logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tibbiyot
  4. Gavxar kasalliklari. Ko’z gavharining patologiyasi

Gavxar kasalliklari. Ko’z gavharining patologiyasi

Yuklangan vaqt:

21.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54.4384765625 KB
Ko'chirib olish
Ko’z gavharining patologiyasi Reja : Koz gavhari (lcnscristallina)  Tug’ma kataraktalar  Hayot davomida orttirilgan kataraktalar Koz gavhari (Lcnscristallina) aylana shaklidagi, ikki sathi bo’rtiqlinzani eslatadi. Ko ’ z gavhari qorachiqning orqasida joylashganbo ’ lib , kipriksimon tanadan chiqib , ko ’ p sonli juda nozik sinn boylamlari uning ekvatoriga kelib yopishadi va o ’ z o ’ rnida ushlabturadi . Gavharning oldi va orqa sathi va o’ziga xos oldingi va orqakapsulasi bor. Ularning bir-biriga o’tish chegarasi ekvator deyiladi.Gavhar ikki sathining qoq o ‘rtasi, uning oldi va orqa qutbi hisoblanadi. Bu qutblar o’rtasidan o’tadigan chiziq gavharning o’qi deb ataladi .Ko’z gavhari katta odamlarda bolalardagiga nisbatan bir ozsarg’ishroq, lekin juda tiniq va musaffo bo’lgani uchun o’zidanyorug* nurlarni o’tkazadi va ularni 18-20 dptr gacha sindirish qobiliyatiga ega. Ko’z gavharining qaliniigi 3,5 mm ga, diametri 9-10 mm ga teng. Gavharning qobig’i juda nafis va elastik bo’lib, uningichida tolalar, yadro va kortikal qatlamlar joylashgan. Gavhar kapsulasining elastikligi ko’rish jarayonida uning qabariqliginingko’payishi, kamayishi va qalinligining o’zgarishiga imkon beradi.Uning bu xususiyati ko’z akkomodatsiyasiga mansubdir. Ko’z gavhari oldi qobig’ining ichki sathi bir qavat silindrsimon epiteliybilan qoplangan. Bu epiteliy hujayralari betartib joylashgan bo’ladi.Faqat uning ekvator qismida bu hujayralar bir qator bo’lib, tartib olmaydi. Bu holat ko’z qariligi (Presbyopia) deyiladi. Ko’z gavharidaqon tomirlar yo’q. Shuning uchun unda moddalar almashuvi ko*zichi suyuqligidagi eng sifatli moddalar hisobidan b o ‘ladi. Patologiyada ko’z gavhari faqat loyqalanishi mumkin.Ko’z gavhari kipriksimon tana bilan birga k o ‘z ichidagidiafragmani tashkil qiladi. Bu diafragma ko’z bo’shlig’ini bir-biriga teng bo’lmagan, oldingisi kichikroq va orqadagisi kattaroq ikkiqismga boiadi.Gavhar ko4zning xususiy qon tomirsiz qismlaridan biri bo’lganiuchun unda modda almashinuvi asosan ko’z ichi suyuqligi hisobidan bo’ladi. Qon tomirsiz gavharda yallig'lanish jarayoni va o’sma-shishham bo’lmaydi. Gavharning patologiyasi uning juda murakkabbioximiyaviy tarkibidagi modda almashinuvida oz b o ‘lsada o’zgarishlar paydo bo’lganda vujudga keladi. Gavharning ko’p qisminisuv tashkil etib, chaqaloq va juda yosh bolalarda u 73%, kattaodamlarda 60-65% dir. Yuqori sifatli oqsil moddasi (a-kristallin, albumin, P- kristallin) gavhar hajmining 35%, umumiy oqsili 17%,lipidlar (xolesterin, letsitin) 2% ni tashkil etadi. Minerallardan temir,sulfatlar, fosfatlar bor. Oksidlanishni aktivlashtiruvchi tarkibiy qismlar -xloridlar- K, Ca, Na va magniy, mis, rux ham bor. Normada askorbinkislotasi inson yoshiga qarab 44,2% dan 4,2% gacha bo’ladi.Glyutation, riboflavin, ATFlar gavharda ko’p bo’ladi, lekin yosh oshgan sari unda suv, askorbin kislotasi, glyutation, riboflavinlarkamayaveradi. Lipidlardan esa letsitin kamayib, xolesterin ko’payadi,Na, Ca, fosfor