Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави – юк ва тижорат ишларининг ҳуқуқий асоси - Texnika va texnologiya - Referatlar

Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави – юк ва тижорат ишларининг ҳуқуқий асоси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави – юк ва тижорат ишларининг ҳуқуқий асоси Режа: 1. Темир йўл транспорти қонун ҳужжатлари; 2. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Кодекси; 3. “Темир йўл транспорти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни; 4. Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави; 5. Уставга мувофиқ нашр қилинадиган норматив ҳужжатлар.

Темир йўл транспорти қонун ҳужжатлари Темир йўл транспорти юкларни, йўловчиларни, багаж ва юк багажларни ташишни амалга ошириш пайтида юк жўнатувчилар, юк олувчилар, йўловчилар, жисмоний ва юридик шахслар, бошқа турдаги транспорт ва транспорт воситаларининг мулкдорлари билан муайян ҳуқуқий муносабатларга киришади. Бу ҳуқуқий муносабатлар қуйидаги темир йўл транспорти қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади : - Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Кодекси (қуйида Фуқаролик Кодекси деб юритилади); - “Темир йўл транспорти тўғрисида” ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни; - Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави; - темир йўл транспортида юкларни ташиш Қоидалари; - темир йўл транспортида йўловчи, багаж ва юк багажларни ташиш Қоидалари; - темир йўл транспортида юкларни ортиш ва маҳкамлашнинг Техник шартлари. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Кодекси. Темир йўлининг фаолияти билан боғлиқ бўлган ўзаро муносибатларни белгиловчи умумий ҳуқуқий норма лар фуқаролик ҳуқуқи норма лари билан тартибга солинади. Транспортнинг фаолияти сабабидан пайдо бўлган мулкий муносабатлар фуқаролик ҳуқуқининг умумий ҳолатларига мос тушади. Транспорт ҳуқуқининг энг муҳим бўлими ташиш шартномаси эса Фуқаролик Кодексининг ҳуқуқий пойдеворига асосланган. Транспортда мулкий муносабатларни тартибга солиш услублари Фуқаролик Кодексида баён

этилган услублардан жиддий фарқ қилмайди. Фуқаролик Кодексининг 39- боби (709 – 725-моддалар) йўловчи, багаж ва юк ташишга бағишланган бўлиб, унда ташишнинг умумий қоидалари, ташиш шартномаси, бир йўналишда ҳар хил транспортда юкларни ташиш, кира ҳақи, элтиб бериш муддати, юк ёки багаж йўқолганлиги, кам чиққанлиги ва уларга шикаст етказилганлиги (бузилганлиги) учун ташувчининг жавобгарлиги, юк ташишга нисбатан талаб ва даъволар ва бошқа шу каби ҳуқуқий норма лар берилган. Лекин бу бобнинг мазкур моддаларида келтирилган қоидалар йўловчи, багаж ва юк ташишларни бажаришда пайдо бўладиган муносабатларни тартибга солишда етарли эмас, ташиш жараёнининг ўзига хос махсуслигини акс эттира олмайди. Шунинг учун Фуқаролик Кодекси 709-моддасида, ташишнинг умумий шартлари ушбу Кодекс, транспорт уставлари ва кодекслари, бошқа қонунлар ва уларга мувофиқ чиқарилган қоидалар билан белгиланиши кўрсатиб ўтилган. “Темир йўл транспорти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси қарорига асосан 1999 йил 15 апрелда амалга киритилган “Темир йўл транспорти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (қуйида Қонун деб юритилади) темир йўл транспорти қонун ҳужжатларининг асосий бош манбаларидан бири ҳисобланади. Унда темир йўл транспортининг Республикамиз хўжалигини иқтисодий ва ижтимоий соҳасидаги тутган ҳуқуқий ўрни белгилаб қўйилган. Қонун 28 моддадан иборат бўлиб, унинг 1-моддаси асосий тушунчаларга бағишланган. Бу моддада темир йўл транспорти (темир йўли), темир йўл транспорти корхонаси, муассасаси ва ташкилоти, темир йўл Устави, транспорт хизматлари бозори, ташиш жараёни, умумий фойдаланишдаги темир йўллар, юк, йўловчи, багаж, юк багажи, юк жўнатувчи (жўнатувчи),

