х ў лланишидан сақлаш учун ҳаво ва берилишдан олдин фильтрларни томчи намликдан буғ ва уни ишлатиш йўли билан йўқотиш керак. Сеткали (абсолют) фильтрларнинг таъсир механизми с етк али самарадорликка асосланган. Сеткали фильтрлар м е м брана ёки тешикли полимерлар (цел лю лоза эфирлари-фторо п ластдан) иборат бўлади. Улар (абсолют) деб юритилади, чунки фильтр тешигидан катта бош фарқларни чунки заррачаларни 100 % ушлаб колади. Пораларнинг узунлиги стандартланиб уларнинг пораларининг диаметри микрометрларнинг ўндан бирига тенг бўлади. Сеткали фильтрларнинг катта самарадорлигидан ташқари глубинали толали диаметрларга қараганда бир қатор афзаликларга эгадирлар. Порали материалли сеткали фильтрларнинг структураси механик томондан қаттиқ ва шунинг учун каналлар пайдо бўлиши кузатилмайди. Ҳўлланганда ва ундан қуритилганда уларнинг самарадорлиги камаймайди. Уларнинг камчиликлари шулардан иборат- керамика ишлатилганда катта қаршилиги ва унча катта бўлмаган чанг тўтиш ҳажми (пораларнинг тез беқилиб қолиши учун). Шунинг учун сеткали фильтрларни энг оҳирги тозалашда ишлатилиб, унга олдиндан аэрозоллардан тозаланган ҳавони юбориш керак.

Фильтрлаш ва фильтрлаш тенгламаси. Культурал суюқликлардан қаттақ фазани ажратиб олиш жараёни фильтрлаш йўли билан олиб борилиши деб шуни тушуниш мумкин-қаттиқ ва суюқ фазани порали тўсиқлардан ўтказилиб, уни ажратишга айтилади. Фильтрлашнинг оҳирги мақсади қаттиқ ёки суюқ фазаларни олиш (улардан бири ташланадиганфаза бўлади), ҳамда бир маҳалнинг ўзида қаттиқ ва суюқ фазаларнинг олинишидир. Қаттиқ фаза масса бўйинга 10-15% бўлса фильтрлаш энг самарадор бўлади. Фильтрлаш гидродинамик жараён бўлиб, уларнинг тезлиги босимнинг айирабошланганлигига тўғри пропорционал, фильтрлаш тўсиқларининг икки томонидан ҳосил бўлган босимга ва текширилаётган суюқлик қаршилигига ва ҳосил бўлган чўкмага тескари пропорционал бўлади. Фильтрлаш жараёнинг энг катта афзалик ҳарактеристикаларидан бири бу ҳам бўлса уни тезлигидир, унда фильтрат миқдорини фильтрлаш майдонининг бирлиги вақт бирлигида олинганига тенг. Фильтрлаш жараёнига бир неча факторлар таъсир ўтказади ва уларни қуйидаги группаларга бўлиш мумкин: - Микрофакторлар- фильтрлаш майдони, босимнинг ҳар-ҳиллиги, чўкма қатламининг қалинлиги, суюқ фазанинг ёпишқоқлигидир. Бу факторлар аниқланган ва учкуналар орқали текшириб берилади. -Микрофакторлар-чукма поралари ўлчами лагорифмаси ва фильтрлаш тўсиқлари, заррачалар майдонидаги электр қатламининг қалинлиги ва бошқалар. Бу факторлар кам ўрганилган ва билвосита усуллари билан ҳарактерланади. Шунинг билан бир микрофакторлар фильтрация жараёнига ҳал қилувчи таъсир ўтказади ва уни масштабини қийинлаштиради. Сиқилувчан ҳоли муҳитларга фильтрлаш тенгламасининг дифферанциал ҳолидаги кўриниши қуйидаги кўринишда бўлади.

$Dv/Fdj = ____ Δ р_____ , (8,3) h(R 0c +R фп) унда: V -фильтрлаш ҳажми, м 3 ; F-фильтрлаш вақти, С ; Δ р-босимнинг ҳар- ҳилиги, Н/м 2 ; h-ковушкоклик, Пп.с ; Rфn- чўкманинг каршилиги,м- 1 ; Ron- фильтрлаш тўсиқларининг каршилиги,м -1 . Dv/FDR , бирлиги фильтрлашнинг ўзгарувчан тезлиги, м\с чўкманинг қаршилиги қуйидаги кўпайтувчидан иборат. R ос = Г о m 0 V / F , (8,4) Унда: Г о m o V / F , (8,4) Унда: Го-чукма катламининг каршилиги, 1кг майдонда 1 м 2 м/кг ; m o –-ч ў кма массами , 1м 2 суспензиядан а ж ратилганда, кг\м 2 R ос биринчини (8.3) тенгламасига қў йиб, фильтрлаш учун асосий диффере н циал тенгламани оламиз. Dv \ Fdt = ______ Δ р_____ H ( To . mo . V ) + F ф п F МАЪРУЗА № 9. МАВЗУ: ҲАВОНИ ФИЛЬТРЛАШ САМАРАДОРЛИГИНИ ҲИСОБЛАШ УСУЛЛАРИ. Режа: 1. Чўктириш, фильтрлаш жараёнлари. 2. Аэрозолларни фильтрлаш. МАЗМУНИ: ФИЛЬТРЛАШ САМАРАДОРЛИГИНИ ҲИСОБЛАШ УСУЛЛАРИ, ФИЛЬТРЛАШНИНГ ИШ УНУМДОРЛИГИ. Чўктиришнинг энг оддий математик модели аэрозол заррачалирининг фильрация пайтида экспоненциал қарамлик бўлади ёки$