ko’payib, K kamayadi. Kislorod va vodorodning kontsentratsiyasi glyutation, sistein, glitsinning aktivligiga bog’liq.Modda almashinuvida ulami roli katta. Demak, ko’z gavhari o’z tuzilishi, murakkab tarkibi va juda nozikfizik- kimyoviy xossalari bilan xarakterlanadi. Bunday muhimjarayonning normal kechishi yosh va sog’lom odamlarda bo’ladi. Lekin 60 yoshdan so’ng borgan sari organizmda fizik- kimyoviyo’zgarishlar vujudga keladi va ayniqsa,organizmning umumiykasalliklari natijasida gavharda patologiya paydo bo’lsa, uningnormal tarkibida loyqalanish vujudga keladi. Gavharningloyqalanishi katarakta deyiladi. Ko’z gavhari loyqalanib kataraktabo’lganda qorachiq och kulrang tus oladi. Abu Ali Ibn Sino ko’z anatomiyasini o’rganib, ko’z gavhariningtuzilishi va ko’z uchun ahamiyatini tasvirlagan. Ko’p asrlardanbuyon gavhar va uning patologiyasi olimlarning diqqat markazida bo’lishiga qaramay hozirgi paytgacha kataraktaning patogenezihaqida juda aniq bir ma‘lumot yo’q. Oxirgi ma‘lumotlarga ko’ra yapon olimi Ogino (1957) kataraktaxinon moddalarining ta‘siridan paydo boladi degan. 1979 yilda esa,Piri va van Geyningen katarakta paydo bo’lgan ko’zda xinon moddasini topmagan. Keyingi vaqtlarda olib borilgan ilmiy ishlarda kataraktaningpaydo bolish sabablari membranologiya nuqtai nazaridan qaraladi.Shu asosda, kataraktaning boshlanishi gavhar kapsulasidagi va gavhartolalari membranasidagi lipidlarning oksidlanishi jadallanishmahsulotining ta‘siridan kelib chiqishi aniqlangan. Chunki normalgavharda perekis oksidlanishining bir qism mahsulotlari paydo bo’ladiyu, lekin bu ko’zning o’zidagi antioksidant mexanizmi moddalari tizimitomonidan zararsizlantirilaveradi. Biror nojo’ya sabab (qattiq hayajon,vitamin va fermentlaming, oqsil yoki mineral moddalaming almashinuviyoki ular o’zaro munosabatining o’zgarishi) ta‘siri ostida gavhardagi antioksidantlar tizimining buzilishidan, lipidlarning perekis oksidlanishimahsulotlari yig’ilib qolib, gavharga salbiy ta‘sir ko’rsatib, kataraktaboshlanishiga sabab bo'ladi. Shuning uchun bemor ko’zida kataraktaendigina boshlangan davrda antioksidantlar - askorbin kislotasi,riboflavin, vitamin B, ATF, glyukozalardan qollab davolansa patologikjarayonni to’xtatish mumkin. Katciraktalar tug'ma va hayotda orttirilgan bo’ladi. Tug’ma kataraktalarda loyqalanishning qaysi qismgataalluqligiga qarab, oldi va orqa qutb kataraktasi (Cataracta polarisant. et posterior), kortikal katarakta (Cataracta corticalis), qavatmaqavat (cataracta zonularis), qobiq kataraktasi (cataracta capsularis)va to’liq katarakta (cataracta totalis) deyiladi Tug’makataraktaning o’ziga xos 3 asosiy belgisi bor: 1. Ikkala ko’zda birvaqtda paydo bo'ladi. 2. Konsistentsiyasi yumshoq bo’ladi. 3. Loyqalanish avj olmay bir xilda turadi. 