юк олувчи (олувчи), хавфли юклар, ажратилган минтақа, муҳофаза зоналари каби ибораларга таъриф берилган. Қонуннинг 2-моддасида ушбу Қонун, темир йўл Устави, юклар, йўловчилар, багаж ва юк багаж ташиш қоидалари ҳамда бошқа норматив хужжатлар темир йўл транспорти тўғрисидаги қонун хужжатлари деб белгиланган. Шунингдек, ушбу моддада, агар Ўзбекистон Республикаси-нинг халқаро шартномасида Ўзбекистон Республикасининг темир йўл транспорти тўғрисидаги қонун хужжатларида назарда тутилганидан бошқача қоидалар белгиланган бўлса, халқаро шартнома қоидалари қўлланилиши эътироф этилган. Қонуннинг 3-моддаси темир йўл транспортида мулкчилик шаклига бағишланган бўлиб, бу моддада темир йўл транспортининг қайси турдаги мол-мулки мутлақ давлат мулки бўлишлиги ва қайси турдаги мол-мулки қонун хужжатларида белгиланган тартибда хусусийлаштирилиши мумкинлиги баён этилган. Темир йўл транспорти корхоналарини ташкил этиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш (4-модда), темир йўл транспорти корхоналари, муассасалари ва ташкилотларининг мол мулки (5-модда), темир йўл транспорти ерлари (6-модда), темир йўл транспортининг муҳофаза зоналари (7-модда) каби масалалар ҳам Қонунда ўзининг аниқ ва мукаммал ҳуқуқий ўрнини эгаллаган. Қонуннинг 8-моддаси темир йўл қатновларининг турлари ва махсус ташишларга бағишланган бўлиб, бу моддада ички қатновларга, ҳалқаро қатновларга, тўғри аралаш қатновларга ва алоҳида муҳим давлат ва мудофаа эҳтиёжларини қондириш учун мўлжалланган махсус ташишларга таърифлар берилган. Темир йўл шохобча йўллари, уларнинг ишлаш шарт – шароитлари, ҳамда темир йўл шохобчалари мулкдорлари билан темир йўли ўртасидаги муносабатлар шартнома асосида амалга оширилиши қонуннинг 9-моддасида белгиланган.

Кўп тармоқли темир йўл транспортини марказлашган тартибда бошқариш, давлат темир йўл транспортининг бошқариш органининг вазифалари ва ваколатлари, темир йўл транспортининг ташиш жараёни билан боғлиқ фаолиятига аралашишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқлиги, ҳамда давлат темир йўл транспортини бошқариш органининг ўз ваколатлари доирасида қабул қилган қарорлари барча юридик ва жисмоний шахслар, шунингдек, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари учун мажбурийлиги Қонуннинг 10- моддасида таъкидлаб ўтилган. Юкларни, йўловчиларни, багажларни ва юк багажларни ташиш тартиблари ва уларни темир йўл орқали ташиш тарифлари, бу борадаги темир йўлининг вазифалари ва мажбуриятлари, ҳамда темир йўл транспортининг молиявий ва хўжалик фаолияти қонуннинг 11, 12, 13 ва 14- моддаларида баён этилган. Темир йўл транспорти корхоналарининг, темир йўл транспорти объектларининг мулкдорлари бўлган юридик ва жисмоний шахслар билан муносабатлари, ушбу Қонун, бошқа қонун ҳужжатлари, шунингдек шартномалар билан белгиланиши Қонуннинг 15-моддасида аниқ баён этилган. Темир йўл транспорти ходимларининг меҳнатига оид муносабатлари, улар ишининг сайёр хусусияти билан боғлиқ кафолатлар, бадаллар ва уларга берилган имтиёзлар, темир йўл транспортидаги интизом ва ҳисоблаш – ҳисобот вақти Қонуннинг 16, 17, 18 ва 19-моддаларида белгилаб қўйилган. Қонунда ҳаракат ҳавфсизлигини таъминлашга катта аҳамият берилган, чунки йўловчиларни ҳаёти ва соғлиғи, ҳамда юк, багаж ва юк багажларни ўз вақтида асраб-авайлаб етказиб бериш, темир йўл ходимларини меҳнати ва атроф – муҳитни муҳофаза қилиш бевосита ҳаракат хавфсизлигига боғлиқдир. Шу боис Қонуннинг 20-моддасида ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш, темир йўл транспорти ва бошқа техника воситаларидан фойдаланиш масалалари ўзининг ҳуқуқий ўрнини эгаллаган бўлса, унинг 21-