1. Oldi va orqa qutb kataraktasi gavharning oldi va orqaqutbi markazida ochko’kimtir nuqtaga o\\shab turadi. Oldi qutbkataraktasi k o ‘zning ilk embrional davrida uning umumiy ektodermadan ajralish jarayoni paytidagi patologiyadir. Orqa qutbkataraktasi esa, shishasimon tanaarteriyasi (a. hyaloidea) ninghomiladagi bola tug’ilguncha so’rilib ketishi lozim bo’lgan jarayon qandaydir sabab bilan o’z vaqtidan kechroq tugaganida paydobo’ladi. Bu ikki ko’rinishdagi qutb kataraktasi kichkina (2-3 mm)bo’lgani uchun ko^ning ko’rishi ham 4-5 qatorga teng bo’ladi va uni operatsiya qilishga ehtiyoj qolmaydi . TUG’MA KATARAKTALAR 2. Kortikal katarakta - embrional yadro atrofida loyqalanishpaydo bo’lishidan vujudga keladi, bunda gavhar onhko’kimtir tusolib, diffuz loyqalanish bo’ladi. Ko’zning ko’rishi pasayadi,operatsiya lozim bo’ladi. 3 .Qavatma-qavat zonulyar katarakta - gavhar markazidagi tiniqyadro va uning atrofidagi tiniq kortikal qismi orasida bir nechanotiniq qavatlar oralab yotadi. Bu holat qorachiqni kengaytirib,nur yordamida qaralganda juda yaxshi ko’rinadi. Agar notiniqqavatlarda loyqalanish qalin bo’lsa, ko’zning ko’rish qobiliyati hamancha pasayadi. Bunday bemorlarda gavharning o ‘rtasidaloyqalanish yupqaroq boMgani uchun u qizg’ishroq va chetlari(ekvatorida) esa loyqalanish qalinroq bo’lgani va ekvator qirrasidan 5-6 ta arra tishi shaklidagi ayrim-ayrim bo’rtiqchalar chiqib turganio’ziga xos ko’rinish beradi. Bu bo’rtiqchalar gavhar ekvatoriningustiga minib turgan ≪ suvoriyni ≫ eslatadi. Yonidan yoritibqaralganda bu shakllar och va to’q kulrang bo’lib ko’rinsa, o ‘tuvchinurlarda tekshirilganda bular qizil refleks fonida qora bo’libko’rinadi. Bu kataraktada ekvator sohasidagi loyqalanish qalinroqbo’lgani uchun u qoraroq, o’rtasi yupqaroq bo’lgani uchunqizg’ishroq ko'rinib, teshik kulchani ham eslatadi. 4. Homila davrida gavharda modda almashinuvining buzilishiga,ayniqsa kaltsiy tuzlarining yetishmasligi sabab bo’ladi. Bundaybolalarda raxit, spazmofiliya va tishlar patologiyasi ham bo’ladi. Bolaning ko’rish qobiliyati juda past bo ‘lsa, operatsiya qilibloyqalangan massalar so’rilib tashlanib, unga kontakt linza yoki ko’zichiga linza qo’yish tavsiya etiladi.5. Kortikal27 diffuz kataraktada gavharning hamma kortikalqismi bir xilda loyqalanadi. Yonidan yorug’lik tushirib qaralgandaqorachiq oq ko’kimtir tusda ko’rinadi. Gavhar notiniq boMganiuchun nur yurgizib ko’rib bo’lmaydi. Ko’zning ko’rishi juda pasayib,faqat yorug’ni ko’radi xolos. Shuning uchun kataraktaning bu turi qancha vaqtli operatsiya qilinsa, shuncha natijali bo’ladi, chunkibunday k o ‘z uzoq vaqt k o ‘rmay yurganda to ‘r pardadagihujayralarning faoliyatsizligidan ko ‘rish qobiliyati susayib ambliopiyaga olib boradi HAYOT DAVOMIDA ORTTIRILGAN KATARAKTALAR Hayot davomida orttirilgan kataraktalarning juda k o ‘puchraydigani qarilik kataraktasi (Cataracta senilis) dir. Bundan Qarilik kataraktasining 4 klinik davri bor: 1. Boshlang'ich katarakta(Cataracta incipiens). 2. Yetilmagan katarakta (Cataracta nondummatura). 3. Yetilgan katarakta (Cataracta matura). 4. 0 ‘ta pishgan katarakta (Cataracta hypermatura) (154-rasm, a,b,v,g). Qarilikkataraktasining gavhar kortikal qismidan boshlanadigan turi birinchidavrda loyqalanish gavharning periferik ekvatoriga, kortikal qavatning oldi yoki orqa xaltasiga yaqin qismdau juda nozik nuqta yoki chiziqlarshaklida boslilanadi va radial yo’nalish olib, gavharning oldi yoki orqaqutbida, keng tomoni esa eksvator tomonda yotadi. Bular qorachiqkengaytirilganda yonidan nur tushirib qaralganda oq kulrang nuqta vachiziqlarga o’xshab ko'rinadi. Nur yurgizib qaralganda esa, qizg’ishsatlida qora tus olib ko’rinadi. Loyqalanish juda kamdankam qorachiqmarkazda - yadro oldi, yo