моддасида темир йўл транспортида ҳаракат ҳавфсизлигига доир асосий талаблар белгилаб қўйилган. Йўл давомида ва темир йўл бекатларида юкларни қўриқлаш, темир йўл транспорти объектларини қўриқлаш, шунингдек темир йўл транспортида ёнғиннинг олдини олишга қаратилган ишларни ўтказиш ёнғинга қарши назорат ва ёнғинларни бартараф этиш темир йўл транспорти ҳарбийлаштирилган қўриқчи бўлинмалари томонидан амалга оширилиши, темир йўл транспортининг ҳарбийлаштирилган қўриқчилиги тўғрисидаги низом ҳамда қўриқланиши ва кузатиб борилиши зарур бўлган юклар руйхати Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланиши ва темир йўл транспортида юклар ва объектларни қўриқлашга оид бошқа масалалар Қонуннинг 22-моддасида баён этилган. Темир йўл транспорти ишининг бузилишига сабаб бўладиган ҳалокатлар, авариялар, табиий офатларнинг ва бошқа фавқулодда ҳолатларда темир йўл транспортининг ишлаши (23-модда), темир йўл транспортида сафарбарлик тайёргарлиги ва фуқаролар муҳофазаси (24-модда) ҳамда йўловчиларни, темир йўл транспорти ходимларининг айрим тоифаларини, юклар, багаж ва юк багажни суғурта қилиш (25-модда) каби масалалар ҳам Қонунда белгилаб қўйилган. Қонуннинг 26-моддаси темир йўл транспорти корхоналарининг жавобгарлигига бағишланган бўлиб, бу моддада темир йўл транспорти корхоналари темир йўл ҳақини ҳамда юк, багаж ва юк багажининг ташиш ҳақини тўлаган ва йўл ҳужжатларини тўғри расмийлаштирилган йўловчи ва юк жўнатувчига, агар қонун ҳужжатларида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, ташишни рад этишга ҳақли эмаслиги, кўрсатилган. Шунингдек, темир йўл транспорти корхоналари йўловчилар, юк, багаж ва юк багаж ташиш бўйича мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун темир йўл Устави ва бошқа қонун хужжатларида белгиланган тартибда ва миқдорда жавобгар бўлишлиги уқдириб ўтилган.

Худди шунингдек, темир йўл транспорти хизматидан фойдаланувчи юк жўнатувчилар, юкни олувчилар, йўловчилар, бошқа юридик ва жисмоний шахслар ташиш жараёнининг баъзи бир жабҳаларида йўловчи, юк, багаж ва юк багаж ташиш боис вужудга келадиган ўз мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун темир йўл транспорти корхоналари олдида жавобгар бўлиш ҳолатлари Қонуннинг 27- моддасида баён этиб ўтилган. Қонуннинг 28-моддаси талаб ва даъволарни кўриб чиқишга бағишланган. Бунда юклар, йўловчилар, багаж ва юк багажини ташиш бўйича мажбуриятлар бузилган тақдирда юк жўнатувчилар ва юкни олувчилар тегишли темир йўл транспорти корхоналарига қонун хужжатларида белгиланган тартибда ва муддатларда талаб ва даъволар тақдим этишга хақли эканлиги ва бу талаб ва даъволарни кўриб чиқишнинг ўзига хос хусусияти темир йўл Уставида белгилаб қўйилганлиги уқдириб ўтилган. Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави Темир йўли юк ташишларни амалга ошириш боис темир йўл транс- порти хизматидан фойдаланувчи корхоналар, ташкилотлар, муассасалар ва айрим шахслар билан муайян ҳуқуқий муносабатларга киришади. Бу ҳуқуқий муносабатлар: корхона, ташкилот ва муассасаларнинг юкни ташишга тақдим этиш ҳуқуқи ва темир йўли тақдим этилган юкни ташиб бериш мажбурияти; фуқароларни темир йўлида сафар қилиш ҳуқуқи ва темир йўли йўловчини ва уни багажини йўл хужжатларида кўрсатилган манзилга етказиб қўйиш мажбурияти; юк эгаларида ва йўловчиларда талаб қўйишга асос бўлганида, бундай талаб ва даъволарни арз қилиш ва кўриб чиқиш тартиби ҳамда қатор ташкилий, иқтисодий ва ҳуқуқий масалаларни қамраб олган. Табиийки, барча бундай масалалар темир йўли учун ҳам ва унинг хизматидан фойдаланувчи