orqasi, kortikal qavatlaridan birida paydobo’ladi. Bunda diffuz oq kulrang boiib ko’iinadi. Loyqalanishningekvatordan boshlanadigan variantida ko’zning ko4rishi uzoq vaqtgachao’zgannaydi, ikkiuclii yadro variantida esa ko'rish tez pasayadi va bemor ko’zi oldida yengil tuman paydo boladi. Hozirgi vaqtda gavhardaloyqalanishning birinchi variantini ko’rgan oftalmolog tezlik bilan uniro’yxatga olib, konservativ davolashni boshlashi zarur. Bemorga boshlang’ich katarakta to ‘g’risida ma‘lumot berib, ungaprofilaktikaning ahamiyatini tushuntirib bersa va bemor erta davolanaboshlasa natija yaxshi bo’ladi. Hatto qarilik kataraktasining oldini olish uchun 40 yoshdan oshgan odamlarda ambulator profilaktiktekshirishlarni o’tkazish mumkin. Ma‘lum vaqt o4gach har bir bemorning immun holatiga qarab(2-4 yil ichida) kataraktaning birinchi boshlang’ich davridagi ‘zgarishlar ma‘lum darajaga yetgach, uning ikkinchi davripishmagan davriga o’tadi. Loyqalangan chiziq - tolalar qalinlashib,bir-biri bilan aralashib qorachiq zonasiga yetib keladi va ular birozshishadi, yadro atrofiga tarqaladi va ko’rishni pasaytiradi.Tolalarning shishuvi gavhar membranasining ko’z ichi suyuqligidansuvni ko’proq gavhar tarkibiga o’tkazib suvlanishidan bo’ladi. Bu2-davr - pishmagan kataraktaning klinik simptomlari, birinchidan*oldi kamera chuqurligining kichrayishi, ikkinchidan, gavharninghamma tola (kortikal qavati)larining to ‘liq loyqalanmaganimunosabati bilan yonidan nur tushirib qaraganda, qorachiq qirrasiostida o’roqsimon soya paydo bo’lishi, uchinchidan, ko’rishninganchagina pasayishidadir. Ko’rish 0,1-0.2 ga teng boMishi mumkin. 3-davr kataraktaning pishgan, yetilgan davri (cataracta matura)deyiladi. Bu davrda gavhar membranasi o ‘tkazuvchanligi teskari,tashqi tomonga yurib o ‘tib, undan suv qisman chiqib ketishi natijasida gavharning hajmi biroz kichrayib, boshlang’ich davridagio’z holiga qaytadi. Shuning uchun oldi kamera yana normal holigakeladi. Gavharning to’liq loyqalanganidan rangdor pardaga oidqorachiq qirrasi yonidagi o’roqsimon soya ham yo’qoladi. Ko’zningbuyumlar shaklini ajrata bilish qobiliyati ham (gavhar to ‘liqloyqalanganidan) y o ‘qolib, k o ‘zning faqat yorug’lik sezishqobiliyatigina saqlanadi. Odatda katarakta operatsiyasi gavharningto’liq loyqalanish davriga to ‘g’ri kelsa, massalar va yadrolarinigavhar qobig’idan yuvib oson ajratib olsa bo’ladi. 4-davr kataraktaning o'ta pishib yetilgan davri (cataractahypermatura) deyiladi. Bunda, birinchidan, loyqalangan tolalararalashib bir xil loyqalangan massa kulrang tusga kiradi. Ikkinchidan, gavhar kichrayib, oldi kamera chuqurlashadi.Uchinchidan, ko’z soqqasi harakatlanganda rangdor parda (gavharkichrayganidan) shamolda eshik pardasiga o ‘xshab silkinib qimirlaydigan bo’ladi. Bu iridodonesis deyiladi. Ko’z kichrayganyadro yoni atrofidan ko’ra boshlaydi. Bu katarakta o’ta pishgandavri klinik simptomlari o’zgarishining birinchi variantidir. 