ҳамма корхона, ташкилот, муассаса ва шахслар учун ҳам умумий, мукаммал бўлган муайян норма лар ва қоидалар билан тартибга солиниши керак. Юк, йўловчи ва багаж ташишни амалга ошириш боис вужудга келадиган ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишда, фуқаролик кодексида назарда тутилган ва турли юридик ва жисмоний шахслар ўртасидаги муносабатларни белгиловчи (изоҳловчи) умумий ҳуқуқий меёърлар етарли бўлмайди, чунки бу ҳуқуқий меёърлар ташиш жараёнининг ўзига хос махсус шарт-шароитларини акс эттирмайди. Шу сабабли темир йўл транспорти тараққиётининг дастлабки даврларидаёқ темир йўли ва унинг мижозлари ўртасида ташиш боис вужудга келадиган муносабатларни тартибга солувчи махсус ҳуқуқий нормаларга зарурият пайдо бўлди. Барча давлатларда, темир йўли ва унинг хизматидан фойдаланувчи корхоналар, ташкилотлар, муассасалар ҳамда юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳуқуқини, мажбуриятини ва жавобгарлигини белгиловчи, қонун кучига эга ва давлатнинг иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий шарт-шароитлари билан боғлиқ бўлган ҳужжат – темир йўли Устави ёки шу маъно-моҳиятга эга бўлган бошқа ҳужжат (кодекс, низом) ҳисобланади. Темир йўл транспортини ибтидосидан то ҳозирги давргача, яъни чор Россия ва сўнгра собиқ Иттифоқ темир йўлларида бир неча бор турли нашрларда темир йўл Устави амалиётга киритилган бўлиб, улар ўша даврларнинг иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий ҳолатларини ўзида акс эттирган. 1991 йилда Советлар тузими инқирозга учраганидан кейин унинг ўрнида мустақил давлатлар пайдо бўлди. Латвия, Литва ва Эстония Республикаларидан ташқари собиқ Иттифоқ Республикалари янги ташкил топган давлатлар Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги (МДҲ) деб ном олган ҳамжамиятга аъзо бўлиб кирдилар. Собиқ Иттифоқ темир йўл Вазирлиги тугатилди ва уни ўрнида мустақил давлатлар темир йўли маъмуриятлари пайдо бўлди. Мустақил давлатлар темир йўллари ишларини ўзаро мувофиқлаштириш мақсадида 1992 йилда Ҳамдўстлик давлатлари

аъзоларининг ва Латвия Республикаси, Литва Республикаси ва Эстония Республикаси темир йўл транспорти бўйича Кенгаши таъсис этилди. Ушбу Кенгашнинг 1992 йил 20 октябрдаги бешинчи мажлисида Ҳамдўстлик давлатлари қатнашчилари темир йўлларида юк ва тижорат ишларини бажариш усулини, темир йўлнинг юк жўнатувчилар, юк олувчилар ва бошқа турдаги транспорт билан ўзаро муносабатларини, ҳамда айрим юкларни давлатлараро қатновда ташиш шарт-шароитлар бўйича кўрсатмаларни тартибга солиш мақсадида собиқ Иттифоқ Министрлар Кенгашининг Қарорига мувофиқ 1964 йилдан амалиётга киритилган Совет Социалистик Республикалари Иттифоқи темир йўл Уставини, юкларни ташиш Қоидаларини, юкларни вагонга ортишни ва маҳкамлашни Техник шартларини ва бошқа норматив хужжатларни (01.09.92. йил ҳолати бўйича ўзгартиришлари ва қўшимчалари билан) ягона қонун хужжатлари сифатида сақлаб қолишга қарор қилинди. Шу қарорга биноан Ҳамдўстлик давлатлари аъзолари темир йўллари ҳар бир давлатда белгиланган тартибда ишлаб чиқилган ва тасдиқланган темир йўл Устави, юкларни ташиш қоидалари ва бошқа норматив ҳужжатларни ички қатновда юк ташишда қўллашга ҳақли эканликлари кўрсатиб ўтилган. Шунингдек ушбу собиқ Иттифоқ темир йўл Устави 1993 йил 22 мартдаги Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати ва Россия Федерацияси Ҳукумати ўртасида транспорт соҳасида ҳамкорлик қилиш тамойиллари тўғрисидаги Битимнинг 4 – моддаси, Ўзбекистнн Республикаси Олий кенгашининг 1992 йил 4 январь қарорига биноан Ўзбекистон ҳудудида ички ва ҳалқаро қатновларда қўлланилиб келинда. Хозирда ички қатновлар учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23 октябрь 2008 й. № 232 Қарори билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави (қуйида Устав деб юритилади) амалда, собиқ Иттифоқ темир йўл Устави эса ҳалқаро қатновларда қўлланилмоқда. Устав темир йўлини ҳамда темир йўл

транспортидан фойдаланувчи корхона, ташкилот, муассаса ва фуқароларнинг мажбурияти, ҳуқуқи ва жавобгарлигини белгилайди. Амалдаги Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави 9 та бобдан ва 156 та банддан иборат. I -боб “Умумий ҳолатлар” га (1 – 6-бандлар) бағишланган бўлиб, бу бобда Уставнинг бош вазифаси ва унинг амал қилиш соҳаси, темир йўл транспортида юкларни ташиш Қоидаларини, темир йўл транспортида йўловчи, багаж ва юк багажларни ташиш Қоидаларини ва темир йўл транспортида юкларни ортиш ва маҳкамлашнинг Техник шартларини ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш тартиблари белгилаб қўйилган ва асосий тушинчаларга аниқ таърифлар берилган. Шунингдак бу бобда темир йўл транспортини корхоналари ҳамда юк жўнатувчи ва юк олувчи юридик ва жисмоний шахслар – юкларни ташишда давлатнинг иқтисодий манфаатларига қатъий риоя қилишлари, башорат қилинган юк ташиш ҳажмини батамом, бажаришлари, ҳаракатдаги составдан самарали фойдаланишлари, поездлар ҳаракати хавфсизлиги, темир йўлнинг вагон паркини ва ташилаётган юкларни асрашни таъминлашлари кераклиги алоҳида уқдириб ўтилган ва қурилаётган темир йўл линиялар доимий эксплуатацияга топшрилгунга қадар, бу линияларда юкларни ташиш қонун ҳужжатларига мувофиқ темир йўл тасдиқлаган қоидалар бўйича амалга оширилиши ҳамда халқаро темир йўл қатновларида юк, йўловчи ва багажларни ташиш Ўзбекистон Республикасининг халқаро битим (шартнома) лари асосида амалга оширилиши белгилаб қўйилган. II -боб “Юк хўжалиги. Йўловчиларга хизмат кўрсатиш қурилмалари” (7 – 17-бандлар) деб номланган бўлиб, бу бобда темир йўли юк, йўловчи, багаж ва почталарни ташишни, тегишли операцияларни бажариш учун очиқ бўлган темир йўл станциялар ўртасида амалга ошириши, темир йўл станциялари вагонланган ва майда жўнатмаларда, контейнерларда