2-variantida esa gavhar suvlanib, tolalarining to ‘laloyqalanishidan so’ng kortikal moddalar suyuqlanib, oppoq sutga o ‘xshab qoladi. Uning yadrosi pastga cho’kib tushib, k o ‘zqimirlaganda oq sujoiqlik ichida sarg’ish yadro har yoqqa siljibyuradi. ОЧа pishib yetilgan kataraktaning bu ikkinchi varianti oppoq, suyuq bolgani uchun ≪ sut kataraktasi ≫ deyiladi. Buni birinchimarta Morgan yozib chiqqani uchun Morgan kataraktasi deyiladi.Katarakataga mubtalo bo’lgan bemorlar ko’zi gavharning kortikal moddalarida loyqalanib paydo bo’lgan nayzalarningmarkazgacha o’sgan ingichka uchlari qorachiq qirrasidan o ‘rtagapicha o’tganda seza boshlaydilar. Ular ko’ziga bir narsa halaqit berayotgani uchun uni qayta-qayta artib, bu noxush sezgidanqutulmoqchi b o ‘ladilar. Lekin iloj bo4lmagach, oftalmologgamurojaat qiladilar. Oftalmolog odatdagi tekshirish usullarini qo’llab, sinchiklab tekshiradi va boshlang’ich katarakta tashxisini qo’yib,bemorni ro ‘yxatga oladi va davolash usullari rejasini bemorga tushuntiradi.Kataraktaning ikkinchi dovrida esa bemorlar odatda ko’zoynaklarsiz yaqindan k o ‘radigan bo4lganiga hayron bo’lib, oftalmologgaxursandchilik bilan xabar qiladilar. Vrach bemorga qarilik kataraktasigauchraganini tushuntirib doridarmonlar tayinlaydi. Nima uchunkataraktaning 2-davrida bemor yaqindan ko’radigan bo’ladi? Chunkiuning ko’z gavhari suvlanib qalinlashib fokusi qisqarganidan miopiyapaydo bo4ladi. Kataraktaning ikkinchi davrida loyqalanish gavharning hamma joyida bir xil bo4lmaydi va nur sindirish qobiliyati ham turlichabo’ladi. Shuning uchun monokulyar poliopiyam, ya‘ni bir ko’z bilanqaraganda lampaning 2-3 ta bo’lib ko’rishiga tushuna olmay bemoryana mutaxassisga boradi. 3-davrda esa , bemor ko’zida xiralanish zo’rayib ketadi va buyumlarhaklini ajrata olmay qoladi. Yaqin odamlarini ham, ulaming qoshko’zini ham ajrata olmay qolgach juda hayajonlanadi. Bemor bundan iztirob chekadi, ko’pincha qattiq ta ‘sirlanib, hatto qon bosimiko’tariladi. Ayniqsa, agar ikkinchi ko’zda ham katarakta boshlanibxiralangan bo’lsa, xafsalasiz bemor davolanishga uncha shoshilmasdan ≪ ikkinchi ko’zim ko’ryapti-ku ≫ deb yuraversa, 4-davr boshlangach,yadro atrofi yupqalashib so’rilgach, kataraktali ko’rmaydigan ko’zko’ra boshlaydi. Unda bemor suyunib, biroz qiyshiqroq qarab ≪ manako’zim ko’ryapti ≫ deb yurishi ham mumkin edi.Lekin hozirgi vaqtda respubhkamizning hamma viloyat, shaharva tumanlarida yaxshi jihozlangan k o ‘z shifoxonalari, k o ‘z kasalliklari kabinetlarida malakah shifokorlar ishlab turibdi. Agarbemorlar ko’z kaseilliklari boshlanishi bilan kechikmay o’z vaqtida ularga murojaat qilsalar bunday xastaliklardan forig4 bo’ladilar. Kortikald kataraktaning gavhar ekvatoridan boshlanib, uzoq davometib, ko4rishga tez vaqt ichida xalaqit bermasligidan bemorlar kechroq xabar topadilar. Shuning uchun 40-50 yoshdan oshgan odamlarniprofilaktik nazoratdan o4tkazishni tashkil qilishning ahamiyati katta. Patologiya oqibatida paydo bo’ladigan katarakta Turli kasalliklar natijasida paydo bo'ladigan kataraktalar asorat kataraktasi (catarakta complicata) deyiladi. Bunday kataraktalar. birinchidan, k o ‘z soqqasida bo’ladigan uveit, uveapatiyalar, glaukoma, to ‘r pardaning siljishi, yuqori darajali miopiyalar oqibatida bo’lsa, ikkinchidan, umumiy kasalliklarda - qand kasali,ateroskleroz, gipertoniya oqibatida ham paydo bo’ladi. Ko’z ichidapaydo bo’lgan patologiya oqibatidagi kataraktalarda loyqalanish gavhar orqa qobig’ining qutbi ostidagi kortikal qavatlarda paydobo’lib, uning atrofi qalinroq, tovoqchaga o’xshash shakl oladi. Shuning