ташиладиган юкларни қабул қилиш, ортиш, тушириш ва топшириш бўйича операцияларни ҳамда йўловчи, багаж ва юк багаж ташиш билин боғлиқ бўлган операцияларни амалга оширши ва бу операциялар учун очиқ темир йўл станцияларининг рўйхатини темир йўлининг раҳбарияти Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда тасдиқлаши ва Тариф қўлланмасида нашр этиш кераклиги белгиланган. Шунингдек бу бобда товар идораси, билет ва багаж кассаларини ташкил этиш, юк, йўловчи, багаж, юк багаж ва почталарни ташишда фойдаланиладиган вагон ва контейнер парки, умумий ва ноумумий фойдаланиш жойлари, ортиш – тушириш ишларини бажариш учун машина, иншоот, қурилма, мослама ва инвентарлар ҳамда ташиладиган юк ва багажларни тортиш учун вагон, товар, электрон, автомобиль ва элеватор тарозилардан фойдаланиш, тарози асбоблари белгиланган тартибда мажбурий давлат текширишига ва тамғаланишига тақдим этилиши кераклиги ҳақида баён этилган. III-боб “Юкларни ташишни башоратлаш” (18 – 33-бандлар) да темир йўл транспортида юк ташиш йиллик ва квартал башоратлари ҳамда асосий ойлик ва қўшимча режа асосида амалга оширилиши, квартал бўйича тақсимлаган йиллик башоратлаштириш темир йўл транспортида юк ташишларни белгиланган юк номенклатуралари бўйича ажратиб, умумий юк ҳажми бўйича тузилиши, асосий ойлик юк ташиш ёйиқ режасини тақдим этиш ва асосий ойлик ва қўшимча режни бажариш тартиблари, асосий ойлик ташиш режани бажариш ҳисоб карточкасида амалга оширилиши, чала юклашни тўлдириш тартиблари, темир йўли ва юк жўнатувчи ташиш режасини бажармаганлиги учун белгиланган тартибда жавобгарликка тортилишлари кўрсатиб ўтилган. IV- боб “Ташиш шартномасини тузиш ва ташиш ҳақларини ундириш” (34 – 48-бандлар) масалаларига бағишланган бўлиб, бу бобда юк жўнатувчи ҳар бир юк жўнатмаси учун жўнатувчи темир йўл станциясига тегишлича тарзда тўлдирилган, юк ташиш шартномасининг ёзма шакли ва

асосий ташиш ҳужжати ҳисобланган юкхатини тақдим этиши кераклиги, юк жўнатувчи юкхатида ўзи кўрсатган нотўғри, ноаниқ ёки чала маълумотларни барча оқибатларига жавобгар бўлишлиги, юкни қайта адреслаш, юк ташиш тарифлари ва юк ташиш кира ҳақларини ундириб олиш тартиблари ҳамда йўл сафарида айрим турдаги юкларни асрашни таъминлаш мақсадида, уларни темир йўлини ҳарбийлаштирилган соқчиларини, ҳуқуқни ҳимоя қилиш органларининг бўлинмаларини нарядлари ёки юк жўнатувчилар (юк олувчилар) нинг кузатувчилари ҳамроҳлигида қўриқлаб борилиши баён этилган. V- боб “Темир йўлини, юк жўнатувчиларни ва юк олувчиларни ҳуқуқ ва мажбуриятлари” га (49 – 74-бандлар) бағишланган бўлиб бу бобда ташиш жараёнинг дастлабки ва сўнги операцияларини амалга ошириш билан боғлиқ бўлган юк ва тижорат ишларини бажаришда темир йўлини, юк жўнатувчиларни ва юк олувчиларни ҳуқуқлари ва мажбуриятлари аниқ, мукаммал ва батафсил баён этилган. VI- боб “Темир йўл шохобча йўллари” (75 – 91-бандлар) да идораларга ва темир йўлининг тасарруфидаги темир йўл шохобча йўлларининг таърифи берилган ҳамда темир йўлининг темир йўл шохобча йўллари эгалари, контрагентлар ва темир йўлининг тасарруфидаги темир йўл шохобча йўлида рельс ёни омборлари ва ортиш-тушириш майдонлари бўлган ташкилот ва жисмоний шахс билан ўзаро муносибатларни тартибга солиш кўрсатилган. VII- боб “ Бошқа транспорт турлари иштирокида тўғри аралаш қатновлар ” га (92 – 94-бандлар) бағишланган бўлиб бу бобда, темир йўли бошқа турдаги транспортлар билан ўзаро ҳамкорликда тўғри аралаш қатновлар тизимини ташкил этиб юкларни бутун йўл сафарига тузиладиган ягона транспорт ҳужжати асосида ташишни амалга оширилиши мумкинлиги белгиланган.