uchun buni chashkasimon katarakta deyiladi. Ba‘zan bu o’zgarish uzoq vaqtgacha shunday qolaveradi, lekin ko’pinchaloyqalanish ko’payib, to’liq kataraktaga o ‘tadi va rangi to’q sariqbo’ladi. Bu jarayon qarilik kataraktasiga nisbatan ancha tez o’tadi. Qand kasalligi kataraktasi catarakta diabetica farq qilinadi. Loyqalanish ikkala ko’zda boshlanib, gavharning oldingi va orqaqobiqqa juda yaqin yotgan massalarida nuqta, tola va hatto vakuola shaklida bo’ladi va tez avj olib ketib, ko’zning ko’rishini pasaytiradi. Yadro ham xiralanib, katarakta sarg’ish tus oladi. Diabetkataraktasining oldini olish uchun endokrinolog-oftalmolog hamma diabetli kasallar ko’zini reja bilan batafsil tekshirib yurib, uningboshlang’ich belgilarini topgandan so’ng, bemorni to’liq (umumiykasallikni ham, ko’zini ham) davolasa, bu jarayonni qaytarish hammumkin. Bunda umumiy dorilardan tashqari, ko’zga senkatalin, katalin, kataxrom, vitalakorl va antioksidant dorilarda tashkiltopgan aralashma va kislorodning in‘ektsiyalari bilan davolashdanatija yaxshi bo’ladi. Agar konservativ davolashning vaqti o’tganbo’lsa, unda jarrohlik usuli qo’llaniladi. Operatsiyadan oldin bemorniklinik va laboratoriya usullari bilan obdon tekshirish zarur. Buoperatsiyaning asoratlari: qon quyilishi, chandiq paydo bo’lishlardan saqlaydi. Diabet kataraktasi ham ateroskleroz, gipertoniya oqibatida bo’ladigan kataraktalar ham anchagina tez rivojlanishi bilan ajralibturadi. Qarilik kataraktasining boshlanishidagi patomorfologiko’zgarishlar gavharning bir oz suvlanishi natijasida kapsula ostidagiqavatlarda vakuolalar paydo bo’lishi, gavhar tolalari oraliqlarida suv yig’ilib, ularni bir-biridan qavatlarga ajratib oralarida suvlitirqishlar paydo bo’lishi bilan xarakterlanadi. Keyinchalik gavhartolalari ham parchalanib, loyqalangan detrit paydo bo’ladi. Borabora suvlanish va suvli tirqishlar ko’payib, modda almashinuvibutunlay izdan chiqqandan keyin loyqalangan tolalar parchalanadi, tirqish va vokuolalar loyqalangan detrit bilan to’lib, umumiyparchalanishdan gavhar butunlay xiralanadi. Bunday patoformologik jarayonning qarilik kataraktasidagi dinamikasiko’pincha asta-sekin 4-6 yil davom etadi. Qand kasalligi, ateroskleroz va gipertoniya sababli paydo bo’lgan kataraktada turli umumiypatologiya bo’lgani uchun, bu jarayonancha tez rivojlanib, 1-3 yildavomida ko’zni ojizlikka olib boradi. Qavatlanish ham ko'payib gavharning butun qobiq qismiga tarqaladi. Shikastlanish kataraktasi. Shikastlanish kataraktasi (cataracta traumatica) k o ‘zshikastiangan paytda gavhar qobig’ida juda kichkina bir teshik paydo bo’lgan taqdirda ham u fibrin bilan bekilib, shu joydankichkina oq nuqta shaklidagi loyqalanish hosil bo ‘ladi. Agarshikastlanish paytida gavharga kattaroq zarb yetib, unda yorilish kattaroq - chuqurroq bo’lsa, unda oldi kamera suyuqligining ta ‘sirinatijasida gavhar tolalari shishadi va loyqalanadi. Loyqalanishningborgan sari ko'payishi bilan kortikal moddalarning hammasi loyqalanib shishadi, qobiqning yorilgan joyidan oldi kameragaitarilib chiqib so’rilaveradi. Yosh bolalar gavharida yadro bo'lmaganiuchun uning massalari so’rila-so’rila faqat qobig’i qoladi. Buni pardasimon katarakta deyiladi. Kattalarda esa so’rilish jarayoni qiyinbo'ladi va yadro, uning