VIII- боб “ Йўловчи, багаж ва почталар ташишлар” (95 – 115- бандлар) да йўловчи, багаж ва юк багажларни ташиш шартлари, темир йўлини ва йўловчиларни ва багажларни ташишларда ва хизмат кўрсатишни амалга оширувчи корхоналарни ва йўловчиларни ҳуқуқ ва мажбуриятлари белгиланган ҳамда йўловчи вагонларига, темир йўл вокзалларига ва йўловчиларга хизмат кўрсатиш учун мўлжалланган бошқа иншоотларга қўйиладиган талаблар баён этилган. IX- боб “ Темир йўлининг, юк жўнатувчиларнинг, юк олувчиларнинг ва йўловчиларнинг жавобгарлиги. Актлар, талаблар ва даъволар” (116 – 155-моддалар) деб номланган бўлиб, бу бобда темир йўли, юк жўнатувчилар, юк олувчилар ва йўловчилар ташиш бўйича ушбу Устав асосида моддий жавобгарликка тортилишлари ва тамонларни ушбу Уставда юклатилган жавобгарликни бартараф этиш ёки ўзгартириш мақсадида олдиндан қилинган барча битимлари ҳақиқий эмас деб ҳисобланиши алоҳида белгилаб қўйилган. Шунингдек бу бобда темир йўлини юк, багаж ва юк багажларини асраш учун, уларни етказиб бериши кечиктирилганлиги учун жавобгарлиги, ташиш режасини бажармаганлиги учун темир йўли ва юк жўнатувчининг жавобгарлиги, юк жўнатувчиларнинг, юк олувчиларнинг воситаларида ортишга, туширишга ва қайта ортишга олиб кириб берилган вагонларни тўхтаб туриши учун, контейнерларни белгиланган норма лардан ортиқроқ ушлаб қолганлиги учун юк жўнатувчи ва юк олувчи жавобгарлиги ҳақидаги масалалар ҳамда актлар тузиш, талаб қўйиш ва даъво қўзғотиш тартиблари аниқ, мукаммал ва батафсил баён этилган. Уставга мувофиқ нашр қилинадиган норматив ҳужжатлар ва кўрсатмалар. Устав юк, йўловчи, багаж ва юк багаж ташиш билан пайдо бўлиувчи ҳуқуқий муносабатларни фақат асосий қоидаларини ўз ичига олган ва бу асосий қоидалар ўзининг ривожини, шу Уставга мувофиқ унинг 2- бандида таъкидлаб ўтилган норматив ҳужжатларда ўз ифодасини топган. Уставнинг 2-бандида “Темир йўл транспортини бошқаришни ваколатли