atrofidagi massalar so’rilmay qoladi. Agarko’z shikastlanishi rangdor parda va kipriksimon tanada yalligianish qo’zg’atgan bo’lsa, unda ko’zning ahvoli og’irlashadi. Ba‘zan shikasdanish ko’zning oz-moz zarb yeyishi bilan chegaralansa (engilkontuziya) loyqalanish kuchli bo’lmay, biroz vaqtdan keyin so’rilibketishi ham mumkin. Ko’z qattiq shikastlanib gavhar kuchli loyqalanganda uni jarrohlik usuli bilan davolanadi. Nurlar ta‘siridaham katarakta hosil bo’ladi. Nur kataraktasi Nur kataraktasi gavhar tolalarining distrofik buzilishidan iborat. Bunday distrofik-destruktiv o’zgarish ultrabinafsha, infraqizil rentgen radiy nurlarining ko’zga, aniqrog'i ko’z gavharining ekvatorqismiga ta‘siri natijasida paydo bo’ladi. Bunday nurlarning ko’zgata ‘siri atom elektrostantsiyasi, radiatsiyada, kimyoda, qishloq xo’jaligida, biologiya va tibbiyotda foydalanilgan ehtiyot choralarigava texnik xavfsizligiga rioya qilmaslik natijasida sodir bo’lishimumkin. Nurning quwati 2500 g ga teng yoki undan ko'proq bo’lsa, gavhardagi epiteliy hujayralarning trofik funktsiyasi buzilib, degeneratsiyaga uchrashidan katarakta paydo bo’ladi. Bundaykataraktani konservativ usul bilan davolash mumkin emas. Ularni faqat operatsiya qilishga to ‘g’ri keladi. Agar gavhar nurlarningkamroq dozasi (ko’pi bilan 1000 g gacha) dan ta‘sir olgan bo’lsa,unda hujayralar ham ta‘sirlanadi. Bunday hollarda zararlanishni konservativ usullar bilan davolasa bo’ladi. Nur kataraktasi klinikasi. Gavhar orqa qutbi kapsula osti tolalarinurlangandan keyin 3-5 oy o’tgach katarakta boshlanadi. Bundadestruktiv jarayonning avj olishi 5 davrga bo’linadi. 1. Gavharmarkaziy orqa kortikal qavatlarida loyqalanish nuqtalari va vakuolalar paydo bo’ladi. Ko’zning ko’rish faoliyati o’zgarmaydi.2. Loyqalanish nuqtalari, vakuolalar ko’payib metallga o’xshashyaltiroq disk shaklini oladi. Ko’rish biroz pasayib 0,7-0,8 ga tengbo’ladi. 3. Bu davrda loyqalanish chetlari uning markaziga nisbatanancha qalinlashib, o’rtasi biroz yupqalanib tovoqchani eslatadi. Ko’rish anchagina pasayadi. 4. Oldingi qobiq ostida ham ko’p loyqalanish nuqtalari, vakuolalar paydo bo’lib, uning qirralari nozik to’r bilan o’ralganshakldagi katta bir diskka aylanadi. KLINIK MASHGULOT Nur yurgizib t е kshirish usuli. 1. Ko’rs а tm а : di а gn о stik а m а qs а did а 2. K е r а kli jih о zl а r : stul , st о l, о ft а lm о sk о p, l а mp а 3.T е kshirishusulini o‘tk а zish to‘g‘risid а tushuntirish B е m о r ko‘ruv хо n а sid а stulg а o‘tir а di. Vr а ch b е m о rning q а r а m а -q а rshisid а , 50sm m а s о f а d а o‘tir а di. L а mp а d а n о ft а lm о sk о p о rq а li nur о lib,t е kshiriluvchi ko‘zig а q а r а l а di. Ko‘z tubid а n o‘z а ksini t о pib q а ytg а n nurl а r his о bid а n, q о r а chiq qip-qizil tus о l а di. Ko‘z ichid а gi nur sindiruvchi qisml а r , tinik bo‘lm а s а , qizil r е fl е ks r а ngi о chr о k bo‘l а di. Iz ох Bu usul о rq а li ko‘z tubi r е fl е ksi ko‘rin а di, h а md а nur sindiruvchi а ‘z о l а rning tiniq yoki tiniqm а sligi а niql а n а di. Oftalmoskopiya - ko’z tubini tekshirib to’r parda. tomirli parda va ko’z ko’ruv nervi diskining holatini maxsus asbob – oftalmoskop yordamida o’rganish usulidir Oftalmoskopiya usulini o’rganishdan oldin ko’z tubining normal holati bilan, oftalmoskop va uning paydo boish tarixi bilan qisqacha tanishib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ma‘lumki, ko’z tubini ikkita asosiy qavat - to’r parda va tomirli parda tashkil etadi. Normada oftalmoskopiya yordamida faqat to’r pardaning qismlari aniq ko’rinadi, patologiyada esa, tomirli pardadagi o’zgarishlar ham namoyon bo’ladi. Normada ko’z tubining asosan uch qismi bor. Uning birinchisi - ko’rish nervi diski - dumaloq, rangi och-pushti va chegaralari aniqdir. Diskning ortasidagi to’r parda markaziy arteriyasi kirib, to ‘r pardada shoxlanadi va markaziy vena shoxlari ham yonma-yon yotadi, shu arteriya va vena tomirlari kalibrining o’zaro nisbatan 2:3 boladi. Ikkinchisi - sariq dog`, bu ko’z tubining o`rtasiga joylashgan, rangi biroz kul rang sarg’ish bo’lib, o’rtasida pushti rang markaziy chuqurchasi bor. Bu yerda asosan kolbachasimon hujayralar bo’lib, normada qon tomirlar yo`q. Uchinchi qismi – bu ko`z tubining cheti- atrofi tekis qizil rangli va qon tomirlar shoxlari yoyilgan qismidir . Ko`z tubini tekshirishda oftalmoskopning ahamiyati katta. Buning eng sodda xilini 1850 yilda Gelmgolts ixtiro qilib, oftalmologiyaning ikkinchi ≪ yorug`lik ≫ yokin ≪ nurli ≫ davrini boshlab bergan. Chunki qadim zamonlardan - oftalmoskop ixtiro qilingan davrgacha oftalmologlar ko`z tubini ko’rolmaganlar. Shu sababli u davr ≪ qorong`i davr ≫ deyilgan. Shifokor odatda ko`z tubini oftalmoskop yordamida tekshirishni ko’rish nervi diskidan boshlab, so`ngra sariq dog` va nihoyat to`r parda chetlarini qarab yozib chiqadi. Oftalmoskopiyaning ikkita usuli bo'lib, birinchisi teskari oftalmoskopiya va ikkinchisi to’gri oftalmoskopiya deyiladi. Hozirgi zamonda takomillashtirilgan elektr oftalmoskop, binoklli oftalmoskop va oftalmoxromoskoplar bor. . Biomikroskopiya T а yyorg а rlik -qorongu xonad а b а j а rish -T е kshirishd а n о ldin b е m о rni t а yyorl а sh, t е kshirish o‘tk а zish to‘g‘risid а b е m о rg а tushuntiril а di K е r а kli jih о zl а r:stul, pr е dm е t O’tk а zisht ех nik а si B е m о r mikroskop stulig а o‘tirg а n h о ld а , h а kim b е m о rning ro‘p а r а sid а tur а di B е m о r b о shini qimirl а tm а sd а n turib, qaraydi Biomikroskopiya usulida ko`zning tubigacha bo`lgan qism ko`rinadi. Biomikroskopiya ko`zni 5-60 martagacha kattalashtirib ko`rsatadi Bu usul о rq а li ko‘z о lm а sining tashqi va uchki qismlari t е kshiril а di Foydalaniladigan adabiyotlar ro`yxati Asosiy darsliklar: 1. Е rosh е vskiy T.I., Bochkar е va A.I. ―Glazno` е bol е zni‖, 1989g., 263s. 2.Xamidova M.X. ―Ko`z kasalliklari‖, 1996 y.,334 s. 3.―Ko`z kasalliklari‖, Hamidova M.H., Boltaeva Z.K., 2006, 304 s. Qo`shimcha adabiyotlar 1.J е k J. Kanskiy ―Oftalmologiya sist е mali yondoshish‖, 1999 y. 2.J е k J. Kanskiy ―Oftalmologiya sist е mali yondoshish‖ Atlas , 1999y. 3.Astaxov Yu.S. ―Glazno` е bol е zni‖, spravochno е posobi е , 2004 g.

O'xshashlar

Ko’z kon’yunktivasi kasalliklari
To'qimalar tuzilishi, faoliyati va patologiyasi
Perikard, uch isitgich, oraqa o’rta va old rta meridianlarining tavsifi, qo’llashga ko’rsatmalari
Ko`z yosh a'zolari kasalliklari klinika, davolash (tug`ma kasalliklari)
Shox parda kasalliklari klinikasi, davolash (infеktsion kasalliklar)