давлат органи ” қонун ҳужжатларига ва ушбу Уставга мувофиқ темир йўл транспортида юкларни ташиш Қоидаларини (қуйида юкларни ташиш Қоидалари деб юритилади), темир йўл транспортида йўловчи, багаж ва юк багажларни ташиш Қоидаларини (қуйида йўловчи, багаж ва юк багаж ташиш Қоидалари деб юритилади), темир йўл транспортида юкларни ортиш ва маҳкамлашнинг Техник шартларини (қуйида юкларни ортишни Техник шартлари деб юритилади) тасдиқлайди” – деб кўрсатиб ўтилган. Юкларни ташиш Қоидалари. Ўзбекистон Республикаси темир йўл Уставининг 2-бандига мувофиқ “Ўзбекистон темир йўллари” Давлат акционерлик темир йўл компаниясида юкларни ташиш Қоидалари ҳали – хозир ишлаб чиқиб тасдиқланганча йўқ. Хозирда “Ўзбекистон темир йўллари” Давлат акционерлик темир йўл компаниясида собиқ Иттифоқ темир йўл вазирлиги 1983 йилда нашр этган ва амалга киргизган юкларни ташиш Қоидаларидан (Министерство путей сообщения СССР. Правила перевозок грузов, часть-1. Изданы в соответствии с Уставом железных дорог Союза ССР, с изменениями и дополнениями по состоянию на 1 января 1983 г, Москва «Транспорт» 1983 ) фойдаланиб келинмоқда. Юкларни ташиш Қоидаларида ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш, юкларни ва ҳаракатдаги составларни асраш ҳамда атроф муҳитни ҳимоя қилиш мақсадида, юкларни ўзига хос хусусиятларини инобатга олган уларни ташиш шарт – шароитлари келтирилган. Юкларни ташиш Қоидаларига темир йўлларда юк ташишларни режалаштириш, ташиш режасини бажариш ҳисоб карточкасини тузиш, юкларни ташишга қабул қилиш, юкларни топшириш, вагон ва контейнерларни пломбалаш, юкхатини ва ташиш ҳужжатлари компектини тўлдириш ва бошқа Қоидалар мансуб бўлади. “ Ўзбекистон темир йўллари” Давлат Акционерлик Темир Йўл Компаниясида йўловчи, багаж ва юк багаж ташиш Қоидалари. 30 апрель 2001 йилда темир йўл ташишлар хавфсизлигини назорати бўйича Ўзбекистон Республикаси Давлат инспекцияси тасдиқлаган “Ўзбекистон темир йўллари”

Давлат Акционерлик Темир Йўл компаниясида йўловчи, багаж ва юк багаж ташиш Қоидалари тўққиз бобдан иборат бўлиб, унда йўловчиларни, қўл юки ташиш, багаж ташиш, юк багаж ташиш, ташишларни назорат қилиш қоидалари, тарифлар ва йиғимлар, багаж ва юк багаж тарифлари, йўловчи ташишларни айрим шартлари ҳамда жавоьгарлик, жарималар ва тўловларни қайтариш қоидалари келтирилган. Юкларни ортишни Техник шартлари. Ўзбекистон Республикаси темир йўл Уставининг 2-бандига мувофиқ “Ўзбекистон темир йўллари” Давлат акционерлик темир йўл компаниясида юкларни ортишни Техник шартлари ҳали – хозир ишлаб чиқиб тасдиқланганча йўқ. Хозирда “Ўзбекистон темир йўллари” Давлат акционерлик темир йўл компаниясида собиқ Иттифоқ темир йўл вазирлиги 1983 йилда нашр этган ва амалга киргизган юкларни ортишни Техник шартларидан (Министерство путей сообщения СССР. Технические условия погрузки и крепления грузов. Изданы в соответствии с Уставом железных дорог Союза ССР, с изменениями и дополнениями по состоянию на 1 января 198 9 г, Москва «Транспорт» 1990 ) фойдаланиб келинмоқда. Юкларни ортишни Техник шартларида вагонларга юкларни жойлаштириш ва маҳкамлашнинг қўйиладиган умумий талаблар ва халқ хўжалигининг турли соҳаларида ишлаб чиқариладиган техника, маҳсулот ва буюмларни очиқ ҳаракатдаги составга жойлаштириш ва маҳкамлаш усуллари келтирилган.

O'xshashlar

Ўзбекистон Республикаси темир йўл Устави – юк ва тижорат ишларининг ҳуқуқий асоси

Юк ва тижорат ишлари ва темир йўл транспортини ташқи фаолияти

Темир йўл станцияларининг юк ва тижорат ишлари хўжалигининг техник жиҳозланиши

Юк ва тижорат ишларини бошқариш асослари

Ортиш жойларидан юкларни ташишни маршрутлаштириш